سیاست خارجی ایران و ترکیه در آسیای مرکزی (امکان سنجی روابط راهبردی دو کشور بر مبنای مدلی تطبیقی)

محورهای موضوعی : روابط بین الملل

صادق زیباکلام ¹ , مهناز گودرزی ²

1 - استاد دانشگاه تهران
2 - دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علوم و تحقیقات تهران

تاریخ دریافت : 1391/09/24 تاریخ پذیرش : 1391/12/25 تاریخ انتشار : 1392/03/10

کلید واژه: سیاست خارجی, ایران, ترکیه, آسیای مرکزی, ژئوپلیتیک, همگرایی, واگرایی,

چکیده مقاله :

در زمان حیات اتحاد شوروی حضور قدرت‌های بزرگ در آسیای مرکزی به علت تسلط کمونیست ها بر بخش وسیعی از این منطقه و عدم تمایل قدرت‌های بزرگ (به ویژه آمریکا) برای درگیری با ابرقدرت شرق و به رسمیت شناختن حوزه نفوذ قدرت‌ها از سوی یکدیگر، کم‌رنگ و این حوزه (به جز مناطق تحت حاکمیت ایران) تحت نفوذ انحصاری اتحاد شوروی قرار داشت. از این رو ثبات نسبی در منطقه برقرار بود. اما بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، اهمیت ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئوکالچر منطقه آسیای مرکزی موجبات پویایی‌هایی در منطقه مزبور شد به گونه‌ای که نه تنها محل رقابت قدرت‌های منطقه‌ای شد بلکه رقابت قدرت‌های خارجی در سطح منطقه ای و دودستگی آنها را جهت حمایت قدرت‌های کوچک تر منطقه به دنبال داشت. در این میان کشور های ایران و ترکیه تحت تاثیر موقعیت خاص این منطقه‌ سیاست‌هایی را در منطقه در پیش گرفتند که در سیاست خارجی آنها نمود پیدا کرد. این مقاله در صدد است ضمن بررسی متغیرهای تاثیرگذار بر سیاست خارجی این کشورها نسبت به منطقه، کارکردهای دوگانه این متغیرها در جهت همگرایی و واگرایی این دو کشور را مورد ارزیابی قرار دهد.

چکیده انگلیسی:

Abstract Presence the great powers in Central Asia in the era of Soviet Union due to the domination of the Soviet Union on the large part of this area and the reluctance of major powers (especially in America) for the conflict with the Soviet Union and the recognition sphere of influence of the powers of each other's, inconspicuous and these areas (except areas under Persian rule) under the sole influence of the Soviet Union. Hence, there was relative stability in the region. But after the collapse of the Soviet Union, the geopolitical, geostrategic important in the Central Asia was caused dynamisms in the area. So that not only Creates the regional powers competition, even was followed foreign powers competition at the regional level and bipartisan them in the support of smaller regional powers. Also Iran and Turkey on the specific location of the area selected policies in this region that is the basis of their foreign policy in this region. This paper intends to investigate the factors influencing its foreign policy toward the region, evaluates dual functions of these variables in order to the convergence and divergence of these two countries in this area.    

منابع و مأخذ:

منابع

-  احمدی، حمید (1388)، "ترکیه، پان ترکیسم و آسیای مرکزی"، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره 5، زمستان.

-  امیراحمدیان، بهرام(10 تیر 1391)، "آسیای مرکزی، بازیگری و برتری های ترکیه در آن"، مرکزبین‌المللی مطالعات صلح، بر گرفته از سایت http://peace-ipsc.org/fa، (تاریخ دریافت 22/2/1392).

-  بوزان، باری و دیگران  (1386)، چارچوبیتازهبرایتحلیلامنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران، انتشارت پژوهشکده مطالعات راهبردی.

-  بوزان و ویور، مناطقوقدرتها(1387)،ترجمه رحمان قهرمان پور، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

-  حافظ نیا، محمد رضا (1385)، اصولومفاهیمژئوپلیتیک، مشهد، انتشارات پاپلی.

-  حافظ نیا، محمد رضا و مراد کاویانی(1383)، افقهایجدیددرجغرافیایسیاسی، تهران، انتشارات سمت.

-  دوئرتی، جیمز و رابرت فالتزگراف (1372)، نظریه های متعارض در روابط بین الملل، ترجمه ی وحید بزرگی و علیرضا طیب، جلد دوم، چاپ اول، تهران: نشر قومس

-  .عیوضی، محمد رحیم (1387)، تحلیلی بر سیاست خارجی دکتر احمدی نژاد، راهبرد یاس، شماره 14.

-  رادیو ایرانی - ازبک(۲۵ خرداد ۱۳۹۱)، بررسی سیاست های ترکیه درآسیای مرکزی و قفقاز، بر گرفته از سایت http://uzbek.irib.ir/persian/13672-%، (تاریخ دریافت 20 آبان 1391).

-  قوام، عبد العلی (1384)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران: انتشارات سمت.

-  کولایی، الهه (1384)، بازی بزرگ جدید درآسیای مرکزی ؛ زمینه ها و چشم انداز ها، تهران: انتشارات وزارت خارجه.

-  گودرزی، مهناز (1388)،"ژئوپلیتیک انرژی دریای مازندران و اهمیت ایران (2008-1991)"، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم شماره 5.

-  صدیق، میر ابراهیم (1383)، روابط ایران با جمهوری­های قفقاز از 1991 تاکنون، تهران: نشر دادگستر.

-  مجتهد زاده 2، پیروز (1387)، «امنیت آسیای جنوب باختری در ژئوپلیتیک قرن بیست و یکم»،  مطالعات اوراسیای مرکزی، سال اول، شماره 2.

-  مجتهد زاده1، پیروز (1387)، "جهان ژئوپلیتیک در سه سال گذشته"، فصلنامه سیاسی و اقتصادی، شماره ی 2-231.

-  موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، برآورد استراتژیک ترکیه سرزمینی - دفاعی - اقتصادی - اجتماعی، چاپ دوم، تهران: انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران،  1389.

-  نوروزی، نور محمد (1379)، "تقابل ایران و ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره سوم، شماره 29.

-  ونت، الکساندر (1384)، نظریه اجتماعی سیاست بین الملل، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران: وزارت امور خارجه.

-  هرزیک، ادموند (1375)، ایران و حوزه جنوبی شوروی سابق، ترجمه کاملیا احتشامی اکبری، تهران: انتشارات وزارت خارجه.

 

-   Aras, Bülent and Rabia Karakaya Polat, (2007), Turkey and the Middle East: Frontiers of the New Geographic Imagination, Australian Journal of International Affairs, Vol. 61, No. 4.

-   Aydin, Mustafa, Oil, Piplines and Security: The Geopolitics of the Caspian Region, in Gammer, Moshe, (2004),  The Caspian Region, Routledge.

-   Baban, Inessa and Zaur Shiriyev (2010), The South Caucsus Strategy and Azerbaijan, Turkish Policy, Available at: http:// www.turkishpolicy.com, (accessed on 4/6/2012).

-   Bagci, Husein (2000), Energy Policy or Politics of Slogans?, Turkish Daily News, April.

-   Buzan, Barry and Ole Waever (2005), Regions and Powers, Cambridge: Cambridge University Press.

-   Cantori, J. and Luis and Steven L, Spiegel (1970), TheInternational Politics of Regions: A Comparative Approach, Englewood Cliff, N,. Prentic – Hall.

-   De Lombaerde Philippe and Luk Van Langenhove, (2005), Indicators of Regional Integration: Conceptual and Methodological Issues, IIIS Discussion Paper; No. 64 /march.

-   Efegil, Ertan, (2008), “Turkish AK Party’s Central Asia and Caucasus Policies:Critiques and Suggestions,” Caucaasian Review of International, Vol. 2, No.3.

-   Energy Information Administraton (EIA), 2011, available at: at: http://www.eia.doe.gov/emeu/plugs, (accessed on 2/2/2012).

-   Hallinan, Conn (2009), “Blood and Oil in Central Asia”, Foreign Policy, at: http://www.ips-dc.org/articles, (accessed on 21/4/2011).

-   “Israel and Turkey look to extend their influence into Central Asia”, Jane’s Intelligence Review, Vol. 13, No. 8, August 2001.

-   Karimov. Reshad, Eugene Chausovsky, Kamal Makili-Aliyev (2011) The Caspian Bain: Geopolitical and the Future Balance of Power, (Baku: SAM Center for Strategic Studies).

-   Lenore G.Martin and Dimitris Keridis, The Future of Turkish Foreign Policy, Harvard University Cambridge; Massachusetts, 2004.

-   Ogutcu, Mehmet (2003), Caspian Energy and Legal Disputes: Prospect for Settlement, available at: www.ifri.org, (accessed on 2/12/2011).

-   Ruseckas, Laurent (2000), “Turkey and Eurasia: Opportunities and Risks in the Caspian Pipline Derby”, CERA, Vol. 54, No.1.

-   Steven, J. Main (2005), The Bear, The Peacock, The Eagle, The Sturgeon and the Black, Black Oil: Contemporary Regional Power in the Caspian Sea, London: Defence Academy of the United Kingdom.

-   William, R. and Thompson, (1973), “The regional system: A conceptual explication and a propositional inventory”, International Studies Quarterly, Vol. 17, No. 1.

-   Mansbach, Richard and Kirsten Rafferty (2008), Introduction to Global Politics, London: Routledge.

-   Mojtahed zadeh, Pirouz (2001), “The Caspian Sea Legal Regime: a Geopraphical Perspective of an Obstacle in the Way of Regional Cooperation”, The Iranian Journal of International Affairs, Vol. 13.

-   “US Plans to Dominate Caspian Region through NATO” (January 2000), Iran News Interview with Pirouz Mojtahed Zadeh, Tehran, Vol. VI, No. 1495.