سنجش نقش روحانیت در جنبش ملی شدن صنعت نفت در ایران

محورهای موضوعی : روابط بین الملل

ملک تاج خسروی ¹ , زهرا مسعود ²

1 - استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

تاریخ دریافت : 1391/01/15 تاریخ پذیرش : 1391/02/06 تاریخ انتشار : 1391/04/05

کلید واژه: نقش, جنبش, ملی شدن صنعت نفت, واژگان کلیدی :روحانیت, نیروی اجتماعی,

چکیده مقاله :

چکیده بعد از انقلاب مشروطیت دومین تند باد دگرگونی اجتماعی در ایران نهضت ملی شدن نفت و تحولات مربوط به آن است. جنبش ملی شدن صنعت نفت، مهمترین حرکت ضد استعماری در دهه 1330 ش (1950 م) در منطقة خاورمیانه بود. ملی شدن صنعت نفت برگ زرینی در تاریخ معاصر ایران است. در این پیروزی عوامل متعددی نقش آفرینی کرده اند. چنان که می توان گفت که با ائتلاف همه نیروهای مذهبی و ملی، گروههای سیاسی و متحد در برابر استعمار و استبداد، ملی شدن صنعت نفت تحقق یافت. دراین میان نمی توان به راحتی از ایفای نقش مهم و حساس روحانیت گذشت. نقش آیت الله کاشانی، اقدامات نواب و فدائیان اسلام، فتواهای مراجع و علما از جمله نمونه اقدامات روحانیت در این دوران بود. اما نگاهی به نقش و جایگاه روحانیت در این مقطع زمانی ما را به این مهم می رساند که نقش روحانیت پیچیده، متناقض و همراه با نوسانات و گرایش های متخلف و گاها متضادی است وهمین امرراه را برای تعبیر وتفسیرهای متضاد هموار ساخته است. در این پژوهش به سنجش نقش روحانیت در این فرآیند می پردازد و ضمن ارزیابی وضعیت سیاسی واجتماعی، روحانیت، دلایل این تفسیر ها وگرایش های مختلف روحانیت در قبال ملی شدن صنعت نفت را مورد ارزیابی قرار می دهد. لازم به ذکر است که، تاکید بر نقش روحانیت هرگز به معنای نفی نقش سایر نیروها و گروههای سیاسی در تحقق فرآیند ملی شدن صنعت نفت نخواهد بود.

چکیده انگلیسی:

Abstract The second social transformation in Iran after the constitution revolution is the oil nationalization movement and its relevant developments. Oil industry nationalization movement was the most important anti-colonial movement in the Middle East during 1950s. Nationalization of oil industry was a turning point in the Iranian contemporary history in which several elements contributed and it can be said that oil industry nationalization was fulfilled by the coalition of all religious and national forces and political and allied groups against colonialism and dictatorship. In this respect, the important and critical role of the clergy should not be neglected. The role of Ayatollah Kashani, the measures taken by Fadaeian Islam Group and Navab Safavi and the fatwas of Islamic scientists were among the exemplary measures taken by the clergy in that time. But having a look at the role and position of the clergy in that period of time tells us that it is a complex and contradictory role with offending and sometimes contradictory tendencies. This has provided the ground for contradictory interpretations. This study deals with evaluating the role of the clergy in that process. It evaluates the reasons of different interpretations and tendencies of the clergy towards oil industry nationalization while evaluating their political and social conditions. It should be noted that putting an emphasis on the role of the clergy shall never be deemed as denial of the role of other political forces and groups in the fulfillment of oil industry nationalization process.    

منابع و مأخذ:

منابع

1-آل احمد، جلال، (1351)، در خدمت وخیانت روشنفکران، 2 ج، تهران: انتشارات خوارزمی.

2-آن، لی لمبتون(1379 )، نظریه دولت در ایران، ترجمه چنگیر پهلوان، چ 2، تهران: گیو.

3- آن، لی لمبتون (1363) سیری در تاریخ بعدازاسلام، ترجمه یعقوب آریابد، تهران: امیر کبیر.

4-احمدی، مجتبی، و دیگران، (1379 ) چشم و چراغ مرجعیت: مصاحبه‌های ویژه مجله حوزه با شاگردان آیت‌الله بروجردی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

5-اخوی، شاهرخ، (1372 )«نقش روحانیون در صجنه سیاسی ایران 1954-1949»، از کتاب مصدق نفت و ناسیونایسم ایرانی،چ3،تهران :گفتار.

6-افراسیابی، بهرام ودهقان سعید، (1362) طالقانی و تاریخ، چ2، تهران: انتشارات نیلوفر.

7-امینی، داوود، (1381 ) جمعیت فدائیان اسلام ونقش آن در تحولات سیاسی اجتماعی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

8-ایرانی، ناصر،(1371) بحرانی دموکراسی درایران، تهران : مرکز نشر دانشگاهی.

9-بدلا، حسین، (1378) هفتاد سال خاطره از آیت الله بدلا، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

10-بشیریه، حسین، (1376) جامعه شناسی سیاسی، چ2، تهران: نشر نی.

11-بیل جیمز و لویس اجر، (1372 )مصدق، نفت و ناسیونالیسم ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: گفتار.

12-ترکمان، محمد، (1372 ) نقدی بر مصدق نبرد قدرت به انضمام اسنادی درباره رابطه علما با دکتر مصدق، تهران: موسسه ‌خدمات ‌فرهنگی ‌رسا.

13- جعفریان، رسول، (1381 ) جریان های و سازمان های مذهبی سیاسی در ایران (1357-1320)، چ 4، مرکز اسنادانقلاب اسلامی: تهران.

14-حسینیان، روح الله،(1388 ) در آمدی بر انقلاب اسلامی ایران، چ2، تهران: مرکز اسنادانقلاب اسلامی.

15-خسروشاهی، سیدهادی، (1375) فدائیان اسلام (تاریخ، عملکرد، اندیشه)، تهران: اطلاعات.

16-دوانی، علی،(1377 ) نهضت روحانیون ایران، ج و3 و4، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

17-ذیبح، سپهر، (1378) ایران دردوران مصدق، ترجمه رفیعی مهر آبادی، چ 3، تهران: انتشارات عطایی.

18- ذیبح، سپهر، (1386) جنبش های کمونیستی در ایران، ترجمه محمد رفیع مهرآبادی، تهران: عطایی.

19-روحانیت و اسرار فاش نشده از ملی شدن صنعت نفت، 1358، جمعی از نویسندگان، قم: انتشارات دارالفکر

20-رکن آبادی، غضنفر (1379) سیاست، دیانت و آیت الله کاشانی، تهران: دانش و اندیشه معاصر.

21-سخنرانی حجت الاسلام سید معز حسینی شیرازی، فرزند آیت الله سید نورالدین حسینی شیرازی، (1382) همایش بین المللی نفت، سلطه کودتا 28 مرداد به نقل از خبرنامه شماره 2: 5.

22-شیخ فرشی، فرهاد، (1380 ) تحلیلی بر نقش سیاسی عالمان شیعی در پیدایش انقلاب اسلامی، چ2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

23-علوی، مهوش السادات،(1376 ) آیت الله کاشانی و سیاست، تهران: نشر سوره.

24-فاتح، مصطفی،(1358) پنجاه سال نفت ایران، تهران : انتشارات پیام.

25-فوران، جان، ( 1377) مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، چ6، تهرا : خدمات فرهنگی رسا.

26-قلی، علی رضا، (1377)، جامعه شناسی خود کامگی، تهران :نشر نی.

27-کاتوزیان، محمد علی، (1371 ) مصدق و نبرد قدرت،ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.

28-لسانی، ابوالفضل، (1329) طلای ایران یا بلای ایران : بی جا

29-لوبون، گوستاو، (1371) روانشناسی توده­ها، ترجمه­ی کیومرث خواجوی­ها، تهران: روشنگران.

30-لپینگ، بریا، (1365) سقوط امپراطوری انگلیس و دولت دکتر مصدق، ترجمه محمود عنایت، تهران: شرکت کتابسرا.

31-مدنی، سیدجلال الدین، (1369) تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 1 و2، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

32-مکی، حسین، (1360 ) قیام سی تیر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

33-منظورالاجداد، محمدحسین،(1379 ) مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، اسناد و گزارش‌هایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، حائری و بروجردی، تهران: شیرازه.

34-میر ترابی، سعید، (1384) مسائل نفت ایران، تهران : پاژنگ.

35-موحد، محمدعلی، (1386) خواب آشفتۀ نفت، ج 1، تهران: کارنامه.

36-موحد ابطحی، سید حجت (1365)آشنایی با حوزه های علمیه شیعه در طول تاریخ،ج11، تهران: کیهان.

37- نجاتی، غلامرضا، (1366) جنبش ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد1332، تهران: شرکت انتشار.

38-نقیب زاده، احمد، (1379) درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی، تهران: سمت.

39-نشست تخصصی روحانیت ملی شدن صنعت نفت، (1385)، حجت الاسلام رسول جعفریان، روح الله حسینیان و دکتر سید جلال الدین مدنی، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی

مقالات

40-امینی، علی اکبر، (1380 ) مصدق و حلقه اقبال ناممکن، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 198-197 :60-58

41-سمیعی، احمد، (1372 ) «چه کسانی عامل اجرای غائله نهم اسفند 1331 بودند؟» ماهنامه کلک، تهران بهمن و اسفند  ‌شماره 47 و 48: 200 ـ 206.

42-شیخ نوری، محمد امیر، (1359) جنگ ایران و عراق از دیدگاه تاریخی، پژوهشنامه علوم انسانی دوره پائیز و زمستان:147

43-عنایت، حمید(1373)، «انقلاب در ایران 1979» ترجمه منتظر لطف، فصلنامه فرهنگ، ش 4 :4

منابع لاتین

44-Robert. Graham.(1980) iran: The vision of power newyork :sitmarins press : 218