بافتارِ زمان درگفتمان¬های حکمی-فلسفی معماری و شهرسازی دوران معاصر مبتنی بر نظریۀ تولید فضا
محورهای موضوعی : حکمت و معماری
مژده جمشیدی
1
(استادیار گروه شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران)
کلید واژه: ایران معاصر , بافتار زمان, تولید فضا , گفتمان حکمی-فلسفی, معماری و شهرسازی ,
چکیده مقاله :
زمان و فضا در هر گفتمان حکمی-فلسفی به عنوان موضوع محوری، همواره مورد چالش بوده است. هر نظام فلسفی در هر دوره، مبتنی بر نیروهای مسلط گفتمانی، دیدگاه های متفاوتی را برای زمان و فضا ارائه داده اند. خوانش مولفه های اندیشه ای پیرامون این دو، چشم انداز روشن تری را از آیندۀ زیستگاه های انسان، نشان می دهد. خوانش مولفه های فضا و زمان در گفتمان-های معماری و شهرسازی در هر دورۀ تاریخی؛ در عینی ترین سطح در انواع عناصر عینی، شامل نشانه ها، نمادها، عناصر کالبدی-غیرکالبدی، ملموس-غیرملموس و در سطوح پنهان در اشکال الگوها و طرح واره های ذهنی موثر در تجلی مکان؛ نقش مهمی در تجسد، تجسم و معناداری محیط زیست انسان دارد. این پژوهش، در راستای شناسایی بافتار زمانی در تولید فضا، با تأکید بر مولفه های شکل دهندۀ ساختار تفکر در گفتمان های فلسفی-حکمی و عقلانیت حاکم بر دوران معاصر معماری و شهرسازی ایران می باشد؛ که به واسطۀ جریانات اجتماعی-سیاسی-اقتصادی در زندگی روزمرۀ مردم ایران تجلی یافته است. در این راستا با محدودکردن عوامل دخیل؛ به دو عامل متفکران و جریانات برنامه ریزی در سطح جهانی؛ به شناسایی نشانه های بافتار زمان در ساخت فضا پرداخته می شود. روش این پژوهش کیفی و از نوع پژوهش های تفسیرگرایی است و با تاکید بر تحلیل های استقرایی با محوریت اندیشه ها و آثار متفکران معاصر از یکسو و تحلیل جریانات و جنبش های اجتماعی از سویی دیگر می باشد. نتایج، حاکی از آن است که بنیان های زمان در تولید فضا در ایران معاصر، ناشی از دو حوزۀ روان شناسی و جامعه شناسی و هنوز در آغاز اندیشه ورزی برای تبدیل به یک عنصر و متغییر کلیدی در شکل دهی به نظریات مسلط بر تولید فضا می باشد.
Time and space have been central issues in legal-philosophical discourses, with each philosophical system offering different views on these concepts. The components of space and time in architecture and urban planning throughout history play a significant role in the embodiment and meaning of the human environment. This research aims to identify the temporal context in the production of space by focusing on the components that form the structure of thinking in philosophical-judicial discourses and the rationality governing contemporary architecture and urban planning in Iran. By limiting factors to thinkers and planning processes at the global level, the signs of the context of time in the construction of space are identified. The qualitative and interpretive method of this research uses inductive analysis, focusing on the ideas and works of contemporary thinkers, as well as social trends and movements. The results indicate that the foundations of time in the production of space in contemporary Iran stem from psychology and sociology, and are still at the beginning of shaping dominant ideas.
اردلان ، نادر.، و بختیار، ژاله. (1391). حس وحدت: نقش سنت در معماری ایرانی. (ترجمه: جلیلی). تهران: موسسه علم معمار رویال.
اصیل، حجت الله. (1393 ). آرمانشهر در اندیشه ایرانی. تهران : نشر نی .
اعنمادی¬نیا، مجتبی. (2014). نگاهش به مفهوم زمان از منظر سنت آگوستین. انتشار یافته در سایت فلسفه نو. http://new-philosophy.ir/?p=601دسترسی درتاریخ 56.1.2024
آکوچکیان ، احمد. (1388). از آرمانشهر تا شهر توسعه(جزوه) . اصفهان : دانشگاه هنر اصفهان، معاونت پژوهشی.
اهری، زهرا. (1385). مکتب اصفهان در شهرسازی: دستور زبان طراحی شالودۀ شهری . تهران : فرهنگستان هنر .
اولئاریوس، آدام. (1385). سفرنامه آدام الئاریوس: ایران عصر صفوی از نگاه یک آلمانی. (ترجمه: بهپور). تهران: انتشارات ابتکار نو.
برن، لوسیلا.( 1375). اسطورههاى یونانى، ترجمه عباس مخبر، نشر مرکز، ص15 و 16.
بلخاری قهی، حسن. (1388). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی . تهران : سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری سوره مهر
بنانی، امین.، دران، دارلی.، دوبروین، و سيوري. (1390). صفویان. (ترجمه: آژند). تهران: مولی.
بورکهارت، تیتوس. (1388). هنر مقدس: اصول و روش ها.(ترجمه: ستاری). تهران: سروش.
پایکین، ریچارد و استرول، آوروم.(1389). کلیات فلسفه. (ترجمه: کریم مجتبوى). تهران: حکمت، ص 335ـ336
تاجبخش ، کیان. (1386). آرمان شهر: فضا، هویت و قدرت در اندیشۀ اجتماعی معاصر. (.(ترجمه: خاکباز). تهران: نشر نی.
تاورنیه ، ژان باتیست. (1363). سفرنامه تاورنیه.(ترجمه:ارباب شیرانی). تهران: نیلوفر.
جهانبگلو، رامین و نصر، سید حسین . (1385). در جست و جوی امر قدسی: گفت و گوی رامین جهانبگلو با سید حسین نصر.(ترجمع: شهرآیینی). تهران: نشر نی.
حبیبی، محسن. (1386). از شار تا شهر : تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن نفکر و تاثر . تهران : انتشارات دانشگاه تهران .
داماد، میرمحمدباقر. (1367). القبسات.(ترجمه: محقق و دیگران). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
روویون، فردریک. (1385). آرمانشهر در تاریخ اندیشۀ غرب.(ترجمه: باقری). تهران: نشر نی.
ژوناس، اولیویه. (1394). رویای شهر: سفر به دنیای شهرهای رویایی: شهر اوهام و...). (ترجمه: قلعه نویی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سلطان زاده، حسین. (1400). معماري ايران در دوره اسلامي. رشت: انتشارات طاعتی.
سیوری، راجر. (1372). ایران عصر صفوی. (ترجمه: عزیزی). تهران: نشر مرکز.
شایگان ، داریوش. (1380). افسون زدگی جدید : هویت چهل تیکه و تفکر سیار. (ترجمه: ولیانی). تهران: فرزان روز.
شیخ الاسلامی، علی. (1383). خیال و مثال و جمال در عرفان اسلامی . تهران : فرهنگستان هنر .
طاهریان، مهدی. (1389). کانت، آغازگر مابعدالطبیعه زمان. حکمت و فلسفه، 6(1 (پیاپی 21))، 71-80. SID. https://sid.ir/paper/123536/fa
غفاری، ابوالحسن.(1381). زمان و مکان در آرای کانت و هگل. معرفت، شماره 61.
فکوهی ، ناصر. (1383). انسان شناسی شهری. تهران: نشر نی.
فلامکی ، محمدمنصور. (1393). ریشه ها و گرایش های نظری در معماری. تهران : فضا (وابسته به موسسه علمی و فرهنگی فضا).
کاپلستون، فردریک.(1368). تاریخ فلسفه یونان و روم. (ترجمه: سید جلال الدین مجتبوى). انتشارات علمى و فرهنگى و انتشارات سروش، ص 61 تا 65
گیدیون، یگفروید. (1395). فضا زمان معماری (چاپ 15). (ترجمه : منوچهر مزینی). تهران: انتشارات: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
مپرتس، تئودور.(1375). متفکران یونانى. (ترجمه: محمد حسن لطفى).تهران:، انتشارات خوارزمى، ج1، ص105 و 106.
محمدی، حمید. (1397). اندیشه های شهرسازی در آثار متفکران ایرانی و مسلمانان (از آرمان تا واقعیت) . یزد : انتشارات یزد.
معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: نشر سروش دانش با همکاری نشر معمار .
معین ، محمد. (1363). فرهنگ معین . تهران: زرین .
نجفی افرا، مهدی. (1394). زمان در پدیدارشناسی وجودی هایدگر و آنتولوژی صدرائی. پژوهش های هستی شناختی، 4(7)، 41-57. SID. https://sid.ir/paper/499754/fa
نصر ، سیدحسین. و لیمن، الیور. (1393). تاریخ فلسفه اسلامی. (ترجمه: جمعی از مترجمان). تهران: نشر کیمیای حضور.
نقره کار، عبدالحمید. (1400). حکمت اسلامی درخلق آثار هنری معماری وشهر سازی(چاپ دوم). تهران : سروش.
نقی زاده، محمد. (1385). معماری و شهرسازی اسلامی. تهران : انتشارات راهیان.
هانری،کربن. (1388). تاریخ فلسفه اسلامی. (ترجمه: طباطبایی). تهران: کویر.
هایدگر، مارتین.(1389). هستی و زمان، (ترجمه: عبدالکریم رشیدیان)، تهران: نشر نی.
وحید دستجردی،امیرحسین، بینای مطلق ، سعید، و شاقول ، یوسف. (1398). سمبولیسم از منظر سنت گرایی. جاویدان خرد بهار و تابستان. 35. 207-232
Barbara Piozzini. "The Space and the Time as a Nosological Query." PhilosophyInternational Journal 4.1 (2021)
Birgan، Gokmenoglu. (2022). Temporality in the social sciences: New directions for a political sociology of time. British Journal of Sociology, 73(3):643-653. doi: 10.1111/1468-4446.12938
Carneiro, M., Nascimento, S., Rocha, T. C., & Cunha, J. (2021). Temporality, lived time and psychopathology of everyday life. European Psychiatry, 64(S1), S769–S769. https://doi.org/10.1192/j.eurpsy.2021.2035
Conitzer ,Vincent. (2020). The Personalized A-Theory of Time and Perspective. arXiv: History and Philosophy of Physics,
Deng, N.(2018). Time, metaphysics of. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 1 Jan. 2024, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/time-metaphysics-of/v-3. doi:10.4324/9780415249126-N123-3
Dyke, H.(1998). The A-theory and the B-theory. In Time, metaphysics of. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 1 Jan. 2024, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/time-metaphysics-of/v-1/sections/the-a-theory-and-the-b-theory. doi:10.4324/9780415249126-N123-1
Dyke, H.(2011). Time, metaphysics of. In The Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor and Francis. Retrieved 1 Jan. 2024, from https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/time-metaphysics-of/v-2. doi:10.4324/9780415249126-N123-2
Emery, Nina, Ned Markosian, and Meghan Sullivan, "Time", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =
Gazizov, Rail Robertovich (2021). Information space and time and its social dominants. Kant 38 (1):94-98.
Grandjean , Vincent. (2021). Symmetric and asymmetric theories of time. Synthese, doi: 10.1007/S11229-021-03427-7
Hawking, S., Penrose, R. (1996). The nature of space and time. United Kingdom: Princeton University Press.
Henry, William, Pollock. (2020). Subjects, Experiences, and the Passage of Time: A neo-Parfittian account.
Jack, Shardlow., Ruth, Lee., Ruth, Lee., Christoph, Hoerl., Teresa, McCormack., Patrick, Burns., Alison, Fernandes. (2021). Exploring people’s beliefs about the experience of time. Synthese, doi: 10.1007/S11229-020-02749-2
Janiak, Andrew, "Kant’s Views on Space and Time", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =
Le Poidevin, Robin (2008). The experience and perception of time. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Malpas, J. (2015). Timing Space-Spacing Time. In: Grant, S., McNeilly, J., Veerapen, M. (eds) Performance and Temporalisation. Performance Philosophy. Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1057/9781137410276_2
Mellor, D. H. (1981). Real time. United Kingdom: Cambridge University Press.
Parkes, D. N., & Thrift, N. (1975). Timing Space and Spacing Time. Environment and Planning A: Economy and Space, 7(6), 651-670. https://doi.org/10.1068/a070651Simchi, Hamidreza. (2019). The Concept of Time: A Grand Unified Reaction Platform. arXiv: General Physics,
Sullivan, D., Stewart, S. A., & Diefendorf, J. (2015). Simmel's time-space theory: Implications for experience of modernization and place. Journal of Environmental Psychology, 41, 45-57.
Tallant , Jonathan. (2015). The New A-theory of Time. Inquiry: Critical Thinking Across the Disciplines, doi: 10.1080/0020174X.2015.1069067
W., Zimmerman ,Dean,. (2005). The A‐Theory of Time, The B‐Theory of Time, and ‘Taking Tense Seriously’. Dialectica, doi: 10.1111/J.1746-8361.2005.01041.X
W., Zimmerman ,Dean,. (2007). The Privileged Present: Defending an 'A-Theory' of Time