صفات برجسته جوانمردان در افسانههای مردم ایران
محورهای موضوعی : آموزه های اخلاقی و تربیتی
سید حسین صالحی قهفرخی
1
,
اصغر رضاپوریان قهفرخی
2
*
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران
کلید واژه: ادبیات عامیانه, افسانه, جوانمردی, شجاعت, وفاداری ,
چکیده مقاله :
در این پژوهش، جوانمردی همان فضایل اخلاقی ارزشی مانند شجاعت، وفاداری، فداکاری، عدالتخواهی، بخشش، مهماننوازی و مساعدت به ضعفا در نظر گرفته شده است. ریشۀ این مفهوم در سنت تاریخی ایران قرار دارد. گروههایی مانند عیّاران یا فتیان که در تاریخ بهعنوان حاملان این ارزشها شناخته شدهاند، نقشی مهم در نشر و ترویج این اخلاق دارند. جوانمردان گروهی اخلاقی- تربیتی بوده که پیشینۀ حضور آنان به ایران پیش از اسلام میرسد. افسانههای عامیانه ازجمله آثار ادبی است که حاوی مضامین اخلاقی بوده و هدفی تعلیمی را در ژرفای خود جای دادهاند. در پژوهش حاضر بهشیوۀ توصیفیتحلیلی، «جوانمردی» افسانههای عامیانه ایرانی بررسی شده و نتایج حاکی از آن است که در برخی از افسانههای عامیانه ایرانی شخصیتهایی حضور دارند که ویژگی اخلاقی «جوانمردان» را دارا بوده و با شجاعت و وفاداری و فداکاری به ضعیفان یاری رسانده و بهسبب بخشندگی و برپایی عدالت و مهماننوازی میتوان آنان را از جوانمردان و پیروان این آیین دانست. البته تمامی صفات در یک شخصیت دیده نمیشد و ممکن بود فقط یک یا چند صفت در قهرمان داستان دیده شود.
In this study, chivalry is understood as those moral-ethical virtues such as courage, loyalty, self-sacrifice, justice-seeking, generosity, hospitality, and aiding the weak. The origin of this concept lies in Iran’s historical tradition. Groups such as the ‘ayyārān or fatīyān, who in history have been recognized as bearers of these values, have played an important role in the dissemination and promotion of these ethics. Chivalrous men were an ethical and educational group whose presence dates back to pre-Islamic Iran. Authors have sought to reflect the ethical traits of followers of this tradition in literary texts, thereby promoting these admirable morals and passing them down through generations. Folktales are among the literary works that contain moral themes and have an educational purpose embedded within them. In this paper, the "chivalry" of Iranian folktales has been investigated in a descriptive-analytical way. It reveals that some characters exhibit the moral characteristics of "chivalrous" people. These characters, through bravery, loyalty, and sacrifice, assist the weak and are characterized by generosity, justice, and hospitality, thus embodying the essence of chivalry and its adherents. Of course, not all traits were seen in a single character, and only one or more traits could be seen in the protagonist.
اربابی، علی. 1390. آیین پهلوانی، جوانمردی و عیّاری. تهران: زوّار.
ابن منظور، محمد بن مکرم. 1205 ه.ق. لسان العرب. قم: ادبیات حوزه.
بخشی، مجتبی. 1392. بررسی آموزه های فتوّت و جوانمردی در کلّیّات سعدی. پایان نامه، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.
پل سارتر، ژان. 1305. ادبیات چیست؟. ترجمه: مصطفی رحیمی. تهران: نیلوفر
کربن، هانری. 1383. آیین جوانمردی.ترجمه: احسان نراقی. تهران: سخن.
حسینی سرخنی، سیده نجمه، ایرانزاده، نعمت اله، و نباتی، فرشته. 1403. نقد کتاب آیین جوانمردی اثر هانری کربن بر اساس مولفه های تفکر انتقادی.
سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 100، صص. 215-234. DOI: http://10.22034/bahareadab.2024.17.7457
جوان آراسته، امیر. ۱۳۹۰. فتوت اسلامی و جایگاه اخلاق در حرفهورزی. پژوهشنامه اخلاق، (14)4، صص. 37-56.
درویشیان، علی اشرف، و خندان (مهابادی)، رضا. 1387. فرهنگ افسانههای مردم ایران، ج 1 تا 19، نشر کتاب و فرهنگ، تهران.
شهیدی، سیدجعفر، معین، محمد، دهخدا، علیاکبر، و احمدیگیوی، حسن. ۱۳۷۷. لغت نامه دهخدا. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
تنوخی، قاضی ابوعلی محسن. 1399. فرج بعد از شدت. ترجمه: حسین بن اسعد دهستانی. تهران: نیلوفر.
ذوالفقاری، حسن. 1402. باورهای عامیانه مردم ایران. تهران: نشر چشمه.
رزاقی، محمد ابراهیم، گودرزی، محمود، و جلالی فراهانی، مجید. 1399. ارائه مدل صفات اخلاقی در آیین جوانمردي ایران. مدیریت ورزشی. (12)3، 643-664.
ریاض، محمد، جربزهدار، عبدالکریم، و همدانی، سیدعلی. ۱۳۸۲. فتوتنامه: تاریخ، آیین، آداب و رسوم به انضمام رساله فتوتیه میرسیدعلی همدانی. تهران: اساطیر.
زرینی، علی، سمیع زاده، رضا، و شفیع صفاری، محمد. 1397. جوانمردی, عیاری و فتوّت در قبل و بعد از اسلام. پژوهشنامه ادیان، (23) 45،12-72. سجادی، سید جعفر. 1401. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
صدقی، حامد، صدرقاینی، سید ابوالفضل، و زارع درنیانی، عیسی. 1392. بررسی تطبیقی آیین جوانمردی در ادب فارسی و عربی. پژوهش های ادبیات تطبیقی. (۲)1 ، ۷۱-۹۱.
صراف، مرتضی. ۱۳۷۰. رسایل جوانمردان. تهران: انتشارات معین.
عروج نیا، پروانه. 1391. ابوالحسن خرقانی و آیین جوانمردی. تاریخ و تمدن اسلامی، (16) 8، 19-44.
عفیفی، رحیم. 1399. اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته های پهلوی. تهران: توس.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم هوازن. 1379. رساله قشیریه تصحیح و استدراكات بديع الزمان فروزانفر. تهران: انتشارات زوار.
مدنی، امیر حسین. 1400. تأثیر فرهنگ و تمّدن پیش از اسلام در نشر و گسترش «آیین جوانمردی»، مطالعات ایرانی. 40. 345-385. DOI: http:// 10.22103/jis.2021.16021.2034
مجوزی، محمد، و شاهگلی، سمیه. 1398. بررسی مضامین عیّاری، جوانمردی و تعلیمی در رمان شمس و طغرا. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. (11)41، 131-160.
کزازی، میر جلال الدین. ۱۳۸۴. آب و آیینه. تبریز: آیدین.
نراقی، ملا احمد. 1400. معراج السعاده. تهران: بارش.
واعظ کاشفی سبزوراری، ملاحسین. 1350. فتوت نامه سلطانی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
همایونی، صادق. 1346. یازده مقاله در زمینه فرهنگ عامه. فارس: اداره کل فرهنگ و هنر فارس.