بازتاب آموزه های تعلیمی در آیینه ی اشعار حکیم شیخ حسین شهرت شیرازی
محورهای موضوعی : آموزه های اخلاقی و تربیتی
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سلماس، دانشگاه آزاد اسلامی، سلماس، ایران.
کلید واژه: ادبیات تعلیمی, آموزه های تعلیمی, دیوان اشعار, شهرت شیرازی, سبک هندی, تمثیل فشرده,
چکیده مقاله :
شعر تعلیمی، یکی از گسترده ترین انواع ادبی فارسی است که دلنشین ترین آموزه های ناب اخلاقی ، عرفانی و مذهبی را در ادوار شعر فارسی، به مخاطب عرضه داشته تا در راه رستگاری خویش گام بردارد. هر چه از آغاز شکل گیری ادب فارسی فاصله می گیریم، بر اساس تأثیر پذیری شعرا و نویسندگان از قرآن و احادیث ، بسامد آموزه های تعلیمی نیز در آثارشان زیاد است. حکیم شیخ حسین شیرازی متخلص به شهرت از شعرای گمنام بنام سبک هندی و عصر صفوی است. آموزه های تعلیمی اشعار شهرت، با تأسی از پیشینیان، به سه طریق مطرح شده است: نخست اینکه: نوع انسان را مورد خطاب قرار می دهد. دوم اینکه: خطاب خود شاعر است، امّا منظور مخاطب است. سوم اینکه: فرد خاصی را مورد خطاب قرار نداده و غیر مستقیم آموزه های تعلیمی را به مخاطب گوشزد می کند. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای، اکثر آموزه های تعلیمی در کلّ اشعار شهرت استخراح و مورد بررسی واقع شده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که در اشعار شهرت، با تأسی از شعرای سبک هندی، بسامد آموزه های تعلیمی- اخلاقی، بیشتر از آموزه های تعلیمی- عرفانی و بسامد آموزه های تعلیمی- عرفانی هم بیشتر از آموزه های تعلیمی- مذهبی است. در اشعار وی، بخصوص غزلیّات، با تأسی از شعرای سبک هندی، آموزه های تعلیمی به دلیل ارتباط افقی ابیات غزل و استفاده از تمثیل( اسلوب معادله) بازتاب بسیار گسترده ای دارد.
. Hakim Skeikh Hossein Shirazi, pen name Shohret, is one of popular anonymous Hindu Style poets living in India whose works invite addressors to learn didactic teachings . Didactic teachings in Shohret’s Divan have been propounded in three ways. First: Human type is addressed. but in fact it is addressed to the reader. And third, the didactic teachings have not been directly addressed to a specific individual. The current study using library resources and descriptive-analytical approach has studied didactic teachings in the complete poetry, ballads, quatrains, sonnets and fragments of Shohret. The study indicates that as a result of Hindu Style poets’ influence in Shohret’s Divan (complete poetry), the frequency of moral-didactic teachings are more abundant than mystical-didactic teachings and in the same way the frequency of mystical-didactic teachings are higher than religious-didactic teachings. the influence of Hindu Style poets’, due to horizontal relation of verses in sonnet and also applying the element of allegorical fantasy (compressed allegory and equation style), the didactic teachings have extreme reflection.
1. آرزو، سراج‌الدین علیخان. (1383). تذکرۀ مجمع النّفایس. به کوشش زیب‌النساء علی خان (سلطان‌علی). اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان- اسلام‌آباد.
2. آزاد بلگرامی، میرغلامعلی. (1393). کلیّات آزاد بلگرامی. تصحیح، مقدمه و حواشی سید حسن عباس. هند: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران-دهلی نو.
3. اسکندری شرفی، فرشاد، و مبارک، وحید. (1399). بازنمایی مضامین اخلاقی و تعلیمی در پنج گنج عماد فقیه کرمانی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، ۱۲(۴۷)، 1ـ۳۷.
4. اسکویی، نرگس. (1394). مشرب شاعران سبک هندی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی عرفانیات در ادب فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، 23(6)، 148ـ۱۷۰.
5. اصلح، محمد میرزا. (1346). تذکرۀ شعرای کشمیر. تصحیح و حواشی سید حسام‌الدین راشدی. پاکستان: اقبال آکادمی پاکستان- لاهور.
6. امامی، نصرالله، یوسف قنبری، فرزانه، و فضیلت راد، سهیلا. (1394). بازتاب کعبه در اشعار مولوی. فصلنامۀ تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج. شمارۀ 24، 119ـ۱۳۶.
7. بومری، احمد، واثق عباسی، عبدالله، مشهدی، محمدامیر. (1400). بازتاب ادب تعلیمی در شعر غنی کشمیری و شاپور تهرانی. دوفصلنامۀ مطالعات شبه‌قارۀ دانشگاه سیستان و بلوچستان، 13(40)، 103ـ۱۲۰.
8. تأثیر تبریزی، محسن. (1373). دیوان. تصحیح امین‌پاشا اجلالی. تهران: نشر دانشگاهی.
9. توحیدیان، رجب، و خان‌چوبانی، عزیزه. (1390). صائب، همدم دارالامان خاموشی. پژوهشنامۀ ادب حماسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، 7(12)، 29ـ۵۴.
10. توحیدیان، رجب. (1402). بازتاب آموزه‌های تعلیمی در آیینۀ اشعار تقی دانش. نشریۀ علمی پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، ۱۵(۵۷)، 1ـ۳۸.
11. توحیدیان، رجب. (1386). دل‌محوری و سیروسلوک درونی در دیوان شاه نعمت‌الله ولی و دیگر عرفا. بهارستان سخن (فصلنامۀ ادبیات فارسی دانشگاه آزاد خوی)، شمارۀ 10، 109ـ140.
12. جویای تبریزی، داراب‌بیگ. (1378). دیوان. به اهتمام پرویز عباسی داکانی. تهران: انتشارات برگ.
13. حافظ، شمس‌الدین محمد. (1374). دیوان، با مجموعۀ تعلیقات و حواشی علامه محمد قزوینی. به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار. چ۵. تهران: اساطیر.
14. خسروی، حسین. (1397). بازشناسی ویژگی‌های سبک هندی. پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر کرد، شمارۀ 1 (پیاپی 31)، 75ـ۱۰۶.
15. دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی. چ۲ از دورۀ جدید. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
16. رکن‌زاده (آدمیت)، محمدحسین. (1339). دانشمندان و سخن‌سرایان فارس. تهران: انتشارات کتاب‌فروشی‌های اسلامیه و خیام.
17. سعدی، مصلح‌الدین. (1374). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چ۴. تهران: خوارزمی.
18. سلیمی خراشاد، سودابه، و کیخای فرزانه، احمدرضا. (1398). بررسی مضامین عرفانی در شعر احمد عزیزی. فصلنامۀ عرفان اسلامی دانشگاه آزاد زنجان، ۱۵(59)، 123ـ۱۴۶.
19. سیدای نسفی، میر عابد. (1383). دیوان. به اهتمام حسن رهبری. تهران: الهدی.
20. شاه نعمت‌الله ولی، سید نورالدین. (1385). دیوان. به کوشش بهمن خلیفه بناروانی. تهران: طلایه.
21. شبستری، شیخ محمود. (1371). مجموعه آثار. به اهتمام صمد موحّد. تهران: طهوری.
22. شهرت شیرازی، شیخ حسین. (1388). دیوان شاعر ایرانی مقیم هند (قرن دوازدهم هجری). تصحیح و تحقیق غلام مجتبی انصاری. بازنگری و ویراستاری علیرضا قزوه. دهلی نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران- دهلی نو.
23. شیری، قهرمان. (1388). سبک هندی مظهر مقاومت منفی. فصلنامۀ زبان و ادبیات پارسی دانشگاه علامه طباطبایی، شمارۀ 41، 65ـ۸۲.
24. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی. (1374). دیوان. به كوشش محمد قهرمان. چ۳. تهران: علمی و فرهنگی.
25. عرفی شیرازی، محمد بن خواجه زین‌الدین علی بن جمال‌الدین شیرازی. (1337). کلیات اشعار. به کوشش جواهری «وجدی». تهران: سنایی.
26. فانی کشمیری، محسن. (1342). دیوان. گردآوری و تصحیح و حواشی از گ.ل. تیکو. با مقدمۀ سعید نفیسی. تهران: انتشارات انجمن ایران و هند.
27. فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1376). احادیث و قصص مثنوی. ترجمۀ حسین داودی. تهران: امیرکبیر.
28. کلیم کاشانی، ابوطالب. (1387). دیوان. تصحیح و مقدمۀ حسین پرتو بیضایی. بازخوانی و ویرایش سید محسن آثارجوی. تهران: سنایی.
29. گوپاموی، محمد قدرت‌الله. (1387). تذکرۀ نتایج الافکار. تصحیح و تعلیق یوسف بیگ بابا‌پور. قم: مجمع ذخایر اسلامی.
30. محسنی‌نیا، ناصر، بزرگر خالقی، محمدرضا، و نوروززاده چگینی، وحیده. (1390). پژوهشی دربارۀ جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید پارسی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، ۳(۱۰)، 103ـ۱۲۲.
31. محمدی، محمدحسین. (1374). بیگانه مثل معنی. تهران: میترا.
32. مشرّف، مریم. (1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران. تهران: سخن.
33. ممتحن، مهدی، و محمدی، گردآفرید. (1391). بررسی تجلی و حضور مضامین دینی در ادبیات فارسی پیش از قرن هفتم. فصلنامۀ تخصصی متون اسلامی مطالعات ادبی، 1(2)، 105ـ۱۲۴.
34. ناظم هروی، فرخ حسین. (1374). دیوان. تصحیح محمد قهرمان. مشهد: آستان قدس رضوی.
35. واعظ قزوینی، ملا محمد رفیع. (1359). دیوان. به كوشش سید حسن سادات ناصری. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علی‌اكبر علمی.
36. وحید قزوینی، میرزا محمدطاهر. (1394). دیوان. تحقیق و تصحیح رقیه صدرایی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
37. یلمه‌ها، احمدرضا. (1395). بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران. پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، ۸(۲۹)، 61ـ۹۰.
38. یلمه‌ها، احمدرضا. (1390). آموزه‌های تعلیمی در منظومۀ غنایی محب و محبوب. فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی ادب فارسی دانشگاه آزاد واحد بوشهر، شمارۀ ۹، 11ـ۲۸.