هویت اجتماعی و اثرات آن در تهدید همبستگی اجتماعی محلات شهری (مطالعه موردی: بندر ماهشهر)

محورهای موضوعی : جغرافیا و برنامه ریزی شهری

صدیقه آغاجری ¹ , دکتر محسن آقائی جوبنی ^{2 *}

1 - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ماهشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،ماهشهر،ایران
2 - استادیارگروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ماهشهر،دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر،ایران

تاریخ دریافت : 1402/12/06 تاریخ پذیرش : 1403/02/25 تاریخ انتشار : 1403/02/25

کلید واژه: همبستگی اجتماعی, قوم‌گرایی, تعلق مکانی, هویت, محله, بندر ماهشهر,

چکیده مقاله :

امروزه جنبه‌های اجتماعی شهرها مورد توجه برنامه ریزان شهری قرار گرفته است. در برنامه ریزی شهری باید از نگاه صرف کالبدی به نگاهی چند بعدی بود که کلیه ابعاد را در برمی گیرد. از طرف دیگر محله نیز به عنوان یکی از ابزارهای برنامه ریزی شهری است، در حقیقت محله ها بیشتر از آنکه واحدهای جغرافیایی و کالبدی باشند واحدهای اجتماعی و فرهنگی هستند. در پژوهش حاضر با توجه به اهمیت ابعاد اجتماعی در برنامه‌ریزی شهری به بررسی عامل تنوع هویت‌های اجتماعی درشهر و عوامل تهدید کننده همبستگی اجتماعی درسطح محلات ماهشهر پرداخته شده است. براین اساس با استناد به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای بررسی‌های میدانی، عامل‌همبستگی اجتماعی در محله ماهشهر بررسی شد. در ابتدا دو منطقه ماهشهر قدیم و جدید دو محله انتخاب شدند و سپس پرسش -‌نامه میان ساکنین محله به صورت تصادفی توزیع گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS، انجام شده است و با استفاده از آزمون تی و پیرسون به بررسی رابطه معنادار میان مولفه‌ها پرداخته شد. نتایج نشان می‌دهدکه متغیرهای اجتماعی با شدت همبستگی قوی وکاهش خطای بالا، ارتباط بیشتری با عامل همبستگی دارد و قوم‌گرایی مهم‌ترین عامل تهدید کنندۀ همبستگی اجتماعی در منطقه شناخته شد.

چکیده انگلیسی:

Nowadays, the social aspects of cities have become a focus of urban planners. In urban planning, we need to move from a purely physical perspective to a multidimensional one that encompasses all dimensions. On the other hand, the neighborhood is one of the tools of urban planning; in fact, neighborhoods are more social and cultural units than geographical and physical ones. In the present study, considering the importance of social dimensions in urban planning, the factor of diversity of social identities in the city and the threatening factors of social cohesion at the neighborhood level of Mahshahr have been investigated. Accordingly, based on the descriptive-analytical method and field studies, the factor of social cohesion in the Mahshahr neighborhood was examined. Initially, two areas of old and new Mahshahr were selected as two neighborhoods, and then the questionnaire was randomly distributed among the residents of the neighborhood. Data analysis was performed using SPSS software, and using t-test and Pearson, the significant relationship between the components was investigated. The results show that social variables have a stronger relationship with the cohesion factor with a high correlation strength and a decrease in high error, and tribalism is recognized as the most important factor threatening social cohesion in the region.

منابع و مأخذ:

1.ابراهیم‌زاده، عیسی، وکماسی، حسین(1393). ارزيابي و تحليل كيفيت خدمات شهرداري بر اساس مدل سركوال (مطالعه موردي: شهرداري شهر سنقر). فصل‌نامه مطالعات برنامه‌ريزي شهري، 2(6)، 153-172.
2.توحیدیان، یاسمن، نوابخش، مهرداد وآقاجانی‌مرساء، حسین (1397). بررسی عوامل تهدید کننده‌ی همبستگی اجتماعی درسطح محلات تهران. فصل‌نامه مطالعات جامعه‌شناختی‌شهری. 8(28): 167-190.
3.چنگیزی، نگار، واحمدیان، رضا(1392). بررسی شاخص‌های هویت‌شهری دربافت تاریخی(نمونه موردی: بازار کرمان ). فصل‌نامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3(11)، 53-63.
4.زمانی، فائزه، و اصغرپور، احمدرضا(1393). تأثیر ویژگی‌های اجتماعی و فیزیکی فضای شهرداری بر صحت اجتماعی مجتمع‌های مسکونی )مطالعه‌موردی: مجتمع آپارتمان‌های جدید شهری(. ششمین همایش ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر شهر سازنده، آبان‌ماه، 13صفحه.
5.سایت شهرداری بندرماهشهر (1396).
6.سلجوقی، سارا، راستی، امید، و نارویی، پیمان (1399). بررسی تنوع هویت‌های اجتماعی در شهر وعوامل تهدید کننده همبستگی اجتماعی در سطحمحلات. دومین کنفرانس ملی علوم انسانی و توسعه، دانشگاه پیام نور فارس، اسفندماه، 9صفحه.
7.فردوسیان، فرشته)1393). اصول و مفاهیم طراحی شهری سنتی و مدرن در ایران . ترجمه کبریا صداقت رستمی، انتشارات مانی،چاپ اول، 304صفحه
8.محسنی، منوچهر، وجاراللهی، عذرا(1397). مشارکت اجتماعی در ایران. انتشارات یادداشت، چاپ سوم، 168صفحه.
9.محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی ضدروش مراحل و رویه های عملی در روش شناسی کیفی. نشر جامعه شناسان، چاپ دوم، 352 صفحه.
10.محمودی‌نژاد، هادی (1389). فضا و مکان در طراحی شهری. انتشارات طحان، چاپ دوم، 216 صفحه.
11.موسوی، یعقوب(1391). پدیده کاهش همبستگی اجتماعی در کلان‌شهرها. فصل‌نامه برنامه ریزی وآمایش فضا، 6(2)، 113-133.
12.نقی‌زاده، محمد، وطغیانی، شیرین(1390). ضرورت مدیریت بحران‌های هویتی در فضاهای شهری. فصل‌نامه هویت شهر، 5(9)، 73-82.
13.یزدانی، محمدحسن، علی‌پور، ابراهیم، و محمودی، ایوب(1398). بررسی و تحلیل هویت محلات شهری باتاکید بر حس تعلق به مکان در محلات سیزده گانه حاشیه شهر اردبیل. فصل نامه جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، 6(14): 9-39.
14.Adger, N., (2011). Social and Ecological Resilience: is They Related?. Progress in human geogra-phy, 24(3): 347-364.
15.Delanti, G., (2003). Urbanization in Developing Countries, England, Englewood Cliffs, Prentice Hall.
16.Ismail, I. S., Shamsuddin, S., & Sulaiman, A. B. (2008). An evaluation of resident’s perception of identity in Putrajaya new town. Jurnal Alam Bina, 13(4):37-51.
17.Ujang, N., Zakariya, K., (2015). The Notion of Place, Place Meaning and Identity in Urban Regeneration. Vol,170: 709-717.
منبع اینترنتی
18. https://www.google.com/maps/place/Bandar-e+Mahshahr,+

متن کامل:



 

نشريه­ علمي اندیشه‌های نو در علوم‌جغرافیایی، دوره2، شماره4، تابستان 1403، صفحات: 1-18

واحد ماهشهر

شاپا: 1473-2981

 

تاريخ دريافت: 06/12/1402

تاريخ پذيرش نهايي: 25/02/1403

 

 

هویت اجتماعی و اثرات آن در تهدید همبستگی اجتماعی محلات شهری

(مطالعه موردی: بندر ماهشهر)

 

صدیقه آغاجری

کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ماهشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،ماهشهر،ایران

محسن آقائی جوبنی

استادیارگروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ماهشهر،دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر،ایران  

 

چکیده

امروزه جنبه‌های اجتماعی شهرها مورد توجه برنامه ریزان شهری قرار گرفته است. در برنامه ریزی شهری باید از نگاه صرف کالبدی به نگاهی چند بعدی بود که کلیه ابعاد را در برمی گیرد. از طرف دیگر محله نیز به عنوان یکی از ابزارهای برنامه ریزی شهری است، در حقیقت محله ها بیشتر از آنکه واحدهای جغرافیایی و کالبدی باشند واحدهای اجتماعی و فرهنگی هستند. در پژوهش حاضر با توجه به اهمیت ابعاد اجتماعی در برنامه‌ریزی شهری به بررسی عامل تنوع هویت‌های اجتماعی درشهر و عوامل تهدید کننده همبستگی اجتماعی درسطح محلات ماهشهر پرداخته شده است. براین اساس با استناد به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای بررسی‌های میدانی، عامل‌همبستگی اجتماعی در محله ماهشهر بررسی شد. در ابتدا دو منطقه ماهشهر قدیم و جدید دو محله انتخاب شدند و سپس پرسش -‌نامه میان ساکنین محله به صورت تصادفی توزیع گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS، انجام شده است و با استفاده از آزمون تی و پیرسون به بررسی رابطه معنادار میان مولفه‌ها پرداخته شد. نتایج نشان می‌دهدکه متغیرهای اجتماعی با شدت همبستگی قوی وکاهش خطای بالا، ارتباط بیشتری با عامل همبستگی دارد و قوم‌گرایی مهم‌ترین عامل تهدید کنندۀ همبستگی اجتماعی در منطقه شناخته شد.

کلمات کلیدی:‌ همبستگی اجتماعی، قوم‌گرایی، تعلق مکانی،هویت، محله، بندرماهشهر

 

 

 

 

 

مقدمه

در نتيجة فرآيند سريع شهرنشيني در اثر مدرنيتـه و شـكل گيـري پـارادايم غالـب اقتصاد صنعتي و مهـاجرت روزافـزون جمعيـت روسـتايي بـه شـهرهاي بـزرگ، تغييرات قابل توجهي را در ابعاد مختلف اجتماع شهري شاهد بوده ايم. سرنوشـت اجتماع محلي در جوامع شهري، يكي از موضوعات اساسي جامعه شناسـي مـدرن از زمان شكل گيري مكتب شيكاگو است كه رهيافت مذكور بـه مطالعـات مهمـي دربارة اكولوژي انساني، طراحي و احياي شهري انجاميد(Delanti, 2003: 51). دانشمندان علوم اجتماعی از دیرباز دریافته بودند که مهمترین عامل بقاي یک ملت، اتحاد و همبستگی اجتماعی و ملی آنهاست. در کنار یکدیگر قرار گرفتن آدمیان، زمانی می تواند نیروي مؤثري ایجاد نماید که در میان آنها رابطه اي به هم پیوسته و اندام وار حاکم باشد. استمرار و پایداري حیات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه در گرو انسجام و همبستگی بین اجزاء و عناصر سازندة ساختار اجتماعی است(محمودی‌نژاد، 1389: 96). محققـان اجتماعـی عوامـل مختلفـی را بـرای توجيه بالا رفتـن ميـزان و نيـز تنـوع يافتـن انحرافـات اجتماعی در شـهرها ذكـر می كنند كه پرداختـن به هر يـک از آنها در جـای خود بسـيار مغتنم اسـت، امـا آنچه امـروزه اهميت بسـيار دارد و كمتـر مـورد توجـه قـرار گرفتـه، پرداختن بـه بسـترهايی اسـت كـه زمينه هـای بـروز انحرافـات و آسـيب های اجتماعی در شهرهای بزرگ را فراهم می آورد و آن كاهش همبستگی های اجتماعی در اين شهرهاسـت(موسوی،1391:‌ 113). به دلیل گستردگی ابعاد و تغییر در ماهیت مسائل شهری و پیچیدگی آنها، نگاهی کل نگر و توجه به ابعاد و جنبه­های مختلف مسائل شهری به منظور نیل به توسعه پایدار، امری اجتناب­ناپذیر می­نماید. تحولات ساختاری و بروز مسائل و مشکلات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی مانند رشد سریع شهرنشینی، مهاجرت­های روستایی لجام گسیخته به کلانشهرها و کاهش تجانس فرهنگی باعث شده است که تعاملات اجتماعی مردم در سطح محله به حداقل برسد و این خود آغاز بحران عدم وفاق و همبستگی اجتماعی است. در میان انبوه مهاجرانی که به حاشیه شهرهای بزرگ هجوم آورده­اند، محله در مقام خاستگاه و بنیان شکل­دهنده هویت ساکنین، قدرت تعیین کننده خود را از دست داده است(محمدپور، 1392: 24). امروزه بستر اجتماعی محلات از نظر سرمایه و دارایی­های نشأت گرفته از شبکه روابط ساکنین و نحوه تعامل آنها با همدیگر بسیار ضعیف و فقیر است و افراد، بیشتر از آنکه شهروند باشند باید آنها را مردم خطاب کرد؛ مردمی که به دلیل لمس تاریخ طولانی استبداد و رعیت­بودگی، مقوله­هایی از قبیل شهروند بودن، مسئول بودن، تکلیف داشتن و حقوق داشتن و تصمیم گیری را تجربه نکرده­ و با این مفاهیم نزیسته­اند. علاوه بر این تاثیرات، نبود و یا کم بودن زمینه­های مشارکت شهروندان در اداره امور شهر، آنان را به افرادی منزوی تبدیل کرده است و در عوض شکل دادن به اجتماع شهروندان بیشتر به انبوهه­ها و توده­هایی می­مانند که همیشه چشم انتظار انجام کار از سوی فرا دستان هستند. چنین بحرانی باعث شده است که مدیریت شهری نیز در مقام متولی سامان دادن به مسائل شهری، با مردمی منفعل روبرو باشد که با عدم مشارکت در فرآیندهای مدیریتی، هزینه­های کلانی را به پروژه­­های مختلف تحمیل کنند. تاریخ مدیریت شهری در ایران نشان می­دهد که مدیران بیشتر با دید مصرف کننده به مردم نگاه می­کنند نه یک همکار. امروزه چنین بحرانی به چالش فرا روی مدیریت شهری تبدیل شده است که می­توان برای پیشگیری از این بحران اقداماتی از قبیل: راهکارهایی همچون سرای محله، پایگاه­های سلامت اجتماعی، گسترش فضا‌های عمومی وغیره منجر به افزایش سطح تعامل ساکنین محلات با تکیه برتوانمندی­ها و در صورت لزوم، توانمندسازی اجتماع محله -­ای می­شوند و می­توانند مکانیسم­های معطوف به تقویت همبستگی و سرمایه اجتماعی شهروندان را باز آفرینی کنند(ابراهیم‌زاده و همکاران، 1393:‌ 12). بنابراین در این پژوهش دو فرضیه مطرح شده است که به قرار زیز است:

·       به نظر می‌رسد مؤلفه اجتماعی تأثیر زیادی بر همبستگی اجتماعی در سطح محلات بندر ماهشهر دارد.

·       به نظر می‌رسد عوامل مختلفی درایجاد همبستگی اجتماعی در سطح محلات ماهشهر به عنوان عوامل تهدید کننده نقش دارند.

 

پیشینه تحقیق

سلجوقی وهمکاران(1399) در مقاله‌ای با عنوان بررسی تنوع هویت های اجتماعی در شهر وعوامل تهدید کننده همبستگی اجتماعی در سطح محلات زاهدان پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد تنوع هویت اجتماعی در زاهدان  از جمله بودن شغل و فرصت های سرمایه گذاری و اجناس خوب و قیمت مناسب می باشد که این عوامل در مهاجرپذیری این شهرتاثیر بسزایی داشته و باعث به وجود آمدن عدم اعتماد بین مردم ، بی بند باری ، عدم امنیت کافی ، اعتیاد و سرقت و وجود انواع فرهنگ های مختلف که به موجب آن باعث تهدید همبستگی اجتماعی در سطح محلات این شهر شده است.

یزدانی وهمکاران(1398) در مقاله‌ای باعنوان بررسی و تحلیل هویت محلات شهری باتاکید بر حس تعلق به مکان در محلات سیزده گانه حاشیه شهر اردبیل پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد بین متغیرهای انسجام و تعامل اجتماعی با حس مکان ارتباط معنی دار مثبت و مستقیم برقرار می باشد. اما متغیرهای مشارکت اجتماعی، مسئولیت پذیری وآگاهی و دانش بر متغیر حس مکان تاثیری ندارد.

توحیدیان وهمکاران(1397) در مقاله‌ای با عنوان بررسی عوامل تهدید کننده‌ی همبستگی اجتماعی درسطح محلات تهران پرداخته است. نتایج بدست آمده، نشان می‌دهد که متغیرهای قوم‌گرایی، توسعه‌ی نابرابر، آگاهی ازحقوق شهروندی، احساس تبعیض، اجحاف و بی‌عدالتی، ابزارها و رسانه‌های ارتباطی واطلاعاتی، بر همبستگی اجتماعی تأثیر معناداری وجود دارند. و طبق رگرسیون سعی شده عوامل تهدید کننده ی همبستگی در قالب تحلیل مسیر، با ترسیم نیکویی برازش مُدل نظری پرداخته شود. دربیشترین وقویترین اثرات همبستگی اجتماعی، می توان به اثر مستقیم بر متغیرهای قوم گرایی(406/0) توسعه‌ی نا برابر(340/0) آگاهی از حقوق شهروندی(487/0) احساس تبعیض، اجحاف، بی‌عدالتی(380/0)، ابزارها و رسانه‌های ارتباطی و اطلاعاتی(318/0) اشاره نمود. این متغیر اثر غیرمستقیمی بر متغیر احساس تبعیض، اجحاف و بی عدالتی با وزن (218/0) دارد و بر متغیر توسعه ی نابرابر که جمعا وزنی برابر با 558/0 بر متغیر وابسته دارد اشاره دارد.

چنگیزی واحمدیان(1391) در مقاله‌ای تحت عنوان بررسی شاخص‌های هویت فضای شهری در بافت تاریخی با نمونه موردی بازار کرمان سعی دارند با هدف شناخت ماهیت هویت و با رویکردی پدیدارشناسانه بافت تاریخی بازار کرمان را که از قدمتی دیرینه برخوردار است تجزیه و تحلیل کند. نتایج تحقیق در این پژوهش حکایت از آن دارند که ترکیب مؤلفه های هویت بخش در سه بعد شکلی، معنایی و اجتماعی موجب شکل گیری هویت مکانی در فضای شهری بازار در ساختار تاریخی شهر کرمان شده است.

نقی‌زاده، طغیانی(1390) در مقاله‌ای با عنوان ضرورت مدیریت بحران های هویتی در فضاهای شهری با هدف بررسی کیفیت فضاهای شهری از زاویه هویت و بحران هویت و ایجاد بستری مناسب جهت تبیین ضرورت مدیریت بحران های هویتی در فضاهای شهری می پردازد و در نهایت به این نتیجه می رسد که هویت و بحران هویت در زندگی انسان و رابطه بین هویت و بحران هویت انسان، هویت و بحران هویت مکان به طور خاص و فضاهای شهری به طور عام دارای اهمیت می باشد.

اوجنگ و زکریا1¹(2015) در مقاله‌ای با عنوان مفهوم ومعنای تعلق مکان و هویت در بازآفرینی محلات شهری مالزی پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد تهدید مدرنیزاسیون و بازسازی نامناسب مکان ها و محلات منجر به موضوع جدایی اجتماعی شده است. نقش فضاهای فرهنگی از طریق بررسی حس روانی به مکان های متعلق به زندگی افراد و ساکنان از گذشته تا امروز بسیار حائز اهمیت است.

ادگر2(2011) معتقد است جوامعی که در آنها با تنوع منابع مواجه ایم به‌دلیل انعطاف‌پذیری بالاتر، تاب‌آورترند. او مهاجرت و استرس جابجایی قابل‌توجه جمعیت را اغلب نشانه‌ای از شکست تاب‌آوری اجتماع می‌داند چرا که مهاجرت اغلب بر زیرساخت‌-های اجتماعی هر جامعه اثرات منفی می‌گذارد. از سایر عناصر مؤثر بر تاب‌آوری اجتماعی، برطبق برداشت از نظریات ادگر، همکاری و مشارکت شهروندان، همبستگی اجتماعی، داشتن هویت واحد، حس تعلق، وجود امنیت و فراگیری اجتماعی را می‌توان استخراج نمود.

اسـماعیل‌آیداسوریانا وهمکـاران3 (2008) در مقاله ای تحـت عنـوان مـالزی بـه دنبـال کشف ارتباط بین عناصر و ویژگی های سـاخته شـدة شهر جدید با هویت ساکنان آن بوده اند ایشان با ایـن اعتقاد که شهرهای جدید باید ترسـیم کننـده هویـت متمایز خود، از طریق طراحی عناصـر فیزیکـی شـان باشند، در نهایت به این نتیجه میرسـند کـه حتـی بـا طراحی منحصر به فـردی کـه عناصرشـهری ) مثـل خیابانها، مساجد، مکان های عمومی و ...) پوتراجایـا دارد نتوانسته حـس هویـت را در سـاکنین خـود بـر انگیزد و این شهر با بحران هویتی مواجـه اسـت کـه ناشی از این موضوع است که ساکنان بـه سـختی بـه عناصر فیزیکی در مرحله تشخیص یک مکان اعتمـاد می کنند.

 

مبانی نظری

هویت‌ اجتماعی‌4

برخی‌ از پژوهشگران، نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ را همچون ترسیم‌ خطی‌ مستقیم‌ تفسیر می‌کنند که‌ هویت‌یابی‌ با یک‌ گروه اجتماعی‌ را به‌ جانبداري گروهی‌ پیوند می‌دهد. براي مثال، چالرز استینگر و جان جست5‌ اظهار می‌دارند که‌ »مفروض بنیادین‌ نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ عبارتست‌ از اینکه‌ اعضاي درونگروه، در برابر گروه‌هاي دیگر، جانب‌ گروه خودشان را می‌گیرند.« تفسیري که‌ توسط‌ دیگر پژوهشگران رد شده‌است‌. الکس‌ هسلم1‌²اظهار می‌دارد »اگر چه‌ نسخه‌هاي بی‌حساب و کتابی‌ از نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ مدعی‌اند »هویت‌یابی‌ اجتماعی‌ به ‌طور خودکار منجر به‌ تبعیض‌ و تورش می‌شود«، اما در واقع‌، … تبعیض‌ و تضاد فقط‌ در یک‌ مجموعه‌ محدود از شرایط‌ روي می‌دهد.« مرتبط‌ کردن نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ با رقابت‌ اجتماعی‌ و جانبداري گروهی‌ بخشی‌ بدان جهت‌ است‌ که‌ این‌ نظریه‌ در نخستین‌ گزاره‌هاي خود مثال‌هاي تجربی‌ از جانبداري گروهی‌ آورد درحالی‌ که‌ راهبرد -هاي تمایز مثبت‌ جایگزین‌ (همچون خلاقیت‌ اجتماعی‌) در آن مرحله‌ محتویات نظري بودند. با این‌ همه‌، در برخی‌ از حلقه‌ها، این‌ پیش‌بینی‌ همبستگی‌ سرراست‌ میان روش و هویت‌یابی‌، عنوان تحقیرآمیز »نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ کم‌مایه‌« را پیدا کرده ‌است‌(سلجوقی وهمکاران،1399: 5).

 

تنوع هویت‌هاي اجتماعی‌ در شهر

هویت‌ اجتماعی‌ در روانشناسی‌، ویژگی‌ها، باورها، شخصیت‌ها، مدلهاي ذهنی‌ یا باورهاي شخصی‌ افراد نسبت‌ به‌ خود، یا در یک‌ گروه اجتماعی‌ را تشکیل‌ می‌دهند. روند هویت‌ اجتماعی‌ می‌تواند خلاقانه‌ یا مخرب باشد. عوامل‌ تأثیرگذار بر شکل‌گیري هویت‌ اجتماعی‌ انسانها شامل‌ عوامل‌ جغرافیایی‌، سیاسی‌ و تاریخی‌، اقتصادي، عوامل‌ فرهنگی‌ و مؤلفه‌هاي تربیتی‌ می‌باشند. هویت‌ اجتماعی‌ افراد اغلب‌ از طریق‌ مدل تولید و تغییر دائمی‌ الگوي ارزش‌ها، نمادها، تاریخ‌، اسطوره‌ها و سنت‌هایی‌ که‌ میراث متمایز جوامع‌ مختلف‌ را تشکیل‌ می‌دهند، شکل‌ می‌گیرد. هویت‌ اجتماعی‌ مفهومی‌ است‌ که‌ می‌خواهد تعارضات موجود در هویت‌هاي گروهی‌ را به‌ نوعی‌ کاهش‌ داده و آنها را تحت‌ یک‌ هویت‌ اجتماعی‌، همگرا سازد و انگیزه همکاري، همدلی‌ و همزیستی‌ را میان افراد جامعه‌ فراهم‌ نماید. اریک‌ اریکسون2 نخستین‌ فردي بود که‌ هویت‌ اجتماعی‌ افراد را از دیدگاه روانشناسی‌ مورد مطالعه‌ قرار داد.هویت‌ اجتماعی‌ آن بخش‌ از خودانگاره فرد است‌ که‌ از ادراك عضویت‌ در یک‌ گروه اجتماعی‌ مشتق‌ می‌شود .نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ آنچنانکه‌ نخستین‌ بار توسط‌ هنري تاجفل‌ و جان ترنر در دهه‌هاي هفتاد و هشتاد میلادي بیان شد، مفهوم هویت‌ اجتماعی‌ را به‌ مثابه‌ شیوهاي براي تبیین‌ رفتار میانگروهی‌ معرفی‌ کرد.نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ در بهترین‌ تعبیر نظریه‌اي است‌ که‌ رفتارهاي میانگروهی‌ مشخصی‌ را بر اساس ادراك منزلت‌ گروهی‌ متفاوت، ادراك مشروعیت‌ و پایداري آن تفاوتهاي منزلتی‌، و ادراك توانایی‌ جدا شدن از یک‌ گروه و پیوستن‌ به‌ گروه دیگر، پیش‌بینی‌ می‌کند. این‌ تعبیر در تضاد با جاهایی‌ قرار می‌گیرد که‌ واژه »نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌« براي ارجاع به‌ نظریه‌پردازي عمومی‌ درباره خودهاي اجتماعی‌ انسان به‌ کار رفته‌است‌. به‌ علاوه، نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ هرگز بنا نبوده‌ است‌ که‌ نظریه‌اي عمومی‌ براي دسته‌بندي اجتماعی‌ باشد؛ هر چند برخی‌ پژوهشگران آن را بدان شکل‌ هم‌ به‌ کار برده‌اند. با آگاهی‌ از محدودیت‌هاي چشم‌انداز نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ بود که‌ جان ترنر و همکارانش3‌ نظریه‌ خواهرخواندهاي را در قالب‌ نظریه‌ دسته‌بندي خود طرح کردند که‌ بر اساس روشن‌بینی‌هاي نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ ساخته‌ شده بود تا زمینه‌ عمومی‌تري براي خود و فرایندهاي گروهی‌ ایجاد کند. واژه رویکرد هویت‌ اجتماعی‌ یا دیدگاه هویت‌ اجتماعی‌ براي توصیف‌ دستاوردهاي هر دو نظریه‌ هویت‌ اجتماعی‌ و نظریه‌ دسته‌بندي خود پیشنهاد شده‌است‌(زمانی‌ و اصغرپور،1393).

 

عوامل‌ تهدید کننده همبستگی‌ اجتماعی‌ در سطح‌ محلات

از نظر تعریف‌، همبستگی‌ اجتماعی‌، احساس مسئولیت‌ متقابل‌ بین‌ چند نفر یا چند گروه است‌ که‌ از آگاهی‌ و اراده برخوردار باشند و شامل‌ پیوندهاي انسانی‌ و برادري بین‌ انسان‌ها به‌ طورکلی‌ وحتی‌ وابستگی‌ متقابل‌ حیات و منافع‌ آن‌ها است‌. انسجام اجتماعی‌ دلالت‌ بر توافق‌ جمعی‌ میان اعضاي یک‌ جامعه‌ دارد که‌ حاصل‌ پذیرش، درونی‌ کردن نظام آموزشی‌ وهنجاري یک‌ جامعه‌ و وجود تعلق‌ اجتماعی‌ (احساس»ما« بودن) میان افراد آن جامعه‌ است‌. سطح‌ بالاي انسجام، زمانی‌ است‌ که‌ کنشهاي افراد، اخلاقی‌ و معطوف به‌ یک‌ جمع‌ باشد. در این‌ کنش‌ها مسئولیت‌ و وفاداري در قبال دیگران به‌ حد اعلاي خود می‌ رسد. انسجام اجتماعی‌، بر افزایش‌ حجم‌ و فراوانی‌ تعامل‌ و ارتباط متقابل‌ اجتماعی‌ و میزان اعتماد افراد جامعه‌ نسبت‌ به‌ یکدیگر دلالت‌ دارد. می‌ توان انسجام اجتماعی‌ را به‌ احساس یکپارچگی‌ افراد جامعه‌، روابط‌ دوستانه‌ و محبت‌ آمیز، میزان روابط‌ اجتماعی‌ و تعامل‌ هاي گروهی‌ براساس ارزش هاي مشترك ومنسجم‌ تعریف‌ کرد(فردوسیان‌،١٣٩٣). انسجام اجتماعی‌ را نمی‌ توان با اقدام از بالا به‌ پایین‌ دولت‌ یا با توسل‌ به‌ سنت‌ تضمین‌ کرد، بلکه‌ باید زندگی‌ را به‌ شیوه‌اي فعال‌تر از آنچه‌ در نسل‌هاي پیشین‌ بود ساخت‌ و براي پیامدهاي آنچه‌ انجام می‌شود و عادت‌هاي شیوه زندگی‌ که‌ برگزیده ایم‌ فعالانه‌ تر مسئولیت‌ بپذیریم‌ و باید راه تعادل جدیدي بین‌ مسئولیت‌هاي فردي و اجتماعی‌ یافت‌. آگوست‌ کنت1‌³جامعه‌ شناس فرانسوي، ملاك شکل‌ گیري وفاق و همبستگی‌ اجتماعی‌ را بر توافق‌ اذهان آدمیان می‌ داند و معتقد است‌ که‌ جامعه‌ به‌ وجود نمی‌ آید، مگر آنکه‌ اعضاي آن اعتقادات واحدي داشته‌ باشند. افکار بر جهان حکومت‌ می‌ کند و جهان را دگرگون می‌ سازد. به‌ بیان دیگر، همه‌ دستگاه‌هاي اجتماعی‌ براساس عقاید بنا شده اند و بحران هاي سیاسی‌ جوامع‌ امروزي ناشی‌ از هرج و مرج فکري آدمیان است‌. امیل‌ دورکیم2‌ جامعه‌شناس دیگر فرانسوي نیز معتقد است‌ که‌ همبستگی‌ اجتماعی‌ و وفاق ملی‌ براساس ارزش ها و قواعد اخلاقی‌ و پذیرش این‌ ارزش ها از جانب‌ اکثریت‌ افراد جامعه‌ صورت می‌ گیرد و نقش‌ کم‌ رنگ‌ مذهب‌ در جامعه‌ و فردگرایی‌ در جوامع‌ جدید، آفت‌ بزرگ وفاق اجتماعی‌ است‌. ابن‌ خلدون دانشمند اسلامی‌، همبستگی‌ اجتماعی‌ را مبتنی‌ بر عصبیت‌ قومی‌ می‌داند و معتقد است‌ که‌ جوهره حیات جمعی‌ را پدیده تعلق‌ اجتماعی‌ و روح یاریگري به‌ یکدیگر تشکیل‌ می‌ دهد که‌ این‌ روح یاریگري و عصبیت‌، همان ایجاد همبستگی‌ اجتماعی‌ است‌.اسلام به‌ عنوان کامل‌ ترین‌ دین‌ براي هدایت‌ بشر، بهترین‌ معیارها و محورها را براي وفاق اجتماعی‌ و همبستگی‌ امت‌ اسلامی‌ اصول و مبادي دین‌ معرفی‌ می‌ کند که‌ از فطرت سلیم‌ بشري نشأت گرفته‌ است‌(محسنی‌وجاراللهی‌،١٣٩٧).

 

 

روش شناسی تحقیق

در این پژوهش روش تحقیق تبیینی (از نوع رابطه اي و به هر دوشكل همبستگی وعلّی) و مقایسه‌اي (از نوع پارامتري) است. بر مبناي هدف روش تحقیق از نوع كاربردي است. ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه بوده که  بعد از برآورد اعتبار و پایایی در بین پاسخگویان توزیع گردید. برای این منظور ابتدا برای جمع‌آوری مطالب مربوط به موضوع مطالعه ایجاد پشتوانه‌ی علمی و نظری، با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای جمع‌آوری شد. برای تعیین‌حجم نمونه در جامعه آماری منطقه از روش خوشه‌بندی استفاده شده است. سپس افراد نمونه از این خوشه‌ها با استفاده از شیوه‌ی نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. برای اطمینان از روایی محتوا، درموقع ساخت ابزار(پرسشنامه)‌ از نظرات کارشناسان و متخصصین مربوطه استفاده شد. برای پایایی ابتدا پرسش‌ نامه‌ی تهیه شده روی نمونه‌هایی از جمعیت نمونه اجرا گردید و آلفای کرونباخ همه‌ی مولفه‌های آن به دست آمد که بالای 7/0 است. پس از گردآوری داده‌ها، براساس آمارهای توصیفی و استنباطی و با استفاده از نرم‌افزار Spss، از آزمون‌های تحلیل رگرسیون، بتا و آزمون t روابط بین متغیرها بررسی گردید. 

 

 

شکل1- موقعیت مناطق منتخب

مآخذ: ‌نگارندگان، 1397

 

برای تعیین حجم نمونه، جمعیت شهر ماهشهر در سال 1395 براساس آمار اعلام شده برابر با 162797 نفر می‌باشد. برای محاسبه حجم نمونه از فرمول کوکران بکارگیری شد و حجم نمونه به شکل زیر بدست آمد.

 

 

 

n: حجم نمونه آماری

N: حجم جامعه آماری

d: خطای مجاز را معمولاّ برابر ۰٫۰۵ در نظر می گیرند

Z: مقدار متغیر نرمال با سطح اطمینان α-۱ است. در آزمون دودامنه مقدار z برای سطح اطمینان ۹۵ درصد برابر ۱٫۹۶ و برای سطح اطمینان ۹۹ درصد برابر ۲٫۵۸ است.

  :p نسبت برخورداری از صفت مورد نظر (مثلا جمعیت مردان) 

q= (1-p): نسبت عدم برخورداری از صفت مورد نظر (مثلا جمعیت زنان). معمولا p و q را ۰٫۵ در نظر می‌گیرند. این محاسبه با سطح خطای ۵ درصد صورت می‌گیرد. 

 

محدوده مورد مطالعه

بندرماهشهر از لحاظ جغرافیایی در طول 49 درجه و 13 دقیقه و 24 ثانیه و عرض 30 درجه و 30 دقیقه و 5 ثانیه قرار گرفته است. و ارتفاع آن از سطح دریا 3 متراست.از شمال به اهواز و رامهرمز، از مشرق به امیدیه، از غرب به شادگان و از جنوب به ، خلیج فارس محدود است. شهرستان بندرماهشهر با 5/7312 كيلومتر مربع مساحت در جنوب استان خوزستان و در ساحل شمالي دهانة خورموسي درشمال‌غربي خليج‌فارس و در 12 كيلومتري شمال شرقي بندر امام خميني واقع است. جمعیت ماهشهر طبق نتایج سرشماری 1395 معادل 162797نفر بوده است. ماهشهر دارای دو منطقه شهرداری می‌باشد. منطقه ۱ که به ماهشهر قدیم معروف است؛ و منطقه ۲ که به ناحیه صنعتی. بخش‌های بندرماهشهر قدیم شامل: طالقانی، کوی آزادگان، فازهای 1، 2، 3، 4، 5، و 6، کوی گلستان، کوی سعدی، شهرک طالقانی(کوره‌ها)، شهرک رجایی (زنجیر)، شهرک مدنی و بافت قدیم که از خیابان ‌های اصلی آن می‌توان به: خیابان امام خمینی، شهید منتظری، سعیدی، مطهری، شریفی، طالقانی، باهنر، ۲۲ بهمن و همچنین بازار قدیم (جنگ زده‌ها و روز) اشاره کرد. بخش ‌های ناحیه صنعتی شامل: ۲۱۸ دستگاه، ۵۲ دستگاه، کارگری‌ها، SQها، ، کویتی‌ها، فارابی، ۱۸۰ دستگاه،آتلانتیک می باشد. مردم بندرماهشهر به علت موقعیت شهر دارای قومیت‌های مختلفی هستند که در کنار بومی‌های خود بندر ماهشهر، زندگی می‌کنند. مانند لر، بختیاری و عرب وحتی کرد و ترک و اتباع خارجی(سایت شهرداری بندرماهشهر، 1396).

 

 

شکل 2- عکس هوایی موقعيت محدوده شهری بندرماهشهر

مآخذ: https://www.google.com/maps/place/Bandar-e+Mahshahr

 

بحث و یافته‌ها

یافته‌های توصیفی 

از کل حجم نمونه که به صورت تصادفی انتخاب شده اند، 261 نفر مرد و 139 نفر زن می‌باشند. وضعيت سنی پاسخگويان در 4 رده مورد ارزيابي قرار گرفته است. در رده بندي سنی از كل حجم نمونه، 32 نفر زن و 36 نفر مرد کمتر از 20 سال، 172نفر زن 232 نفر مرد 20 تا 40 سال، 50 نفر زن و 164 نفر مرد 40 تا 60 سال 24 نفر زن و 90 نفر مرد 60 سال و بیشتر بوده اند. با توجه به این اعداد، مشاهده می‌گردد که گروه سنی 20 تا 40 سال با با بیشترین فراوانی در بالاترین رده و گروه سنی 60 سال و بیشتر با کمترین فراوانی در پایین ترین رده قرار می گیرد. ارزیابی وضعيت تحصیلی پاسخگويان در 5 رده صورت گرفته است که شامل بی سواد، ابتدایی و راهنمایی، دیپلم، فوق دیپلم و لیسانس و فوق لیسانس و بالاتر است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که، 82 نفر ابتدایی و راهنمایی، 152 نفر دیپلم، 494 نفر فوق دیپلم و لیسانس، 72 نفر فوق لیسانس و بالاتر بوده اند. بر این اساس در بین پاسخگویان، افراد فوق دیپلم و لیسانس با فراوانی 117 نفر در بالاترین رده و افراد بی سواد در پایین ترین رده قرار می گیرند. وضعيت شغلي پاسخگويان در 8 رده ي كلي شغل خانه دار، کارمند، کارگر، آزاد، کشاورز، بازنشسته، محصل و دانشجو و فاقد شغل مورد ارزيابي قرار گرفته است. در رده بندي اشتغالات اصلي از كل حجم نمونه برحسب وضعيت شغلي 72 نفر خانه دار، 352 نفر کارمند، 104 نفر کارگر،138 نفر آزاد، 6 نفر کشاورز، 34 نفر بازنشسته، 38 نفر محصل و دانشجو و 56 نفر فاقد شغل بوده اند.

 

 

یافته های استنباطی

پرسش‌نامه توزیع شده در چهار متغیر/شاخص(مباحث کلی، تعلق‌مکانی، عوامل اجتماعی، و منظر وفضاهای شهری طراحی) و 22 سوال یا گویه طرح شده است. با توجه به داده‌های به دست آمده از پرسشنامه‌ها می‌توان میزان رضایت‌مندی ساکنان را بر اساس مؤلفه‌های مدل عملیاتی پژوهش نیز تفکیک کرد. برای محاسبۀ وضعیت رضایت‌مندی در هر یک از معیارهای مورد نظر، از آزمون تی تک نمونه ای استفاده شده است. مقدار T در این آزمون، نشانگر رضایت‌مندی بالاتر از حد متوسط و مقدار منفی T نشان دهندۀ رضایت‌مندی پایین تر از حد متوسط متوسط است: با توجه به نتایج آزمون T در تمامی زیر معیارها مثبت می‌باشد و میانگین بدست آمده در طیف پنج گزینه ای بالاتر از میانگین نظری یعنی 3 است. پس وجود رابطه معنادار بین هر سه معیار در هر دو ناحیه قدیم و جدید ماهشهر مورد تایید می‌باشد(جدول1).

1.متغیر/شاخص مباحث کلی: با توجه به نتایج جدول1، آزمونT در تمامی زیرمعیارها مثبت می‌باشد و میانگین بدست آمده در طیف پنج گزینه ای بالاتر از میانگین نظری یعنی 3 است پس وجود رابطه معنادار بین هر سه معیار در هر دو ناحیه قدیم و جدید ماهشهر مورد تایید می‌باشد. در بررسی چهار متغیر/شاخص پژوهش  با استفاده از آزمون T نتایج یافته‌های بدست آمده به قرار زیر است.

جدول1- نتایج آزمون T در شاخص مباحث کلی

شماره	سوال	محله	T	درجه آزادی	سطح معنادار	میانگین اختلاف	فاصله اطمینان %95
							بالا	بالا
1	دلیل سکونت شما در محله چیست؟	قدیم	206/1	4	294/0	000/0	11/132	11/52-
		جدید	182/1	4	303/0	000/0	97/133	97/53-
2	چه پتانسیلی در محله‌تان بیشتر سبب ایجاد حس تعاملات اجتماعی در بین ساکنان می‌شود؟	قدیم	117/1	4	262/0	000/0	16/125	16/45-
		جدید	173/1	4	291/0	000/0	58/110	58/30-
3	محله تان چه احساسی را به شما القا می‌کند؟	قدیم	000/0	4	051/0	000/1	20/70	00/67-
		جدید	005/0	4	000/0	000/1	88/86	88/86-

مآخذ: یافته‌های تحقیق، 1397

2.متغیر/شاخص تعلق مکانی: با توجه به نتایج جدول2، که براساس آزمونT محاسبه شده است. در تمامی معیارها در هر دو منطقه قدیم وجدید منفی می‌باشد. که میانگین آن نیز کمتر از عدد سه است. یعنی رابطه معناداری بین آن‌ها وجود ندارد. در این میان میزان نمره T به معیار به چه میزان محله زندگی‌تان احساس تعلق را در شما ایجاد می‌کند از همه کمتر می‌باشد. به خصوص در منطقه قدیم ماهشهر میزان t کمتر است که بیانگر این مطلب می‌باشد که میزان حس تعلق به منطقه بسیار کم‌ می‌باشد و علاقه‌ای به منطقه ندارند.

 

جدول2- نتایج آزمونT در شاخص تعلق مکانی

شماره	سوال	محله	T	درجه آزادی	سطح معنادار	میانگین اختلاف	فاصله اطمینان %95
							بالا	پائین
4	به چه میزان محله زندگی‌تان احساس تعلق را در شما ایجاد می‌کند؟	قدیم	241/2-	4	282/0	70/1-	58/86	58/226-
		جدید	449/1-	4	221/0	10/1-	62/36	62/116-
5	تا چه حد به اتفاقاتی که در محله‌تان رخ می‌دهد آگاه هستید؟	قدیم	643/0-	4	555/0	458/0-	31/66	1/106-
		جدید	298/0-	4	781/0	188/0-	18/83	18/103-
6	تا چه حد تمایل به ادامه زندگی در محله تان را دارید؟	قدیم	614/0-	4	572/0	431/0-	65/105	65/165-
		جدید	066/0-	4	951/0	001/0-	91/65	11/69-

مآخذ: یافته‌های تحقیق،1397

 

3.متغیر/شاخص منظر وفضاهای شهری

باتوجه به نتایج آزمونT در جدول3، محله ماهشهرجدید نمره آزمون t در تمامی معیارها مثبت می‌باشد و میانگین آن بالاتر از 3 است. براین اساس نمره آزمون t در محله منتخب ماهشهر قدیم در تمامی معیارها منفی است و میانگین به دست آمده کمتر از 3 است که نشان می دهد همبستگی معناداری بین سوال ها وجود ندارد.

 

جدول3- نتایج آزمون تی در شاخص منظر و فضاهای شهری

شماره	سوال	محله	T	درجه آزادی	سطح معنادار	میانگین اختلاف	فاصله اطمینان %95
							بالا	پائین
7	آیا نماد ها و نشانه‌های شهری کافی برای شناسایی محله شما وجود دارد؟	قدیم	271/0 -	4	799/0	158/0-	26/92	26/112-
		جدید	000/0	4	000/1	000/0	51/56	55/62-
8	به نظر شما نمای ساختمان‌ها در محله شما مطلوب است؟	قدیم	109/0-	4	918/0	098/0-	20/122	20/132-
		جدید	000/0	4	000/1	000/0	99/83	45/84-
9	آیا به نظر شما منظر شهری در محله شما مطلوباست؟	قدیم	448/1-	4	678/0	259/1-	06/104	06/144-
		جدید	347/1	4	746/0	000/0	08/90	05/70-
10	به نظر شما در محله شما فعالیت ها و عملکرهای جاذب جمعیت وجود دارد؟	قدیم	686/0-	4	531/0	589/0-	45/91	46/151-
		جدید	012/0	4	000/1	000/0	96/57	89/57-
11	آیا محله زندگی تان دارای اهمیت فرهنگی و تاریخی ویژه‌ای است؟	قدیم	189/2-	4	489/0	098/2-	94/73	54/133-
		جدید	000/0	4	000/1	000/0	87/63	52/99-
12	آیا بافت و ساخت محله شما در ایجاد همبستگی اجتماعی تأثیر داشته است	قدیم	295/1-	4	265/0	114/1-	73/45	73/125-
		جدید	000/0	4	000/1	000/0	65/72	56/70-
13	به نظر شما از نظر زیبا شناسی محله شما زیبا و مناسب است؟	قدیم	318/0-	4	767/0	285/0-	44/77	44/97-
		جدید	419/0	4	697/0	000/0	26/72	26/56-

مآخذ: یافته‌های تحقیق،1397

 

4.متغیر/شاخص اجتماعی 

باتوجه به نتایج آزمونT در جدول4، نشان می‌دهد. معیارهای رضایت از روابط همسایگی در محله در محله ماهشهر قدیم بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده است. معیارهای تمایل به حل مشکلات و مسائل این شهر، میزان مشارکت در برنامه های اجتماعی، احساس تعهد کردن نسبت به دیگران‌، میزان مسئولیت در قبال هنجارهـا، ارزش‌ها وقواعد عمومی زندگی در محله‌ ماهشهر قدیم میزان t مثبت می‌باشد که این مسئله بیانگر وجود رابطه معنادار بین این معیارها است. درحالی‌که معیارهای میزان استحکام خانواده‌ها (طلاق، ازدواج)، احساس امنیت و میزان نیازها و امکانات و یک‌دست بودن محله به لحاظ فرهنگی و اجتماعی در محله منتخب ماهشهر قدیم میزان t منفی می‌باشد. که این مسئله بیانگر عدم وجود رابطه معنادار و رضایت ساکنین می‌باشد. در محله منتخب ماهشهر جدید معیارهای میزان استحکام خانواده‌ها (طلاق، ازدواج)، احساس تعهد کردن نسبت به دیگران در محله و میزان یکدست بودن محله به لحاظ فرهنگی و اجتماعی، میزان t منفی است و سایر معیارها میزان t مثبت می‌باشد که بیانگر وجود رابطه معنادار می‌باشد.

 

جدول4- نتایج آزمونT در شاخص اجتماعی

شماره	سوال	محله	T	درجه آزادی	سطح معنادار	میانگین اختلاف	فاصله اطمینان %95
							بالا	پائین
14	آیا از روابط همسایگی در محله خود احساس رضایت می‌کنید؟	قدیم	739/1	4	501/0	000/0	72/102	52/59-
		جدید	395/1	4	713/0	000/0	23/80	23/60-
15	تا چه حد نسبت به حل مشکلات و مسائل این شهر تمایل به مشارکت دارید؟	قدیم	420/0	4	696/0	000/0	34/152	34/112-
		جدید	00/0	4	000/1	000/0	16/85	11/84-
16	میزان مشارکت در برنامه های اجتماعی محله‌تان تا چه حد می‌باشد؟	قدیم	229/0	4	830/0	000/0	04/131	01/111-
		جدید	002/0	4	000/1	000/0	97/44	28/55-
17	محله شما به لحاظ فرهنگی و اجتماعی به چه میزان یک‌دست می‌باشد؟	قدیم	222/0-	4	835/0	000/0	8/134	85/114-
		جدید	177/0-	4	868/0	000/1	21/83	01/73-
18	به چه میزاناحساس تعهد کردن نسبت به دیگران در محله شما وجود دارد؟	قدیم	159/0	4	881/0	000/1	16/92	16/82-
		جدید	020/-	4	645/0	002/0-	75/45	72/65-
19	میزان استحکام خانواده‌ها (طلاق، ازدواج)‌در محله‌تان تا چه حد است؟‌	قدیم	410/0-	4	703/0	122/0-	73/57	71/77-
		جدید	243/0-	4	820/0	108/0-	06/52	16/62-
20	تا چه میزان به در قبال هنجارهـا، ارزش‌ها وقواعد عمومی زندگی در محله‌تان احساس مسئولیت دارد؟	قدیم	380/0	4	723/0	000/0	99/82	45/62-
		جدید	952/0	4	395/0	000/1	58/84	38/41-
21	آیا شما در محله‌تان احساس امنیت می‌کنید؟	قدیم	710/0-	4	417/0	642/0-	10/29	11/49-
		جدید	00/0	4	000/1	000/0	23/60	14/58-
22	تا چه حد محله تان نیازها و امکانات را برای شما تأمین می‌کند؟	قدیم	202/2-	4	008/0	101/2-	38/52	38/132-
		جدید	889/1	4	424/0	000/0	41/82	54/42-

مآخذ: یافته‌های تحقیق،1397

تحلیل رگرسیون و ضرایب بتا متغیرها/شاخص‌ها: ضریب همسبتگی عددی بین ۱ تا ۱- است. ضریب همبستگی بین صفر تا ۱ به معنی داشتن همبستگی مثبت است و هرچه این ضریب به ۱ نزدیک‌تر باشد همبستگی قوی‌تر است. همبستگی مثبت یعنی با افزایش نمره یک متغیر نمره متغیر دیگر نیز افزایش می‌یابد، مثلاً با افزایش نمره افسردگی نمره اضطراب نیز افزایش می‌یابد. ضریب همبستگی بین ۰ تا ۱- به معنی داشتن همبستگی منفی بین دو متغیر است و هرچه عدد به ۱- نزدیک‌‎تر باشد یعنی همبستگی منفی قوی‌تر است. همبستگی منفی یعنی با کاهش نمره یک متغیر نمره متغیر دیگر کاهش می‌یابد، مثلاً با افزایش افسردگی میزان شادکامی کاهش می‌یابد. یافته های تحقیق نشان می دهد که بیشترین همبستگی در محله منتخب ماهشهر قدیم و جدید بین شاخص اجتماعی و همبستگی اجتماعی می‌باشد. این میزان همبستگی در ماهشهر قدیم بیش از ماهشهر جدید است. ضریب همبستگی در هر دو محله نیز همبستگی بسیار قوی و مثبت بین همبستگی اجتماعی و زیرشاخص های چهارگانه را تأیید می کند. رتبه‌بندی معیارها در محله منتخب شهر ماهشهر قدیم براساس آزمونT را نشان‌ می‌دهد. بدین ترتیب حس رضایت از روابط همسایگی بیشترین امتیاز و حس تعلق مکانی به محله کمترین امتیاز را کسب کرده‌اند. این مسئله بیشتر نشأت گرفته از این مسئله می‌باشد که افراد ساکن در این محله بیشتر قومی وطایفه‌ای می‌باشند و به شهر ماهشهر مهاجرت کرده‌اند(جدول5).

 

جدول5- نتایج همبستگی بین متغیرها در محلات مورد مطالعه

نام محله	مباحث کلی		تعلق مکانی		مناظر وفضاهای شهری		اجتماعی
	پیرسون	سطح معنادار	پیرسون	سطح معنادار	پیرسون	سطح معنادار	پیرسون	سطح معنادار
ماهشهر قدیم	824/0	00/0	859/0	00/0	837/0	00/0	923/0	00/0
ماهشهر جدید	789/0	00/0	745/0	00/0	724/0	00/0	824/0	00/0

مآخذ: یافته های تحقیق: 1397

 

براساس نتایج جدول5، بیشترین همبستگی در محله منتخب ماهشهر قدیم و جدید بین شاخص اجتماعی و همبستگی اجتماعی می‌باشد. این میزان همبستگی در ماهشهر قدیم بیش از ماهشهر جدید است. نتایج کلی از ضریب همبستگی در هر دو محله نیز همبستگی بسیار قوی و مثبت بین همبستگی اجتماعی و زیرشاخص های چهارگانه را تأیید می کند. در واقع این ضریب نشان دهندۀ میزان تأثیرگذاری هر یک از متغیرهای مشاهده شده(زیرشاخص ها و عوامل سازندۀ همبستگی اجتماعی) برمتغیروابسته(همبستگی اجتماعی زندگی) است. برای شناسایی مهم‌ترین عوامل تهدید کنندۀ همبستگی اجتماعی در ماهشهر، براساس نتایج تحقیق مهم‌ترین عوامل تهدید کنندۀ همبستگی اجتماعی، قوم‌گرایی، احساس تبعیض، احساس محرومیت و ناامیدی، عدم آگاهی از حقوق شهروندی ، عدم حس تعلق مکانی و ناهمگونی جمعیت می‌باشد. در هر دو منطقه قوم‌گرایی مهم‌ترین عامل تهدید کنندۀ‌ همبستگی اجتماعی می‌باشد(جدول6).

 

جدول6- خلاصه ای از نتایج مدل ضریب همبستگی

	همبستگی	ضریب تعیین	ضریب	انحراف معیار
ماهشهر قدیم	902/0	932/0	916/0	021/0
ماهشهر جدید	961/0	945/0	941/0	032/0

مآخذ: یافته های تحقیق،1397

 

باتوجه به تحلیل یافته‌ها در نهایت می‌توان به بررسی و پاسخ فرضیه‌های مطرح شده در این پژوهش پرداخت. در فرضیه اول پژوهش که به نظر می‌رسد مؤلفه اجتماعی در بندرماهشهر تأثیر زیادی بر همبستگی اجتماعی در سطح محلات بندر ماهشهر دارد. براساس جدول7، مشاهده می گردد؛ بیشترین همبستگی در محله منتخب ماهشهر قدیم و جدید بین شاخص اجتماعی و همبستگی اجتماعی می‌باشد. این میزان همبستگی در ماهشهر قدیم بیش از ماهشهر جدید است. بدین ترتیب فرضیه اول تأیید می‌شود. 

در بررسی فرضیه دوم پژوهش که به نظر می‌رسد عوامل مختلفی در ایجاد همبستگی اجتماعی در سطح محلات بندرماهشهر به عنوان عوامل تهدید کننده نقش دارند. براساس نتایج جدول8، مشاهده می گردد مهم‌ترین عوامل تهدید کنندۀ همبستگی اجتماعی در این شهر قوم‌گرایی، احساس تبعیض، احساس محرومیت و ناامیدی، عدم آگاهی از حقوق شهروندی ، عدم حس تعلق مکانی و ناهمگونی جمعیت می‌باشد. در هر دو منطقه قوم‌گرایی مهم‌ترین عامل تهدید کنندۀ‌ همبستگی اجتماعی می‌باشد. براین اساس نتایج فرضیه دوم تأیید می‌شود.

 

جدول7- نتایج همبستگی بین متغیرها در محلات مورد مطالعه

نام محله	مباحث کلی		تعلق مکانی		مناظر وفضاهای شهری		اجتماعی
	پیرسون	سطح معنادار	پیرسون	سطح معنادار	پیرسون	سطح معنادار	پیرسون	سطح معنادار
ماهشهر قدیم	824/0	00/0	859/0	00/0	837/0	00/0	923/0	00/0
ماهشهر جدید	789/0	00/0	745/0	00/0	724/0	00/0	824/0	00/0

مآخذ: یافته های تحقیق،1397

 

 

جدول8- عوامل تهدید کنندۀ همبستگی اجتماعی در بندر ماهشهر

عامل	ماهشهر قدیم		ماهشهر جدید
	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
قوم‌گرایی	75	7/18	202	5/50
احساس تبعیض	88	22	42	5/10
احساس محرومیت و ناامیدی	102	5/25	11	7/2
عدم آگاهی از حقوق شهروندی	24	6	30	5/7
عدم حس تعلق مکانی	90	5/22	95	5/23
ناهمگونی جمعیت	21	3/5	21	3/5

مآخذ: یافته های تحقیق،1397

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

بررسی‌ها نشان می‌دهد که رسیدن به همبستگی اجتماعی یک پروسه‌ی ظریف وپیچیده است. مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری همبستگی اجتماعی، مانند اعتماد، امنیت و مشارکت در محله‌هایی که روابط اجتماعی ازمیزان کمی و کیفی بالاتری برخورداراست، شکل می‌گیرند. درفضاهایی که اعتماد، انسجام اجتماعی، امنیت، روابط متقابل و همبستگی قوی‌تری وجود دارد، سطح بالایی از همبستگی اجتماعی در محله‌هایی که شرایط محیطی و ساختار کالبدی، شرایط مطلوبی را برای حضور ساکنان در بخش‌های مختلف محله فراهم می‌کنند، دیده می شود. در این راستا، می‌توان گفت محله‌هایی که از درجه‌ی بالایی از همبستگی اجتماعی برخوردارند، پایدارترند. از این رو در محله‌ای که ساکنان نسبت به محل زندگی‌شان احساس تعلق خاطر، هویت و غرور دارند افراد از بروز آسیب‌ها جلوگیری می‌نمایند و به نوعی امنیت جامعه‌ی محلی خود را تأمین می‌کنند. بدین ترتیب، می‌توان ساده‌ترین راه در راستای دستیابی به شکل‌گیری همبستگی اجتماعی را الگوی ساخت کالبد فیزیکی دانست. علاوه بر آن، اگر کالبد به درستی طرح‌ریزی گردد، راهکاری پایدار خواهد بود و به سادگی دچار زوال و نابودی نمی‌شود. بنا بر آنچه گفته شد، مطالعات نشان می دهد که میان شکل‌گیری تعاملات اجتماعی در محله، که موجب شکل‌گیری همبستگی اجتماعی می شود، با میزان پایداری محله ارتباط تنگاتنگی وجود دارد.به لحاظ همبستگی اجتماعی همانطور که پیشتر ذکر شد، اعتماد، امنیت و مشارکت در محله‌ها و حس تعلق مکانی بسیار مهم می‌باشند. نتایج نشان می‌دهد بیش از نیمی از ساکنین به دلیل نزدیکی به محل کار وتحصیل در این محلات زندگی می‌کنند به همین دلیل حس تعلق مکانی در این محلات نیز بسیار کم است که میزان آزمون t در هر دو محله منفی می‌باشد. در پایان می توان به پیشنهادهای زیر اشاره کرد: نخـست آنكـه لازم اسـت مـسأله افـزايش جمعيت شـهري و حفـظ تركيـب كنـوني آن تـوأم بـا اصـلاحات مـورد نيـاز در دسـتور كـار برنامه‌ريزي شهري قرار گيرد.

-ثانيا ً ضرورت دارد با توجه به ريشه‌هاي اقتصادي و اجتماعي كاهش همبستگي اجتماعي و در تلاش براي حل معضلات، شـرايط تغييـر مطلـوب در روابـط اجتماعي در منطقه فراهم گردد.

- به نظر مي‌رسد توزيـع و تجهيـز امكانـات و خـدمات در سـطح شـهروندان، مـانع عمـده‌اي در جلـوگيري از تـشديد تعارض‌هاي شـهري و در نتيجـه فرسايش روابط انساني است. در ماهشهر قدیم توزیع خدمات و امکانات متناسب با جمعیت منطقه نمی‌باشد. به همین دلیل مردم این منطقه به شدت از احساس تبعیض و محرومیت رنج می‌برند که مسئولین در این راستا باید اقداماتی را انجام دهند.

-به علاوه لازم است فرهنگ شهرنـشيني و شـهروندي از جملـه موضوع حقوق شهروندي به گونه‌اي مؤثر و قابل تعميم مورد بازپروري شهري قـرار گيـرد، چرا كه با سازوكار فوق يتوان شرايط تأمين بسياري از نيازهـا را كـه خـود معلـول فقـدان نظام روابط مطلوب انساني در شهر است فراهم کرد. اين موضـوع قابـل توجـه اسـت كـه شهرنشين‌ بودن صرفا ً معناي شهروندي را نمي‌رساند. تنها با وجود حس شهروندي است كـه مفهوم مسئوليت و حقوق شهري تحقق پيدا مي كند. بنابراين ضـرورت دارد كـه بـراي تكـوين پايدار همبستگي شهري، نوعي درك و احساس شهروندي توسط نهادها و سازمان‌هايي چـون شهرداري ها، مراكـز اداري در سـطح شـهرهاي بـزرگ، نهادهـاي رسـانه اي، فرهنـگسـراها و انجمن ‌هاي غيردولتي مورد آمـوزش و توسـعه قـرار گيـرد. این مسئله برروی قومی‌گرایی منطقه نیز تأثیر بسیار می‌گذارد

-استفاده از رسانه‌ و فضای مجازی در جهت مقابله با قومیت گرایی منطقه که تأثیر فوق‌العاده زیادی برروی همبستگی اجتماعی منطقه دارد. تعصب به سنت و قومیت مانع از رشد و توسعه منطقه می‌شود. این مسئله را می‌توان با آموزش دادن و افزایش آگاهی مردم به خصوص در نسل‌های بعدی کاهش داد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع و مأخذ

1.ابراهیم‌زاده، عیسی، وکماسی، حسین(1393). ارزيابي و تحليل كيفيت خدمات شهرداري بر اساس مدل سركوال (مطالعه موردي: شهرداري شهر سنقر). فصل‌نامه مطالعات برنامه‌ريزي شهري، 2(6)، 153-172.

2.توحیدیان، یاسمن، نوابخش، مهرداد وآقاجانی‌مرساء، حسین (1397). بررسی عوامل تهدید کننده‌ی همبستگی اجتماعی درسطح محلات تهران. فصل‌نامه مطالعات جامعه‌شناختی‌شهری. 8(28): 167-190.

3.چنگیزی، نگار، واحمدیان، رضا(1392). بررسی شاخص‌های هویت‌شهری دربافت تاریخی(نمونه موردی: بازار کرمان ). فصل‌نامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3(11)، 53-63.

4.زمانی، فائزه، و اصغرپور، احمدرضا(1393). تأثیر ویژگی‌های اجتماعی و فیزیکی فضای شهرداری بر صحت اجتماعی مجتمع‌های مسکونی )مطالعه‌موردی: مجتمع آپارتمان‌های جدید شهری(. ششمین همایش ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر شهر سازنده، آبان‌ماه، 13صفحه.

5.سایت شهرداری بندرماهشهر (1396).

6.سلجوقی، سارا، راستی، امید، و نارویی، پیمان (1399). بررسی تنوع هویت‌های اجتماعی در شهر وعوامل تهدید کننده همبستگی اجتماعی در سطحمحلات. دومین کنفرانس ملی علوم انسانی و توسعه، دانشگاه پیام نور فارس، اسفندماه، 9صفحه.

7.فردوسیان، فرشته)1393). اصول و مفاهیم طراحی شهری سنتی و مدرن در ایران . ترجمه کبریا صداقت رستمی، انتشارات مانی،چاپ اول،  304صفحه

8.محسنی، منوچهر، وجاراللهی، عذرا(1397). مشارکت اجتماعی در ایران.  انتشارات یادداشت، چاپ سوم، 168صفحه.

9.محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی ضدروش مراحل و رویه های عملی در روش شناسی کیفی. نشر جامعه شناسان، چاپ دوم، 352 صفحه.

10.محمودی‌نژاد، هادی (1389). فضا و مکان در طراحی شهری. انتشارات طحان، چاپ دوم، 216 صفحه.

11.موسوی، یعقوب(1391). پدیده کاهش همبستگی اجتماعی در کلان‌شهرها. فصل‌نامه برنامه ریزی وآمایش فضا، 6(2)، 113-133.

12.نقی‌زاده، محمد، وطغیانی، شیرین(1390). ضرورت مدیریت بحران‌های هویتی در فضاهای شهری. فصل‌نامه هویت شهر، 5(9)، 73-82.

13.یزدانی، محمدحسن، علی‌پور، ابراهیم، و محمودی، ایوب(1398). بررسی و تحلیل هویت محلات شهری باتاکید بر حس تعلق به مکان در محلات سیزده گانه حاشیه شهر اردبیل. فصل نامه جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، 6(14): 9-39.

14.Adger, N., (2011). Social and Ecological Resilience: is They Related?. Progress in human geogra-phy, 24(3): 347-364.

15.Delanti, G., (2003). Urbanization in Developing Countries, England, Englewood Cliffs, Prentice Hall.

16.Ismail, I. S., Shamsuddin, S., & Sulaiman, A. B. (2008). An evaluation of resident’s perception of identity in Putrajaya new town. Jurnal Alam Bina, 13(4):37-51.

17.Ujang, N., Zakariya, K., (2015). The Notion of Place, Place Meaning and Identity in Urban Regeneration. Vol,170: 709-717.

منبع اینترنتی

18. https://www.google.com/maps/place/Bandar-e+Mahshahr,+

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] 1-Ujang and Zakaria

2-Adger

3- Esmail Ida Suriana et al

4-Social Identity

5- Charles Stinger and John Jast

[2] 1-Alex Haslam

2-Eric Erickson

3-John Turner et al

[3] 1-August Kent  et al

2- Emile Durkheim