معرفی و تحلیل دستنویس منظومۀ وامق و عذرا سرودۀ اسیری

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

علیرضا قوجه زاده ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین ـ پیشوا)
صدیقه جایروند ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین ـ پیشوا)
معصومه خدادادی مهاباد ³ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین ـ پیشوا)

تاریخ دریافت : 1397/10/11 تاریخ پذیرش : 1397/10/11 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: نظامی, وامق و عذرا, اسیری, منظومه‌های غنایی,

چکیده مقاله :

یکی از نظیره‌گویان نظامی در خمسه‌سرایی، شاعری معروف به اسیری، از شعرای ایرانی دربار عثمانی در سدۀ دهم هجری است. اسیری منظومۀ وامق و عذرا را در وزن و بحر خسرو و شیرین در سال 954ق به رشتۀ نظم کشیده است. درون‌مایۀ این قصه، ماجرای عشق بدفرجام وامق، شاهزادۀ ایرانی، با عذرا دختر فغفور چین است. نسخۀ منحصربه‌فرد این منظومه در کتابخانۀ فاتح استانبول به شمارۀ 4141 محفوظ است و در سال 971 قمری کتابت شده است. بررسی داستان نشان می‌دهد با اینکه شاعر، منظومۀ وامق و عذرا را در وزن و بحر خسرو و شیرین سروده، به‌لحاظ درون‌مایه، متأثر از لیلی و مجنون و هفت‌پیکر نیز بوده است. اسیری مضامینی چون خو گرفتن وحوش بیابان با وامق، محبوس بودن عذرا به حکم پدرِ خودکامه، نامرادی دو دلداده و عشقی آمیخته با عفت، و مضمون زنجیر پیرزن بر گردن وامق و... را از لیلی و مجنون نظامی اخذ کرده و ساختن قصرهای چهارگانه برای وامق، توصیف عجوزه‌ای که کارش قتل اسیران بود و به دسیسۀ او وامق جان داد، متأثر از تصویر عفریتی است که در حکایت ماهان (روز چهارشنبه گنبد پیروزه‌رنگ) در هفت‌پیکر نظامی آمده است. در این جستار، ضمن معرفی شاعر و آثار او، به تحلیل انتقادی داستان وامق و عذرا نیز پرداخته می‌شود.

منابع و مأخذ:

1. انوشه، حسن (1375)، دانشنامۀ ادب فارسی در آناتولی و بالکان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

۲. تربیت، محمدعلی (بی‌تا)، «رجال آذربایجان (ادب، فرهنگ و هنر)»، مجموعه مقالات محمدعلی تربیت، گردآوری غلامرضا طباطبایی مجد، تبریز: ابو، 230ـ245.

3. حسینی، سید محمدتقی (1392)، فهرست دستنویس‌های فارسی کتابخانۀ فاتح (استانبول)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

4. حلی، حسن بن یوسف (1379)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ترجمۀ فارسی ابوالحسن شعرانی، تهران: انتشارات اسلامیه.

5. سلیم بهوپالی، سید علی حسن‌خان (1390)، تذکرۀ صبح گلشن، تصحیح، تکمیل و تحشیۀ مجتبی برزآبادی فراهانی، تهران: اوستا فراهانی.

6. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1371)، شاعر آینه‌ها بررسی سبک هندی و شعر بیدل، چ۳، تهران: آگه.

7. شمیسا، سیروس (1379)، سبک‌شناسی شعر، چ۵، تهران: فردوس.

8.. ذوالفقاری، حسن (1382)، منظومه‌های عاشقانۀ ادب فارسی معرفی، گزارش و تحلیل ده منظومۀ عاشقانه،تهران: نیما.

9. ذوالفقاری، حسن (1388)، «مقایسۀ هفت روایت وامق و عذرا»، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی شهید باهنر کرمان، شمارۀ 26، 136ـ162.

10. صفا، ذبیح‌الله (1361)، «حماسه‌های تاریخی و دینی در عهد صفوی»، ایران‌نامه، سال یکم، شمارۀ 1، 5ـ21.

11. عجلونی الجراحی، اسماعیل بن محمد (1433ق/2012م)، کشف الخفاء و مزیل الالباس، تصحیح و تعلیق احمد القلاش، بیروت: مؤسسة الرساله.

1۲. عنصری، ابوالقاسم حسن بن احمد عنصری (1967)، وامق و عذرا، تصحیح مولوی محمد شفیع، به سعی احمد ربانی، پنجاب: دانشگاه پنجاب.

1۳. فتوحی، محمود (1385)، بلاغت تصویر، چ۱، تهران: سخن.

1۴. ــــــــ (1395)، صد سال عشق مجازی، مکتب وقوع و طرز واسوخت در شعر فارسی قرن دهم، چ۱، تهران: سخن.

1۵. قمی، قاضی احمد (1383)، گلستان هنر، تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: منوچهری.

1۶. مفتاح، الهامه و ولی، وهاب (1374)، نگاهی به روند نفوذ و گسترش زبان و ادب فارسی در ترکیه، تهران، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.

1۷. کامی قزوینی، علاءالدوله (1395)، تذکرۀ نفایس المآثر، تحقیق و تصحیح سعید شفیعیون، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

18. نخجوانی، حسین (1341)، «نفوذ زبان و ادبیات فارسی در ترکیه دورۀ آل عثمان»، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارۀ 61، 187ـ191.

19. نظامی گنجه‌ای، ابو محمدالیاس (1386)، خسرو و شیرین، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.

20. ــــــــ (1387)، لیلی و مجنون، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.

21. ــــــــ  (1386)، هفت‌پیکر، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به‌کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.