عرفان اسلامی: 5 (45)

دسترسی آزاد مقاله

از میان مباحث متنوع در ساحت عرفان، «غیرت» نیز توجه عرفا و متصوّفه را به خود جلب نموده است. این مفهوم از اصطلاحات والا و زیربنای اندیشه‌های عارفان و صوفیان است. درآموزه‌ها و اصول اندیشة عارفان، غیرت به عنوان یک باور اعتقادی و اخلاقی، بروز و ظهور داشته و اهتمام ویژه‌ای بد چکیده کامل

از میان مباحث متنوع در ساحت عرفان، «غیرت» نیز توجه عرفا و متصوّفه را به خود جلب نموده است. این مفهوم از اصطلاحات والا و زیربنای اندیشه‌های عارفان و صوفیان است. درآموزه‌ها و اصول اندیشة عارفان، غیرت به عنوان یک باور اعتقادی و اخلاقی، بروز و ظهور داشته و اهتمام ویژه‌ای بدان معطوف شده است. بر اساس همین غیرت است که خداوند، گناهان پنهان و آشکار را بر بندة خود ناروا داشته است. در متون شریعت، سیرة اولیا، سخنان مشایخ و صوفیه و آثار شاعران، بحث غیرت مغفول واقع نشده بلکه مورد توجه جدی قرار گرفته است. عارفان و اهل کشف و ذوق با تأثیرپذیری از آموزه‌های قرآن و احادیث قدسی و نبوی، بحث غیرت را بنا بر مذاق و مشرب عرفانی خود مورد تفسیر و تحلیل قرار داده‌اند. به این معنا که هر کدام از عرفا و متصوفه، غیرت را از منظر نحلة عرفانی خود تفسیر و تأویل نموده‌اند. در این مقاله، چیستی غیرت، تعریف لغوی و اصطلاحی آن، غیرت به عنوان یک پدیدة اجتماعی، غیرت الهی و اقسام آن و نیز تلقی و برداشت سلسلة عرفا از آن مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

2 - نگاهی به مفاهیم ثانوی عرفانی چهره معشوق در دیوان همام تبریزی
فاضل عباس زاده جلیل تجلیل

هر چند که همام تبریزی را در شعر سرایی پیرو سعدی و حتی شاگرد او دانسته و معشوق متحلی در قصر کلامش را نمونه‌ای‌ از معشوق زمینی معرفی می‌کنند ولی با تأمل و تدقق در اشعار او، برجستگی رگه‌هایی از آموزه‌های عرفانی که بیشتر به زبان ایجاز و رمز یا مجاز و استعاره می‌باشد در بافت چکیده کامل

هر چند که همام تبریزی را در شعر سرایی پیرو سعدی و حتی شاگرد او دانسته و معشوق متحلی در قصر کلامش را نمونه‌ای‌ از معشوق زمینی معرفی می‌کنند ولی با تأمل و تدقق در اشعار او، برجستگی رگه‌هایی از آموزه‌های عرفانی که بیشتر به زبان ایجاز و رمز یا مجاز و استعاره می‌باشد در بافت ریز نقش و لایه‌های زیرین کلامش نمایان می‌شود. به این دلیل در این جستار بر آن شدیم تا مفاهیم ثانوی عرفانی را که شاعر با اعضای چهره معشوق به قلم خیال نقش بسته بررسی کرده، معانی اتساعی عرفانی را در چند بیت از دیوان او تفسیر کنیم. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

3 - تبیین خوارق عادت مشروع از نگاه مفسّران و فلاسفه در تطبیق با خوانش عارفان مسلمان
علی فتح الهی

برخی از انسانها با انگیزههای مادی و اغواگرانه تواناییهای خارقالعادهای را بروز میدهند؛ برخی دیگر با موهبت الهی و گروه سیم از راه ترویض نفس مبتنی بر شریعت همین تواناییها را از خود نشان میدهند. اهل نظر این ظرفیت و تواناییهای انسانی را «خوارق عادت» میخوانند. خرق ع چکیده کامل

برخی از انسانها با انگیزههای مادی و اغواگرانه تواناییهای خارقالعادهای را بروز میدهند؛ برخی دیگر با موهبت الهی و گروه سیم از راه ترویض نفس مبتنی بر شریعت همین تواناییها را از خود نشان میدهند. اهل نظر این ظرفیت و تواناییهای انسانی را «خوارق عادت» میخوانند. خرق عادت انجام امری فراتر از عادت نظام عمومی و طبیعی و اظهار اتصال به نیرویی فراتر از حد بشری است که همهی ادیان و مکاتب دینی و غیردینی بدان اذعان کردهاند. هر خرق عاداتی که به اذن و تأیید خداوند، توأم با تحدّی و ادعای نبوت بر دست انبیای کرام ظاهر شود «معجزه»، و آنچه مقرون به تحدی و دعوی نباشد و بر دست اولیا ظاهر شود، «کرامت»خوانده میشود. البته خوارق عاداتی که غیر متشرعانه بر دست غیر موحدین و ارباب ریاضات انجام گردد، «مخرقه» و «استدراج» نامیده میشود. با وجود آنکه شناخت حقانیت و بطلان این امور چندان ساده نیست، اما تحلیل شواهد وحیانی و شاخصهای مشروعِ قرآنی، فلسفی و عرفانی خوارق، از راههای تبیین آنها است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

4 - ملامتیه در غزلیات حزین لاهیجی
علی اکبر افراسیاب پور مسعود رهگذر

در میان اهل عرفان و تصوف گروهی سر برآوردند که هدف اصلی آنها مبارزه با ریا و تظاهر بود آن هم در جامعه‌ای که رسیدن به مناصب بالا بسیاری را در تکاپو انداخته بود، این گروه با وجود آن که در ملا عام اعمالی انجام می‌دادند که سرزنش و ملامت عوام را برمی‌انگیخت در خفا با اخلاص کا چکیده کامل

در میان اهل عرفان و تصوف گروهی سر برآوردند که هدف اصلی آنها مبارزه با ریا و تظاهر بود آن هم در جامعه‌ای که رسیدن به مناصب بالا بسیاری را در تکاپو انداخته بود، این گروه با وجود آن که در ملا عام اعمالی انجام می‌دادند که سرزنش و ملامت عوام را برمی‌انگیخت در خفا با اخلاص کامل به عبادت پروردگان بی‌چون می‌پرداختند و لحظه‌ای از یاد وی غافل نبودند. این گروه از صوفیه در شعر و ادب فارسی نمود فراوان یافته‌اند و شعرای بنام در مورد این طریقه داد سخن داده‌اند و مشرب و ذهنیّات آنها را به تدقیق بیان کرده‌اند و برخی از این شعرا خود این طریقه پیش گرفته‌اند و در گسترش چنین تفکّری کوشیده‌اند و آثار نظم و نثر خود را به این شیوه زینت داده‌اند از بین آنها می‌توانیم به شیخ محمدعلی حزین لاهیجی اشاره کنیم. نکته مهم آن که حزین در بین غزلیات خود معارفی ناب نسبت به این گروه آشکار کرده و پرده از اصل و درون مایة تفکرات آنها برداشته است که بسیار قابل توجه است و می‌تواند در بسیاری از تحقیقات تاریخی موثر واقع گردد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

5 - جایگاه اهل بیت(ع) و عارفان بزرگ اسلامی در اشعار عرفانی قاسم انوار
یدالله بهمنی مطلق

قاسم انوار (837- 757 هـ ق.) از عارفان و شاعران بزرگ ایران در عصر تیموریان، جامع عرفان و ادب خراسان، آذربایجان و گیلان است و در اشعار خود تلفیقی از اندیشههای ابن عربی در بارة انسان کامل و وحدت وجود را در کنار طریقت کبرویة خراسان و صفویة آذربایجان و نهضتهای شیعی ارائه م چکیده کامل

قاسم انوار (837- 757 هـ ق.) از عارفان و شاعران بزرگ ایران در عصر تیموریان، جامع عرفان و ادب خراسان، آذربایجان و گیلان است و در اشعار خود تلفیقی از اندیشههای ابن عربی در بارة انسان کامل و وحدت وجود را در کنار طریقت کبرویة خراسان و صفویة آذربایجان و نهضتهای شیعی ارائه میدهد. او در دیوان خود از عارفان و صوفیان بزرگ اسلام چون حسین بن منصور حلاج، بایزید بسطامی، غزالی و بشر حافی به نیکی و احترام یاد میکند و غالباً اندیشههای والای آنان را میستاید، از طرفی به امامان شیعه چون امام علی(ع)، امام حسین(ع)، امام جعفر صادق (ع) و امام مهدی(عج) ابراز ارادت مینماید. در بین اهل بیت بیش از همه به حضرت علی (ع) اقتدا نموده و یک غزل عارفانه به آن امام همام اختصاص داده است که در آن به صراحت خود را پیرو راستین ایشان قلمداد کرده است. قاسم که در شاعری پیرو شاعران بزرگ سبک عراقی است، بیشترین گرایش در اشعارش به شاعران عارفی چون مولانا، حافظ و سنایی مشهود است. مطالعة این ابعاد در دیوان اشعار قاسم انوار ما را به بسیاری از زوایای پنهان اندیشة او رهنمون خواهد بود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

6 - بررسی نشانه‌شناختی گفتمان عشقعرفانی در غزل مولوی و سعدی (برمبنای الگوی ماتریس وهیپوگرام مایکل ریفاتر)
فرهاد طهماسبی

در این مقاله که بر مبنای الگوی نشانه شناختی مایکل ریفاتر در خوانش غزل مولویو سعدی شکل گرفته است ابتدا به تشریح نظریة منظومه‌های توصیفی (ماتریس و هیپوگرام) وی پرداخته شده است. پس از آن گفتمان عشق با سه محور عشق، معشوق و عاشق بر مبنای این الگو مورد بررسی قرار گرفته و ماتر چکیده کامل

در این مقاله که بر مبنای الگوی نشانه شناختی مایکل ریفاتر در خوانش غزل مولویو سعدی شکل گرفته است ابتدا به تشریح نظریة منظومه‌های توصیفی (ماتریس و هیپوگرام) وی پرداخته شده است. پس از آن گفتمان عشق با سه محور عشق، معشوق و عاشق بر مبنای این الگو مورد بررسی قرار گرفته و ماتریس‌ها و هیپوگرام‌های آن تبیین گردیده است. هدف مقاله کاربست این الگو در شعر کهن فارسی است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گفتمان عشق در غزل مولوی مبتنی بر عشق و وحدت و در غزل سعدی مبتنی بر عشق و اغتنام فرصت است و این فرضیة سنتی که مولوی عارف و سعدی عاشق است را به گونة استنادی و روشمند اثبات می‌کند. حرکت در منظومه‌های توصیفی مربوط به گفتمان عشق در غزل مولوی از عشق و معشوق و عاشق به گونه‌ای پویا و فعال به وحدت منتهی می‌شود اما این حرکت در غزل سعدی از وحدت عشق و زندگی به سوی اغتنام فرصت و واقع‌گرایی زیستمندانه را به نمایش می‌گذارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

7 - رابطه تشیع و تصوّف در آثار سید حیدر آملی(ره)
محمد مهدی باباپور

این مقاله به چند موضوع اساسی در خصوص یکی از مهمترین ارکان اندیشه عرفانی سید حیدر آملی پرداخته است. ابتدا به طور مشروح به انگیزه طرح این موضوع از سوی سید حیدر اشاره شده و سپس به بیان چگونگی رابطه بین تشیع و تصوف پرداخته است و مهمترین دستاور این نوشتار این است که سید حیدر چکیده کامل

این مقاله به چند موضوع اساسی در خصوص یکی از مهمترین ارکان اندیشه عرفانی سید حیدر آملی پرداخته است. ابتدا به طور مشروح به انگیزه طرح این موضوع از سوی سید حیدر اشاره شده و سپس به بیان چگونگی رابطه بین تشیع و تصوف پرداخته است و مهمترین دستاور این نوشتار این است که سید حیدر قائل به وحدت بین دو فرقه حقه تشیع و تصوف می‌باشد و این دو یک حقیقت واحد هستند، که انسان کامل باید به آن برسد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

8 - معانی و مضامین ملامتی در غزلیات فارسی
سیدعلی جعفری صادقی سیداحمد حسینی کازرونی

یکی از زمینههای محتوایی بسیار گسترده و پردامنه در مجموعۀ آثار عرفانی، به ویژه غزلیات عرفانی، بازتاب اندیشهها، باورها، رفتارها و شیوۀ سلوک ملامتی است؛ که بخشی از این ادبیات گسترده با عنوان قلندریات شناخته شده و مورد بررسی قرار میگیرد، و بخشی دیگر به گونهای مستقیمتر چکیده کامل

یکی از زمینههای محتوایی بسیار گسترده و پردامنه در مجموعۀ آثار عرفانی، به ویژه غزلیات عرفانی، بازتاب اندیشهها، باورها، رفتارها و شیوۀ سلوک ملامتی است؛ که بخشی از این ادبیات گسترده با عنوان قلندریات شناخته شده و مورد بررسی قرار میگیرد، و بخشی دیگر به گونهای مستقیمتر و بیپردهتر اصول رفتارها و باورهای ملامتیان را بازگو میکند. همچنین متناسب با جنبۀ کاربردی این مضامین نیز می‌توان آنها را به دو دسته از مقاصد فردی و اجتماعی ملامتیان نسبت داد. در این مقاله تلاش شده است که با مطالعه در غزلیات شماری از برجستهترین سخنوران ادب فارسی از سدۀ ششم تا پایان سدۀ هشتم هجری، که دورۀ اصلی رواج اینگونه مضامین در ادب فارسی است، فهرستی از معانی و مضامین ملامتی در غزل فارسی ارائه گردد و تا جایی که مجال آن وجود دارد، به شرح و تحلیل این مضامین پرداخته شود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

9 - مناسبات مولوی و سنایی در باب علم و تقلید در عرفان
صبا بیوک زاده حمید صمصام

مسأله تقلید و تحقیق و به ویژه علوم تقلیدی و تحقیقی از نظر عارفان جایگاهی مهم دارند. عارفان تقلید و به ویژه علومی را که حاصل تقلید باشد نکوهش می‌کنند، زیرا آن را چیزی جز قیل و قال نمی‌شناسند؛ به همین دلیل این گونه علوم از نظر عارفان راهگشا نیستند و نفع و ارزشی ندارند. در چکیده کامل

مسأله تقلید و تحقیق و به ویژه علوم تقلیدی و تحقیقی از نظر عارفان جایگاهی مهم دارند. عارفان تقلید و به ویژه علومی را که حاصل تقلید باشد نکوهش می‌کنند، زیرا آن را چیزی جز قیل و قال نمی‌شناسند؛ به همین دلیل این گونه علوم از نظر عارفان راهگشا نیستند و نفع و ارزشی ندارند. در مقابل این علوم تقلیدی که کسبی یا تجربی هستند علوم لدنّی یا تحقیقی قرار دارد که باید از طریق ریاضت و مجاهدت و مراقبت و تصفیه دل به آن دست یافت. عارفان و به ویژه مولانا اجتهاد در اصول را پیشنهاد و پیروی بی‌خردانه از اندیشه و روش آبا و اجداد را نکوهش می‌کنند و تسلیم در مقابل اصول اثبات شده را بی‌خردانه می‌دانند. عارفان معتقدند علم تقلیدی برای فهم حقایق جهان بسنده نیست و برای رسیدن به یقین، استدلال کارآیی کافی ندارد و بی‌تردید تا به تحقیق نرسند به حضرت حق نخواهند رسید. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

10 - نیم‌نگاهی به مناسبات بینامتنی شعر قدمعلی سرامی با حوزه معرفتی عرفان
مهری تلخابی

هدف مقالة حاضر آن است که با تأمل بر نظریة بینامتنیت، نشان دهد که یک اثر خودبسنده و به تنهایی، حاکم بر کل خویش نبوده بلکه حاصل جذب و دگرگونی دیگر متن‌هاست. این مقاله با تأمل بر اشعار دکتر قدمعلی سرامی نشان می‌دهد که سرامی شاعری است که نه تنها منش بینامتنی آثار خود را پنه چکیده کامل

هدف مقالة حاضر آن است که با تأمل بر نظریة بینامتنیت، نشان دهد که یک اثر خودبسنده و به تنهایی، حاکم بر کل خویش نبوده بلکه حاصل جذب و دگرگونی دیگر متن‌هاست. این مقاله با تأمل بر اشعار دکتر قدمعلی سرامی نشان می‌دهد که سرامی شاعری است که نه تنها منش بینامتنی آثار خود را پنهان نمی‌کند بلکه آن را، آشکارا به نمایش می‌گذارد. در این مقاله، نشان می‌دهیم که چگونه شعر سرامی مناسبات بینامتنی مستحکمی با قلمرو عرفان دارد و از این منظر اشعار این شاعر می‌تواند به عنوان بافته‌ای از آواها مورد بررسی قرار گیرد که در آن مقولاتی از جنس عرفان به تصویر کشیده شده است. در پایان به این نتیجه می‌رسد که با شناخت چهارچوب ارجاع شعر عرفانی سرامی می‌توان شعرهای عرفانی او را راحت‌تر گشود و افق معنایی آن‌ها را به درستی ترسیم کرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

11 - بررسی خوارق عادات در متون منثور عرفانی تا قرن هشتم هجری
عباس بابایی حیدر حسنلو سید نادر محمدزاده

یکى از واقعیات هستى که هیچ شک و تردیدى در آن نیست، «خوارق عادت» است. به دلیل آنکه تحقق امور خارق‌العاده با تحقّق امور عادى فرق دارد، با پیش‌فرض‌هاى عرفى و عادى، قابل تصور و تحقق نیستند. از این‌رو، دیگران از آوردن مثل آن ناتوانند. خوارق عادت مشتمل بر غایتى هستند، ولى از چکیده کامل

یکى از واقعیات هستى که هیچ شک و تردیدى در آن نیست، «خوارق عادت» است. به دلیل آنکه تحقق امور خارق‌العاده با تحقّق امور عادى فرق دارد، با پیش‌فرض‌هاى عرفى و عادى، قابل تصور و تحقق نیستند. از این‌رو، دیگران از آوردن مثل آن ناتوانند. خوارق عادت مشتمل بر غایتى هستند، ولى از آن روى که در نوع غایت و مشروعیت (به معناى الهى بودن) و عدم مشروعیت با هم مختلفند، شناخت این امور، امرى لازم و ضرورى به نظر مى‌رسد. بنابراین در مواجهه با این گونهمسایل در کتب و تذکره‌های عرفانی باید با احتیاط و تامل رفتار کرد. این مقاله به روش توصیفی به بررسی و تجزیه و تحلیل این موضوع در کتب عرفانی تا قرن هشتم هجری می‌پردازد. پرونده مقاله

XML

فهرست مقالات