حق کاربران برنظارت الکترونی وحفظ حریم خصوصی درجامعه اطلاعاتی

محورهای موضوعی : ارتباطات

امیدعلی مسعودی ¹ (گروه ارتباطات اجتماعی، دانشگاه سوره،)

تاریخ دریافت : 1399/09/17 تاریخ پذیرش : 1400/04/21 تاریخ انتشار : 1399/08/01

کلید واژه: نظارت خود انگیخته, جامعه نظارتی, نظارت الکترونی, سواد رسانه‌ای, نظارت دگر انگیخته, حریم خصوصی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف تحقیق: حفظ حریم خصوصی و تأمین حق کاربران بر نظارات الکترونی، نیازمند شناخت کاربران بر این حق است. هدف این تحقیق چگونگی محقق شدن حق کاربران بر نظارت الکترونی اطلاعات و حریم خصوصیشان است. روش تحقیق: این تحقیق با روش اسنادی (کتابخانه‌ای) و با تکنیک جمع‌آوری داده‌ها از طریق فیش برداری از آثار در دسترس پیرامون حریم خصوصی و نظارت الکترونی کاربران فضای مجازی انجام شده است. نتایج تحقیق: یکی از دلایل مهم و اساسی تضییع حقوق کاربران در حقوقشان برای نظارت بر اطلاعات، فقدان سواد رسانه‌ای است. و منظور از سواد رسانه‌ای تنها سواد کاربران در استفاده از رسانه اینترنت نیست بلکه این سواد با تکیه بر هویت فردی و اجتماعی و با توجه به دین و فرهنگ کاربران در این فضا تکمیل و تعریف می‌شود. همچنین با افزایش پایبندی به مذهب، بیشتر باعث ممانعت از عوامل زمینه‌ساز جرایم سایبری می‌شود یعنی افرادی که پایبندی بیشتری به مذهب دارند، بیشتر از سایرین عوامل زمینه‌ساز برای و قوع جرم‌های سایبری را حذف می‌نمایند. حق کاربران در نظارت خودانگیخته در واقع همان حقی است که در حریم خصوصی تعریف می‌شود و حق کاربران در نظارت دگر انگیخته همان حق مؤلف است که دیگران باید رعایت کنند. در این رابطه تعیین حدود نظارت دگر انگیخته که عمدتاً از سوی دولت‌ها و یا هکر‌ها به وقوع می‌پیوندد می‌تواند تا حدود زیادی وضعیت قوانین وضع شده در جوامع را تبیین نماید. تحقیقات بیانگر مناسب‌تر شدن حفظ حقوق کاربران در آینده ایران است.

چکیده انگلیسی:

Background and purpose of the research: Protecting privacy and ensuring the right of users to electronic surveillance, requires users to know about this right. The purpose of this research is how to realize the right of users to electronic control of their information and privacy. Research method: This research has been done with the documentary method (library) and with the technique of data collection by taking notes of the available effects on privacy and electronic surveillance of cyberspace users. Research results: One of the main reasons for violating the rights of users in their rights to monitor information is the lack of media literacy. This space is completed and defined Also, by increasing adherence to religion, it will be more likely to prevent the underlying factors of cybercrime, that is, people who have more adherence to religion will eliminate more underlying factors for the occurrence of cybercrimes. The right of users to spontaneous surveillance is in fact the right that is defined in privacy, and the right of users to spontaneous surveillance is the copyright that others must respect. The link can explain to a large extent the status of the laws enacted in the communities. Research indicates that it is more appropriate to protect the rights of users in the future of Iran.

منابع و مأخذ:

انصاری، باقر. (1384). "اصول حاکم بر حریم خصوصی اطلاعات"، ماهنامه حقوقی معاونت حقوقی امور مجلس ریاست جمهوری، شماره 1381، 3، ص. 34. برای مشاهده اصل مقاله و نیز مباحث بیشتر در زمینه اصول حاکم بر حمایت از حریم خصوصی در حقوق استرالیا. ر. ک.

انصاری، باقر. (1386). "مقدمه‌ای بر مسئولیت مدنی ناشی از ارتباطات اینترنتی"، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 62.‎

بخشی، سیده معصومه. (1395). "بررسی سواد رسانه‌ای جوانان استان لرستان و تأثیر آن بر نوع، چگونگی و میزان استفاده از فضای مجازی" در چکیده مقالات همایش ملی سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی، تهران: انتشارات پشتیبان.

بروجردی، مهدخت. (1383). "حریم خصوصی در جامعه اطلاعاتی (۱ و ۲)"، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

بصیریان جهرمی، حسین. و بصیریان جهرمی، رضا. (1368). "در آمدی به سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی"، فصلنامه رسانه، ص. 33.

بکت چارلی و جیمزبال. (1394). "زشت و زیبای پدیده ویکی لیکس خبر در عصر شبکه‌ای"، مترجم حبیب الله معظمی، تهران: انتشارات اطلاعات.

پاتر، جیمز دبلیو. (1391). "نظریه سواد رسانه‌ای رهیافتی شناختی"، ترجمه ناصر اسدی، محمد سلطانی‌فر و شهناز هاشمی، تهران: انتشارات سیمای شرق.

ترکمن، سمیرا. (1396). "شناسایی مؤلفه‌ها و شاخص‌های حریم خصوصی در فضای مجازی از دیدگاه صاحب نظران و کاربران"، استاد راهنما: دکتر امیدعلی مسعودی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد گرایش برنامه‌ریزی فرهنگی، گروه مدیریت امورفرهنگی، دانشکده علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی سال تحصیلی 96-95.

ترلو، کریستین. و آلیس تومیک، لورا لنگل. (1390). "ترجمه: سروناز تربتی"، انتشارات: جامعه شناسان

ساماراجیوا، روهان. (1380). "تفاوت‌ طبقاتی‌ در حریم‌ شخصی‌"، تهران، مجله‌ پیام‌ یونسکو، شماره‌ 380.

سیدسعادتی، فهیمه. (1392). "گستره و قلمرو حریم خصوصی در فضای مجازی بر اساس هنجارهای اسلامی"، راهبرد فرهنگ، دوره 6، شماره 23.

شهریاری، حمید. (1386). "حریم خصوصی و جامعه اطلاعاتی"، نشریه پژوهش‌های کلامی، دوره 8، شماره 3-4، بهار و تابستان.

عباس‌زاده محمد.، مبارک بخشایش، مرتضی. و معروف‌پور مینا. (1390). "بررسی رابطه سرمایه اجتماعی"، اقتصادی و فرهنگی با نحوه گذران اوقات فراغت در بین دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهر نقده. (90-1389).

فتحی، یونس. و شاهمرادی، خیراله. (1396). "گستره و قلمرو حریم خصوصی در فضای مجازی"، مجله حقوقی دادگستری، دوره 81، شماره 99.‎

کاشانی گهر، صدیقه. (1395). "حجاب، فیس بوک و سواد رسانه‌ی"، در چکیده مقالات همایش ملی سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی، تهران: انتشارات پشتیبان.

کری، پیتر. و جوساندرز. (1386). "حقوق رسانه"، مترجم حمیدرضا ملک محمدی، تهران: نشر میزان.

مسعودی، امیدعلی. (1393). "رسانه‌های جدید و آینده نگری نظارت الکترونی در ایران"، تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها.

معتمدنژاد، کاظم. (1386). "حقوق حرفه‌ای روزنامه نگاران"، جلد یکم. تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.

منتظرقائم، مهدی. و رضاعلی، زهرا. (1395). "مطالعه نقش افزایش سواد رسانه‌ای دختران جوان با دفاع از حقوق رسانه‌ای آن‌ها"، در مجموعه مقالات همایش سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی (در دست چاپ).

نیس بام، هلن. (1381). "حمایت از حق خلوت آدمیان در عصر اطلاعات"، مترجم: عباس ایمانی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های نشر دانش، شماره 2.

هایک، فریدریش فون. (1380). "قانون، قانونگذاری و آزادی گزارش جدیدی از اصول آزادی‌خواهانه عدالت و اقتصاد سیاسی قواعد و نظم"، ترجمه مهشید معیری و موسی غنی نژاد، تهران: طرح نو.

هوسمن، کارل. (1375). "حرمت حریم خصوصی در برابر حق مردم به آگاهی از رویدادها"، ترجمه داوود حیدری، فصلنامه رسانه، سال هفتم، ش 3، ص. 146

 

Barlow, A. (2000). “Family law, moral rationalities and New Labour’s communitarianism: Part II”, Journal of social welfare and family law, 22(2), 129-143.

Tichenor, P.J., Donohue, G.A. & Olien, C.N. (1980). “Community conflict and the press (Vol. 8). SAGE Publications, Incorporated.

Wacks, R. (1993). “Personal information: Privacy and the law”, Clarendon Pr.

Westin, A.F. (1968). “Privacy and freedom”, Washington and Lee Law Review, 25(1), 166.

Wright, Robert. (2005). “Non Zero: The Logic of Human Desting”, pantheon, 2000.

متن کامل:



باسمه تعالی

حق کاربران برنظارت الکترونی وحفظ حریم خصوصی درجامعه اطلاعاتی

چکیده

زمینه وهدف تحقیق:حفظ حریم خصوصی وتامین حق کاربرانبرنظارات الکترونی،نیازمند شناخت کاربران براین حق است.هدف این تحقیق چگونگی محقق شدن حق کاربران برنظارت الکترونی اطلاعات وحریم خصوصی اشان است.

روش تحقیق:این تحقیق با روش اسنادی(کتابخانه ای) وبا تکنیک جمع آوری داده ها ازطریق فیش برداری از آثار دردسترس پیرامون حریم خصوصی ونظارت الکترونی کاربران فضای مجازی انجام شده است.

نتایج تحقیق:یکی از دلایل مهم واساسی تضییع حقوق کاربران در حقوقشان برای نظارت بر اطلاعات، فقدان سواد رسانه ای است.ومنظور از سواد رسانه ای تنها سواد کاربران دراستفاده ازرسانه اینترنت نیست بلکه این سواد باتکیه برهویت فردی واجتماعی وبا توجه به دین وفرهنگ کاربران در این فضا تکمیل وتعریف می شود

همچنین با افزایش پای بندی به مذهب ، بیشترباعث ممانعت از عوامل زمینه ساز جرایم سایبری می شود یعنی افرادی که پای بندی بیشتری به مذهب دارند ،بیشتر از سایرین عوامل زمینه ساز برای وقوع جرم های سایبری را حذف می نمایند.حق کاربران در نظارت خودانگیخته درواقع همان حقی است که در حریم خصوصی تعریف می شود وحق کاربران در نظارت دگر انگیخته همان حق مولف است که دیگران باید رعایت کنند..دراین رابطه تعیین حدود نظارت دگرانگیخته که عمدتا از سوی دولت ها ویا هکر ها به وقوع می پیونددمی تواندتا حدود زیادی وضعیت قوانین وضع شده درجوامع را تبیین نماید.تحقیقات بیانگر مناسب تر شدن حفظ حقوق کاربران درآینده ایران است.

واژگان کلیدی:جامعه نظارتی،نظارت الکترونی،نظارت خود انگیخته،نظارت دگر انگیخته،سواد رسانه ای، ،حریم خصوصی

 

 

 

مقدمه

پیدایش جامعه اطلاعاتی باعث گردش حجم عظیمی از اطلاعات وداده ها درفضای مجازی شده است.دانلود وآپلود کردن کاربران حق تازه ای به آنان داده است تابتوانندبربسیاری از این داده ها دسترسی داشته باشند.ازآنجاکه کاربران اینترنت از افراد وشخصیت های گوناگونی شکل گرفته اند،اولین مسئله دردسترسی کاربران به اطلاعات ونظارت برآن هادرک وفهم یا شناخت آن ها از مفید یا مضر بودن اطلاعات وداده های دردسترس است که داشتن سوادرسانه ای از الزامات آن است.جنسیت ،سن مخاطبان ومقوله هایی چون دین ،مذهب ، فرهنگ وسنت ازجمله مواردی است که حق کاربران را برای نظارت گسترده وتام وتمام برداده ها واطلاعات جاری وساری در فضای مجازی محدود می سازد .نظارت (surveilance) با کنترل (Contorol)وسانسور (Censorship)تفاوت دارد.درنظارت کاربربا حجم وسیعی از داده ها واطلاعات روبرو است واگر دولت،سازمان یا شخصی قانونا برایش محدودیتی ایجاد نکرده باشداو با توجه به هویت فردی واجتماعی اش از داده ها واطلاعات استفاده می کند اما کنترل عمدتا محدودیت هایی برای کاربران بوجود می آورد به نحوی که ممکن است کاربر تنها درزمان هایی محدودازاطلاعات استفاده کند ویا بخشی از اطلاعات را نتواند استفاده نماید.سانسور بدترین وضعیت برای یک کاربراست وآن زمانی است که کاربر از دسترسی به اطلاعات کاملا محروم می شود..مسئله دیگر زمانی است که کاربر امکان نظارت برداده های اشخاص را دارد اما آن شخص هم حق محفوظ داشتن اطلاعات وداده های شخصی اش را دارد.دراین جا بحث حریم خصوصی مطرح می شودکه مهمترین نکته آن حفظ اطلاعات وداده های شخصی ومصون نگه داشتن آن از دستبرد ویا دسترسی دیگر افراد درفضای مجازی است.لذا مساله حفظ اطلاعات درفضای مجازی به دلیل عدم حفظ حریم خصوصی ونظارت کاربران،همواره آن ها را دچار مشکلاتی ازقبیل سرقت اطلاعات وشکستن حریم خصوصی می کند.بنابراین، پرسش اصلی تحقیق یعنی: حق کاربران برنظارت وحفظ حریم خصوصی درفضای مجازی را در چه نوع نظارتی می توان تامین کرد؟

پیشینه تحقیق

فتحی وشاهمرادی(1396) درتحقیقی با عنوان«گستره وقلمرو حریم خصوصی درفضای مجازی»،نتیجه گرفته اند که حریم خصوصی محدوده معقولی است که فرد انتظار دارد از دسترس دیگری مصون بماند. این دیگری می‌تواند هم دولت باشد و هم سایر اشخاص حقیقی و حقوقی، لذا حریم خصوصی در فضای مجازی نیز تعریفی مشابه دارد. اما این فضا باعث شده تهدیدها و​ فرصت‌های جدیدی درحریم خصوصی افراد ایجادشده و حریم خصوصی در فضای مجازی با سئوالات، ابهامات و چالش‌هایی مواجه شده است.

سیدسعادتی(1392)درتحقیقی باعنوان«صیانت از حریم خصوصی درفضای مجازی براساس هنجارهای اسلامی»نظر اسلام را در پاسداشت حريم خصوصي بر مبناي سه اصل كرامت انسان، حرمت مؤمن و عموميت اذن بيان نموده. همچنين با برجسته كردن هنجارهاي اخلاقي حريم خصوصي در حوزه كاربران و مديرانِ فضاي مجازي، مفاهيم اخلاقي را بازخواني كرده است.

ترکمن(1396) درپایان نامه کارشناسی ارشدبا عنوان: شناسایی مولفه ها وشاخص های حریم خصوصی درفضای مجازی از دیدگاه صاحب نظران وکاربران»، نتیجه می گیرد: بین حفظ حریم خصوصی با جنسیت،دین،مهارت رایانه ای وسوادرسانه ای کاربران،رابطه معنی داری وجوددارد. 

شهریاری(1386)در تحقیقی پیرامون:«حریم خصوصی وجامعه اطلاعاتی»بیان می کند که در اين مقاله به نقش خاص فن آوري اطلاعات در رشد و توسعه دستيابي به اطلاعات و بازيابي آن اشاره مي شود که پيش از آن، در اين حد وسيع امکان پذير نبوده است. اين امر مي تواند منافع و مضاري را در پي داشته باشد. محدوده شمول مفهوم حريم خصوصي در اين مقاله بحث شده و سپس به ارزش داوري در باب افشاي اطلاعات مربوط به آن پرداخته شده است و حفظ حريم خصوصي از ارزشهاي اولي در تفکر اسلامي محسوب گرديده است. در ادامه به عناوين متعددي که کارهاي ما بدان متصف مي شود اشاره مي شود و اين که مطابق هر عنوان ارزش داوري مستقلي مي تواند وجود داشته باشد. البته گاهي ارزش حمايت از حريم خصوصي با ارزشهاي نهادي و خصوصي ديگر در تعارض قرار مي گيرد و حل تعارض بر اساس اولويت در ارزشها مطابق ديدگاه دين اسلام صورت خواهد گرفت.

در تحقیقات پیشینه، بیشتر برتهدیدات وحفظ حریم خصوصی تاکید شده است اما دراین تحقیق،به حق کاربران وچگونگی احصاء آن درفضای مجازی پرداخته شده است که نوآوری تحقیق دراین باره محسوب می شود.

مبانی نظری

.

دراین تحقیق از نظریه شکاف آگاهی استفاده شده است. تیکنور، دونوهو و اولین¹ به عنوان واضح نظریه ی شکاف آگاهی، مفهوم «شکاف» را چنین تعریف می کنند:

«به موازاتِ افزایش انتشار اطلاعات در جامعه توسط رسانه های جمعی، آن بخش هایی از جامعه که دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی بالاتر هستند، در مقایسه با بخش های دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی پایین تر، تمایل بیشتری به دریافت اطلاعات در کوتاه ترین زمان دارند. لذا، شکاف آگاهی بین این دو بخش، به جای کاهش، افزایش می یابد» (تیکنور، و اولین،125: 1980)

مفهوم پایگاه اقتصادی اجتماعی که کاربرد گسترده ای در جامعه شناسی دارد، اشاره ای است به طبقه ی اجتماعیِ افراد. سه شاخص مرتبط با هم در تعریف عملی «طبقه ی اجتماعی» وجود دارد: آموزش (سطح تحصیلات)، درآمد و شغل.درفضای مجازی سرمایه های چون «سوادرسانه ای»بین با سوادان وبی سوادان شکاف آگاهی ایجادمی کند.

روش تحقیق

این تحقیق با روش اسنادی(کتابخانه ای) وبا تکنیک جمع آوری داده ها ازطریق فیش برداری از آثار دردسترس پیرامون حریم خصوصی ونظارت الکترونی کاربران فضای مجازی انجام شده است.محقق همچنین برای روایی وپایایی تحقیق نتایج خودرا باچندتن از استادان حقوق خصوی وعلوم ارتباطات درمیان نهاد وبرخی یافته ها را مجدداتحلیل وتفسیر کرد.

یافته ها

حفظ حریم خصوصی درفضای مجازی ودرجامعه اطلاعاتی از مسائل مهم دوران حاضر است.بامروری بر فعالیت های انجام شده درحوزه ارتباطات بین الملل در می یابیم بحث جديد دربارۀ ارزش‌هاي جامعه اطلاعاتي زماني قوت گرفت كه در دسامبر 2003م  سران كشورهاي جهان بيانيه‌اي را براي اين موضوع با عنوان بيانيه اصول در اجلاس عالي سران جهان درباره جامعه اطلاعاتي تصويب كردند. اين سند در صدد بود چالش‌هايي را كه در هزاره جديد بر سر راه ايجاد جامعه اطلاعاتي است بر طرف كنند. تقريباً تمامي سران جهان در اجلاسي شركت كردند كه به منظور تصويب اين بيانيه گرد هم آمده بودند. كشور ما  ایران نيز از اين امر مستثنی نبود و از امضا كنندگان اين بيانيه بود. در پي آن، برنامه‌اي براي اقدامات لازم براي دستيابي به جامعه اطلاعاتي تدوين گشت كه به برنامه اقدام، مشهور شد. اين اجلاس در سال 2005 میلادی در تونس مجدداً تشكيل شد و بندهاي جديدي براي تكميل يا توضيح اعلاميه اصول و برنامه اقدام بدان افزوده يا بر آن تأكيد مجدد شد. بحث از ابعاد گوناگون، با اهميت و نوظهور اين دو سند ما را از هدف اصلی دور مي‌سازد. بدين روي، صرفاً به اين نكته اشاره مي‌شود كه اين دو سند ترسيمي از آينده جهان را براي مخاطب هوشمند به دست مي‌دهد و توجه بدان بر هر فردي كه در حوزه ملي تصميم‌گيري مي‌كند، الزامي است و عدم توجه بدان موجب خواهد شد كه نام ما به عنوان كساني كه موقعيت تاريخي خويش را به‌درستي درك نكردند، با سياستمداران دوره قاجار قياس‌پذير باشد. جهان در حال تحولات شگرفي است و ارتباطات انساني به شدّت و سرعت در حال تغييراتي مشابه تحولات دوران پس از جنگ جهاني دوم است، »(معتمدنژاد،183:1386)

 اما همه اين امور چه ارتباطي با يك بحث فلسفي باعنوان«حريم خصوصي»دارد؟

داشتن حريم خصوصي، يكي از حقوق اساسي بشر و مرتبط با حفظ مقام انسان و ديگر ارزش‌هايي است كه كرامت انساني ما براي ما به ارمغان مي‌‌آورد. بر پايه اين حق، يك شخص يا گروه مي‌تواند مسائل شخصي زندگي خود را خارج از محدوده دسترسي ديگران نگه داشته و يا مسائل اطلاعاتي مربوط به خود را كنترل كند. اين حق به ويژه در مورد اشخاص مشهور جامعه، جنبه مهم‌تري پيدا مي کند.

يكي از فيلسوفان اخلاق كه در حوزه فناوري اطلاعات قلم زده است مي‌گويد: «مكاني را در نظر آوريد كه عابران هيچ ردپايي از خود برجاي نمي‌گذارند. در آن‌جا مي‌توان چيزي را بارها و بارها دزديد؛ در حالي كه آن چيز هنوز در دست صاحب اصلي‌اش است. در آن‌جا تجارتي صورت مي‌گيرد كه تاكنون نامي از آن نشنيده‌ايد و در اين تجارت آنچه مبادله مي‌شود، اطلاعات تاريخي محرمانه يا خصوصي شما است، در آن‌جا بچه‌ها با اين‌كه در خانه نيستند، ولي احساس مي‌كنند كه نزد والدين خويش‌اند. در آن‌جا تمام امور فيزيكي - از كتاب گرفته تا پول و مشافهه و خريد و مراوده - همه عينيت خويش را از دست داده و تبديل به اموري الكترونيكي و ذهني شده‌اند. و خلاصه جايي كه همه كس به همان اندازه مجازي است كه سايه‌ها در تمثيل غار افلاطون« (Barlow,200:129-143) 

اعلامیه جهانی حقوق بشر در 10 دسامبر 1948 میلادی در 183 اجلاس مجمع عمومی ملل متحد در قصر شایلو پاریس بدون هیچ رای مخالفی به تصویب رسید و از آن پس به عنوان یکی از محک های اصلی پیکار برای حقوق بشر شناخته شد.

طبق ماده 12 این اعلامیه: احدي نبايد در زندگي خصوصي، امور خانوادگي، اقامتگاه يا مكاتبات خود، مورد مداخله‌هاي خودسرانه واقع شده و شرافت و اسم و رسمش، مورد حمله قرار گيرد. هر كس حق دارد در برابر اين‌گونه مداخله‌ها و حملات، مورد حمايت قانون قرار گيرد«اعلامیه جهانی حقوق بشر، 2000».

اين حق به طور ضمني در ماده سه اين اعلاميه نيز مورد تأكيد قرار گرفته است. در اين ماده همچنين، حق امنيت شخصي كه در تفسيري موسع، مي‌توان آن را به حفظ حريم خصوصي سرايت داد، مورد تأكيد قرار گرفته، چراكه امنيت داراي جوانب اجتماعي، جسمي، رواني و ... است و در بسياري موارد، نبود امنيت رواني براي يك شخص در چهارچوب زندگي شخصي، موجب پديد آمدن آسيب‌هاي روحي شديد و به دنبال‌ آن، در موارد حاد، روي آوردن به آسيب‌هاي جسمي و متأسفانه، در مواردي از دست دادن جان شخص مي‌شود.

از دیگر کنوانسیون‌ها می‌توان به کنوانسیون حقوق بشر اروپایی، بیانیه‌ی 1968 تهران، کنوانسیون شورای اروپا راجع به آزادی‌های اساسی، مصوب1950 و کنوانسیون شورای اروپا راجع به حق حریم خصوصی در 1995 اشاره کرد.

مدير پيشين بخش جامعه اطلاعاتي يونسكو در حمايت از حريم خصوصي نكاتي تكان‌دهنده را گوشزد كرده است. او مي‌گويد ايالات متحده امريكا با همكاري انگلستان، كانادا، استراليا و نيوزيلند از شبكه‌هاي اطلاعاتي كه در اختيار دارند، براي شنود، كنترل و پردازش اطلاعات روزانه بيش از سه ميليارد پيام تلفني، دورنگار و پست الكترونيكي در سراسر دنيا استفاده مي‌كنند و هر گونه حركت و فعاليت افراد در خانه و محل كار و مكان فراغت و مانند آن را تحت كنترل دارند. علاوه بر اين‌ها، شركت‌هاي تجاري فعال در زمينه‌هاي جمع‌آوري و پردازش اطلاعات هم مي‌كوشند با شيوه‌هاي مجاز و غيرمجاز اين گونه اطلاعات را گردآوري كنند و به مؤسسات خواستار آن‌ها بفروشند. وي سپس ضرورت مقابله با سوء استفاده‌هاي مختلف دولت‌هاي بزرگ و مؤسسات بازرگاني را از اطلاعات شخصي و محرمانۀ مربوط به زندگي خصوصي افراد گوشزد كرد(معتمدنژاد،334:1386).

حریم خصوصی امروزه بسیار تحت تاثیر شبکه­های اجتماعی و فضاهای مجازی قرار دارد. سرویس­های نظیر خبرنامه­ها و ایمیل­ها و یا خریدهای اینترنتی با دسترسی به برخی از اطلاعات افراد می­توانند از آن سواستفاده نمایند. همین امر منجر به بیشتر شدن اهمیت آن شده است.

وسایل ارتباط جمعی و ابزارهای اطلاع رسانی روز به روز در حال تغییر هستند و ما هر روز شاهد تحولاتی شگرف در روابط انسان ها با یكدیگر هستیم ولی شكی نیست كه این تحولات در امر اطلاعات، تحولات در دیگر امور زندگی را نیز درپی داشته و آثار و نتایج گاه متضاد را  نیز به همراه داشته است.

فیلیپ راجرزاستادارتباطات کانادا در کتاب رسانش نوآوری ها اشاره دارد به اینکه پیامد های کارکردی ،اثرات مطلوب و پیامد های غیرکارکردی ،اثرات نامطلوب یک نوآوری در نظام اجتماعی است.میزان مطلوب بودن نوآوری در نهایت به چگونگی اثرگذاری نوآوری بر اعضای نظام بستگی دارد.تعیین کارکردی و یا غیرکارکردی بودن پیامدهای نوآوری به میزان اثر آنها روی پذیرندگان متکی است. پیامدهای مستقیم ، آن دسته از تغییراتی هستند که در یک نظام اجتماعی در نتیجه پذیرش نوآوری­ها به طور آنی و بلا فصل به وجود می آیند.پیامدهای غیر مستقیم ،تغییراتی هستند که در نظام اجتماعی به دلیل اثرات پیامدهای مستقیم نوآوری به وجود می آیند. غالبا پیامدهای نوآوری با تاثیر مستقیم بر فرد پذیرنده پایان نمی یابند ،اثرات آنها ممکن است بر روی محیط اطراف ،پیش از محدوده اصلی منعکس شود.

حال پیشرفت های حاصل شده در عرصه های مختلف علوم و تکنولوژی بدوا موجب ارتقای سطح زندگی و آسایش بشر است ،اما همین پیشرفت های سودمند ،مد نظر افرادی قرار می گیرد که  از این پیشرفت ها برای اعمال مجرمانه بهره می گیرند و مرتکب انواع جرائم از جمله تضیع و تجاوز به حقوق و حریم خصوصی افراد دیگر می شوند و همین امر از نتایج غیر کارکردی و غیر مستقیم نوآوری ها در عرصه ارتباطات می باشد.

در این میان نقض حریم خصوصی به واسطه همین جرائم سایبری موضوعی است كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است.

فناوری اطلاعات و ارتباطات به سرعت در حال رفتن به سمت جهانی شدن است که قبل ار پیدایش رایانه ، پیش بینی فضای سایبر به شکل امروز و با این سرعت مشکل بود.رایانه ها روز به روز کوچک تر و سبک تر می شوند و به راحتی می توان آنها را حمل کرد و در هر زمان و مکان آنها را در اختیار داشت.

مقتضیات جامعه امروز باعث به وجود آمدن صنعت جمع آوری اطلاعات شده است.انواع داده ها شامل داده های بهداشتی و سلامتی ،استخدام ،سابقه آموزشی،خدمات اجتماعی ،خدمات اقتصادی توسط سازمان ها و نهاد های مختلف دولتی و خصوصی جمع آوری و ارزیابی شده و باعث به وجود آمدن یک نخسه مکتوب از هر شخص در فضای سایبر شده است. که در خطر افتادن این داده ها آسایش و امنیت اجتماعی و فردی و روان شخص را به خطر می اندازد و حتی در مواردی باعث هتک حرمت و از دست رفتن اعتبار و آبروی اشخاص می باشد که غیر قابل برگشت می باشد و خود باعث به وجود آمدن آسیب های اجتماعی و از بین رفتن امنیت اجتماعی فرد و نهاد خانواده می شود.با توجه به این نکته که دراین فضای مجازی آنچه دزدیده می شود دزدیدن اطلاعات افراد درفضای مجازی است وبا درنظر گرفتن این موضوع که انجام همه کارها الکترونیکی شده است وآنچه رخ می دهد شکافت دنیای جدید ازقدیم ودرنهایت جامعه سنتی ازجامعه جدید وازبین رفتن مفهوم خانه وخانواده است. ودرمواردی عدم استفاده درست ازاین فضای مجازی باعث از دست رفتن حیثیت وآبرو افراد وسلب آرامش روحی وروانی آنها میگردد. مقابله جدی بااین گونه سوء استفاده مختلف دولتهای بزرگ وموسسات تجاری وبازرگانی ازاطلاعات محرمانه وشخصی مربوط به زندگی خصوصی افرادصورت باید گیرد درغیر این صورت استفاده نادرست ازآن زمینه گسترش جرم وفساد را درپی خواهد داشت.

پذيرش‌ و شناخت‌ حريم‌ خصوصي‌ به‌ عنوان‌ يك‌ حق‌ انساني‌، ريشه‌اي‌ عميق‌ در تاريخ‌ دارد. در انجيل‌،اشارات‌ بي‌شماري‌ به‌ اين‌ موضوع‌ شده‌ و در قوانين‌ يهود، از ديرباز مكتوم‌ ماندن‌ مسائل‌ شخصي‌ از انظارديگران‌، به‌ رسميت‌ شناخته‌ شده‌ است‌. در چين‌ باستان‌ و يونان‌ نيز، مصونيت‌هايي‌ در اين‌ زمينه‌ وجودداشته‌ است‌. «در سوگند بقراط كه‌ به‌ 300 سال‌ قبل‌ از ميلاد برمي‌گردد پزشكان‌ سوگند مي‌خورند كه‌رابطه‌ آنان‌ با بيماران‌ محرمانه‌ بماند.» (ساماراجيوا ، 1380: 17)

درطول تاریخ خیلی ها سعی کردند مسائل شخصی خودشان افشا نگردد بنابراین درقوانین خود مواردی برای حمایت از حریم خصوصی افراد بیان کردند که با نگاهی به تاریخ درمی یابیم که دفاع حق حفظ حریم خصوصی ریشه تاریخی داشته است.وقوانین دردفاع ازحق حریم خصوصی افراد درطول تاریخ دربین افراد وجود داشته است.

با آنکه مطالعه تاریخی نشان می دهد مسئله حریم خصوصی کم و بیش در همه جوامع مطرح بوده است،اما دغدغه حمایت از حریم خصوصی از دغدغه های جدی جوامع امروز و زاییده تحولات مختلف سده اخیر است که در همه جوامع با کمی دیر و زود به وقوع پیوسته یا در حال وقوع است.انسان شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی می گویند نیاز به حریم خصوصی، امری بسیار ریشه دار و فطری است که تنها به انسان محدود نمی شود،بنابراین ،جدایی حوزه خصوصی از گستره عمومی به یک معنا،پیشنه ای به امتداد حیات انسانی دارد.

تحقیقات و مطالعات مردم شناسی( Anthropology )نشان می دهد در تمام جوامع ،تمام زمان ها و دوره ها ،حتی در جوامع ابتدایی ،قواعد اجتماعی وجود داشته که ورود به اماکن خاصی را محدود می کرده وحضور در اماکن معینی را ممنوع می دانسته است(عباس­زاده و همکاران،1390 :277).

صاحبنظران مسائل حقوقی می گویند موضوع حریم خصوصی افراد از منظر حقوقی بدون سابقه طولانی است.آنان معتقدند مقاله مشترکی که وارن و براندیس(  warren&brandies )با عنوان «حق مصونیت حریم خصوصی» در سال 1890میلادی چاپ و منتشر کردند ،اولین بحث جدی و صریحی است که موضوع حریم خصوصی افراد را در چارچوب قوانین حقوقی مطرح کرده است.انگیزه تالیف این اثر نیز آن بود که وارن ،یکی از مولفان این مقاله ،از گزارش مطبوعات درباره ضیافتی که در منزل وی برپا شده بود،به شدت خشمگین می شود و به همراه همکار حقوقی پیشین خود، این مقاله را چاپ و منتشر می کند(هوسمن،1375 :146).

 

در سال‌ 1361 ميلادي‌، يك‌ قاضي‌ انگليسي‌ حكم‌ دستگيري‌ كساني‌ را صادر كرد كه‌ دزدانه‌ به‌ خانه‌افراد نگاه‌ و يا استراق‌ سمع‌ مي‌كردند .(بروجردی،1:1383 )آیا این موضوع می تواند قابل قیاس با سرک کشیدن به ایمیل ها ویا اطلاعات شخصی افراد درفضای مجازی باشد؟

يكي‌ از نمايندگان‌ مجلس‌ انگليس‌ به‌ نام‌ ويليام‌ پيت ( William Pitt )در اين‌ زمينه‌ نوشت‌: «حتي‌ فقيرترين‌ مردم‌ دركلبه‌ محقر خويش‌ مي‌تواند از دستورات‌ شاه‌ سرپيچي‌ كند. كلبه‌ اين‌ مرد فقير مي‌تواند بسيار محقر باشد،سقف‌ آن‌ بلرزد و چكه‌ كند، باد و طوفان‌ در آن‌ وارد شود، اما شاه‌ انگلستان‌ نمي‌تواند به‌ آن‌ وارد شود وهيچ‌ يك‌ از نيروي‌ پادشاه‌ هم‌ جرأت‌ ندارند كه‌ از آستانه‌ اين‌ كلبه‌ ويرانه‌، قدم‌ به‌ درون‌ بگذارند"( Speech on the Excise Bill)

توجه به این نکته که دفاع وعدم نقص حق حریم خصوصی افراد توسط مقامان دولتی باید صورت گیرد

در ایران نیز با آنکه نظام حقوقی کشورمان ،دست کم از زمان تصویب اولین قانون اساسی ،با عطف به حمایت های سنتی از حق حریم خصوصی ،مانند رعایت حرمت مسکن اشخاص ومنع باز کردن نامه های شخصی و غیره آشنا شده است ،در فرهنگ عمومی نیز حریم خصوصی اهمیت خاصی داشته است تا حدی که کمتر از صد سال پیش در ایران مردم با این استدلال که با صدور شناسنامه می خواهند نام خود و متعلقاتشان را در دفتر دولت بنویسید ،با ثبت احوال مبارزه می کردند و کسی حق نداشته نام همسر و فرزند یا تعداد زوجات ،فرزندان وسن آنان را بداند«شهری باف ،1378: 286».

 

2-حریم خصوصی

انسان ها درطول زندگی خوداز یک حق مهم برخوردارند وآن حق حریبم خصوصی است.این حریم باید رعایت شود زیرا عدم رعایت آن چه درفضای واقعی وچه درفضای مجازی باعث ضرر وزیان جامعه می شود.

"درشرایطی خاص افشاء اطلاعاتی که محرمانه یا خصوصی هستند خلاف قانون محسوب می شود وبراساس قانون دریافت کننده این اطلاعات موظف است آن هارا محرمانه نگه دارد.این وظیفه درخصوص صنعت رسانه ای ،به عنوان وظیفه ای کلی تلقی می شودودرموردگزارش دهی ازامورجاری وروزنامه نگاری تحقیقی،و وظیفه ای خاص به حساب می آید".(کری و ساندرز،163:1386)

براین اساس کسانی که به تولید محتوا در فضای مجازی می پردازند نمی توانند به نشر اطلاعات محرمانه وخصوصی افراد مبادرت نمایند.

عصر وب  ونشر دیجیتالویژگی‌هایی دارد که آن را از تمام  دوران ها ورسانه‌هایی که تاکنون شاهدش بوده‌ایم جا می کند، وب عمدتاً مبتنی بر تولید محتوا توسط کاربران و مشارکت آن‌ها در انتشار وب از انتشار و به اشتراک‌گذاری اطلاعات و محتوا است.  این وضعیت یک تعامل میان تولید کننده ومصرف کننده اطلاعات به وجود می آورد. فن آوری فضای مجازی اصولا به آن دسته از فناوری‌هایی اطلاق می‌شود که امکان مشارکت کاربر در تولید محتوا و به اشتراک‌گذاری اطلاعات شامل متن ،عکس، فیلم، لینک، فایل، و هرگونه داده دیگر را فراهم می­آورند فناوری وب امکان تعامل گسترده میان کاربران اینترنت وتبادل سریع وگسترده اطلاعات میان آنها را فراهم می آورند. "شبکه­های اجتماعی مجازی به عنوان نماد وب یخش عمده فضای مجازی رااشغال کرده اندومیتوان ادغام کردشبکه ها مدل جدید ازارتباطات سایبری رابنیان گذاشته اند که تاکنون سابقه نداشته است.شبکه های اجتماعی محصول فناوری وب هستند« .(ترلو وهمکاران،1390).

روشن است که ازحقوق اصلی بشر، حق حریم خصوصی است که توجه به این حوزه ازدغدغه اصلی کاربران جامعه اطلاعاتی ورعایت حقوق بشر است .

 

با آنکه عبارت حریم خصوصی( privacy) در زبان محاوره و نیز مباحث فلسفی ، سیاسی و حقوقی مکرر استعمال می شود ولی هنوز تعریف متقن و مشخصی از آن ارائه نشده است.مفهوم حریم خصوصی ،ریشه های عمیقی در مباحث جامعه شناختی و انسان شناختی دارد که نشان می دهند چگونه در فرهنگ های مختلف برای آن ارزش قائل شده اند(Stanford Encyclopedia of Philosophy ,Privacy)

حریم خصوصی با آنکه یکی از ملموس ترین و پرکاربردترین حق برای هر فردی شناخته شده ولی صاحب نظران برجسته دنیا نتوانسته اند بر سر یک تعریف واحد به توافق برسند. در دهه ۱۹۹۰ م یکی از قضات دادگاه عالی ایالات متحده امریکا به نام«لوئیس براندایس» در مقاله ای با عنوان «حق مصونیت حریم خصوصی» برای اولین بار این مسئله را مطرح و آن را حق افراد برای تنها بودن تعریف کرد.(بروجردی،1:1383)

آرتور میلر در این زمینه می گوید: تعریف«حریم خصوصی دشوار است زیرا حریم خصوصی مفهومی بسیار مبهم و شکننده است (Stanford Encyclopedia of Philosophy,Privacy ).شایان ذکر است اکنون دو گرایش کلی در برخورد با حریم خصوصی به چشم می خورد:

1-برداشتهای توصیفی از حریم خصو.صی که توصیف می کنند در عمل و واقع چه چیزهایی به عنوان حریم خصوصی شناخته می شوند.

2-برداشتهای دستوری از حریم خصوصی که از ارزش حریم خصوصی و حدود شایسته برای حمایت از آن صحبت می کنند.

با توجه به این دو گرایش کلی، تعاریف گوناگونی که در باره حریم خصوصی، توسط افراد و مؤسسات گوناگون ارائه شده؛ که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می کنیم:

عده ای این مفهوم را با حق افراد در بهره بردن از استقلال، تنهایی و تعیین اینکه آیا و چگونه اطلاعات مربوط به خود را برای دیگران آشکار کنند پیوند می دهند. وستین(1968) تاکید می کند که در جامعه آزاد با رعایت استثناهایی برای منافع عموم ،اختیار تصمیم گیری نسبت به اینکه اطلاعات شخصی افراد چه زمانی و تحت چه شرایطی برای عموم مردم قابل افشا باشد باید با خود آنها باشد.لذا حریم خصوصی را باید به این صورت تعریف کرد:

"حق افراد ،گروه ها و موسسات نسبت به اینکه برای خویشتن تعیین کنند که چه زمانی ،چگونه و تا چه اندازه ای اطلاعات مربوط به آنها به دیگران قابل مخابره باشد(westin، 2001).

 

توماس کولی اولین شخصی است که حریم خصوصی را با تعبیر "حق نسبت به تنها ماندن "تعریف می کند.

به اعتقاد ریموند وکس حریم خصوصی هر فرد زمانی معنا دارد که او مشغول فعالیت های باشد که عادتا باید خصوصی و شخصی تلقی شوند.لذا به نظر ایشان حمایت های قانون از حریم خصوصی باید محدود به اطلاعاتی باشد که به فرد مربوط می شود و به طور معقول و متعارف بتوان پیش بینی کرد که وی آن اطلاعات را کاملا خصوصی یا حساس تلقی می کند و لذا درصدد است جمع آوری ،استفاده یا به گردش افتادن آن اطلاعات را ممنوع یا دست کم محدود سازد.(Wacks:1993)

"هلن نیس بام " (-helen niss bam) به جای حریم خصوصی حق خلوت را به کار برده و می گوید حق خلوت آدمیان متضمن یک پناهگاه امن یا منطقه حفاظت شده برای آدمیان است که مردم در آن می توانند از بازرسی دقیق و موشکافانه و احتمالاً نکوهش درباره امور شخصی خود رها و آزاد باشند(نیس­بام، 1381؛ 61).

هر کسی به دلیل احتیاجات و نیازهایی که دارددر طول روز به خلوت نیاز دارد بنابراین بر اساس نظر نیس­بام باید این حریم را حفظ نمود.

تعریف حریم خصوصی در لایحه حمایت از حریم خصوصی

در لایحه حمایت از حریم خصوصی که از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است ، در تعریف حریم خصوصی چنین آمده است:

قلمرویی از زندگی هر شخص است که آن شخص عرفا یا با اعلان قبلی در چارچوب قانون ،انتظار دارد تا دیگران بدون رضایت وی به آن وارد نشوند یا بر آن نگاه یا نظارت نکنند و یا به اطلاعات راجع به آن دسترسی نداشته باشند یا در آن قلمرو وی را مورد تعرض قرار ندهند.جسم ،البسه و اشیای همراه افراد ،اماکن خصوصی و منازل ،محل های کار ،اطلاعات شخصی و ارتباطات خصوصی با دیگران "حریم خصوصی" محسوب می شود.

 تعریف کنفرانس نروژ از حریم خصوصی ((Nordic Conference of Jurists on the Right to Respect for Privacy- 1976 (

بند 2 اعلامیه "کنفرانس حقوقدانان درباره حریم خصوصی" که در سال 1976 در نروژ برگزار شد ،در تعریف حریم خصوصی این گونه تصریح کرده است:

بند 2- حق حریم خصوصی حقی است نسبت به تنها ماندن ، زندگی کردن با سلیقه خود و با حداقل مداخله دیگران.

کنفرانس مذکور هم چنین اعلام می کند که به یک حق مدنی نیاز است که محتوای آن عبارت است از صیانت از فرد در برابر ورود و مداخله دیگران ، صدابرداری و تصویربرداری پنهانی از وی یا استراق سمع ارتباطات او ،استفاده از مواد و مطالبی که با ورود غیرقانونی به حریم خصوصی فرد به دست آمده است یا هویت شخص را آشکار می سازد یا از او چهره ای کاذب ارائه می دهد یا وقایع خصوصی آزار دهنده او را افشا می سازد.

-تعریف شورای اروپا از حریم خصوصی Resolution 428 of the Consultative (Parliamentary ) Assembly of the Council of Europe -1970

شورای اروپا نیز در قطعنامه ای به تعریف حریم خصوصی اقدام کرده است.

قطعنامه اعلام می کند که حق حریم خصوصی ، مربوط می شود به زندگی خصوصی ،خانوادگی و مسکن ،تمامیت جسمی و روحی ، آبرو ،اعتبار و شهرت و حثیت افراد ، اجتناب از اینکه چهره ای کاذب از فرد ساخته شود ،افشا نکردن وقایع و حقایق نامربوط و آزار دهنده ، عدم افشای غیرمجاز تصاویر خصوصی ، حمایت از عدم افشای اطلاعاتی که بر اثر اعتماد ،اشخاص وصول کرده اند یا در اختیار آنها قرار گرفته است.

-تعریف کمیته یانگر انگلستان( Younger Committee)

کمیته یانگر انگلستان به جای ارائه تعریفی از حریم خصوصی ، منافع اصلی حمایت از حریم خصوصی را بر شمرده است. این منافع عبارتند از :

1.       آزادی از تجاوز (مداخله)نسبت به جسم ،مسکن،خانواده و ارتباطات افراد

2.       حق تصمیم گیری در این خصوص که اطلاعات شخصی چگونه و تا چه اندازه به دیگران مخابره شود.

-تعریف کمیته کلکوت انگلستان) Calcutt Committee

اخیرا کمیته کلکوت انگلستان حریم خصوصی را این گونه تعریف کرده است:

حق افراد نسبت به حمایت شدن در برابر ورود به زندگی یا امور خصوصی یا خانواده آنها با وسایل فیزیکی یا انتشار اطلاعات.

-در حقوق استرالیا تعریف زیر از حریم خصوصی ارایه شده است :

قلمروی از زندگی اشخاص که تصمیم راجع به انتقال یا عدم انتقال اطلاعات درباره خود ،زمان ، نحوه و اندازه این انتقال عرفا با آن اشخاص است.نظیر حق اشخاص برنامه ،تصویر ،صوت ، عقاید،خلقیات،حریم منازل و اماکن خصوصی ، حق بر اطلاعات و ارتباطات خصوصی .

"آلن وستین") (Alen westinتعریف مفیدی برای حریم خصوصی عرضه می کند: «حریم خصوصی عبارت است از حق افراد، گروه ها و موسسات برای تعیین این موضوع برای خود که چه وقت و تا چه حد اطلاعات مربوط به آنها به دیگران منتقل شود».

می توان تعاریف مختلف از حریم خصوصی را در شش دسته تقسیم بندی کرد: حریم خصوصی یعنی:

1-حق تنها ماندن

2- دسترسی محدود دیگران به انسان و توانایی ایجاد مانع در برابر دسترسی های ناخواسته به انسان

3- محرمانگی و پنهان ساختن برخی امور از دیگران

4- کنترل بر اطلاعات شخصی

5- حمایت از شخصیت و کرامت انسان

6- حق بر عالم صمیمیت انسان(انصاری،1384: 83 )

از نظر"کمیسیون اصلاحات حقوقی ویکتوریا" ( The Victorian Law Reform Commission-2002-Workplace Privacy ,Issues Paper.

، مرز حریم خصوصی ویژگی های زیر را دارد:

1.ذهنی یا شخصی است و آنچه برای فردی ،خصوصی تلقی می شود ممکن است برای دیگری چنین نباشد.

2.از فرهنگی به فرهنگ دیگر متغیر است.

3.تابع سیاق و اوضاع و احوال است.آنچه در یک کارگاه ،خصوصی تلقی می شود ممکن است در بیرون از آنجا چنین نباشد.

4. دارای تحول تاریخی است.برداشت های که از حریم خصوصی وجود دارد از نسلی به نسل دیگر فرق می کند.

5.آن جنبه از جنبه های شخصی که خصوصی محسوب می شود نامتعین است.آیا یک کانون غیر قابل تجاوز در نفس هر انسان قرار دارد که خصوصی محسوب می شود؟ آیا احساسات ،ذهن انسان،روابطش با دیگران ،منطقه معینی در اطراف جسم افراد یا تلفیقی از همه جنبه های مذکور خصوص تلقی می شوند؟.

تعاریف مبتنی بر اطلاعات که با رویکرد حداکثری و کنترل شخص بر توزیع اطلاعات خود صورت گرفته است ، امروزه محور اصلی حمایت از «حریم خصوصی در فضای سایبر » شده اند و این امر اقتضای ماهیت اطلاعاتی فضای سایبر است.اما در این دنیای اطلاعاتی هر آنچه که رخ می دهد به وسیله دادها صورت می گیرند.بنابراین «حریم خصوصی در فضای سایبر»بر مبنای داده ها باز تعریف شده است.مفهوم «حمایت از داده های شخصی»یا به طور خلاصه «حمایت از داده »،«جایگزین عنوان» ،«حریم خصوصی در فضای سایبر»شده است..قبلا گفته شد که «حریم خصوصی»اطلاعاتی به معنی حق اولیه افراد در محرمانه ماندن اطلاعات شخصی و ممانعت از تحصیل ،پردازش و انتشار غیر قانونی داده های شخصی مربوط به ایشان می باشد.حمایت از داده های شخصی مربوط به ایشان از جمع آوری ،پردازش و افشای غیر قانونی است زیرا اشخاص ،اصولا داده های شخصی خود را قلمرو اختصاصی و ممنوع از تعرض تلقی می کنند.

چنانکه حریم خصوصی ارتباطاتی در فضای سایبر نیز با عباراتی مانند «حمایت از داده های ارتباطاتی» اعم از داده ترافیک و داده های در حال انتقال مطرح می شوند.

 

3-سواد رسانه ای

   پيدايش مفهوم سواد رسانه‌اي، به سال 1965 باز مي‌گردد. مارشال مك‌لوهان اولين بار در كتاب خود تحت عنوان «درك رسانه: گسترش ابعاد وجودي انسان»، اين واژه را بكار برد و نوشت: «زماني كه دهكدۀ جهاني تحقيق يابد، لازم است انسان‌ها به سواد جديدي بنام سواد رسانه‌اي دست يابند». اما «تئوری سواد رسانه‌ای شناختی» توسط جیمز پاتر (متولد 1958 در انگلستان) مطرح شده است. با این حال اصل این گونه مباحث به دو الی سه دهه اول قرن نوزده بر می گردد. دهه‌هاي 1920 و 1930 را بايد دهه‌هاي پيوند و ارتباط اين حوزه؛ يعني حوزه سواد رسانه‌اي با تفكرات انتقادي دانست. در اين سالها، دپارتمان‌هاي دانشگاهي تحليل فيلم در سراسر ايالات متحده و انگلستان، كار خود را آغاز كرده و فيلم‌هاي روز را مورد تحليل قرار دادند. (بصیریان جهرمی و جهرمي؛33:1368)

برای اولین بار در سال 1929 گروه آموزشی لندن از معلمان خواست تا مهارت های خاص تحلیل و ارزش‌گذاری فیلم را به دانش‌آموزان بیاموزانند که این مسئله پس از سال 1990 نیز در آمریکا به طور جدی مورد توجه قرار گرفت. ژاپن و کانادا، پیشگامان عرصه آموزش سواد رسانه هستند که برای حفظ فرهنگ خود از کشورهای همسایه و جلوگیری از تحریف و تغییر در آنها اقدام به این کار کردند. اهمیت آموزش سواد رسانه‏ای منجر به تأسیس بنیادهای معظمی مانند «بنیاد برتلزمن» شد تا برای پروژه‏ های چندین میلیون ‏دلاری در آلمان‏ و آمریکا پذیره ‏نویسی کنند. این بنیاد، کار آموزش سواد رسانه ‏ای در هر یک از دو کشور آلمان و آمریکا را پیوسته بررسی و ارزیابی می‏کند.

گفتنی است، نیل اندرسون؛ کانادایی، فرانک دابلیو بکر؛ امریکایی، ژان بودریار؛ فرانسوی، دیوید باکینگهام؛ انگلیسی، نوام چامسکی؛ امریکایی، استوارت هال؛ انگلیسی، مارشال مک لوهان؛ امریکایی، میدوری سوزوکی؛ ژاپنی، بریژیت تافت؛ دانمارکی و گریم ترنر؛ استرالیایی و... از میان پیشگامان این رشته هستند.

ایران با وجود اینکه قدمت سواد رسانه ای در جهان به بیش از سه دهه می رسد اما زمان اندکی از ورود آن به ایران می گذرد؛ اما امروز شاهد توجه مسئولان و افراد جامعه به مقوله سواد رسانه ای؛ و ضرورت آموزش سواد رسانه ای به خانواده ها هستیم که در این راستا، کتاب «تفکر سواد رسانه ای» به همت وزارت آموزش و پرورش و اساتید و نویسندگان با تجربه حوزه سواد رسانه ای تهیه و تدوین شد؛ و در مقطع راهنمایی و دبیرستان شاهد تدریس آن هستیم.

در تعریف سوادرسانه ای اغلب آن را یک مهارت برای استفاده مفید از رسانه های جدید می دانند. سواد رسانه ای فنی است که از طریق آن می توان به عنوان مخاطبی فعال و پویا با پیام های رسانه ای مواجه شد و در برابر آنها قدرت تمیز داشت. هدف سواد رسانه ای ایجاد توانایی در افراد برای کنترل برنامه ریزی رسانه ای است. افرادی که مهارت های سواد رسانه ای خود را توسعه ندهند، گرفتار جزر و مد پیام های رسانه ای می شوند.ازمیان تعاریف گوناگون سواد رسانه ای درکتاب نظریه سوادرسانه ای دبلیو جیمز پاتر تعریف انجمن ارتباطات ملی با شیوه نظارت کاربر نزدیکی بیشتری دارد:"یک فرد با سواد می فهمدچگونه واژه ها،تصاویر وصدا هابرروش ساختن وبه اشتراک گذاری مفاهیم درجامعه تاثیرگذار است؛به گونه ای هم ظریفند وهم ژرف ؛سوادرسانه ای شخص را مجهز می کندتا پیام ها واستفاده از رسانه را ارزیابی،ارزشگذاری وقابل فهم کند".(پاتر،43:1391).

شاید این مثال روشنگر اهمیت سوادرسانه ای باشد که می گویندراننده ها باید رانندگی بدانند وگواهینامه رانندگی داشته باشند زیرا رانندگان ناشی وغیرقانونی در بزرگراه های پرترددتصادف می کنند ودچار آسیب وزیان می شوند.داشتن سواد رسانه ای در بزرگراه های اطلاعاتی کاربران را از حوادث احتمالی مصون می دارد.او می داند که از خطوط ممتد یا بهتر بگوییم حریم خصوصی افراد نباید عبور کند.ضمنا حفظ جان مسافران وخود راننده هم به معنای حفظ حریم خصوصی راننده دربزگراه های اطلاعاتی وارتباطی است.براین اساس ضرورت سوادرسانه ای برای صیانت ازحریم خصوصی،منافع ملی وحفظ اخلاق وکرامت انسانی درفضای نامحدود مجازی یک ضرورت عقلی است.

درتحقیقی که سیده معصومه بخشی کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دربین جوانان 15تا 29سال شهرهای استان لرستان درباره سواد رسانه ای جوانان لرستان وتاثیر آن برنوع چگونگی ومیزان استفاده از فضای مجازی انجام داد نتیجه گرفت:"همبستگی مثبت ومعناداری بین سوادرسانه ای ونوع،میزان وچگونگی استفاده ازاینترنت وجوددارد.تحلیل رگرسیونی نیزنشان دادسوادرسانه ای به طور معناداری نمره نوع،میزان وچگونگی استفاده از اینترنت را تبیین می کند.تجزیه وتحلیل داده ها حاکی از آن است بین سوادرسانه ای وهریک از انواع انگیزه وهدف مخاطبان رسانه ،رابطه معناداری وجود ندارد".(بخشی،27:1395)

در تحقیق دیگرراه اندازی "کمپین آزادی یواشکی زنان درایران"که معصومه علی نژاد یک ایرانی مخالف نظام آن را راه اندازی کرد وبه نفی حجاب پرداخت.بررسی شد ومخقق نتیجه گرفت :"افزایش سوادرسانه ای مردم وکاربران کشور دربرابر کمپین های مجازی با رویکرد تخریب اعتقادات کشور وافزایش قدرت تشخیص آناندربرابراهداف فعالین این عرصه موجب تقویت امنیت ملی ،مصونیت سرمایه های معنوی ومادی،پرهیز ازاختلاف ودوقطبی شدن جامعه ،عدم گسست نظام ارزشی ،کاهش فساد و...خواهد شد".(کاشانی گهر،137:1395)

درتحقیقی که مهدی منتظرقائم وزهرا رضاعلی باعنوان"مطالعه نقش افزایش سوادرسانه ای دختران جوان با دفاع ازحقوق رسانه ای آن ها"انجام دادندنیز روشن شدرابطه سوادرسانه ای افرادبا دفاع ازحقوق رسانه ای اشان را در سه دسته می توان خلاصه کرددسته اول کسانی که ازسوادرسانه ای بالایی برخوردارندوازحقوق رسانه ای خوددفاع می کنند.دسته دوم کسانی که از سوادرسانه ای پایینی برخوردارندواز حقوق رسانه ای خود دفاع نمی کنند.دسته سوم کسانی که ازسوادرسانه ای بالایی برخوردارند اما از حقوق رسانه ای خود دفاع نمی کنند!درواقع نتایج این تحقیق بیانگر آن است که سوادرسانه ای شرط اولیه ولازم برای دفاع از حقوق رسانه ای به شمار می آید ولیلزوما سوادرسانه ای بالا به دفاع ازحقوق رسانه ای بالا ختم نمی شود.(منتظرقائم ورضاعلی،1395)

براین اساس می توان گفت علاوه برسوادرسانه ای هویت فردی واجتماعی کاربردر دفاع از حقوق رسانه ای وحفظ حریم خصوصی نقش تعیین کننده ای دارد.در تحقیقی دیگر که نویسنده مقاله با همکاری سمیرا ترکمن انجام داده است یافته های تحقیق را بررسی خواهسم کردونقش دین ومذهب را درحفظ حریم خصوصی مشاهده خواهیم کرد.

4-سوادرسانه ای ،جامعه نظارتی وحقوق کاربران

 

 نظارت کار امروز بشر نیست از دیربازبشر با برج های دیده بانی به مراقبت از رفت وآمدجوامع دیگر می پرداخت.شیوه های کهن نظارت را درالواح گلی نوشته شده در کاخ تخت جمشیدمی توان یافت که آماری از وضعیت کارگران را نشان می دهدویا ثبت آمار درمصر باستان برای اخذ مالیت،خدمات نظامی ووضعیت مهاجران که با ثبت اطلاعات اشخاص در رایانه ودرقالب کارت شناسایی؛کارت حضوروغیاب درمحل کار،کارت بیمه وبانک کاملا متفاوت است ودسترسی دولت ها وسازمان های ناظر براحوال اشخاص را بسیار آسان کرده است.

بديهي است نظارت هايي كه توسط افراد پذيرفته شده باشند و بصورت «خودنظارتي» صورت گيرند يا مخالفت فرد روبرو نخواهند شد. اما مخالفت ها هنگامي آغاز مي‌شوند كه «دگر نظارتي» يا نظارت ناخواسته بر اطلاعات افراد اعمال شود.  برای مثال موسسه گوگل این حق را ندارد که اطلاعات پیرامون کاربران را درمورد علایق ورزشی اشان را بدون کسب رضایت آن ها به شرکت تولیدات پوشاک ورزشی آدیداس بفروشد.زیرا این عمل از یک طرف ورود به حریم خصوصی کاربران است ودرآمد حاصل ازآن متعلق به گوگل نیست واز سوی دیگر این عمل باعث ضعف رقیب آدیداس مثلا شرکت پوما ویا شرکت نایک می شود.از این منظر دو ديدگاه در برابر نظارت الكتروني بر جامعه اطلاعاتي وجود دارند:

اول ديدگاه انتقادي كه در برابر ذخيره شدن اطلاعات شهروندان نزد دولت‌ها و سازمان هاي صنعتي و خدمات و سوء استفاده آنها از اين اطلاعات به چالش بر مي‌خيزد و معتقد است گردش حجم انبوه اطلاعات در شبكه هاي ارتباطي جامعه شكل‌گيري سيستم هاي نظارتي توتاليتر و تماميت خواه را در پي خواهد داشت.

ديدگاه دوم، ديدگاهي خوشبينانه است، طرفداران اين ديدگاه معتقدند جامعه اطلاعاتي به گردش فراوان و با سرعت اطلاعات كمك مي‌كند و به حذف سانسور و نظارت يك جانبه بر مي‌خيزد.

براي حل تناقض نماي جامعه تحت نظارت يا جامعه نظارتي با جامعه اطلاعاتي از دو ديدگاه فلسفي استفاده مي‌شود.

اول نظريه «هايك » دربارة «نظم خودجوش» و جوشيدن نظارت از متن اطلاعات مطرح مي‌شود. از اين منظر با وجود نظارت به دليل قابليت هاي انساني براي بهره برداري از اطلاعات مي‌توان بر محدوديت هاي نظارت فايق آمد.(هایک،1380)

دومين نظريه، نظريه حاصل جمع صفر است. در نظريه ناصفر «رابرت رايت» هم جامعه اطلاعاتي و هم بخش نظارتي آن هر دو برنده هستند. «رايت» نتيجه تناقض ميان خير وشر را در حيات آدمي سرانجام به نفع خير مي‌داند و ما نيز بر اين اساس گردش آزاد اطلاعات را برتر از محدوديت هاي نظارت تلقي مي‌كنيم. (wright2000:435)

در جامعه ايران نيز از ديرباز گردش اطلاعات و شيوه هاي نظارتي به شكل تناقض نما در كنار يكديگر بسر برده و زيسته اند.

نویسنده این مقاله در دوره دکتری  ودر رساله خودبه  بررسي چالش هاي جامعه اطلاعاتي در برابر نظارت فن آوري اطلاعات و ارتباطات و ترسيم چشم انداز ايران در سال 1400 هجري شمسي به كار تحقيق پرداخت.دراین تحقیق با استفاده از روش دلفی در سه مرحله نظر سرآمدان جامعه اطلاعاتی درباره آینده جامعه نظارتی اخذ شدوسپس این پیش بینی ها با نظر مجریان جامعه اطلاعاتی  سنجیده شدوشش گزاره مشترک میان آنان مشخص گردید.(مسعودی،268:1393)

رتبه هاي يكم تا ششم كه ميان هر دو نمونه مشترك است يه اين قرارند:

1.       براي جلوگيري از سوء استفاده نظارت الكتروني بر جوامع، به قوانين لازم براي حمايت از آزادي ها و حفظ حريم خصوصي بيش از پيش نيازمنديم.

2.       نظارت الكتروني 20 سال آينده در ايران، كار نظارت را براي ناظران سريع‌تر و دقيق تر خواهد كرد.

3.       نظارت الكتروني در جامعه، جنبه هاي مثبت و منفي فراوان دارد. مهم اين است كه چه كسي يا كساني وظيفه نظارت را بر عهده دارند و مالك وسايل اين نظارت هستند.

4.       با پيشرفت فن آوري هاي نوين ارتباطي، صاحبان وسايل ارتباطي الكتروني مي‌توانند بسياري از رفتارها و گفتارهاي مردم را نظارت كنند.

5.       در 20 سال آينده نظارت الكتروني در ايران در سطحي بالاتر و تخصصي تر صورت خواهد گرفت.

6.       در ايران 20 سال آينده ، نظارت الكتروني مردم و نهادهاي غيردولتي؛ بر رفتارها و عملكرد دولت ، باعث پيشرفت و توسعه بيشتر جامعه مي‌شود. (مسعودی،269:1393)

به طور خلاصه مي‌توان گفت سرآمدان و مجريان، ديدگاهي خوشبينانه به نظارت در جامعه اطلاعاتي دارند و معتقدند چنانچه در چارچوب قوانين كار نظارت در جامعه صورت پذيرد، باعث پيشرفت جامعه در 20 سال آينده خواهد شد.

براي شناختن مؤلفه هاي اصلي و پنهان در متغيرهاي پيش بيني شده توسط سرآمدان، محقق با استفاده از تحليل عاملي 6 متغير جديد را شناسايي و با عناوين زير نامگذاري كرد:

1-       نظارت حريم شخصي

2-       نظارت الكتروني

3-       نظارت فرهنگي (خودنظارتي)

4-       مالكيت نظارت

5-       ايجاد ديتاسنتر ملي

6-       نظارت قانوني

همچنين مؤلفه هاي شناخته شده در پاسخ هاي مجريان پس از تحليل عاملي محقق را به 6 مؤلفه اصلي و پنهان رهنمون شد و يا شناسايي اين 6 متغير آن‌ها را به ترتيب زير نامگذاري كرد:

1-       نظارت آسان.

2-       نظارت فرهنگي (خودنظارتي).

3-       سواد رسانه اي.

4-       نظارت تخصصي.

5-       آسيب پذيري آزادي ها.

6-       مقاومت مردمي.(مسعودی،270:1393)

پس از «تحليل عاملي» محقق موفق به شناسايي يك متغير جديد با عنوان «نظارت فرهنگي» شد كه بيانگر ديدگاه‌هاي سرآمدان جامعه اطلاعاتي، پيرامون سنت و فرهنگ در جامعه تحت نظارت است، اهميت اين متغير جديد اهميت نقش سنت ها و فرهنگ را در جامعه اطلاعاتي و تحت نظارت الكتروني بيشتر نشان مي‌دهد.حال با توجه به فرهنگ دینی واسلامی مبنی برحفظ حریم خصوص افراد درجامعه وهمچنین مواد قانون اساسی ودیگر قوانین جاری کسب سواد رسانه ای وشناخت حریم خصوصی می تواندبه حفظ حقوق کاربران کمک کند.

5-پدیده ویکی لیکس

نوامبر 2010میلادی را درتقویم حوادث جامعه اطلاعاتی وشکستن حریم حقوقی دولت ها ازجمله ایامی می دانند که افشای اسناد دولتی درفضای مجازی آغاز شد آغازگر این ماجرا"جولیان آسانژ" Julian Paul) Assange)  بنیانگذار "سازمان شفافیت ویکی لیکس" است.درواقع او با راه اندازی یک دانشنامه مجازی این فرصت را دراختیار کاربران گذاشت تا هرگونه اسنادمحرمانه ای را که دردست دارند دراین ویکی به اشتراک بگذارند.دعوت آسانژ خیلی زود با استقبال کاربران روبرو شد وهزاران سند محرمانه دولت ها برروی سایت قرارگرفت.گرایش آزادمنشانه ویکی لیکس درقبال حریم خصوصی وشکل گیری افشاگری های خارق العاده متاسفانه به جای آن که با مخالفت روزنامه نگاران روبرو شود.به عنوان منبعی برای تشویش اذهان عمومی وافزایش تعداد خوانندگان نشریات آلمان ودیگر کشورهای اروپایی وآمریکایی مورداستفاده قرارگرفت وحتی آن را بازنمایی از نوساختن رکن چهارم( دمکراسی)نامیدند.(بکت وبال،11:1394)وفراتر ازآن، این شیوه را نوعی از روزنامه نگاری تحقیقی دانستند.

البته به نظر می رسد رد پای ویکی لیکس رادر جنبش های سرقت رایانه ای بهتر بتوان مشاهده کرد.جولیان آسانژدرجوانی یک هکر یا بهتربگوییم سارق اینترنتی بود وحتی به عنوان مزاحم اینترنتی دراسترالیا محکوم شده بود.براساس نوشته های ویکی پدیای فارسی آسانژ در فوریه ۱۳۹۰ در دادگاه انگلستان برای بازپس فرستاده شدن به سوئد بمنظور پاسخگویی به پرس‌وجو در بارۀ اتهام جنسی حضور یافت . او در پاسخ به بازجویان اظهار داشت که نسبت‌هایی که به او داده شده بی‌پایه هستند و با قرار وثیقه آزادشد. در۱۹ ژوئن ۲۰۱۲ او به سفارت اکوادور در لندن پناهنده شد و در ۱۶ اوت ۲۰۱۲ اکوادور تقاضای پناهندگی او را پذیرفت ، اسانژ تا به امروز در یکی از اتاقهای سفارت اکوادور در لندن بسر می برد.پدیده ویکی لیکس بخوبی منع حقوق بین الملل برای هک ویا افشای حریم خصوصی افراد ومحرمانگی اسناد دولتی را اثبات می کند.

6-شناخت حریم خصوصی درایران

درپایان نامه ای  که نویسنده این مقاله  به عنوان استاد راهنما با همکاری سمیرا ترکمن دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه برای بررسی مولفه ها وشاخص های حریم خصوصی درفضای مجازی از دیدگاه صاحب نظران وکاربران ایرانی انجام دادنتایج جالب توجهی به دست آمد.

 

"بر اساس یافته های تحقیق مشاهده شد که سه چهارم کاربران سایبری را رده سنی جوانان تشکیل می دهند.و بیشترین استفاده این افراد از اینترنت معطوف به پست الکترونیک ،گشت زنی در اینترنت ،ارتباط با جنس مخالف و همچنین استفاده از امکانات شبکه اجتماعی می باشد.[…]

بر اساس یافته های تحقیق همچنین مشاهده شد که کاربران زن نسبت به مردان بیشتر می باشند و همچنین میزان احساس امنیت زنان در فضای سایبر کمتر می باشد. کاربران چه مجرد و چه متاهل در فضای سایبر احساس امنیت کمی دارند. جو سیاسی و شرایط مذهبی حاکم بر جامعه ،همچنین اعتقادات مذهبی و آداب و رسوم و فرهنگ جامعه ایرانی ، موجب آن شده است که زنان در جامعه و روابط اجتماعی محتاط تر عمل نمایند و این عادت فرهنگی ، ناخود آگاه تاثیر خود را درفضای سایبر نیز گذاشته فضای سایبر را برای زنان تبدیل به محیط نا امن کرده است که مجرمان در آن نامرئی هستند".(ترکمن،89:1395)

سئوال مهم تر آنکه آیا کسانی که وضع مالی مناسب تری دارند درفضای مجازی بیشتر احساس امنیت می کنند؟یا همچون فضای واقعی با احساس ناامنی درحفظ اموال خود کوشاترند؟

بر اساس یافته های تحقیق می توان گفت "سطح تحصیلات  و منزلت شغلی در کاهش یا افزایش میزان احساس امنیت در کاربران سایبری تاثیری نداشته و در نتیجه نمی توان گفت که افرادی که در پایگاه اجتماعی بالاتری هستند در نتیجه احساس امنیت بیشتری نیز در فضای سایبر دارند اما در مورد پایگاه اقتصادی قضیه فرق می کند زیرا با توجه به نتایج تحقیق ،افرادی که در پایگاه اقتصادی بالاتری قراردارند بیشتر در معرض جرم های سایبری قرار گرفته اند و در نتیجه میزان احساس امنیت کمتری در فضای سایبر دارند.اما در مورد رعایت عوامل زمینه ساز ،این قضیه بدین صورت است که افرادی که در پایگاه اجتماعی بالاتری قرار دارند بیشتر عواملی را که زمینه ساز وقوع جرایم سایبری هستند را رعایت می کنند اما هرچه پایگاه اقتصادی افراد بالا می رود ،میزان رعایت عوامل زمینه ساز کاهش می یابد.

البته بالا بردن مهارت رایانه ای و در امتداد آن سواد رسانه ای می توان با فضای سایبر و کارکردهای آن آشنا شد و در نتیجه ترس از این فضا را از بین برد و با شناخت بیشتر از این فضا استفاده کرد. در نتیجه باعث افزایش میزان احساس امنیت اجتماعی در فضای سایبر شد. در

یکی از جرایمی که مدتی است به طور گسترده گریبان گیر جامعه ایرانی شده و نیروی انتظامی و قضایی کشور را به واکنش شدید در قبال آن وا داشته افشای تصاویر و فیلم های خصوصی افراد است که بر اساس یافته های تحقیق ،پاسخگویان نیز به این نکته اذعان داشتند، رایانه به طور عام و اینترنت به طور خاص ،یکی از ابزارهایی است که به گسترش این قبیل جرایم دامن می زند چرا که با دیجیتالی شدن ابزار عکس و فیلمبرداری و گسترش استفاده از تلفن های همراه مجهز ،تصویر برداری و عکس برداری آسان تر شده و کافی است که شخصی با سوئ نیت بخواهد اقدام به تهیه و تولید فیلم یا عکس از مجالس خصوصی افراد یا از خود افراد در حالت های ناخواسته و نا مطلوب کند و در این صورت به راحتی می تواند با استفاده از تلفن همراه مجهز به این اقدام دست زده و به انتشار آن در اینترنت به عنوان رسانه ای جهانی اقدام کند و بدین وسیله به هتک حیثیت طرف مقابل مبادرت ورزد.در مواردی نیز مشاهده شده مجرمان با تهیه چنین تصاویری ، کاربران را تهدید به افشای آن کرده وادار به باج دهی مالی یا در مواردی تجاوز جنسی می کنند.بدین سبب ،جهت حفظ حریم خصوصی افراد و جلوگیری از هتک آبروی ایشان ،لزوم برخورد شدید با این دست از مجرمان به ویژه در جامعه ارزشی چون ایران آشکار است".(ترکمن،90:1395)

مساله مهم برای محقق پی بردن به این مسئله بودکه کاربران ایرانی آیا با حریم خصوصی آشنا بودند؟وبا توجه به این که ایران یک جامعه دینی است واغلب کاربران به مذهب پای بندندآیا این امر می تواند به حفظ حریم خصوصی درفضای مجازی کمک کند؟

بر اساس یافته های این تحقیق ،مشخص شد که "کاربران سایبری به میزان بالایی به مرزهای حریم خصوصی خود آشنا هستند و بنا بر تربیت اسلامی – ایرانی خود ،بیشتر از سایرین به افراد نزدیک خود در خانواده مثل همسر و والدین اجازه ورود به حریم خصوصی شان را می دهند .

همچنین با افزایش پای بندی به مذهب ، بیشترباعث ممانعت از عوامل زمینه ساز جرایم سایبری می شود یعنی افرادی که پای بندی بیشتری به مذهب دارند ،بیشتر از سایرین عوامل زمینه ساز برای وقوع جرم های سایبری را حذف می نمایند.."(ترکمن،91:1395)

به این ترتیب این تحقیق مهر تاییدی برتحقیق قبلی نویسنده مقاله درباره نظارت الکترونی ونقش نظارت فرهنگی وبه ویژه تحقیقات دیگری که استناد شد، می باشد.

 

نتیجه گیری

با پیدایش جامعه اطلاعاتی شاهد روی دیگر این سکه یعنی جامعه نظارتی هستیم به همان میزان که حجم اطلاعات وداده ها در فضای مجازی افزایش می یابد ،امکان نظارت،کنترل وسانسور این اطلاعات ازسوی کاربران،دولت ها وسازمان ها هم افزایش می یابدواز این نظر به قول فردریک فون هایک فیلسوف معاصر شاهد یک وضعیت متناقض نما هستیم.حریم خصوصی وعدم ورود به این حریم درقوانین ملی وبین المللی مور توجه واهتمام شایسته ای قرار گرفته است اما مهم ترین مشکل کمبود ویا عدم داشتن سوادرسانه ای کاربران درفضای مجازی است.تحقیقات نشان می دهد: همبستگی مثبت ومعناداری بین سوادرسانه ای  ونوع،میزان وچگونگی استفاده ازاینترنت وجوددارد.همچنین تحقیقات بیانگر آن است که سواد رسانه ای برای صیانت کاربران در فضای مجازی لازم است ولی کافی نیست.برای حفظ حریم کاربران بر اساس یافته های تحقیقات  ،مشخص می شود که "کاربران سایبری به میزان بالایی به مرزهای حریم خصوصی خود آشنا هستند و بنا بر تربیت اسلامی – ایرانی خود ،بیشتر از سایرین به افراد نزدیک خود در خانواده مثل همسر و والدین اجازه ورود به حریم خصوصی شان را می دهند.

همچنین با افزایش پای بندی به مذهب ، بیشترباعث ممانعت از عوامل زمینه ساز جرایم سایبری می شود یعنی افرادی که پای بندی بیشتری به مذهب دارند ،بیشتر از سایرین عوامل زمینه ساز برای وقوع جرم های سایبری را حذف می نمایند.همچنین درتحقیق پیرامون آینده نظارت الکترونی درایران مشخص شد نظارت فرهنگی ازعوامل مهم نظارت ایرانیان برداده ها واطلاعات در فضای مجازی است.

یکی از دلایل مهم واساسی تضییع حقوق کاربران در حقوقشان برای نظارت بر اطلاعات، فقدان سواد رسانه ای است.ومنظور از سواد رسانه ای تنها سواد کاربران دراستفاده ازرسانه اینترنت نیست بلکه این سواد باتکیه برهویت فردی واجتماعی وبا توجه به دین وفرهنگ کاربران در این فضا تکمیل وتعریف می شود.

حق کاربران در نظارت خودانگیخته درواقع همان حقی است که در حریم خصوصی تعریف می شود وحق کاربران در نظارت دگر انگیخته همان حق مولف است که دیگران باید رعایت کنند..دراین رابطه تعیین حدود نظارت دگرانگیخته که عمدتا از سوی دولت ها ویا هکر ها به وقوع می پیونددمی تواندتا حدود زیادی وضعیت قوانین وضع شده درجوامع را تبیین نماید.تحقیقات بیانگر مناسب تر شدن حفظ حقوق کاربران درآینده ایران است.

درمجموع می توان حق کاربران برنظارت درفضای مجازی را در دونوع نظارت خودانگیخته یعنی نظارت کاربر برحریم اطلاعاتی اش ونظارت قانونی دیگری (مانند دولت یا سازمان ها)برکاربران دانست.نظارت دگر انگیخته نیز شامل محرمانگی حریم اطلاعات کاربر می شود.به عنوان مثال موسسه گوگل این حق را ندارد که اطلاعات پیرامون کاربران را درمورد علایق ورزشی اشان را بدون کسب رضایت آن ها به شرکت تولیدات پوشاک ورزشی آدیداس بفروشد.زیرا این عمل از یک طرف ورود به حریم خصوصی کاربران است ودرآمد حاصل ازآن متعلق به گوگل نیست واز سوی دیگر این عمل باعث ضعف رقیب آدیداس مثلا شرکت پوما ویا شرکت نایک می شود.

بنظر می رسددرآینده با افزایش سواد رسانه ای وبا اتکا برفرهنگ،دین ومذهب کاربران ایرانی حفظ حریم خصوصی درفضای مجازی وضعیت مناسب تری خواهد یافت واز این طریق حقوق کاربران در تولید ومصرف اطلاعات بیشتر ازپیش حفظ خواهد شد.

        

منابع ومآخذ

انصاری ، باقر (1384) اصول حاکم بر حریم خصوصی اطلاعات ،ماهنامه حقوقی معاونت حقوقی امورمجلس ریاست جمهوری ،شماره 1381،3،ص34.برای مشاهده اصل مقاله و نیز مباحث بیشتر در زمینه اصول حاکم بر حمایت از حریم خصوصی در حقوق استرالیا.ر.ک :

انصاری, باقر. (1386). مقدمه ای بر مسئولیت مدنی ناشی از ارتباطات اینترنتی. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی, 62.‎

بخشی،سیده معصومه،(1395)،"بررسی سوادرسانه ای جوانان استان لرستان وتاثیر آن برنوع ،چگونگی ومیزان استفاده ازفضای مجازی"درچکیده مقالات همایش ملی سوادرسانه ای ومسئولیت اجتماعی،تهران:انتشارات پشتیبان.

بروجردی، مهدخت(1383). حریم خصوصی در جامعه اطلاعاتی (۱و۲) .تهران:انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی

بصيريان جهرمي، حسين و بصيريان جهرمي، رضا؛ در آمدي به سواد رسانه‌اي و تفكر انتقادي، فصلنامۀ رسانه، 1368، ص33

    بکت چارلی وجیمزبال،(1394)،زشت وزیبای پدیده ویکی لیکس خبردرعصرشبکه ای،مترجم حبیب الله معظمی،تهران:انتشارات اطلاعات    

پاتر،جیمز دبلیو،(1391)،نظریه سوادرسانه ای رهیافتی شناختی،ترجمه ناصراسدی،محمدسلطانی فر وشهنازهاشمی،تهران:انتشارات سیمای شرق

ترکمن،سمیرا،(1396)، شناسایی مولفه ها وشاخص های حریم خصوصی درفضای مجازی از دیدگاه صاحب نظران  

وکاربران ، استادراهنما:دکترامیدعلی مسعودی، پایان نامه کارشناسی ارشدگرایش برنامه ریزی فرهنگی،گروه مدیریت امورفرهنگی،دانشکده علوم انسانی،واحد علوم وتحقیقات دانشگاه آزاداسلامی سال تحصیلی96-95

ترلو،کریستین و آلیس تومیک، لورا لنگل(1390). ترجمه: سروناز تربتی / انتشارات: جامعه شناسان

ساماراجيوا، روهان(1380). تفاوت‌ طبقاتي‌ در حريم‌ شخصي‌ .تهران .مجله‌ پيام‌ يونسكو، شماره‌ 380، شهريور 

1380

سیدسعادتی،فهیمه(1392)،«گستره وقلمرو حریم خصوصی درفضای مجازی براساس هنجارهای اسلامی،راهبردفرهنگ،دوره 6،شماره23،پائیز.

شهریاری،حمید(1386)،«حریم خصوصی وجامعه اطلاعاتی»،نشریه پژوهش های کلامی،دوره 8،شماره3-4،بهاروتابستان.

عباس زاده محمد, مبارك بخشايش مرتضي, و معروف پور مينا.(1390).بررسي رابطه سرمايه اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي با نحوه گذران اوقات فراغت در بين دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهر نقده (90_1389).

فتحی،یونس وخیراله شاهمرادی(1396)، «گستره وقلمرو حریم خصوصی درفضای مجازی»،مجله حقوقی دادگستری،دوره 81،شماره 99،پائیز.‎

کاشانی گهر،صدیقه؛(1395)،"حجاب،فیس بوک وسوادرسانه ی"در درچکیده مقالات همایش ملی سوادرسانه ای ومسئولیت اجتماعی،تهران:انتشارات پشتیبان.

کری،پیتر وجوساندرز،(1386)،حقوق رسانه،مترجم حمیدرضا ملک محمدی،تهران:نشرمیزان

مسعودی،امیدعلی،(1393)،رسانه های جدیدوآینده نگری نظارت الکترونی درایران،تهران:دفترمطالعات وبرنامه ریزی رسانه ها.

معتمدنژاد، کاظم(1386). حقوق حرفه ای روزنام هنگارا ن، جلد یکم . تهرا ن: دفتر مطالعات وتوسعه رسانه ها.

منتظرقائم،مهدی وزهرا رضاعلی،(1395)،"مطالعه نقش افزایش سوادرسانه ای دختران جوان با دفاع ازحقوق رسانه ای آن ها"در مجموعه مقالات همایش سواد رسانه ای ومسئولیت اجتماعی(دردست چاپ)

نیس بام، هلن (1381) حمایت از حق خلوت آدمیان در عصر اطلاعات . مترجم : عباس ایمانی. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های نشر دانش ، شماره 2

هايك، فريدريش فون(1380)، قانون، قانونگذاري و آزادي گزارش جديدي از اصول آزاديخواهانه عدالت و اقتصاد سياسي قواعد و نظم ، ترجمه مهشيد معيري و موسي غني نژاد، تهران : طرح نو.

-       هوسمن، كارل، (1375). حرمت حريم خصوصي در برابر حق مردم به آگاهي از رويدادها، ترجمة داوود حيدري، فصلنامه رسانه، سال هفتم، ش 3، ص146

 

Barlow, A. (2000). Family law, moral rationalities and New Labour’s communitarianism: Part II’. Journal of social welfare and family law,22(2), 129-143.

Tichenor, P. J., Donohue, G. A., & Olien, C. N. (1980). Community conflict and the press (Vol. 8). SAGE Publications, Incorporated

Wacks, R. (1993). Personal information: Privacy and the law. Clarendon Pr.

Westin, A. F. (1968). Privacy and freedom. Washington and Lee Law Review, 25(1), 166.

wright, Robert ,(2005),Non Zero : The Logic of Human Desting , pantheon , 2000.at:

 

1

 

---

[1]  Tichenor, Donohue  & Olien

---