تحلیل تطبیقی عشق در خمسۀ نظامی و مثنوی مولانا

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

نرگس خانی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران)
عنایت الله شریف پور ² (دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرماندانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان)
علی اصغر باباصفری ³ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان)

تاریخ دریافت : 1399/02/20 تاریخ پذیرش : 1399/05/03 تاریخ انتشار : 1399/05/15

کلید واژه: عشق, مثنوی, مولوی, خمسه, نظامی‌گنجه‌ای,

چکیده مقاله :

عشق محرک کائنات و اساس و پایۀ خلقت است که در همۀ ذرّات عالم جاری است و به واسطۀ آن، همۀ موجودات به سوی حق تعالی در حرکت هستند. عشق انواع مختلفی دارد و در جهان هستی به دو صورت تجلّی دارد: حقیقی و مجازی. عشق حقیقی مخصوص خداست و کفایت کردن به او که همۀ مظاهر جهان هستی از اوست. عشق مجازی به آنچه غیر خداست و عشق به مظاهر هستی و کائنات است. در آثار نظامی و مولانا، عشق عنصری کلیدی است که باید به آن توجّه خاصّی کرد. هدف از این پژوهش، تبیین عشق حقیقی در خمسۀ نظامی و مثنوی مولانا است که در آن به روش تحلیل محتوا، به بررسی انواع عشق، تفاوت عشق حقیقی و مجازی و ارتباط عشق مجازی با عشق حقیقی پرداخته شده است. مطابق نتایج، در بین ویژگی‌هایی که این دو شاعر برای عشق برشمرده‌اند، اشتراکات و تفاوت‌هایی وجود دارد. اهمیّت این تحقیق از این جهت است که دیدگاه‌های این دو سخنور ارزشمند را دربارۀ عشق بیان می‌کند و نشان می‌دهدکه مولانا و نظامی، هردو، عشق را یک حقیقت جاری و ساری در کائنات و عامل اتّحاد هستی می‌دانند و عقیده دارند که عشق حقیقی، به خدا اختصاص دارد و عشق مجازی را وسیله‌ای برای دستیابی به عشق حقیقی می‌دانند.

چکیده انگلیسی:

Love is the motive of the universe and the foundation and basis of creation, while being present in all the particles of the universe, through which all creatures are moving towards God. Love has different forms, manifesting in the universe in two ways: real and virtual. True love is just for God, and sufficient for Him who is the origin of all manifestations of the universe, and virtual love is for what is non-God, i.e., love for manifestations of existence and the universe. In the works of Nizami and Rumi, love is a key element that should be given certain attention. This study is aimed at explaining true love in Khamsa of Nizami and Masnavi of Rumi and to do so, content analysis method has been used to investigate the types of love, the difference between true and virtual love, as well as the relationship between virtual love and true love. Based on the results, there are some commonalities between the attributes considered by these two poets for love. The importance of this research is that it expresses the viewpoints of these two valuable lecturers (poets) on love and shows that both Rumi and Nizami believe in love as a current and sublime truth in the universe and the unity factor of the universe. They believe that the true love belongs to God and that virtual love is a means of reaching true love.

منابع و مأخذ:

1. آلندی، رنه (1378)، عشق، ترجمه جلال ستاری، توس: تهران.

2. اتونی، بهناز (1390)، «عشق از منظر مولانا و ملاصدرا (با تکیه بر اسفار اربعه)»، ش9، صص41-56.

3. الهی قمشه‌ای، حسین (1381)، مجموعه مقالات، ج. نهم، تهران: روزنه.

4. ثروت، منصور (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

5. چراغ چشم، عباس(1386)، «عشق حقیقی یا مجازی»، ش 43 صص225-240.

6. دشتی، علی (1393)، سیری در دیوان شمس، تهران: زوار، چاپ ششم.

7. رضایی حمزه کندی، علی، حجاجی کهجوق، عزیز (1398)، «عشق و سیمای رهروان حقیقی آن در منظومه غنایی خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی»، نشریۀ بهارستان سخن، ش 43، صص171-190.

8. زارع جیرهنده، سارا (1388) «عشق در خمسۀ نظامی»، مجلۀ رشد و آموزش زبان و ادب فارسی، ش89، صص36-39.

9. زرین­کوب، عبدالحسین (1383)، پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، تهران: سخن.

10. سجادی، سیدجعفر (1339)، فرهنگ مصطلحات عرفا و متصوفه، تهران: مصطفوی.

11. ستاری، جلال (1375)، عشق صوفیانه، تهران: مرکز.

12. سرّامی و خراسانی(1394)، «بررسی گونه‌های عشق حقیقی و تجلّی آن در آثار حکیم نظامی گنجوی»، فصلنامه مطالعات زبان و ادبیات غنایی، سال پنجم، ش 15، صص21-32.

13. سعیدی، گل بابا (1383)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، تهران: شفیعی.

14. شعبان­زاده، مریم (1389)، «شور شیرین (جستاری در تلقّی عرفانی نظامی از عشق)»، پژوهش‌نامه ادب غنایی، ش14، صص72-94.

15. شیمل، آن ماری (1382)، شکوه شمس (سیری در آثار و احکام مولانا)، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.

16. صابری، علی محمد (1389)حدیث عشق از دیدگاه چهار متفکر، تهران: علم.

17. صفا، ذبیح­الله (1385)، تاریخ ادبیات ایران، جلد اول، تهران: فردوس، چاپ نهم.

18. ضیاءالدینی دشتخاکی، علی، محمدصادق بصیری (1395)، «تحلیل تطبیقی داستان ضیافت افلاطون و کنیزک و پادشاه مولانا» نشریۀ ادبیات عرفانی، ش. 14، صص 51-72

19. فروم، اریک (1393)، هنر عشق ورزیدن، ترجمۀ ابوذر کرمی، تهران: نسل نو اندیش.

20. موتمن، زین العابدین (1364)، شعر و ادب فارسی، تهران: زرّین، چاپ دوم.

21. مولوی، جلال­الدین (1392)، مثنوی معنوی، شرح جامع کریم زمانی، تهران: اطلاعات، چاپ چهل و دوم.

22. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف (1392)، خسرو وشیرین، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ چهاردهم.

23. --------------- (1392)، لیلی و مجنون، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ چهاردهم.

24. --------------- (1387)، هفت پیکر، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ هفتم،

25. وحید دستگردی، حسن (1384)، کلیات نظامی گنجوی، تهران: نگاه.

26. همایی، جلال­الدین(1393)، مولوی چه می‌گوید؟، جلد اول، تهران: زوّار.