اصول اخلاقی انتشار مقاله در نشریه فضای زیست
• اصول اخلاقی نگارش مقاله
با نظر به منشور و موازین اخلاق پژوهشی از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، گزیده‌ای از اصول اخلاقی نگارش مقاله به شرح ذیل است (کمیته اخلاق پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1390، 42-20):
کمیته اخلاق پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. (1390). منشور و موازین اخلاق پژوهش. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران.
• صلاحیت تخصصی
- داشتن دانش تخصصی روزآمد در موضوع پژوهش
- آشنایی با روش متناسب با موضوع و کاربرد آن در مراحل مختلف پژوهش
• انتخاب موضوع پژوهش
- اصالت، اعتبار علمی و ارزشمندی موضوع پژوهش
• رفتارهای سوء پژوهشی
- جعل داده‌ها: عبارت است از گزارش مطالب غیر واقعی و ارائه داده‌ها یا نتیجه‌های ساختگی به عنوان نتیجه‌های آزمایشگاهی، مطالعات تجربی و یا یافته‌های شخصی. مانند: ارائه نتیجه‌های ساختگی به عنوان نتیجه‌های آزمایش یا خروجی نرم‌افزار یا جابه‌جا کردن نتیجه‌های یک بررسی با نتیجه‌های بررسی دیگر
- تحریف داده‌ها: منظور از تحریف داده‌ها آن است که ثبت و ارائه نتیجه‌های پژوهشی به نحوی باشد که مواد پژوهش، وسیله‌ها و ابزار، یا فرآیند جمع‌آوری داده‌ها دستکاری شود، یا داده‌ای حذف یا تغییر یابد و نتیجه پژوهش در راستای اهداف خاص دنبال شود. مانند: ارائه مراحل آزمایشگاهی یا فرایندهای غیرواقعی تحلیل، برای رسیدن به نتیجه‌هایی که در مقاله داده شده است؛ دستکاری نتیجه‌های به دست آمده از شبیه‌سازی یا آزمایش‌های تجربی؛ حذف بخشی از داده‌ها، نتیجه‌های آزمایشگاهی، یا بخشی از تحلیل‌های نظری که ارائه آنها، نتیجه‌های به دست آمده را مورد تردید قرار می‌دهد؛ استفاده از نرم‌افزارهای مختلف برای ایجاد تغییرهای مورد نظر در شکل‌ها یا نمودارها؛ دستکاری شرایط آزمایشگاه برای رسیدن به نتیجه‌های دلخواه؛ خوش رنگ و آب جلوه دادن یا بزرگ‌نمایی امور کوچک با هدف پنهان کردن واقعیات بزرگتر.
- سرقت علمی: شامل اقتباس نزدیک افکار و الفاظ نویسنده دیگر، تناظر یک به یک در بیان اندیشه‌ها و شباهت‌های ساختاری در نوشتار یا انتساب ایده‌ها، فرآیندها، نتیجه‌ها یا کلمه‌های دیگران به خود، بدون ارجاع مناسب است. ترجمه کل یا بخشی از آثار دیگران بدون کسب اجازه از مبادی ذی‌ربط، و معرفی آن به عنوان یک پژوهش اصیل علمی، از مصادیق سرقت علمی است.
- اجاره علمی: منظور از اجاره علمی این است که پژوهشگری به جای آنکه خود به انجام پژوهش بپردازد، افرادی را برای این منظور به کار گیرد و خودش در فعالیت پژوهشی چندان تلاش نکند، سپس، بعد از تحویل کار، با دخل و تصرف اندکی در پژوهش صورت گرفته، آن را به نام خود منتشر نماید.
- تعارض منافع: مجموعه شرایطی که در آن تصمیم حرفه‌ای در مورد یک هدف اولیه (تعهد اصلی پژوهشگر به آزمودنی‌ها) تحت تاثیر یک منفعت ثانویه (مالی، اعتبار فردی، اعتبار دانشگاهی، شهرت و...) قرار می‌گیرد. نویسنده مقاله باید منافع همه ذینفعان را به عنوان معتمدان آنها در نظر گیرد و هرگونه تعارض منافع را که از نگاه ذینفعان مختلف پوشیده است، در متن یا ذیل مقاله، به طور شفاف اعلام نماید.
نکته1: نویسنده باید منابع تامین هزینه‌های پژوهش و نگارش مقاله را به طور شفاف معرفی نماید و قرارداد میان او و حامی مالی پژوهش نباید به هیچ عنوان باعث منع اعلام تعارض منافع در مقاله باشد.
• استناد
- ارجاع و استناد به منابع مورد استفاده: پژوهشگر موظف است در صورت استفاده مستقیم یا غیرمستقیم از آثار دیگران، به آن ها استناد نماید.
- بازگفت و بازنویسی: پژوهشگر موظف است زمانی که اطلاعاتی را از منبعی همراه با حفظ معنای اصلی متن و منظور نویسنده، با استفاده از واژه‌های خود، نقل می‌کند، به منبع اصلی آن، ارجاع دهد.
- استناد به منابع معتبر: مجله مورد استفاده، سایت حامی مقاله و نویسنده مقاله، باید موثق و معتبر باشند و نباید از منابع مشکوک یا فاقد اعتبار علمی، استفاده یا به آنها استناد کرد.
- ارجاع و استناد مطابق با استانداردهای بین‌المللی: نویسنده در ارجاع‌دهی باید از یکی از استانداردهای کتاب شناختی استفاده نماید.[در مورد نشریه "فضای زیست" اطلاعات کتاب شناختی منابع براساس شیوه‌نامه نشریه تنظیم شود.] در صورت استفاده از منابع و آثار الکترونیکی نیز باید کلیه موازین اخلاقی مرتبط با منابع و آثار چاپی رعایت گردد.
• مالکیت معنوی و مسئولیت پژوهش انجام شده
- شرایط نویسنده پژوهش: شخصی نویسنده یا یکی از نویسندگان پژوهش (طرح پژوهشی، مقاله، کتاب و ...) خواهد بود که دست کم مشمول یکی از موارد زیر باشد:
١. سهم قابل توجهی در: الف) ارائه ایده پژوهشی یا طراحی مطالعه، ب) جمع‌آوری داده‌ها، ج) تحلیل و تفسیر داشته باشد. ٢. در نوشتن پیش‌نویس مقاله و اصل آن، یا مرور نقادانه آن، که منجر به اصلاح محتوای علمی مقاله می‌گردد، نقش داشته باشد. ٣. مقاله نهایی را مطالعه و تایید کرده باشد.
نکته 1: فردی که بیش‌ترین سهم را در انجام پژوهش داشته است، نویسنده اول خواهد بود.
نکته2: نام تمامی اشخاصی که معیارهای نویسندگی مقاله را دارند باید به عنوان نویسنده، در بخش نویسندگان مقاله آورده شود، حتی اگر همکاری آن ها با آن مرکز یا تیم پژوهشی، به هر علتی، قطع شده باشد.
نکته3: از تعیین مولف افتخاری (فرد یا افرادی که هیچ گونه نقشی در جنبه‌های علمی پژوهش نداشته‌اند) و حذف مولف حقیقی (فرد یا افرادی که نقش بسزایی در جنبه‌های علمی پژوهش داشته‌اند)، باید خودداری شود.
- مسئولیت نویسندگان مقاله درباره محتوای مقاله: تمامی نویسندگان باید مسئولیت محتوای مقاله درباره نکات زیر را بپذیرند:
1. صحت مطالب مندرج در مقاله. ٢. پایبندی به راهنماهای اخلاق در پژوهش
نکته1: توافق در مورد ترتیب اسامی باید براساس سهم هر یک از نویسندگان در نگارش مقاله و مشارکت خلاقانه آنها باشد، نه براساس جایگاه یا سوابق افراد
- وظایف نویسنده مسئول: نویسنده مسئول، کسی است که مسئولیت گروه پژوهشی و صحت کل پژوهش را می‌پذیرد؛ همچنین، از سوی سایر نویسندگان، مسئولیت مکاتبات و پاسخ‌گویی به ابهامات و ایرادات مطرح شده در مورد مقاله و انتقال نظرات و مکاتبات مهم به سایر نویسندگان و تنظیم روابط بین آنها را بر عهده می‌گیرد.
- سپاسگزاری: نام کلیه افرادی که در اجرای پژوهش، مساعدتی مبذول داشته‌اند اما، معیارهای درج نام در بخش نویسندگان مقاله را ندارند، در بخش سپاسگزاری، با ذکر نوع مشارکت، آورده می‌شود.
نکته1: کسی که به چند سوال تخصصی پژوهشگر پاسخ داده است، نباید انتظار داشته باشد جز نویسندگان باشد، بلکه باید از او سپاسگزاری شود.
نکته2: اگر در هنگام مشورت با فردی، مسیر پژوهش تغییر کند و نتیجه‌های مهمی از پیشنهادهای وی به دست آید، ذکر نام او به عنوان نویسنده مقاله یا گزارش بلامانع است.
نکته3: انتساب غیرواقعی (جعلی) به موسسه، مرکز یا گروه آموزشی که نقشی در اصل پژوهش مربوطه یا در فعالیت حرفه‌ای فرد نویسنده ندارد، غیر مجاز است.
نکته4: در مقالات مستخرج از پایان نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری، به ترتیب، اسم دانشجو، استاد/استادان راهنما و استاد/استادان مشاور آورده می‌شود.
نکته5: استاد راهنما یا سرپرست پژوهش در هر شرایطی باید پاسخگوی درستی و نادرستی مندرجات پژوهش باشد. خواه مستقیما در پژوهش مشارکت داشته باشد و خواه به دلایلی قادر به نظارت دقیق بر پژوهش و انتشار نتایج آن نبوده باشد.
نکته6: اگر پژوهشگر بدون هیچ تلاشی برای اطلاع‌رسانی به استاد راهنما یا سرپرست گروه پژوهشی، مطلبی را به نام او منتشر کند، تمام مسئولیت بر دوش پژوهشگر است و پس از آن، استاد راهنما یا سرپرست گروه پژوهشی، باید ضمن اقدام قانونی، در اسرع وقت اطلاع رسانی نماید.
• ضوابط انتشار
- تدوین و نشر نتایج: پژوهشگر موظف است در تمام مراحل انجام پژوهش، یافته‌های پژوهش و روش‌های به کار گرفته شده برای گردآوری و تحلیل آنها را به نحو روشن و شفاف، ساده، معنادار و قابل استفاده دیگران تدوین کند و انتشار دهد.
- ارسال موازی: ارسال هم زمان یک مقاله، جهت بررسی و چاپ در دو یا چند مجله چاپی یا الکترونیکی مجاز نمی‌باشد.
- ارسال مجدد: ارسال مجدد یک مقاله چاپ شده در نشریه چاپی یا الکترونیکی به یک مجله دیگر جهت بررسی و چاپ غیر مجاز است.
نکته1: چنانچه نویسنده مقاله‌ای که در یک نشریه در دست بررسی برای انتشار است، تصمیم بگیرد، به هر دلیلی، آن مقاله را برای نشریه دیگری ارسال نماید، باید ابتدا انصراف خود را از انتشار مقاله، به صورت کتبی به نشریه اول اعلام نماید. این کار، حداکثر تا پیش از اعلام پذیرش مقاله برای انتشار در نشریه اول امکان‌پذیر است.
نکته2: چنانچه نتایج یک پژوهش به صورت خلاصه در مجموعه مقالات یک کنفرانس علمی به چاپ رسیده باشد، ارسال آن، جهت بررسی و چاپ به صورت کامل در یک مجله، بلامانع است.
- انتشار هم‌پوشان: پژوهشگر مجاز نیست، داده‌های مقاله پیشین خود را با اندکی تغییر در متن، در مقاله‌ای با عنوان جدید به چاپ رساند.
نکته1: تکرار قسمت‌هایی از بخش مواد و روش‌ها در مقالات بعدی همان نویسنده(گان)، در صورت ضرورت، بلامانع است، اما در هر حال ذکر مرجع لازم می‌باشد.
- انتشار تکه‌ای: در صورتی که نتایج پژوهش در یک مقاله به صورت یکپارچه قابل انتشار باشد، پژوهشگر مجاز نیست آن نتایج را در چند بخش جداگانه و در چند مقاله مستقل به چاپ برساند.
آگاهی از شرح مبسوط منشور و موازین اخلاق پژوهشی از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در
https://rppc.msrt.ir/fa/regulation/
• مسئولیت‌ها و وظایف
• مسئولیت‌ها و وظایف نشریه
- مقالات ارسال شده به نشریه "فضای زیست"، تا زمان انتشار مقاله محفوظ و محرمانه نگاه داشته می‌شوند.
- نشریه می‌بایست از سرقت علمی در مقالات و تعارض منافع جلوگیری کند.
- اطلاعات مقالات پذیرفته نشده، نزد نشریه"فضای زیست"، محفوظ و محرمانه نگاه داشته می‌شود.
- در نشریه"فضای زیست" رعایت اصول اخلاقی برای نویسنده/نویسندگان مقالات و اعضای نشریه (سردبیر، داوران، هیئت تحریریه) کنترل می‌شود.
- نشریه "فضای زیست" در پذیرش، اصلاح محتوا و رد مقاله‌‌ها اختیار دارد.
• مسئولیت‌ها و وظایف داوران
- نظرات داوران محترم در بررسی مقالات، می‌بایست حرفه‌ای، تخصصی و عادلانه باشد.
- در صورتی که داور محترم اطلاعات کافی در زمینه بررسی مقاله را نداشته باشد، می‌بایست از داوری مقاله اجتناب ورزد.
- داوران محترم می‌بایست در حفظ محتوای مقالات و محرمانه نگاه داشتن آنها کوشا باشند.
- لازم است داوران محترم، ارزیابی مقالات را در زمان تعیین شده از سوی نشریه انجام دهند و در صورت عدم رعایت این موضوع از پذیرش داوری مقالات اجتناب ورزند.
- در صورتی که داوران محترم با مواردی خلاف اصول اخلاقی انتشار مقاله در نشریه "فضای زیست" برخورد کردند، می‌بایست، سردبیر نشریه را از موضوع آگاه سازند.
• مسئولیت‌ها و وظایف نویسندگان
- نویسنده/ نویسندگان می‌بایست پیش از ارسال مقاله به نشریه، اصول اخلاقی انتشار مقاله در نشریه "فضای زیست" را به دقت مطالعه و سپس نسبت به ثبت مقاله در سامانه نشریه اقدام نمایند.
- مقاله باید حاصل تحقیقات نویسنده/ نویسندگان باشد، در نشریه داخلی و خارجی دیگری منتشر نشده باشد و مادامی که داوری آن در این مجله به پایان نرسیده است، به مجله دیگری ارسال نشود.
- نویسنده/ نویسندگان می‌بایست مقاله خود را با دقت در اصول نگارشی، انتخاب واژگان مناسب علمی و با توجه به شیوه‌نامه نشریه "فضای زیست" نگارش نمایند. (راهنمای نویسندگان)
- در صورتی که نویسنده/ نویسندگان پس از پذیرش مقاله، متوجه هر نوع اشتباه ساختاری و محتوایی در مقاله خود شدند، می‌بایست موضوع را به دفتر نشریه اطلاع دهند.
- فرم توافق‌نامه عدم تعارض منافع باید از سوی تمامی نویسندگان امضا و به همراه فایل مقاله در سامانه بارگذاری شود. (فرم تعارض منافع)
- مسئولیت و صحت مطالب مطرح شده در مقاله بر عهده نویسنده/نویسندگان است.
• حق انتشار و دسترسی به مقالات
در نشریه فضای زیست حق برداشت و استفاده از مقاله نویسنده/ نویسندگان با ذکر منبع به مخاطبان مجله واگذار شده‌است.