پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی: 4 (25)

دسترسی آزاد مقاله

1 - نمود عرفانی شخصیت‌‌ها و عناصر اسطوره‌‌ای در غزلیات شمس
خدابخش اسداللهی محرم سعدزاده

در این مقاله به بررسی عناصر اسطوره اعم از شخصیت‌‌ها، موجودات و نمادهایی که صبغه و نمودی عرفانی در غزلیات شمس داشته‌‌اند، پرداخته‌‌ایم. البته علاوه بر شخصیت‌‌ها و نمادهای اسطوره‌‌ای ملی، شخصیت‌‌های اسطوره‌‌ای دینی و عرفانی نیز که مولانا آن‌‌ها را در جهت بیان مفاهیم عرفان چکیده کامل

در این مقاله به بررسی عناصر اسطوره اعم از شخصیت‌‌ها، موجودات و نمادهایی که صبغه و نمودی عرفانی در غزلیات شمس داشته‌‌اند، پرداخته‌‌ایم. البته علاوه بر شخصیت‌‌ها و نمادهای اسطوره‌‌ای ملی، شخصیت‌‌های اسطوره‌‌ای دینی و عرفانی نیز که مولانا آن‌‌ها را در جهت بیان مفاهیم عرفانی آورده، مورد بررسی قرار گرفته‌‌اند. عناصر، موجودات و شخصیت‌‌های مورد بررسی در این مقاله عبارتند از رستم، زال، کیقباد، سهراب، اسفندیار، ضحاک، کیکاووس، مانی، کیخسرو، امام علی(ع)، حمزه و نیز موجودات افسانه‌‌ای همچون کوه قاف، هما، عنقا و سیمرغ. نتیجة‌‌ حاصل شده از پژوهش این است که مولانا در غزلیات شمس نیز مانند سایر آثارش، برای بیان هر چه بهتر مضامین و مفاهیم عرفانی، از عناصر اسطوره و حماسه استفاده کرده است؛ تا جایی‌‌که پژوهشگران ادبیات عرفانی، غزلیات شمس را نمونة‌‌ بارز و ارزشمند حماسة‌‌ عرفانی دانسته‌‌اند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

2 - نشانه‌شناسی "پیر" در اشعار فخرالدین عراقی
محمدصالح امیری سیداحمد حسینی کازرونی سیدجعفر حمیدی

فخرالدین عراقی یکی از عارفان بزرگ فرهنگ ما است که در قالب تعبیرهایی شاعرانه، اندیشه‌ها و تجربه‌های ناب عرفانی خود را ترسیم نموده است. در این پژوهش،شخصیت پیر به عنوان یکی از عناصر بنیادین عرفان بررسی شده‌است. از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق آن است که کاربست نشانۀ زبانی پ چکیده کامل

فخرالدین عراقی یکی از عارفان بزرگ فرهنگ ما است که در قالب تعبیرهایی شاعرانه، اندیشه‌ها و تجربه‌های ناب عرفانی خود را ترسیم نموده است. در این پژوهش،شخصیت پیر به عنوان یکی از عناصر بنیادین عرفان بررسی شده‌است. از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق آن است که کاربست نشانۀ زبانی پیر در عراقی به گونه‌ای است که آن را از ژرف‌ساخت و کارکردی متفاوت با شخصیت رسمی و سنتی پیر برخوردار کرده است. در این رویکرد تازه، جایگاه پیر دیگر نه در منبر و مسجد که در میخانه است و بیش از آنکه اهل وعظ و گفتار باشد، در پی عمل و کردار است. می‌توان گفت کاربست متفاوت نشانۀ زبانی پیر در کلام عراقی کوششی است برای بازسازی شخصیت تخریب شدۀ پیر در روزگاری که بازارِ گرم زهدِ ریایی، سبب گسترش بی‌اعتمادی و تردید نسبت به حوزۀ دین، در میان مردم شده بود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

3 - وجه تراژیک رمان سمفونی مردگان
سارا حسینی عطیه مشاهری فرد

تراژدی به‌عنوان یکی از دیرینه‌ترین ژانرهای ادبی، اکنون در آستانة سدۀ بیست و یکم، قرن اصالت تصاویر، از سوی برخی از منتقدان رد و انکار می‌گردد؛ اما در مقابل، عده‌ای نیز بر این باورند که گرچه جهان مدرن بسیاری از قابلیت‌های خلق و پرورش تراژدی اصیل و کلاسیک را از دست داده اس چکیده کامل

تراژدی به‌عنوان یکی از دیرینه‌ترین ژانرهای ادبی، اکنون در آستانة سدۀ بیست و یکم، قرن اصالت تصاویر، از سوی برخی از منتقدان رد و انکار می‌گردد؛ اما در مقابل، عده‌ای نیز بر این باورند که گرچه جهان مدرن بسیاری از قابلیت‌های خلق و پرورش تراژدی اصیل و کلاسیک را از دست داده است، اکنون این نوع ادبی در لباسی تازه به حیات خویش ادامه می‌دهد. رمان سمفونی مردگان یکی از آثار برجستة داستانی فارسی از ابتدا تاکنون بوده است که بسیاری از مؤلفه‌های داستان‌های تراژیک را همچون پیش گویی، تقابل دو نیرو، پایان فاجعه‌آمیز، اقدام به جنایت برای تسلط بر دیگران، برادرکشی برای حفظ موقعیت خود، افتادن قهرمان در ورطة شقاوت و قرار گرفتن بر سر دوراهی انتخاب در خود جای داده است. این مقاله در پی آن است که به دو پرسش اساسی پاسخ دهد؛ نخست آن‌که آیا تراژدی در شکل مدرن آن وجود دارد یا خیر؟ و دیگر آن‌که آیا رمان سمفونی مردگان در زیرمجموعة داستان‌های تراژیک مدرن قرار می‌گیرد یا خیر؟ پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

4 - نقد جُنگ بیاض

جنگ بیاض نام مجموعه ای منتخب از اشعار شاعران قرن پنجم تا قرن هفتم است که به دست کاتبی ناشناس نگاشته شده است. این نسخه خطی که دربر دارندۀ ششصد و پنجاه و پنج بیت شعر از شاعران نامداری همچون منوچهری، انوری، سنایی، خاقانی، مجیر، کمال و شمس طبسی است از نظر نوع نگاه انتخاب کن چکیده کامل

جنگ بیاض نام مجموعه ای منتخب از اشعار شاعران قرن پنجم تا قرن هفتم است که به دست کاتبی ناشناس نگاشته شده است. این نسخه خطی که دربر دارندۀ ششصد و پنجاه و پنج بیت شعر از شاعران نامداری همچون منوچهری، انوری، سنایی، خاقانی، مجیر، کمال و شمس طبسی است از نظر نوع نگاه انتخاب کنندۀ اشعار بسیار اهمیت دارد. در این جنگ با تأمل بر ابیات منتخب به روش شناسی نقد ادبی قرن هفتم که زمان کتابت اثر بوده می توان راه یافت. از سوی دیگر وجود قصاید و ابیاتی که در دیوان های مصحح شاعران نیامده یکی دیگر از دلایل اهمیت این نسخه است. در این تحقیق به تحلیل درون مایۀ این جنگ توجه شده و از منظر نقد ادبی و سبک شناسی اشعار و شیوۀ انتخاب اشعار مورد بررسی قرار گرفته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

5 - ساخت و چهارچوب معناشناختی فعل در عتبه الکتبه
اشرف شیبانی اقدم

طبقه‌بندی افعال بر اساس رفتار نحوی، معیار درجات شکل‌گرفته، نقش‌های موضوعی، عناصر ادراکی و واژگانی و چارچوب معناشناختی آنها از مواردی است که در دوره‌های مختلف مباحث متفاوتی را پیش کشیده است. مطالعه‌ی رخدادهای فرعی جای‌گرفته در افعال و بررسی رابطه‌ی علت/نتیجه یا رابطه‌ی ا چکیده کامل

طبقه‌بندی افعال بر اساس رفتار نحوی، معیار درجات شکل‌گرفته، نقش‌های موضوعی، عناصر ادراکی و واژگانی و چارچوب معناشناختی آنها از مواردی است که در دوره‌های مختلف مباحث متفاوتی را پیش کشیده است. مطالعه‌ی رخدادهای فرعی جای‌گرفته در افعال و بررسی رابطه‌ی علت/نتیجه یا رابطه‌ی اسلوب/ شیوه در کنار تبیین وجود یا عدم وجود همزمان ارتباط‌های ذکر شده نیز نظرات متعددی مطرح ساخته است. عتبه‌الکتبه نوشته‌ی منتجب‌الدین بدیع که از نمونه‌های ترسل در قرن ششم هجری است، تمایزهای سبکی خاصی را نشان می‌دهد که گاه در قالب چارچوب‌های معناشناختی شکل‌یافته با معیارهای شناخته شده وتعاریف واژگانی و اصطلاحی، نمی‌گنجد.در این کتاب افعال ضرورتاً چارچوب‌های معناشناختی ثابتی را در بر نمی‌گیرند و گروهی از افعال با ساخت ربطی که نیازی به عامل یا کارگزار ندارد، در معنی ساخت هایی که می آید که به فاعلی ارجاع داده می شود و جدای از آنکه رابطه ی اسلوب و شیوه را نشان می دهد، همزمان رابطه ی علی را نیز تبیین می کند؛ این تمایزها چنانکه گلدبرگ مطرح می کند حاصل محدویت واحد فرهنگی نیست و به سبک و گزینش های خاص منتجب الدین بدیع ارتباط دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

6 - نقد و نظر پیرامون دو بیت از مثنوی "نه‌سپهر" امیر خسرو دهلوی
امیدوار عالی محمودی

شصت‌وچهار سال پیش در شبه‌قارۀ هند "محمد وحید میرزا" با در دست داشتن تنها سه نسخۀ دست‌نویس از مثنوی نه‌سپهر امیر خسرو دهلوی اقدام به تصحیح این اثر ارزشمند کرده است که در نوع خود کوششی ارزنده است اما ازآنجاکه نسخ دست‌نویس دیگر این اثر را- که در ایران موجود بوده است- در اخ چکیده کامل

شصت‌وچهار سال پیش در شبه‌قارۀ هند "محمد وحید میرزا" با در دست داشتن تنها سه نسخۀ دست‌نویس از مثنوی نه‌سپهر امیر خسرو دهلوی اقدام به تصحیح این اثر ارزشمند کرده است که در نوع خود کوششی ارزنده است اما ازآنجاکه نسخ دست‌نویس دیگر این اثر را- که در ایران موجود بوده است- در اختیار نداشت و نیز بر زبان فارسی - که زبان مادری ایشان نبود- اشراف کافی نداشت، در بسیاری از موارد تصحیح و تحشیۀ ایشان به رفع ابهامات و بازخوانی درست متن نینجامیده است. برای بازخوانی و تصحیح متون کهن ضروری است پژوهشگر علاوه بر در اختیار داشتن نسخه‌های قابل‌اعتماد، آشنایی کافی با علوم مختلف، فنون و بدایع ادبی، ویژگی‌های ادواری زبان و سنت‌های ادبی حاکم بر زمان سرایشِ متن داشته باشد. پژوهشگر با فراهم کردن این مقدمات می‌تواند روابط معنایی و لفظی آشکار و پنهان کلمات را به‌درستی دریابد و برای رفع ابهام، به به‌گزینی متن بر اساس منطق علمی و ادلّۀ برگرفته از فرم و محتوای کلام بپردازد. در این مقاله کوشش شده است تا با نگاهی تازه به بازخوانی دو بیت از این اثر پرداخته شود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

7 - بُن‌مایه‌های اساطیری در اسفار کاتبان اثر ابوتراب خسروی
پوران علی زاده پروانه عادل زاده کامران پاشایی فخری

رمان یکی از گونه های ادبی جهان معاصر یکی از قالب های گنجایش اساطیر و اندیشه های روزگار اساطیری است. "اسفارکاتبان" نمونه ای از رمان با رویکرد اسطوره و عرفان شرقی است. اهم مضامین اساطیری کار بسته شده در این اثر عبارتند از؛ تناسخ کتابت کهن الگوهای ایزدان زن اثیری و دو وجه چکیده کامل

رمان یکی از گونه های ادبی جهان معاصر یکی از قالب های گنجایش اساطیر و اندیشه های روزگار اساطیری است. "اسفارکاتبان" نمونه ای از رمان با رویکرد اسطوره و عرفان شرقی است. اهم مضامین اساطیری کار بسته شده در این اثر عبارتند از؛ تناسخ کتابت کهن الگوهای ایزدان زن اثیری و دو وجهی اندیشه های رادیکالی و نژادپرستانه ی یهود کهن الگوی تقدیر اسطوره ی مار آرمان مرگ اندیشی و بی مرگی. خسروی در این اثر با استفاده بینامتنی از قرآن و متون کلاسیک ایران اسلامی و متون عهد عتیق اهداف چندگانه ای را دنبال کرده است. از جمله با تجمیع عقاید دین اسلام و یهود و تلفیق زبان کهن و امروزین بازتاب اهمیت کتابت بازتعریف اندیشه ها و آیین اسلامی و یهود در قالب روایت ها اشاراتی کوتاه در باب آیین بودا و... به بار اساطیری رمان افزوده است. با توجه به نشانه ها و فضاهای بوف کوری مثل زن دو وجهی و رقاصه هندی در این اثر آن را می توان از زمره آثاری تلقّی کرد که به ﺗﺄسی از ادبیات بوف کور نوشته شده است. روش تحقیق توصیفی -کتابخانه ای است که به تحلیل و نقد موتیف های اساطیری اسفار کاتبان پرداخته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

8 - اسطورۀ قهرمان در شعر فروغ فرخزاد
الهام ملکی مرتضی رزاق پور

کهن الگوی قهرمان در میان دیگر کهن الگوها، اهمیت اساسی دارد، زیرا با هدف اصلی اسطوره که هدایت انسان به سوی شناخت خود و درک هستی است، مطابقت دارد. الگوی جامعی که جوزف کمپبل از مراحل سیر قهرمان اسطوره-ای ارائه داده است، برای بررسی و تحلیل بهره‌گیری آگاهانه و ناخودآگاه شاعر چکیده کامل

کهن الگوی قهرمان در میان دیگر کهن الگوها، اهمیت اساسی دارد، زیرا با هدف اصلی اسطوره که هدایت انسان به سوی شناخت خود و درک هستی است، مطابقت دارد. الگوی جامعی که جوزف کمپبل از مراحل سیر قهرمان اسطوره-ای ارائه داده است، برای بررسی و تحلیل بهره‌گیری آگاهانه و ناخودآگاه شاعران معاصر از مفاهیم اسطوره‌ای، قابلیت فراوان دارد. گفتار پیش رو، سعی بر آشکار ساختن روند خویشتن‌یابی و کشف جنبه‌های تاریک ذهنیِ فروغ فرخزاد همگام با سیر قهرمان اسطوره‌ای دارد. بنابراین ضمن پرداختن به مراحل سفر قهرمان در الگوی کمپبل، چگونگی تجلی این مفاهیم در اشعار فروغ و تکامل او در راه کشف حقیقت وجود خویش، در دو مجموعۀ شعر واپسینش، مبتنی بر آرای کمپبل بررسی شده است. کشف مفاهیم اسطوره‌ای در اشعار فروغ فرخزاد، خواننده را به درک بهتری از زمینه‌های معنایی و محتوایی شعر او نائل می کند. در پایان این پژوهش به این نتیجه می رسیم که فروغ فرخزاد ؛ آگاهانه یا ناآگاهانه برای تکامل روحی خویش تا جاودانگی، همانند قهرمان اسطوره‌ای مراحل رسیدن به خدابانو، پدر و در نهایت خدایگان را طی می‌کند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

9 - هنجارگریزی در شعر منوچهر آتشی
ناصر ناصری

منوچهر آتشی در زمره شاعران معاصری است که با استفاده از انواع روش‌های هنجارگریزی، زبان شعری‌اش را برجسته کرده است. تأمّل و تعمّق در تحلیل اشعار منوچهر آتشی نشانگر این واقعیت است که وی به صورت گسترده از ابعاد گوناگون در برجسته کردن زبان شعری‌اش- که گاه به صورت عمدی بوده ا چکیده کامل

منوچهر آتشی در زمره شاعران معاصری است که با استفاده از انواع روش‌های هنجارگریزی، زبان شعری‌اش را برجسته کرده است. تأمّل و تعمّق در تحلیل اشعار منوچهر آتشی نشانگر این واقعیت است که وی به صورت گسترده از ابعاد گوناگون در برجسته کردن زبان شعری‌اش- که گاه به صورت عمدی بوده است- از انواع هنجارگریزی بهره برده است. در این مقاله نمونه‌هایی از هنجارگریزی در شعر آتشی در ابعاد گوناگون آورده شده است. هدف نهایی پژوهش این است که انواع هنجارگریزی‌های معنایی، واژگانی، نحوی، زمانی، آوایی، گویشی، سبکی و نوشتاری و بسامد هر یک از آن‌ها را در شعر آتشی مشخص کند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

10 - تحلیل گفتمان انتقادی داستان های جلال آل‌احمد و سیمین دانشور
وحیده سادات واحدی زری سادات سیدرضایی

چگونگی بازنمایی کلیشه های جنسیتی در عرصه ادبیات یکی از مهمترین مباحث تحلیل انتقادی متون ادبی است. در این میان داستانها با انعکاس هنجارها و ارزش های جامعه نقش بسزایی در بازتولید گفتمان های جنسیتی ایفا می کنند. نقد متون ادبی از چنین منظری به روشن نمودن نقش زبان در تحکیم ر چکیده کامل

چگونگی بازنمایی کلیشه های جنسیتی در عرصه ادبیات یکی از مهمترین مباحث تحلیل انتقادی متون ادبی است. در این میان داستانها با انعکاس هنجارها و ارزش های جامعه نقش بسزایی در بازتولید گفتمان های جنسیتی ایفا می کنند. نقد متون ادبی از چنین منظری به روشن نمودن نقش زبان در تحکیم روابط سلطه و قدرت در سطح جامعه کمک شایانی می کند. پژوهش حاضر با نگاهی انتقادی و با تحلیل محتوای هشت داستان از مجموعه آتش خاموش اثر سیمین دانشور و نیز هشت داستان از مجموعه آثار جلال آل احمد، گفتمان جنسیتی را در فضای ادبیات داستانی بررسی می کند. یافته های این تحقیق بار دیگر فضای مرد سالارانه جامعه ایران را به رخ می کشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

11 - تحلیل ایدئولوژیک غزل اجتماعی دورة مشروطه
سودابه یوسفیان دارانی مرتضی رشیدی آشجردی محبوبه خراسانی

یکی از ابزارهای مهم و دقیق در شناخت ویژگی های برجسته و شاخصه های زبانی، ادبی و فکری یک اثر، بررسی و تحلیل سبکی آن اثر است که اگر این تحلیل با آمار و داده های آماری همراه شود، ارزش و اهمیت اثر بیشتر روشن می گردد. این مقاله با بررسی سبک شناسانة غزلیات اجتماعی دورة مشروطه چکیده کامل

یکی از ابزارهای مهم و دقیق در شناخت ویژگی های برجسته و شاخصه های زبانی، ادبی و فکری یک اثر، بررسی و تحلیل سبکی آن اثر است که اگر این تحلیل با آمار و داده های آماری همراه شود، ارزش و اهمیت اثر بیشتر روشن می گردد. این مقاله با بررسی سبک شناسانة غزلیات اجتماعی دورة مشروطه بر آن است تـا ویژگی های برجستة سبک ساز و پربسامد را در لایة ایدئولوژیک در این غزلیات نشان دهد. بر اساس آمارهای ارائه شده، تعداد غزلیات اجتماعی دورة مشروطه از دیگر انواع غزل بیشتر است و در این غزلیات بیشتر به مضامین اجتماعی و حوادث عصر شاعران اشاره شده است. این غزلیات در لایة ایدئولوژیک که مربوط به درونة زبان است، برجستگی دارند و عنصر ایدئولوژی به طور پایداری در آن ها تکرار شده است. همچنین این غزلیات در مضامینی مانند آزادی، وطن، تعلیم و تربیت، انتقاد اجتماعی، زنان، استبداد، قانون و عدالت سروده شده و میزان توجه شاعران به هرکدام از این مضامین متفاوت است. پرونده مقاله

XML

فهرست مقالات