بررسی تطبیقی باد صبا در دیوان ابن‌فارض و ملای جزیری
محورهای موضوعی : کردی
1 - دانش آموختۀ دوکترای تخصصی رشتۀ زبان و ادبيات عرب، پژوهشگر آزاد
کلید واژه: عرفان اسلامی, باد صبا, بررسی تطبیقی, ابن‌فارض, ملای جزیری,
چکیده مقاله :
باد صبا یکی از مباحث مهم در موضوعات عرفان اسلامی است که شایان پژوهش هست، به‌گونه‌ای که شعرای اهل عرفان و تصوف، در اکثر دیوان اشعار خود به‌صورت گسترده به موضوع باد صبا پرداخته‌اند. دیوان شاعر عارف عرب‌زبان، ابن‌فارض (576-632 ق) و ملای جزیری کرد (975- 1050 ق)، مملو از موضوعاتی همچون؛ صبای شفابخش، صبای پیام‌رسان، صبای حیات‌بخش و صبای دلنواز و ... است؛ و نام آنان در حوزه عرفان و تصوف در کنار نام کسانی چون شیخ اشراق سهروردی، ابن عربی، صدرالدین قونوی، مولوی بلخی و مولانا خالد شهر زوری، جای گرفته است و اشعار آنان که مزین به موضوعات عرفانی است، در حلقه‌های ذکر صوفیه سروده می‌شده‌اند. در این مقاله دیوان اشعار این دو شاعر عارف، با تکیه‌بر موضوع باد صبا، به روش توصیفی – تحلیلی بر پای مکتب تطبیقی فرانسه، موردبررسی قرارگرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که اشعار هر دو شاعر وجه تشابه فراوانی به هم دارند. این تشابهات بیان می‌دارند که موضوع باد صبای دو شاعر از یک سرچشمه‌ی فکری که نگرش عارفانه به این موضوع هست جاری‌شده است.
Bad-e-Saba, the morning breeze, is one of the important topics in Islamic mysticism, which is worth researching, in such a way that the poets of mysticism and Sufism have extensively discussed the topic of Bad-e-Saba in most of their poems. Divan of the mystic poet of the Arabic language, Ibn Faraz (576-632 AH) and Mullah Jeziri Kurd (975-1050 AH), is full of topics such as; It is a healing prayer, a message-giving prayer, a life-giving prayer, a heartwarming prayer, etc. And their names have been placed in the field of mysticism and Sufism alongside the names of people like Sheikh Eshraq Suhravardi, Ibn Arabi, Sadr al-Din Qonavi, Maulvi Balkhi and Maulana Khaled Shahrzuri, and their poems, which are decorated with mystical themes, have been written in the circles of Sufia zikr. In this article, the collection of poems of these two mystical poets, based on the theme of Bad Saba, has been analyzed in a descriptive-analytical way based on the French comparative school. The research results show that the poems of both poets have many similarities. These similarities show that the subject of Bad Sabai of two poets has flowed from a source of thought, which is a mystical attitude towards this subject.
قرآن مجید
ئیبراهیم ئەحمەد شوان، فەرهەنگی سۆفیانەی دیوانی جزیری و مەحوی، چاپی یەکەم، هەولێر، چاپخانەی حاجی هاشم.
ئیبراهیمی،محەممەد ساڵح، (شەپۆل)، (١٣٦٤)، ژیناوی زانایانی کورد لە جیهانی ئیسلامەتی، تاران، چاپخانەی مەهارەت.
أمین زکی بک، (1947 م): مشاهیر الکرد وکردستان، ج 2، نقله الی العربیة، الآنسه کریمه، واضاف الیه الأستاذ محمد علی عونی، الطبعة الاولی، مطبعة السعاده بجوار محافظة مصر.
آذرتاش آذرنوش، (1389): فرهنگ معاصر عربی – فارسی، چاپ دوازدهم، تهران، نشر نی.
بەحرکی، مەلا تاهیر مەلا عەبدوڵڵا، (٢٠١٠): مێژووی زانایانی کورد، ب١، چاپی یەکەم هەولێر، چاپخانەی ئاراس.
بروکلمان کارل، (2008 م): تاریخ الادب العربی، نقله الی العربیة، عبد الحلیم النجار، چاپ اول، قم، دار الکتب الاسلامی.
بلچ شیرکو (1930 م): القضیة الکوردیة، الطبعة الاولی مطبعة السعادة، بجوار مصر.
البورینی و النابلسی (2007 م): شرح دیوان ابن‌الفارض، جمعه رشید اللبنانی، المحقق: محمد عبدالکریم النمری، الطبعة الثانیة بیروت، دار الکتب العلمیة.
پیندروئیی، محه‌مه‌د سالح، جگه‌ر سوز، (2012): فه‌رهنگی ره سه‌ن، چاپی یه که‌م، هه‌ولیر، چاپخانه‌ی روشنبیری.
إبن تغری بردی، جمال الدین (1929-1955 م): النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة؛ الطبعة الاولی، قاهره، دارالکتب المصریّة.
ترکه اصفهانی، صائن‌الدین علی بن محمد (1384 ش): نظم الدّرر، تصحیح اکرم جودی نعمتی، چاپ اول، تهران میراث مکتوب.
الجزری الملا عبدالسّلام، (2004 م): شرح دیوان الشیخ الجزری، الطبعة الاولی اربیل، دار سپیریز، لطباعة والنشر.
جودی نعمتی، اکرم، (1375): دائرة المعارف بزرگ جهان اسلامی، ج 4، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، چاپ سوم، تهران.
حاجی خلیفه، (1982 م): کشف‌الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، ج 1، بیروت، دار الفکر.
حلمی، محمد مصطفی، (د- ت): ابن‌الفارض و الحب الالهی، الطبعة الثانیة، قاهره، دار المعارف.
إبن‌خلکان، (1310 ق): وفیات الاعیان، الطبعة الاولی، بیروت، دار الکتب العلمیة.
درنیقه، محمد احمد، (1927م): معجم شعراء الحب الإلهی، الطبعة الاولی، بیروت، دار و مکتبة الهلال.
الدوسکی، مجید ملک محمد، (2016 م): شعر التصوف بین الشیخ الجزیری و ابن‌الفارض، الطبعة ألأولی، هیفی، اربیل.
دۆسکی، تەحسین ئیبراهیم، (٢٠٠٥): دیوانا مەلای جزیری، چاپی یەکەم، هەولێر، دارسپیڕێز.
دهخدا، علی‌اکبر (1377 ش): لغتنامه؛ چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران و مؤسسه دهخدا.
ذهبی، شمس الدین محمد بن عثمان، (1412): تهذیب سیر اعلام النبلاء، اشرف علی تحقیق الکاتب، شعیب الأرنؤوط، ج 3، الطبعة الأولی، مؤسسة الرسالة، بیروت.
الزفنکی، احمد بن الملا محمد، مفتی‌القامشلی، (1987 م): العقد الجوهری فی شرح دیوان الشیخ جزری، الطبعة الثانی، مطبعة الصباح.
إبن‌زیات، محمدابن محمد، (2009 م): الکواکب السیارة فی ترتیب الزیارة، الطبعة الاولی، بیروت، دار ومکتبة بیبلیون.
شەڕەفکەندی، عبدالرحمن، (١٣٩٣ش): دیوانی عارفی رەببانی شێخ ئەحمەدی جزیری ناسراو بە مەلای جزیری، چاپی دووهەم، تاران، چاپەمەنی پانیز.
شەڕەفکەندی، عبدالرحمن (هەژار)، (١٣٧٦ش ١٩٩٩م): هەنبانە بۆرینە، فەرهەنگی کوردی- فارسی، چاپی دووهەم، تاران، سروش.
صادقی شفیع (1389 ش 2010 م): ترجمه و شرح فارسی دیوان عارف ربانی ملای جزیری، چاپ اول، ارومیه انتشارات حسینی اصل.
عکام، محمود، (د، ت): الموسوعة الإسلامیة المیسرة، دمشق، دار صحاری.
إبن‌عماد، عبدالحی ابن احمد (1951 م): شذرات الذهب، الطبعة الاولی، قاهره، مکتبة القدسی.
عاطف جودة نصر (د: ت): شعر عمرابن الفارض، دراسة فی فن الشعر الصوفي، بیروت، دارالاندلس.
عطوی، علی نجیب، (1994): ابن الفارض شاعر الحب الالهی، الطبعة الأولی، بیروت، دار الکتب العلمیة.
إبن‌الفارض، أبی حفص عمر، (1951): دیوان، مکتبة القاهرة.
إبن‌الفارض، عمربن علی (1983 م): دیوان، الطبعة الثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة.
فروخ، عمر (1947 م): التصوف فی‌الاسلام، الطبعة الاولی، بیروت، مکتبة منیمنة.
فەقێ تەیران، محمد، (٢٠٠٥): دیوانا فەقێ تەیران، وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
الکرمانی، محمود بن حمزة بن نصر، أبو القاسم برهان الدين، (د.ت): غرائب التفسير وعجائب التأويل، دار القبلة للثقافة الإسلامية، جدة.
مرادی، محمد هادی، (1392 ش): گزیده‌ای از دیوان سلطان العاشقین، ابن‌فارض، ترجمه و توضیح، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مردوخ، محمد مردوخ کردستانی، (1362 ش): فرهنگ مردوخ، کردی، فارسی، عربی، سنندج، چاپ ناشرغریقی، چاپ اول.
معلوف، لویس، (1980): المنجد، الطبعة الرابعة و العشرین، بیروت، المطبعة الکاتولکیة.
منذری، عبدالعظیم بن‌عبدالقوی، (2007 م): صلة التکملة لوفیات النقلة، محقق: بشارعواد معروف، الطبع الاول، بیروت، دار الغرب الاسلامی.
مقدسی، انیس، (1983 م): امراء الشعر العربی فی العصر العباسی، الطبع الاول، بیروت، مطبعة الادبیة.
میر قادری، سید فضل الله/ اعظم السادات، (1390 ش): دیوان سلطان العاشقین ابن فارض مصری، چاپ اول، قم، آیت اشراق.
نائف طاهر میکائیل، (2005 م): نهجه و عقیدته من خلال دیوانه الشعری، الطبع الاول، اربیل، دار سپیریز لطباعة و النشر.
النیسابوری، نظام الدين الحسن بن محمد بن حسين القمي، (1416 ه): غرائب القرآن ورغائب الفرقان، المحقق: الشيخ زكريا عميرات، الطبعة: الأولى، دار الكتب العلميه – بيروت.
هیمن کریم محمد صالح. (1400): مطالعه تطبیقی خمریات در دیوان حافظ شیرازی و ملای جزیری، رساله دکتری، دانشگاه کردستان.
مقالات: ابوالحسنی، محمد علی، (1390 ش): بررسی اجمالی اندیشهای مشترک مولانا و ابن فارض، مطالعات عرفانی، شماره 13، صص 5- 35.
بیدکی، هادی، (1396 ش): تاثیر پذیری ملای جزیری از حافظ شیرازی در مضمون عشق، مجله ادبیات تطبیقی، شماره 16، صص 21- 42.
باڵهکی، یادگار رسوڵ، خوشناو، هیمن عومه‌ر، (2019): نور و شیوه کانی له شیعری جزیریدا، شماره، 26 زانکوی سوران.
پیله ورد، زینب مهدوی، (1444 ق): التحلیل النفسی لأشعار ابن الفارض فی ضوء منهج النفسی الإیجابی، لمارتن سلیجان، مجلة آفاق الحضارة الاسلامیة، السنه، 25، العدد، 2، صص 169-200.
چالدره، طاهره، (1396 ش): ذکر الطاف الهی و مواهب رحمانی در اشعار ابن فارض مصری و حافظ شیرازی، فصلنامه عرفانیات در ادب فارسی، شماره، 31، صص 139- 151.
حسین ئوسمان ئوبدو ره حمان/ محه‌مه‌د بکر محه‌مه‌د، (2014 م): مه‌رهمین خودی د هزرا مه لای جزیریدا، گوفارا زانکویا زاخو، شماره 2، صص 292- 311.
حیدری، محمود، رمضانی پارسا، داوود، (1397 ش): غربت عارفانه در شعر حافظ و ابن فارض، دو فصلنامه مطالعات تطبیقی فارسی – عربی سال 3، شماره 5، صص 55- 75.
دهقانی، آمنه، (1400 ش): بررسی سیمای معشوق در شعر ابن فارض، مجله پژوهش در آموزش زبان و ادبیات عرب، سال سوم، شماره چهارم، صص 111- 130.
ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (1365 ش): ابن‌فارض، شاعر حب الهی؛ نشریه معارف مرکز نشر دانشگاهی، تهران. دوره 3، اسفند. 1365 شماره 3، صص 109 -141.
راثی، محسن (1388 ش 2009 م): مضامین مشترك میان ابن فارض و حافظ؛ مجله تاریخ ادبیات، شماره /63. صص 149- 174.
راستگو، کبری، (2013 م): الإیقاع الداخلی فی شعر ابن الفارض، دراسة بنیویة شکلیة، مجلة العلوم الانسانیة الدولیة، العدد 20، صص 83-100.
شریعت پناه، احمد. (1400): فناء فی‌الله و وحدت وجود، از دیدگاه ابن‌فارض و ملای‌جزیری، جستار نامه ادبیات تطبیقی، سال پنجم، شماره، 17، صص، 133- 163.
شریعت پناه، احمد. (1400): حدیث عشق در دیوان ابن فارض و ملای جزیری، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی کردستان، سال سیزدهم، شماره، 49، صص، 139- 165.
شریعت پناه، احمد، (1401): تجلی جمال محبوب در دیوان ابن فارض و ملای جزیری، پژوهشنامه ادبیات کردی، سال 8، شماره 2، صص، 35- 50.
شیرین کام شهره، (1399): درون مایه عشق در ترانهای گیلکی، فصلنامه ادبیات وزبانهای محلی ایران زمین، دوره 6 شماره 2 شماره پیاپی 28، صص 61-76.
طالب زاده، سکینه، (1401 ش): بررسی وجوه اشتراک حجاب و موانع وصل در تائیه ابن فارض و تمهیدات عین القضات همدانی، فصلنامه بهارستان سخن، سال نوزدهم، شماره 57، صص 1- 24.
غفاری، ابوالحسن، (1394): زیبایی‌شناسی و هنر در افلاطون، فصلنامه قبسات، سال بيستم، بهمن 1394 دوره 20، شماره 78.
قلی‌زاده، حیدر و محبوبه، خوش سلیقه (1387 ش): باده و می و تعابیر آن در شعر عرفانی فارسی؛ فصلنامه تخصصی عرفان، سال ششم، شماره 50، صص 169- 203.
نصراللهی، فاطمه، (1390 ش): الغزل الصوفی عند ابن الفارض و جامی، دراسة نقدیة مقارنه فی المضمون، إضاءَات نقدیة (فصلیة محکمة) السنة الأولی، العدد الأول، صص 109-124.
هیمن، عومه‌ر ئه‌حمه‌د. (2017 م): زولف و ده‌لاله‌ته‌کانی له شیعری مه لای جزیری دا، سال چوارم، شماره 12، صص 47- 76.
منابع نرم افزاری: لغتنامه دهخدا، برنامه نویسان مسعود داداشی و منوچهر داداشی.
معجم المعانی، عربی فارسی.
مکتبة الشامله
نرم افزار تفسیر نور دکتر مصطفی خرم دل.