• صفحه اصلی
  • سنجش سطح توسعه‌یافتگی مناطق هفده‌گانه جدید کلان‌شهر مشهد

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : JZPM-2108-3965 (R1) بازدید : 310 صفحه: 13 - 24

10.30495/jzpm.2022.28703.3965

نوع مقاله: پژوهشی

سنجش سطح توسعه‌یافتگی مناطق هفده‌گانه جدید کلان‌شهر مشهد

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمد قنبری 1 * , سید مرتضی رضوی نژاد 2 , رابعه کوشا 3 , سید روح الله حسینی 4

1 - رئیس گروه تحول و بهبود فرآیندهای شهرداری مشهد و دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
2 - مدیر کل دفتر نوسازی و تحول سازمانی شهرداری مشهد و دکتری جغرافیای سیاسی، گرایش مدیریت و سازماندهی فضا دانشگاه تهران، ایران
3 - مسئول امور طراحی و مدل سازی فرایندهای شهرداری مشهد و کارشناس ارشد علوم اقتصادی گرایش توسعه اقتصادی و برنامه ریزی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
4 - مسئول امور تحول سازمانی و سرمایه انسانی شهرداری مشهد و کارشناس ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه مفید، قم، ایران

تاریخ دریافت : 1400/07/15 تاریخ پذیرش : 1401/03/02 تاریخ انتشار : 1401/07/12

کلید واژه: مشهد, سطح توسعه‌یافتگی, منطقه بندی, مدل تصمیم‌گیری چند معیاره,

چکیده مقاله :

در قرن حاضر گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت، از لحاظ میزان توسعه‌یافتگی و برخورداری از امکانات باعث نابرابری‌های زیادی در مناطق مختلف جغرافیایی با یکدیگر و بحران‌های شهری و زیست‌محیطی شده است. از آنجایی که کلان‌شهر مشهد بزرگ‌ترین شهر مذهبی ایران محسوب می‌شود و سالیانه میلیون‌ها زائر امام رضا (ع) را نیز در خود جای می‌دهد، لذا رعایت عدالت اجتماعی و توسعه پایدار، هم برای شهروندان هم زائرین این شهر بسیار با اهمیت می‌باشد. با استناد به دستورالعمل محله بندی و منطقه بندی شهری بر اساس آخرین تغییرات مصوب در سال 1396، کلان‌شهر مشهد به 17 منطقه شهری و 170 محله تقسیم‌بندی شده و نواحی نیز حذف گردیده است. هدف اصلی این پژوهش، سنجش توسعه‌یافتگی مناطق 17 گانه جدید کلان شهر مشهد می‌باشد که با روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و با استفاده از مدل تاپسیس و نرم‌افزار ARC GIS مناطق شهرداری مشهد موردسنجش قرار گرفته‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که مناطق 11، 9 و 1 به ترتیب رتبه یک تا سوم سطح توسعه‌یافتگی و مناطق 5، 10 و 12 در سه رتبه آخر بر اساس شاخص های این پژوهش قرار گرفته‌اند. به لحاظ فضایی مناطق کمتر توسعه یافته در شرق، جنوب شرق و شمال شرق قرار دارند و هر چه از مرکز شهر به سمت غرب و جنوب غرب کلانشهر مشهد حرکت می‌کنیم مناطق توسعه یافته و توسعه یافته تر قرار دارند. به لحاظ فضایی مناطق کمتر توسعه یافته در شرق، جنوب شرق و شمال شرق قرار دارند و هر چه از مرکز شهر به سمت غرب و جنوب غرب کلانشهر مشهد حرکت می‌کنیم مناطق توسعه یافته و توسعه یافته تر قرار دارند.

چکیده انگلیسی:

The expansion of urbanization and growth of population in the present century in terms of the degree of development and enjoyment of facilities have caused many inequalities in different geographical areas, as well as urban and environmental crises. Since the metropolis of Mashhad is the largest religious city in Iran and annually accommodates millions of pilgrims of Imam Reza (AS), the observance of social justice and sustainable development are very important for both optimal use of the residents and the pilgrims of the city. According to the guidelines for neighborhood zoning and urban zoning, based on the latest changes approved in 2017, the metropolis of Mashhad is divided into 17 urban districts and 170 neighborhoods, and the areas were also removed. The main goal of this research is evaluation of developmental level of new seventeen zones of Mashhad metropolis which the analytical-descriptive research method and using TOPSIS model and ARC GIS software were evaluted. The results showed that zones 11, 1 and 9 were ranked one to third in terms of developmental level, suggesting that these zones were in very good condition, and zoness 5, 10 and 12 were the last three ranks of this measure, showing that they are in poor condition. Spatially, less developed zones are located in the east, southeast and northeast, and the more we move from the city center to the west and southwest of Mashhad metropolis, the more developed and developed zones are located.Spatially, less developed zones are located in the east, southeast and northeast, and the more we move from the city center to the west and southwest of Mashhad metropolis, the more developed and developed zones are located.

 

Extended Abstract

 

Introduction

The expansion of urbanization and growth of population in the present century in terms of the degree of development and enjoyment of facilities have caused many inequalities in different geographical areas, as well as urban and environmental crises. Since the metropolis of Mashhad is the largest religious city in Iran and annually accommodates millions of pilgrims of Imam Reza, the observance of social justice and sustainable development are very important for both optimal use of the residents and the pilgrims of the city. According to the guidelines for neighborhood zoning and urban zoning, based on the latest changes approved in 2017, the metropolis of Mashhad is divided into 17 urban zones and 170 neighborhoods, and the areas were also removed.

 

Methodology

The main goal of this research is assessing of developmental level of new seventeen zones of Mashhad metropolis which the analytical-descriptive research method and using TOPSIS model and ARC GIS software were assessed.

 

Results and Discussion

The indicators considered in this study included educational, economic - social, transportation, urban services, health - treatment, sports - recreation, environment, literacy rate and delinquency. In the first indicator which was access to educational facilities, zone 1 with more than 144 schools, including elementary and secondary types, obtained the highest rank among the 17 zones of Mashhad city, and zone 12 with only 19 elementary schools obtained the lowest rank. The next indicator considered was public transportation, which included subgroups such as number of bicycle, metro and bus stations. Findings showed that zone 8 had the highest rank among the 17 zones of Mashhad and zone 12 had the lowest rank in this indicator.

Regarding urban services indicator, zone 2 with 4 fire stations, 2 police stations, more than 5 fruit markets and hypermarkets, 4 +10 police offices, more than 8 gas and CNG stations and 11 post offices had the highest value, while zone 12 with 3 fire stations, 4 police stations, 6 hypermarkets, 1 +10 police office, 8 gas and CNG stations and 2 post offices had the lowest rank.

With respect to health treatment indicator, zone 8 with 10 hospitals and more than 10 clinics and health centers had the highest rank, and zone 5 with only 9 clinics had the lowest rank. In the recreational sports indicator, zone 9 with 14 sports complexes and 60 green space areas had the highest rank among the 17 zones of Mashhad city and zone 12 with 14 sports complexes and 25 green space areas had the lowest rank. Regarding economic indicator which includes the employment rate, zones 8 and 11 had the highest and lowest ranks among the 17 zones of Mashhad city, respectively. With respect to environmental indicator, which includes subgroups such as AQI, zones 7 and 3 had the highest and lowest ranks among the 17 zones of Mashhad city, respectively.

Studying the results of literacy rate indicator showed that zone 11 had the highest rank among the 17 zones of Mashhad city, and zone 15 had the lowest rank. Finally, for the social indicator which includes subgroups such as the number of drug and theft reports, zones 9 and 11 had the highest rank and zone 15 had the lowest rank.

 

Conclusion

According to the assessment of developmental level, zone 11 with a value of 0.8981 was ranked first, followed by zone 9 with a value of 0.8671. The third and fourth ranks belonged to zone 1 and 14 with values of 0.8633 and 0.8581, respectively. The fifth rank of this research belonged to region 17 with a degree of development of 0.8495. Zone 2 with a value of 0.8423 ranked sixth, followed by zone 3 with value of 0.8389. Zone 10 with a value of 0.8375 ranked eighth. The ninth rank of this research belonged to zone 6 with a degree of development of 0.8355. Zone 16 with a degree of development of 0.8243 ranked tenth, and zone 4 with a value of 0.7777 ranked eleventh. The twelfth place in this indicator belonged to zone 7 with a developmental degree of 0.7172. The thirteenth and fourteenth ranks were related, respectively, to zones 8 with a value of 0.6485 and zone 13 with a value of 0.6485. Zone 5 with a degree of development of 0.4409 was ranked fifteenth, and zone 10 with a degree of development of 0.4409 ranked sixteenth. At the end of table, there was zone 12 with a degree of development of 0.2600. The difference in developmental scores between the eleventh region with the first rank and the twelfth region with the last rank was 0.0138. Totally, the results showed that zones 11, 1 and 9 were ranked one to third in terms of developmental level, suggesting that these zones were in very good condition, and zones 5, 10 and 12 were the last three ranks of this measure, showing that they are in poor condition. Spatially, less developed zones are located in the east, southeast and northeast, and the more we move from the city center to the west and southwest of Mashhad metropolis, the more developed and developed zones are located.

 

منابع و مأخذ:

Chaghajerdi, A. Fotoohi, Z. Haji Aghajoni Kasha, Sh. (2016). Assess the level of urban tourism development in areas of the region using an HDI (Case Study: local area of reigin1 in Esfahan), Journal of Heritage and Tourism, V.1, N.2, Pp.131-144, https://www.magiran.com/p1703889 [In Persian].

Fathi, Elham. (2021). Iran’s urban population and its future with a look at the metropolitan population, Statistics Research Center Publication, [In Persian].

Hout, Abdul Ghafour, Anvari Mahmoud Reza, Miri Gholamreza (2021). The Study of Chabahar Urban Areas status, Based on Ecological Criteria. Journal of Regional Planning, V. 11, N. 43, Pp: 185-201. DOI: 10.30495/jzpm.2021.3985 [In Persian].

Jamini Davood, Irandoost Kayoumars, Jamshidi Alireza (2021). Spatial analysis of human development index and identify its determinants in Iran. Journal of Regional Planning, Vol 11, No 43, P.p.16-31. DOI: 10.30495/jzpm.2021.4146 [In Persian].

Khakpour, B.A. Bavanpour, A. (2008). Study and analysis of inequality in the development levels of Mashhad, Journal of Knowledge and Development, V.16, N.27, Pp. 182-202. https://doi.org/10.22067/pm.v16i27.2008 [In Persian].

Lopez Chao, A., Casares Gallego, A., Lopez-Chao, V., & Alvarellos, A. (2020). Indicators framework for sustainable urban design. Atmosphere, 11(11), 1143. Pp.1-18. https://doi.org/10.3390/atmos11111143.

Matsumoto, M. (2008). Redistribution and Regional Development under Tax Competition, Journal of Urban Economics. N.64, Pp: 480-487. doi:10.1016/j.jue.2008.05.002.

Molaei Hashjin, N. Motamedi Mehr, A. Danesh Afrouz, A.R. (2019). Analyzing Development of Urban Region of Rasht Using Tapsis Technic and Shannon Entropy. Journal of Geographical engineering of territory, V.2, N.4, Pp. 1-14. https://www.jget.ir/article_69884.html [In Persian].

Nikpoor, A. Malekshahi, Gh.R. Rezghi, F. (2015). The Spatial Study and Analysis of Inequalities in Urban Regions with approach Compact City Case Study: Babol, Journal of Urban studies, V.4, N.16, Pp.27-36, [In Persian]. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_15445.html?lang=fa

Peyravi, H. Razavi Nezhad, M. Ghanbari, M. (2021). Mashhad Neighborhoods Atlas,V.1, Deputy of Planning and Human Capital Development of Mashhad Municipality, Behesht Publications, Mashhad. [In Persian].

Rabiee Jarmafshari Sajjad. (2021). Investigating the development of settlement system in the central region of Iran between 1956 and 2016, Journal of Regional Planning, V.11, N.43. Pp: 140-152. DOI: 10.30495/jzpm.2021.3987 [In Persian].

Sarvar, R. Mousavi, M. (2011). Assessing the Sustainable Development of Cities in West Azerbaijan Province, Geography Quarterly, V.9, N.28, Pp. 7-28. https://www.sid.ir/paper/150519/fa#downloadbottom [In Persian].

United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2019). World Urbanization Prospects 2018: Highlights, New York.

Zahedi, Sh. Najafi, Gh. (2007). Conceptual Development of Sustainable Development, Quarterly Journal of Teacher of Human Science, V.10, N.4, Pp: 43-76. https://ensani.ir/fa/article/57447 [In Persian].

متن کامل:


img0 

 

Journal of journal of Regional Planning

Autumn 2024. Vol 14. Issue 55

ISSN (Print): 2251-6735 - ISSN (Online): 2423-7051

https://sanad.iau.ir/journal/jzpm

img0 

 

Research Paper 

Assessing the Developmental Level of the New Seventeen Zones of Mashhad Metropolis

 

Mohammad Ghanbari 1: Head of Department of Process Improvement and Transformation, Municipality of Mashhad & PhD in Geography and Urban Planning, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

Seyyed Morteza Razavinezhad: General Manager of the Office of Renovation and Organizational Transformation of Mashhad Municipality & PhD in Political Geography, majoring in Space management and organization, Tehran University, Tehran, Iran.

Rabeh Koosha: Responsible of designing and modeling Mashhad Municipality processes & M.A of economics sciences, majoring in economics development and planning, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

Seyyed Ruhollah Hosseini: Responsible of organizational transformation and human capital Mashhad Municipality & M.A of economics sciences, Mofid University, Qom, Iran.

Abstract

A R T I C L E I N F O

The expansion of urbanization and growth of population in the present century in terms of the degree of development and enjoyment of facilities have caused many inequalities in different geographical areas, as well as urban and environmental crises. Since the metropolis of Mashhad is the largest religious city in Iran and annually accommodates millions of pilgrims of Imam Reza, the observance of social justice and sustainable development are very important for both optimal use of the residents and the pilgrims of the city. According to the guidelines for neighborhood zoning and urban zoning, based on the latest changes approved in 2017, the metropolis of Mashhad is divided into 17 urban zones and 170 neighborhoods, and the areas were also removed. The main goal of this research is assessing of developmental level of new seventeen zones of Mashhad metropolis which the analytical-descriptive research method and using TOPSIS model and ARC GIS software were assessed. The results showed that zones 11, 1 and 9 were ranked one to third in terms of developmental level, suggesting that these zones were in very good condition, and zones 5, 10 and 12 were the last three ranks of this measure, showing that they are in poor condition. Spatially, less developed zones are located in the east, southeast and northeast, and the more we move from the city center to the west and southwest of Mashhad metropolis, the more developed and developed zones are located.

Received: 2021/10/07

Accepted:2022/05/23

PP: 13-24 

 

 

 

Use your device to scan and read the article online

 

https://www.i2pdf.com/upload/pdf-to-qr-code_fa_2_193_8858690206826ea56246b36.05022731/qrcode_6826ea7ddedf1.png 

 

 

 

Keywords:  Zoning, Developmental Level, Multi-Criteria Decision Making Model, Mashhad Metropolis

 

 

Citation:Ghanbari, M., Razavinezhad, S. M., Koosha, R., & Hosseini, S. R. (2024).Assessing the Developmental Level of the New Seventeen Zones of Mashhad Metropolis, Journal of Regional Planning, 14(55), 13-24.

DOI:  10.30495/jzpm.2022.28703.3965

 

[1]  Corresponding author: Mohammad Ghanbari, Email: m.ghanbari233@yahoo.com, Tel: +989153048741

Extended Abstract

 

Introduction

The expansion of urbanization and growth of population in the present century in terms of the degree of development and enjoyment of facilities have caused many inequalities in different geographical areas, as well as urban and environmental crises. Since the metropolis of Mashhad is the largest religious city in Iran and annually accommodates millions of pilgrims of Imam Reza, the observance of social justice and sustainable development are very important for both optimal use of the residents and the pilgrims of the city. According to the guidelines for neighborhood zoning and urban zoning, based on the latest changes approved in 2017, the metropolis of Mashhad is divided into 17 urban zones and 170 neighborhoods, and the areas were also removed.

 

Methodology

The main goal of this research is assessing of developmental level of new seventeen zones of Mashhad metropolis which the analytical-descriptive research method and using TOPSIS model and ARC GIS software were assessed.

 

Results and Discussion

The indicators considered in this study included educational, economic - social, transportation, urban services, health - treatment, sports - recreation, environment, literacy rate and delinquency. In the first indicator which was access to educational facilities, zone 1 with more than 144 schools, including elementary and secondary types, obtained the highest rank among the 17 zones of Mashhad city, and zone 12 with only 19 elementary schools obtained the lowest rank. The next indicator considered was public transportation, which included subgroups such as number of bicycle, metro and bus stations. Findings showed that zone 8 had the highest rank among the 17 zones of Mashhad and zone 12 had the lowest rank in this indicator.

Regarding urban services indicator, zone 2 with 4 fire stations, 2 police stations, more than 5 fruit markets and hypermarkets, 4 +10 police offices, more than 8 gas and CNG stations and 11 post offices had the highest value, while zone 12 with 3 fire stations, 4 police stations, 6 hypermarkets, 1 +10 police office, 8 gas and CNG stations and 2 post offices had the lowest rank.

With respect to health treatment indicator, zone 8 with 10 hospitals and more than 10 clinics and health centers had the highest rank, and zone 5 with only 9 clinics had the lowest rank. In the recreational sports indicator, zone 9 with 14 sports complexes and 60 green space areas had the highest rank among the 17 zones of Mashhad city and zone 12 with 14 sports complexes and 25 green space areas had the lowest rank. Regarding economic indicator which includes the employment rate, zones 8 and 11 had the highest and lowest ranks among the 17 zones of Mashhad city, respectively. With respect to environmental indicator, which includes subgroups such as AQI, zones 7 and 3 had the highest and lowest ranks among the 17 zones of Mashhad city, respectively.

Studying the results of literacy rate indicator showed that zone 11 had the highest rank among the 17 zones of Mashhad city, and zone 15 had the lowest rank. Finally, for the social indicator which includes subgroups such as the number of drug and theft reports, zones 9 and 11 had the highest rank and zone 15 had the lowest rank.

 

Conclusion

According to the assessment of developmental level, zone 11 with a value of 0.8981 was ranked first, followed by zone 9 with a value of 0.8671. The third and fourth ranks belonged to zone 1 and 14 with values of 0.8633 and 0.8581, respectively. The fifth rank of this research belonged to region 17 with a degree of development of 0.8495. Zone 2 with a value of 0.8423 ranked sixth, followed by zone 3 with value of 0.8389. Zone 10 with a value of 0.8375 ranked eighth. The ninth rank of this research belonged to zone 6 with a degree of development of 0.8355. Zone 16 with a degree of development of 0.8243 ranked tenth, and zone 4 with a value of 0.7777 ranked eleventh. The twelfth place in this indicator belonged to zone 7 with a developmental degree of 0.7172. The thirteenth and fourteenth ranks were related, respectively, to zones 8 with a value of 0.6485 and zone 13 with a value of 0.6485. Zone 5 with a degree of development of 0.4409 was ranked fifteenth, and zone 10 with a degree of development of 0.4409 ranked sixteenth. At the end of table, there was zone 12 with a degree of development of 0.2600. The difference in developmental scores between the eleventh region with the first rank and the twelfth region with the last rank was 0.0138. Totally, the results showed that zones 11, 1 and 9 were ranked one to third in terms of developmental level, suggesting that these zones were in very good condition, and zones 5, 10 and 12 were the last three ranks of this measure, showing that they are in poor condition. Spatially, less developed zones are located in the east, southeast and northeast, and the more we move from the city center to the west and southwest of Mashhad metropolis, the more developed and developed zones are located.

.

 

 

مقاله پژوهشی

سنجش سطح توسعه‌یافتگی مناطق هفده‌گانه جدید کلان‌شهر مشهد

 

محمد قنبری 1: رئیس گروه تحول و بهبود فرآیندهای شهرداری مشهد و دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

سید مرتضی رضوی‌نژاد: مدیر کل دفتر نوسازی و تحول سازمانی شهرداری مشهد و دکتری جغرافیای سیاسی، گرایش مدیریت و سازماندهی فضا دانشگاه تهران، ایران

رابعه کوشا: مسئول امور طراحی و مدل­سازی فرایندهای شهرداری مشهد و کارشناس ارشد علوم اقتصادی گرایش توسعه اقتصادی و برنامه ریزی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

سید روح اله حسینی: مسئول امور تحول سازمانی و سرمایه انسانی شهرداری مشهد و کارشناس ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه مفید، قم، ایران  

اطلاعات مقاله

چکیده

تاریخ دریافت:15/07/1400

تاریخ پذیرش:02/03/1401

شماره صفحات: 

 

از دستگاه خود برای اسکن و خواندن

مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید

https://www.i2pdf.com/upload/pdf-to-qr-code_fa_2_193_8858690206826ea56246b36.05022731/qrcode_6826ea7ddedf1.png 

واژه­های کلیدی:

منطقه­بندی، سطح توسعه‌یافتگی، مدل تصمیم‌گیری چند معیاره، مشهد.

در قرن حاضر گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت، از لحاظ میزان توسعه‌یافتگی و برخورداری از امکانات باعث نابرابری‌های زیادی در مناطق مختلف جغرافیایی با یکدیگر و بحران‌های شهری و زیست‌محیطی شده است. از آنجایی که کلان‌شهر مشهد بزرگ‌ترین شهر مذهبی ایران محسوب می‌شود و سالیانه میلیون‌ها زائر امام رضا (ع) را نیز در خود جای می‌دهد، لذا رعایت عدالت اجتماعی و توسعه پایدار، هم برای شهروندان هم زائرین این شهر بسیار با اهمیت می‌باشد. با استناد به دستورالعمل محله بندی و منطقه بندی شهری بر اساس آخرین تغییرات مصوب در سال 1396، کلان‌شهر مشهد به 17 منطقه شهری و 170 محله تقسیم‌بندی شده و نواحی نیز حذف گردیده است. هدف اصلی این پژوهش، سنجش توسعه‌یافتگی مناطق 17 گانه جدید کلان شهر مشهد می‌باشد که با روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و با استفاده از مدل تاپسیس و نرم‌افزار ARC GIS مناطق شهرداری مشهد موردسنجش قرار گرفته‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که مناطق 11، 9 و 1 به ترتیب رتبه یک تا سوم سطح توسعه‌یافتگی و مناطق 5، 10 و 12 در سه رتبه آخر بر اساس شاخص های این پژوهش قرار گرفته‌اند. به لحاظ فضایی مناطق کمتر توسعه یافته در شرق، جنوب شرق و شمال شرق قرار دارند و هر چه از مرکز شهر به سمت غرب و جنوب غرب کلانشهر مشهد حرکت می‌کنیم مناطق توسعه یافته و توسعه یافته­تر قرار دارند.

استناد: قنبری، محمد؛ رضوی‌نژاد، سید مرتضی؛ کوشا، رابعه و حسینی، سید روح اله (1403). سنجش سطح توسعه‌یافتگی مناطق هفده‌گانه جدید کلان‌شهر مشهد، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 14(55)، 1-20

DOI: 10.30495/jzpm.2022.28703.3965

 

[1]   نویسنده مسئول: محمد قنبری، پست الکترونیکی: m.ghanbari233@yahoo.com   تلفن: 09153048741

 

مقدمه

نسبت شهرنشینی در سطح جهان در حال افزایش است و در دهه‌های اخیر سرعت بیشتری به خود گرفته است. در سطح جهانی در سال 2008 برای نخستین بار، انتقال شهری به وقوع پیوست. به بیان دیگر بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کردند و بر این اساس سازمان ملل سال 2008 میلادی (1385 شمسی) را سال شهرنشینی نامید. این در حالی است که انتقال شهری در ایران در سال 1359 رخ داد. به بیان دیگر روند شهرنشینی و روستانشینی طی 60 سال گذشته در ایران دارای یک الگوی ضربدری بوده است (Fathi, 2021: 4-5). بیشتر جمعیت شهری دنیا در شهرهای با جمعیت کمتر از یک میلیون نفر سکونت دارند. در سال 2018 میلادی 2 میلیارد نفر (نزدیک به نصف جمعیت شهری دنیا) در شهرهای کمتر از 500 هزار نفر سکونت دارند و 400 میلیون نفر نیز در شهرهای با جمعیت 500 هزار تا 1 میلیون نفر سکونت دارند. به بیان دیگر در مجموع 58 درصد جمعیت شهری دنیا در شهرهای کمتر از 1 میلیون نفر سکونت دارند (United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, 2019: 15). دسترسی آسان به کالاها و خدمات از مسائل بسیار مهم در امر برنامه ریزی است. این موضوع در بحث برنامه ریزی ملی، منطقه‌ای و ناحیه‌ای به ایجاد سلسله مراتبی از سکونتگاه‌ها با اندازه‌های متفاوت منجر خواهد شد  (Rabiee Jarmafshari, 2022: 143). برنامه ریزی جهت دستیابی به توسعه پایدار شهری رویکرد جدیدی است که امروزه مورد توجه برنامه ریزان شهری قرار گرفته است (Hout et al, 2022: 189).  با توجه به اهداف و ابعاد توسعه ویژگی‌های جوامع مختلف (امکانات، محدودیت‌ها و غیره) برای رسیدن به توسعه پایدار به ویژه پایداری شهری راهکارهایی باید اتخاذ شود که از آن جمله می‌توان به توسعه در سطح محله و برنامه‌ریزی بر محور محله اشاره نمود. پايداري در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، زیست‌محیطی، کالبدي و ... مستلزم به کارگيري سيستم مديريتي کارآمد با قدرت کافي براي رسيدن به اهداف تأمین نيازهاي اساسي، بهبود سطح زندگي، اداره بهتر اکوسیستم‌ها و آينده امن ذکر شده است. سیستم‌های مديريتي با ویژگی‌های انعطاف‌پذیر، مسئولیت‌پذیر، استراتژيک و عدالت محور مبتني بر آموزش و اطلاع‌رسانی راهگشاي تنگناهاي موجود در شهرهاي امروزي است (Zahedi & Najafi, 2007: 6). سیاست‌های توسعه منطقه‌ای نقش مهمی را در تقویت فعالیت‌های اقتصادي و توسعه مناطق محروم و به دنبال آن، کاهش تفاوت‌های منطقه‌ای دارد (Matsumoto, 2008: 480).

کاهش فقر و نابرابري و تکیه بر اصل عدالت اجتماعی و برابري جغرافیایی از اقدامات اساسی توسعه پایدار شهري است. وجود توسعه یافتگی در مناطق مختلف شهری به ویژه در کلان شهرها که دارای گستره جمعیتی و فیزیکی بیشتری می‌باشند اهمیت دو چندان دارد. کلانشهر مشهد که براساس آخرین تقسیم بندی کالبدی شهر، محدوده مناطق و محلات آن تغییر پیدا کرده است و براساس ابلاغیه سال 1396 سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور این کلان شهر به 17 منطقه شهری و 170 محله تقسیم بندی گردید حال آنکه قبلاً به لحاظ اجرایی دارای 13 منطقه شهری و 157 محله بوده است (Peyravi et al, 2021: 21-22). هر يك از سطوح تقسيمات كالبدي شهر بر اساس نيازهاي شهروندان خدمات مختلفي را نياز داشته و بر اين اساس خدمات مختلف نيز بايد با توجه به مساحت و دسترسی‌ها و آستانه جمعيت مورد نیاز در سطح مناطق توزيع شوند، امري كه باعث توسعه متعادل مناطق شده و منطبق بر عدالت اجتماعي است. لذا توزيع نامتعادل امكانات و خدمات تأثیر نامطلوبي بر پايداري شهري داشته و مفهوم شهر پايدار را به چالش می‌کشاند. از سوی دیگر اگر فقط مناطق خاصی از شهر توسعه یابند و بقیه مناطق نسبت به آن‌ها کمتر توسعه یابند، عدالت اجتماعی شکل نمی‌گیرد و باعث نارضایتی شهروندان و معضلات اجتماعی بی‌شماری در شهر می‌شود.

     شناخت مناطق جدید از منظر سطوح توسعه یافتگی می‌تواند راهگشای برنامه ریزی و اتخاذ اقدامات درست برای تصمیم سازان و تصمیم گیران مدیریت شهری گردد تا در راستای توسعه پایدار و عدالت اجتماعی بتوانند توسعه متناسب را در همه مناطق شهری داشته باشند. با توجه به تغییرات تقسیمات مناطق و محلات شهر مشهد مهم‌ترین هدف این پژوهش سنجش توسعه‌یافتگی مناطق 17 گانه جدید کلان شهر مشهد می‌باشد و با توجه به اینکه جزء اولین پژوهش‌ها پس از تغییرات تقسیمات فضایی کلانشهر مشهد می‌باشد بتواند به عنوان مبنایی برای سایر پژوهش‌های این کلانشهر مورد استناد قرار بگیرد. مهم‌ترین سؤالات پژوهش هم به این شرح می‌باشد: سطح توسعه یافتگی مناطق 17 گانه جدید کلان شهر مشهد نسبت به همدیگر چگونه است و کدام مناطق براساس تقسیم بندی جدید، توسعه یافته و کدام مناطق کمتر توسعه یافته می‌باشند.

 

پیشینه تحقیق و مبانی نظری

توسعه در لغت به معناي رشد تدريجي در جهت پيشرفته شـدن و قدرتمنـد شـدن اسـت. توسعه مفهـومي كيفـي اسـت كـه در برابـر رشـد قـرار می‌گیرد و می‌توان آن را معادل افزايش كيفيت زندگي دانست. توسعه شهري عبارت است از بسيج بالقوه اجتماعي، اقتصادي و كالبدي براي بالا بردن كيفيت محيط زيست شهري و برقراري توازن در كميت و كيفيت زندگي شهرنشيني است (Khakpoor & Bavan Pori, 2008: 186). به دنبال بروز پیامدهای زیست محیطی رشد اقتصادی در جهان و گسترش نابرابری و کاهش سطح عمومی زندگی مردم، به ویژه در دهه‌های اخیر، رهیافت توسعه پایدار به عنوان موضوع روز دهه آخر قرن بیستم از سوی سازمان ملل مطرح و به عنوان دستور کار قرن21 در سطوح بین المللی، منطقه‌ای و محلی تعیین شد (Vouvaki & Xepapadeas, 2008: 473). از توسعه پایدار نخستین بار در سال1987 و در کنفراس آینده مشترک ما و گزارش خانم برنتلند یاد شد: توسعه پایدار زمانی تحقق می‌یابد که در حال حاضر با اطمینان کامل نیازهای فعلی تأمین شود بدون اینکه به توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهایشان آسیبی وارد نماییم (Jamini et al, 2021: 21). بحث زیست پذیری و توسعه پایدار به خصوص در زمینه محیط زیست، امروزه در شهرها کاملاً نمایان است (Yari gholi et al, 2019: 132).

منظور از توسعه پايدار شهري فرايندي است كه هدف آن ايجاد شهر پايدار مطابق با نيازهاي شهروندان و از لحاظ عملكردي، مكاني مناسب براي زندگي نسل‌های حال و آينده است. توسعه پايدار شهري مستلزم موفقيت در تحقق اهداف كيفي شهري و مشروط بر فراهم نمودن شرايط برابري نسل حاضر و آتي است (Organization of Municipalities and Villages of the country, 2008: 7). توجه به مسائل اجتماعي و عدالت فضايي كه بيشتر به شیوه‌ای سازماني با نيازهاي انساني مواجـه می‌شود از اهداف درازمدت و دور نگر بوده و با نگرشي نهادي با مسائل روبرو می‌شود و سـرانجام شرايط كيفي زندگي ساكنان را متناسب با ارزش‌های جامعه در حال و آينده در نظر دارد (Varesi & Sarvari, 2006: 182). در هر صورت عدالت اجتمـاعي بـه عنـوان يكـي از اصـول چهارگانـه توسـعه پايدار در تمام جهان مورد توافق قرار گرفته، هر چند تعاريف عدالت اجتماعي خود متفـاوت و در هر مكاني افت‌وخیز دارد اما آنچه كه در تمام تعاريف پذيرفته شده، این است كه عدالت اجتمـاعي به دنبال كاهش نابرابری‌ها بوده و با از بين بـردن شکاف‌های عميـق بـين امتيـازات مثبـت و منفـي می‌تواند نتايج زیان‌آوری را كه محروميت و فقر بر محیط‌زیست و توسعه پايدار وارد می‌آورد از بين ببرد، يعني مجموعه فعالیت‌ها و برنامه‌هایی كه فـراهم آوران يك جامعه براي بهزيستي افراد جامعه انجام می‌دهند (Bigdeli, 2006: 3). لذا توسـعه پايـدار، نوعی از توسـعه شهري است كه تنها به تعادل‌های زیست‌محیطی محدود نبوده بلكه لازمه آن پايداري اجتمـاعي- اقتصادي و خدمات‌رسانی و عدالت اجتماعي است (Hosseinzadeh Dalir, K. Maleki, 2008: 36). برخی موارد مرتبط با پیشینه پژوهش می‌توان به پژوهش‌های ذکر شده در جدول زیر اشاره نمود:

 

جدول 1- پیشینه پژوهش

ردیف

سال

نویسندگان

عنوان

نتایج

1

2008

Khakpoor & Bavan Pori

بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد

مناطق 5 و 6 شهرداری مشهد خیلی محروم و در مقابل مناطق 1، 8 و ثامن خیلی برخوردار بودند. مناطق 7، 9 و 11 برخوردار؛ منطقه 4 متوسط و مناطق 2، 3 و 10 برخوردار بوده‌اند. همچنین بین تعداد جمعیت و سطح توسعه یافتگی ضریب همبستگی منفی 0.65 وجود داشته است.

2

2011

Sarvar & Mousavi

ارزیابی توسعه پایدار شهرهای استان آذربایجان غربی

نتایج به دست آمده بیانگر آن است که به لحاظ توسعه کلی، الگوی فضای ناحیه‌ای در پهنه استان الگوی مرکز - پیرامون است؛ یعنی هر چقدر به طرف شهرهای بزرگ به لحاظ جمعیتی، اداری و اقتصادی نزدیک‌تر شویم شهرها توسعه‌یافته‌تر می‌شوند.

3

2021

Jamini et al

 

تحلیل فضایی شاخص توسعه انسانی و شناسایی تعیین کننده‌های آن در ایران

نتایج نشان می‌دهد که به لحاظ شاخص توسعه انسانی، سه استان تهران، البرز و مازندران در بالاترین رتبه‌ها و سه استان سیستان و بلوچستان، کردستان و خراسان شمالی، در پایین‌ترین رتبه‌ها قرار گرفته‌اند. همچنین توزیع فضایی شاخص توسعه انسانی در میان استان‌های کشور نشان می‌دهد. استان‌های مرکزی و شمالی کشور، دارای شرایط نسبی بهتری نسبت به استان‌های شرقی و غربی هستند

4

2019

Hashjin et al

تحليلي بر توسعه يافتگي مناطق شهري رشت با استفاده از تكنيك تاپسيس و آنتروپي شانون

امكانات و خدمات شهر رشت بيشتر در مركز شهر تمركز یافته‌اند. از اين رو نابرابري در مناطق پنج گانه با اختلاف زياد مشاهده می‌گردد. به طوري كه در آناليز هر سه مدل مناطق يك و دو از وضعيت مطلوب‌تری برخوردارند ولي منطقه پنج جزء محروم‌ترین مناطق می‌باشد. در حقيقت با فاصله گيري از مركز شهر از شدت برخورداري از امكانات و خدمات كاسته می‌شود. اين امر حاصل نتايج سیاست‌های رشد قطبي است كه در نتيجه آن تمام امكانات و قدرت در يك يا چند منطقه تمركز می‌یابد و ساير مناطق به صورت حاشیه‌ای عمل می‌کنند.

5

2020

Ahmadi & Jahangard

رتبه بندی محلات شهر تهران از نظر سطح برخورداری و کیفیت زندگی با استفاده از Fuzzy TOPSIS

برای سنجش کیفیت زندگی و برخورداری محلات از تکنیک تاپسیس فازی استفاده کردند و براساس نتایج پژوهش، 63 محله شهر در دو خوشه توسعه یافته کاملاً برخوردار و برخوردار و 167 محله در دو خوشه توسعه نیافته کمتر توسعه یافته و نیازمند مداخله قرار گرفته‌اند

6

2015

Nikpoor et al

بررسي و تحليل فضايي نابرابری‌های اجتماعي در مناطق شهري با رويکرد شهر متراکم (مطالعه موردي: شهر بابل)

در تحقیقی به بررسی و تحلیل فضایی نابرابری‌های اجتماعی در مناطق شهری بابل با رویکرد شهر متراکم پرداخته‌اند. شاخص‌های نابرابری‌های اجتماعی در مناطق شهری بابل با رویکرد شهر متراکم پرداخته‌اند. شاخص‌های نابرابری فضایی در شهر بابل در پنج دسته اصلی اجتماعی اقتصادی، آموزشی فرهنگی، تاسیسات و تجهیزات شهری، درمانی و کیفیت مسکن قرار گرفته‌اند.

7

2016

Chaghajerdi et al

سنجش سطح توسعه یافتگی گردشگری شهری محلات منطقه یک اصفهان با استفاده از شاخص ترکیبی توسعه انسانی

محلات منطقه یک شهر اصفهان از لحاظ سطح توسعه گردشگری شهری در سطح متوسط هستند و با تقویت محورهای توسعه محلات و توجه بیشتر به محلاتی که دارای سطح توسعه یافتگی پایین‌تری هستند، می‌توان سطح توسعه یافتگی محلات را افزایش داد.

8

2020

Chao et al

چهارچوبی از شاخص‌ها برای طراحی توسعه پایدار شهری

چهارچوب اندازه گیری خودر ا با رویکرد جهانی در چهار محور اصلی شامل محیط زیست، اجتماع، حکمرانی و اقتصاد و 48 شاخص قابل اندازه گیری در نواحی شهری معرفی کردند.

مآخذ: مطالعات نویسندگان، 1400.

 

مواد و روش تحقیق

این پژوهش جزء تحقیقات توسعه‌ای – کاربردی می‌باشد که با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است. برای تهیه و گردآوری داده‌های مورد نیاز از مستندات و آمار رسمی ارائه شده توسط حوزه‌های مرتبط به ویژه شهرداری مشهد استفاده شده است. براي دسته‌بندی، امتیازدهی، رتبه‌بندی به شاخص‌های پژوهش و در نهایت تعيين درجه توسعه‌یافتگی محلات جدید شهر مشهد از روش تاپسیس و برای تهیه و تحلیل نقشه‌های پژوهش نرم افزار ARC GIS به کار گرفته شده است. در این پژوهش، شاخص‌های در نظر گرفته شده با توجه بـه هـدف تحقيق براي تعيين سطح توسعه‌یافتگی محـلات جدید شـهر مشهد، شاخص‌های دسته‌بندی شده سازمان ملـل در بخش توسعه پايدار است. از آنجا كه دسترسي به كليه اين شاخص‌ها در سطح شهر مشهد امکان‌پذیر نيست، با توجه بـه محدودیت‌های تحقيق، سـعي شـده است از اطلاعات موجـود و در دسترس استفاده شود. بنابراين، 9 شاخص اصـلي به ترتیب: آموزشی، اقتصادی - اجتماعی، حمل‌ونقل، خدمات عمومی شهری، بهداشتی - درمانی، ورزشی - تفریحی، محیط‌زیست، نرخ باسوادی و بزهکاری، در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.

به منظور سنجش درجه توسعه‌یافتگی مناطق شاخص‌های متعددي انتخاب گرديد و سپس با ادغام برخي از شاخص‌ها با همديگر مجموعاً 23 شاخص تعيين و كل آن‌ها به شرح ذيل به 9 شاخص اصلی به شرح زیر می‌باشند:

1- شاخص‌های آموزشی شامل: دسترسی به مدارس ابتدایی، مدارس متوسطه دوره اول، مدارس متوسطه دوره دوم

2- شاخص اقتصادی شامل: نرخ اشتغال

3- شاخص حمل‌ونقل شامل: تعداد ایستگاه‌های اتوبوس،‌ مترو و دوچرخه.

4- شاخص خدمات عمومی شامل: تعداد کلانتری، مراكز آتش‌نشانی، خدمات شهري و ميادين ميوه، پمپ‌بنزین، CNG، فروشگاه شهرما، دفتر پیشخوان

5- شاخص‌های بهداشتی – درمانی شامل: بیمارستان،‌ درمانگاه و مراکز بهداشت

6- شاخص‌های ورزشي و تفريحي شامل: فضاهای سبز شهری، مجتمع‌های ورزشي

7- شاخص محیط‌زیست شامل: شاخص کیفیت هوا

8-شاخص نرخ باسوادی

9- شاخص بزهکاری شامل: تعداد کشف مواد مخدر، سرقت

 

 

 

 

محدوده مورد مطالعه

شهر مشهد با وسعت تقريبي ۳۵۱ کیلومترمربع و ۳062242 نفر جمعیت به عنوان دومین کلان‌شهر كشور مطرح است که با استناد به دستورالعمل محله بندی و منطقه بندی شهری و آخرین تغییرات مصوب، کلان‌شهر مشهد به 17 منطقه شهری و 170 محله تقسیم‌بندی شده و نواحی نیز حذف گردیده است (Peiravi et al, 2020: 22).

 

C:\Users\asus\Downloads\موقعیت1.jpg 

شکل 1- محدوده مورد مطالعه (شهر مشهد) مآخذ: مطالعات نویسندگان، 1400.

 

جدول 2- مشخصات کلی منطقه بندی جدید کلانشهر مشهد

مناطق

وسعت (هکتار)

جمعیت کل

تراکم جمعیت

نسبت جنسی

تعداد خانوار

بعد خانوار

منطقه 1

1753

201373

115

96.3

65432

3.1

منطقه 2

1180

277381

235

99.5

86061

3.2

منطقه 3

1120

222537

199

98.7

67656

3.3

منطقه 4

1255

151521

121

99.0

40944

3.7

منطقه 5

1588

191409

121

100.9

54359

3.5

منطقه 6

1540

183809

119

99.7

56043

3.3

منطقه 7

4100

176912

43

103.6

52513

3.4

منطقه 8

1199

92129

77

99.6

29927

3.1

منطقه 9

2145

159686

74

98.9

47415

3.4

منطقه 10

1752

238648

136

100.2

74253

3.2

منطقه 11

1663

203942

123

104.8

61744

3.3

منطقه 12

6049

105088

17

187.1

32440

3.2

منطقه 13

1392

174735

125

103.4

51811

3.4

منطقه 14

2086

105235

50

97.1

34342

3.1

منطقه 15

2459

175310

71

103.5

51461

3.4

منطقه 16

1138

239073

210

103.0

69969

3.4

منطقه 17

1926

163454

85

97.2

54415

3.0

مآخذ: (Peiravi et al, 2020: 22)

 

بحث و یافته­های تحقیق

بنابراين با توجه به شاخص‌های در نظر گرفته شده در این پژوهش که شامل: آموزشی، اقتصادی – اجتماعی، حمل‌ونقل، خدمات شهری، بهداشتی – درمانی، ورزشی – تفریحی، محیط‌زیست، نرخ باسوادی و بزهکاری می‌باشد، فرآيند تعيين سطح توسعه‌یافتگی مناطق 17 گانه شهر مشهد در جدول شماره 3 به شرح زير است:با توجه به خروجی‌های ماتریس در مدل تاپسیس همان‌طور که در جدول شماره 2 هم مشهود است. در اولین شاخص جدول که شاخص دسترسی به اماکن آموزشی می‌باشد، منطقه یک در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه را داراست در این منطقه بیش از 144 مدرسه اعم از ابتدایی دوره اول و دوم و دبیرستان دوره اول و دوم وجود دارد و منطقه دوازده با دارا بودن فقط 19 مدرسه ابتدایی، پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.

شاخص بعدی شاخص حمل‌ونقل عمومی که شامل زیرگروه‌هایی از جمله: تعداد ایستگاه‌های دوچرخه، مترو، اتوبوس می‌باشد، منطقه هشت در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه دوازده پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است. در ارتباط با شاخص خدمات شهری، منطقه دو با دارا بودن 4 ایستگاه آتش‌نشانی، 2 کلانتری، بیش از 5 عدد بازار میوه تره‌بار و شهرما، تعداد 4 پلیس +10، بیش از 8 ایستگاه پمپ گاز و CNG و 11 دفتر پیشخوان در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه دوازده با دارا بودن 3 ایستگاه آتش‌نشانی،4 کلانتری، 6 عدد شهرما، تعداد 1 پلیس +10، 8 ایستگاه پمپ گاز و CNG و 2 دفتر پیشخوان پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.شاخص بعدی شاخص درمانی بهداشتی می‌باشد، منطقه هشت در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد با دارا بودن 10 بیمارستان و بیش از 10 درمانگاه و مرکز بهداشت بالاترین رتبه و منطقه پنج با دارا بودن فقط 9 درمانگاه پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.

منطقه نه با دارا بودن 14 مجتمع ورزشی و 60 محدوده فضای سبز در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه را به لحاظ شاخص ورزشی تفریحی دارد و منطقه دوازده با دارا بودن 14 مجتمع ورزشی و 25 محدوده فضای سبز پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.در ارتباط با شاخص اقتصادی که شامل نرخ اشتغال می‌باشد، منطقه هشت در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه یازده پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.شاخص بعدی شاخص محیط‌زیست می‌باشد که شامل زیرگروه‌هایی از جمله: AQI می‌باشد، منطقه هفت در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه سه پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است. درباره شاخص باسوادی نیز باید بیان کرد که منطقه یازده در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه پانزده پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.

و در نهایت شاخص اجتماعی که شامل زیرگروه‌هایی از جمله تعداد کشف مواد مخدر و سرقت می‌باشد، منطقه نه و یازده در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه پانزده پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.

 

E:\Downloads\WhatsApp Image 2021-03-17 at 11.45.21.jpeg 

شکل 2-تحلیل شاخص‌های توسعه‌یافتگی در مناطق 17 گانه شهر مشهد مآخذ: مطالعات نویسندگان، 1400.

 

 

 

جدول 3- خروجی روش تاپسیس

عنوان

شاخص‌های آموزشی

شاخص اقتصادی

شاخص‌ حمل‌ونقل

شاخص اداري و خدماتي

شاخص بهداشتی – درمانی

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

1

303

0.063

0.006

88.56

0.239

0.028

1577

0.119

0.013

1096

0.149

0.017

907

0.117

0.013

2

337

0.070

0.007

88.75

0.239

0.028

3216

0.243

0.027

977

0.133

0.015

940

0.121

0.014

3

343

0.072

0.007

91.95

0.248

0.029

1048

0.079

0.009

1391

0.190

0.022

814

0.105

0.012

4

492

0.103

0.011

92.53

0.250

0.029

2665

0.202

0.022

2126

0.290

0.033

2184

0.281

0.032

5

617

0.129

0.013

90.41

0.244

0.029

4728

0.358

0.039

2364

0.322

0.037

3259

0.419

0.048

6

518

0.108

0.011

92.72

0.250

0.029

1465

0.111

0.012

1860

0.254

0.029

1508

0.194

0.022

7

1159

0.242

0.025

92.99

0.251

0.029

2446

0.185

0.020

1823

0.249

0.029

3144

0.404

0.046

8

321

0.067

0.007

93.29

0.252

0.030

908

0.069

0.008

1084

0.148

0.017

713

0.092

0.010

9

647

0.135

0.014

88.52

0.239

0.028

1822

0.138

0.015

1335

0.182

0.021

1385

0.178

0.020

10

358

0.075

0.008

87.1

0.235

0.028

3565

0.270

0.029

994

0.136

0.016

1217

0.156

0.018

11

414

0.086

0.009

76.39

0.206

0.024

1100

0.083

0.009

1234

0.168

0.019

1387

0.178

0.020

12

3910

0.815

0.083

91.35

0.246

0.029

6264

0.474

0.052

3351

0.457

0.052

2684

0.345

0.039

13

724

0.151

0.015

90.75

0.245

0.029

6064

0.459

0.050

1586

0.216

0.025

1686

0.217

0.025

14

585

0.122

0.012

91.18

0.246

0.029

1048

0.079

0.009

1321

0.180

0.021

1156

0.149

0.017

15

1728

0.360

0.037

92.13

0.249

0.029

4947

0.375

0.041

2602

0.355

0.041

2711

0.349

0.040

16

454

0.095

0.010

91.15

0.246

0.029

1013

0.077

0.008

1866

0.255

0.029

1795

0.231

0.026

17

517

0.108

0.011

87.3

0.235

0.028

1512

0.114

0.012

1250

0.170

0.020

1666

0.214

0.024

معیار

منفی

مثبت

منفی

منفی

منفی

وزن معیار

0.10239

0.11751

0.10903

0.1148

0.11336

ادامه جدول 3- خروجی روش تاپسیس

عنوان

شاخص ورزشي و تفريحي

شاخص محیط‌زیست

نرخ باسوادی

شاخص اجتماعی

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

ماتریس

ماتریس بی مقیاس

ماتریس وزین

1

250

0.074

0.008

86.71

0.249

0.029

96.7

0.254

0.030

13737

0.222

0.024

2

216

0.064

0.006

65.49

0.188

0.022

94

0.247

0.029

5524

0.089

0.010

3

409

0.122

0.012

59.84

0.172

0.020

90.2

0.237

0.028

12347

0.200

0.021

4

369

0.110

0.011

77.9

0.224

0.026

85.9

0.225

0.026

3809

0.062

0.007

5

411

0.122

0.012

83.75

0.241

0.028

84.6

0.222

0.026

36555

0.591

0.064

6

230

0.068

0.007

80

0.230

0.027

91

0.239

0.028

9888

0.160

0.017

7

302

0.090

0.009

106.04

0.305

0.036

93.2

0.244

0.029

4632

0.075

0.008

8

256

0.076

0.008

105.66

0.304

0.035

93.2

0.244

0.029

31686

0.512

0.055

9

180

0.053

0.005

71.79

0.206

0.024

97.2

0.255

0.030

3660

0.059

0.006

10

183

0.054

0.005

101.72

0.292

0.034

97

0.254

0.030

7840

0.127

0.014

11

396

0.118

0.012

92.68

0.266

0.031

97.3

0.255

0.030

3660

0.059

0.006

12

2442

0.725

0.073

104.93

0.301

0.035

95.4

0.250

0.029

14217

0.230

0.025

13

813

0.242

0.024

88.05

0.253

0.030

92

0.241

0.028

14217

0.230

0.025

14

418

0.124

0.013

73.94

0.212

0.025

94.9

0.249

0.029

10109

0.164

0.018

15

1790

0.532

0.054

62.99

0.181

0.021

80

0.210

0.025

16563

0.268

0.029

16

507

0.151

0.015

85.44

0.245

0.029

90

0.236

0.028

7617

0.123

0.013

17

237

0.070

0.007

65.4

0.188

0.022

97

0.254

0.030

7082

0.115

0.012

معیار

منفی

مثبت

مثبت

منفی

وزن معیار

0.10097

0.11687

0.11749

0.10759

مآخذ: مطالعات نویسندگان، 1400.

از نتایج بررسی شاخص‌های مختلف در مناطق هفده گانه می‌توان موارد زیر را به تفکیک هر شاخص و منطقه اشاره نمود:

در شاخص دسترسی به اماکن آموزشی، منطقه یک در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه را دارا است و منطقه دوازده با دارا بودن فقط 19 مدرسه ابتدایی، پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.

·       در شاخص حمل‌ونقل عمومی، منطقه هشت در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه دوازده پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.

·       در شاخص خدمات شهری، منطقه 2 بالاترین رتبه و منطقه 12 پایین‌ترین رتبه را دارند.

·       در شاخص بهداشتی درمانی، منطقه 8 بالاترین رتبه و منطقه 5 پایین‌ترین رتبه را دارا هستند.

·       در شاخص ورزشی تفریحی، منطقه 9 در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه دوازده پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.

·       در شاخص اقتصادی، منطقه 8 بهترین وضعیت و منطقه 11 نامناسب ترین وضعیت را دارند.

·       در شاخص محیط‌زیست منطقه 7 در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه 3 پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص داده است.

·       در شاخص نرخ باسوادی، منطقه 11 در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه 15 پایین‌ترین رتبه را به خود اختصاص داده است.

·       در ارتباط با شاخص اجتماعی، منطقه نه و یازده در بین مناطق 17 گانه شهر مشهد بالاترین رتبه و منطقه پانزده پایین‌ترین رتبه را دارند.

در ادامه یافته‌های این پژوهش در جدول شماره 4، رتبه‌بندی و مقایسه‌ درجه توسعه‌یافتگی مناطق 17 گانه شهری را بر اساس مجموع شاخص‌های پژوهش ارائه می‌گردد:

 

جدول 4- درجه توسعه‌یافتگی مناطق

ردیف

منطقه

رتبه

درجه توسعه‌یافتگی

فاصله هر منطقه از منطقه ایده آل

وضعیت توسعه‌یافتگی مناطق

-

+

1

منطقه 1

3

0.8633

0.1260

0.0200

بسیار مناسب

2

منطقه 2

6

0.8423

0.1280

0.0240

مناسب

3

منطقه 3

7

0.8389

0.1241

0.0238

متوسط

4

منطقه 4

11

0.7777

0.1183

0.0338

نا مناسب

5

منطقه 5

15

0.5467

0.0956

0.0793

بسیار نامناسب

6

منطقه 6

9

0.8355

0.1210

0.0238

متوسط

7

منطقه 7

12

0.7172

0.1118

0.0441

نا مناسب

8

منطقه 8

13

0.7156

0.1230

0.0489

بسیار نامناسب

9

منطقه 9

2

0.8671

0.1260

0.0193

بسیار مناسب

10

منطقه 10

8

0.8375

0.1258

0.0244

متوسط

11

منطقه 11

1

0.8981

0.1282

0.0145

بسیار مناسب

12

منطقه 12

17

0.2600

0.0431

0.1226

بسیار نامناسب

13

منطقه 13

14

0.6485

0.0997

0.0541

بسیار نامناسب

14

منطقه 14

4

0.8581

0.1213

0.0201

مناسب

15

منطقه 15

16

0.4409

0.0641

0.0813

بسیار نامناسب

16

منطقه 16

10

0.8243

0.1197

0.0255

نا مناسب

17

منطقه 17

5

0.8495

0.1243

0.0220

مناسب

مآخذ: مطالعات نویسندگان، 1400.

 

 

نمودار 1- درجه توسعه‌یافتگی مناطق مآخذ: مطالعات نویسندگان، 1400.

 

همان طور که در جدول شماره 4 و نمودار 1 مشخص است بر اساس سنجش درجه توسعه‌یافتگی مناطق جدید شهر مشهد، منطقه 11 با درجه امتیاز 0.8981، رتبه نخست و مناطق 9 و 1 به ترتیب با امتیاز 0.8671 و 0.8633 رتبه دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند. مناطق 14، 17 و 2 نیز در رتبه‌های چهارم، پنجم و ششم به لحاظ سطح توسعه براساس شاخص‌های این پژوهش قرار دارند. رتبه هفتم، هشتم و نهم این جدول را مناطق 3، 10 و 6 به ترتیب با امتیازهای 0.8389؛ 0.8375 و 0.8355 به خود اختصاص داده‌اند. از مقایسه موقعیت فضایی این مناطق می‌توان مشاهده نمود که این سه منطقه در محدوده میانی مناطق قرار دارند. منطقه 16 با امتیاز 0.8243، رتبه دهم، منطقه 4 رتبه یازدهم این جدول را با امتیاز 0.7777 و منطقه 7 نیز با امتیاز 0.7172 رتبه دوازدهم را به خود اختصاص داده‌اند. مناطق 8، 13 و 5  هم در رتبه‌های سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم به لحاظ سطح توسعه یافتگی قرار دارند. در نهایت هم منطقه 10 با امتیاز 0.4409 در رتبه شانزدهم و منطقه 12 با امتیاز 0.2600 در رتبه آخر (هفدهم) قرار می‌گیرند.

 

نتيجه­گيري و ارائه پيشنهادها

از مباحث مهم عصر حاضر، سنجش سطح توسعه‌یافتگی است که مورد توجه مدیران شهری و کارشناسان اقتصادی کشورهای مختلف و سازمان‌های بین المللی و اندیشمندان توسعه اقتصادی و شهری قرار گرفته است. در این پژوهش سعی بر آن بود که با توجه به تغییرات جدید منطقه بندی شهرداری مشهد، این مناطق به لحاظ سطح توسعه یافتگی مورد سنجش و ارزیابی قرار بگیرند.

در نهایت پس از بررسی سطح توسعه یافتگی مناطق جدید شهر مشهد براساس شاخص‌های این پژوهش، مناطق براساس سطح توسعه در 5 خوشه بسیار مناسب تا بسیار نامناسب قرار گرفتند. بر این اساس به ترتیب مناطق 11، 9 و 1 در خوشه بسیار مناسب، مناطق 14، 17 و 2 در خوشه مناسب، مناطق 3، 10 و 6 در خوشه متوسط، مناطق 16، 4 و 7 در خوشه نامناسب و در نهایت در خوشه بسیار نامناسب مناطق 8، 13، 5، 15 و 12 به لحاظ توسعه یافتگی قرار گرفته‌اند. همچنین از بررسی وضعیت توزیع فضایی مناطقی که در خوشه نامناسب و بسیار نامناسب قرار دارند می‌توان نتیجه گرفت که این مناطق عموماً در مناطق حاشیه شرق، جنوب شرق و شمال شرق و محدوده‌های منفصل کلان شهر مشهد قرار گرفته‌اند. همچنین هر چه از مرکز شهر به سمت غرب و جنوب غرب کلانشهر مشهد حرکت می‌کنیم مناطق توسعه یافته و توسعه یافته‌تر قرار دارند.

 

        E:\Downloads\WhatsApp Image 2021-03-17 at 11.45.32 (1).jpg

شکل 3- سطح توسعه‌یافتگی در مناطق 17 گانه شهر مشهد مآخذ: مطالعات نویسندگان، 1400.

 

        از مقایسه نتایج این پژوهش با موارد ذکر شده در بخش پیشینه پژوهش می‌توان بیان کرد که نتایج پژوهش Khakpoor & Bavan Pori در سال 2008 به لحاظ محدوده مطالعه دارای بیشترین همسویی با این پژوهش می‌باشد ولی با توجه به تفاوت در برخی از شاخص‌ها و اینکه پژوهش حاضر براساس جدیدترین تقسیم بندی مناطق شهرداری مشهد انجام شده است نتایج نهایی کاملاً متفاوت می‌باشد. همچنین از مقایسه نتایج پژوهش تحليلي بر توسعه يافتگي مناطق شهري رشت با استفاده از تكنيك تاپسيس و آنتروپي شانون که توسط Hashjin et al در سال 2019 انجام شده است می‌توان بیان کرد که با وجودی که در شهر رشت با فاصله گيري از مركز شهر از شدت برخورداري از امكانات و خدمات كاسته می‌شود ولی در سطح توسعه یافتگی مناطق جدید شهرداری مشهد این ارتباط مصداق ندارد. با این وجود همچون نتایج آن پژوهش می‌توان بیان کرد که امکانات و خدمات در مناطق شهرداری مشهد نیز در چند منطقه بیشتر متمرکز شده است و در محدوده‌هایی که بیشتر در حاشیه شرق و شمال شرق این شهر قرار دارد امکانات و خدمات کمتری با توجه به جمعیت آن‌ها مستقر شده است. همچنین در مطالعه رتبه بندی محلات شهر تهران از نظر سطح برخورداری و کیفیت زندگی با استفاده از Fuzzy TOPSIS که توسط Ahmadi & Jahangard در سال 2020 انجام شده است به لحاظ دسته بندی نتایج نهایی پژوهش در چند خوشه به لحاظ سطوح توسعه کاملاً همسو با نتایج این پژوهش می‌باشد.

در خصوص ایجاد توازن در سطح توسعه‌یافتگی مناطق جدید شهر مشهد می‌توان این پیشنهادها را مدنظر قرار داد: 1- توجه بیشتر در بودجه ریزی عملیاتی در راستای اختصاص اعتبارات مناسب به مناطق کم برخوردار به ویژه حاشیه شهر و ایجاد و توسعه زیرساخت و امکانات مناسب در این محدوده‌ها. 2- استفاده از ظرفیت دفاتر تسهیلگری برای ارتقای مشارکت شهروندان در ارتقای کیفیت اجتماعی و کالبدی مناطق مختلف با محوریت محلات هدف بازآفرینی 3- استفاده از ظرفیت شوراهای اجتماعی محلات و دفاتر تسهیلگری برای تهیه طرح‌های محلی و اختصاص اعتبارات عمرانی بیشتر به طرح‌ها و درخواست‌های ظرفیت‌های محلی. 4- همچنین در موضوع منطقه بندی و محله بندی جدید شهر مشهد و تغییرات آتی احتمالی پیشنهاد داده می‌شود در مراحل مختلف مطالعات و اجرای آن، در کنار توجه به شاخص‌های علمی مرزبندی‌های منطقه‌ای و محلات شهری، از مشارکت ظرفیت‌های مردمی و محلی نیز بیشتر استفاده گردد تا علاوه بر اعمال نظرات ساکنین، بتوان اثرگذاری بیشتری به لحاظ مسائل اجتماعی و ایجاد حس تعلق و هویت محلی در این محدوده‌ها داشت. 5- با توجه به اینکه این پژوهش به بررسی سطح توسعه یافتگی در سطح مناطق جدید شهر مشهد تاکید داشت برای پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌گردد که این نوع مطالعه در سطح محلات جدید نیز انجام گردد.

 

 

References

1.       Chaghajerdi, A. Fotoohi, Z. Haji Aghajoni Kasha, Sh. (2016). Assess the level of urban tourism development in areas of the region using an HDI (Case Study: local area of reigin1 in Esfahan), Journal of Heritage and Tourism, V.1, N.2, Pp.131-144, https://www.magiran.com/p1703889 [In Persian].

2.       Fathi, Elham. (2021). Iran’s urban population and its future with a look at the metropolitan population, Statistics Research Center Publication, [In Persian].

3.       Hout, Abdul Ghafour, Anvari Mahmoud Reza, Miri Gholamreza (2021). The Study of Chabahar Urban Areas status, Based on Ecological Criteria. Journal of Regional Planning, V. 11, N. 43, Pp: 185-201. DOI: 10.30495/jzpm.2021.3985 [In Persian].

4.       Jamini Davood, Irandoost Kayoumars, Jamshidi Alireza (2021). Spatial analysis of human development index and identify its determinants in Iran. Journal of Regional Planning, Vol 11, No 43, P.p.16-31. DOI: 10.30495/jzpm.2021.4146 [In Persian].

5.       Khakpour, B.A. Bavanpour, A. (2008). Study and analysis of inequality in the development levels of Mashhad, Journal of Knowledge and Development, V.16, N.27, Pp. 182-202. https://doi.org/10.22067/pm.v16i27.2008 [In Persian].

6.       Lopez Chao, A., Casares Gallego, A., Lopez-Chao, V., & Alvarellos, A. (2020). Indicators framework for sustainable urban design. Atmosphere, 11(11), 1143. Pp.1-18. https://doi.org/10.3390/atmos11111143.

7.       Matsumoto, M. (2008). Redistribution and Regional Development under Tax Competition, Journal of Urban Economics. N.64, Pp: 480-487. doi:10.1016/j.jue.2008.05.002.

8.       Molaei Hashjin, N. Motamedi Mehr, A. Danesh Afrouz, A.R. (2019). Analyzing Development of Urban Region of Rasht Using Tapsis Technic and Shannon Entropy. Journal of Geographical engineering of territory, V.2, N.4, Pp. 1-14. https://www.jget.ir/article_69884.html [In Persian].

9.       Nikpoor, A. Malekshahi, Gh.R. Rezghi, F. (2015). The Spatial Study and Analysis of Inequalities in Urban Regions with approach Compact City Case Study: Babol, Journal of Urban studies, V.4, N.16, Pp.27-36, [In Persian]. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_15445.html?lang=fa

10.       Peyravi, H. Razavi Nezhad, M. Ghanbari, M. (2021). Mashhad Neighborhoods Atlas,V.1, Deputy of Planning and Human Capital Development of Mashhad Municipality, Behesht Publications, Mashhad. [In Persian].

11.       Rabiee Jarmafshari Sajjad. (2021). Investigating the development of settlement system in the central region of Iran between 1956 and 2016, Journal of Regional Planning, V.11, N.43. Pp: 140-152. DOI: 10.30495/jzpm.2021.3987 [In Persian].

12.       Sarvar, R. Mousavi, M. (2011). Assessing the Sustainable Development of Cities in West Azerbaijan Province, Geography Quarterly, V.9, N.28, Pp. 7-28. https://www.sid.ir/paper/150519/fa#downloadbottom [In Persian].

13.       United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2019). World Urbanization Prospects 2018: Highlights, New York.

14.       Zahedi, Sh. Najafi, Gh. (2007). Conceptual Development of Sustainable Development, Quarterly Journal of Teacher of Human Science, V.10, N.4, Pp: 43-76. https://ensani.ir/fa/article/57447 [In Persian].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]