خوانشی بر گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی با بهره گیری از نظریه داده بنیاد (مورد پژوهی: شیراز)

محورهای موضوعی : سیاستگذاری شهری

سعیده قادری ¹ (گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران)
زهرا سادات سعیده زرآبادی ² (گروه شهرسازی، دانشکده عمران، معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)
مجتبی رفیعیان ³ (عضو هیات علمی گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/03/18 تاریخ پذیرش : 1402/07/10 تاریخ انتشار : 1403/02/10

کلید واژه: گردشگری میراثی, نظریه داده بنیاد, شیراز, بازآفرینی بافت تاریخی,

چکیده مقاله :

بارزترین شاخصه بافت های تاریخی شهرها، میراث شهری ملموس و ناملموس ارزشمند و ظرفیت های قابل عرضه و واجد اهمیت است که مورد کم توجهی تصمیم سازان و تصمیم گیران قرار می گیرد. گردشگری میراثی به دلیل نقشی که در ایجاد مزیت های رقابتی در مقیاس ملی و محلی دارد یکی از ابزارهای مهم بازآفرینی بافت های تاریخی شهرها محسوب می شود، این نقش توجه توأمان به حفاظت و توسعه بافت های تاریخی را مدنظر قرار می دهد. استفاده از گردشگری میراثی در مناطق تاریخی می تواند به بازآفرینی شهری موفق این بافت ها کمک نماید. پژوهش حاضر درصدد آن است تا دارایی‌ها و ظرفیت های موجود در حوزه گردشگری میراثی را شناسایی نماید و خوانشی بر الگوی گردشگری میراثی در بازآفرین بافت تاریخی شیراز داشته باشد. این پژوهش برگرفته از پارادایم تفسیرگرایی است، رویکرد آن استقرایی، نوع پژوهش کاربردی – توسعه ای و ماهیت آن توصیفی – تحلیلی است و در زمره رویکردهای کیفی قرار می گیرد، روش گردآوری داده ها اسنادی، پیمایشی و روش نمونه گیری هدفمند است و تجزیه و تحلیل داده های آن نیز بر اساس کدگذاری باز، محوری و گزینشی است برای تبیین الگو از راهبردهای نظریه داده بنیاد استفاده گردیده است. در این پژوهش جهت دستیابی به اهداف آن با 12 نفر از افراد متخصص که شامل بهره وران و استفاده کنندگان، ذی نفوذان و ذی مدخلان بافت بودند مصاحبه های عمیق نیمه ساختار انجام گردید. بر اساس نظریه داده بنیاد، اسناد گردآوری شده در 175 کد باز، 131 مفهوم، 49 مقوله فرعی و 15 مقوله اصلی تحلیل شدند. نتیجه خوانش بیانگر این است که الگوی گردشگری میراثی در بازآفرینی بافت تاریخی شیراز، باید آموزش و پرورش، گردشگری فرهنگی، اجتماعی و مذهبی، گردشگری کالبدی، رویدادمحوری، ارزش های سنتی، میراث معنوی و انسجام اجتماعی را مدنظر قرار دهد، همزمان با آن ظرفیت سازی، الگوسازی، ترویج و تشویق، تعامل، همکاری و کنش گری در بستر تدوین و بازبینی قوانین ملی و محلی، تسهیلگری و میانجیگری، تسهیل کردن و اختیار دادن زمینه بروز خلاقیت کالبدی، مشارکت مردمی و سرزندگی اجتماعی فراهم شود و منتج به تقویت هویت کالبدی، فرهنگی و اجتماعی گردد.

چکیده انگلیسی:

The most obvious characteristic of the historical textures of the cities is the valuable tangible and intangible urban heritage and the available and important capacities, which are neglected by the decision-makers. Heritage tourism is considered one of the important tools for regeneration the historical contexts of cities due to its role in creating competitive advantages on a national and local scale. This role takes into consideration the protection and development of historical textures. The use of heritage tourism in historical areas can help the successful urban regeneration of these tissues. The current research aims to identify the existing assets and capacities in the field of heritage tourism and have a reading on the model of heritage tourism in regeneration the historical texture of Shiraz. This research is derived from the paradigm of interpretivism, its approach is inductive, the type of research is applied-developmental and its nature is descriptive-analytical, and it falls under the category of qualitative approaches, the method of collecting data is documentary, survey and purposeful sampling. Its data analysis is also based on open, central and selective coding, and the strategies of the Grounded Theory were used to explain the pattern. In this research, in order to achieve its goals, in-depth semi-structured interviews were conducted with 12 experts who included beneficiaries and users, influencers and stakeholders. Based on the foundational data theory, the collected documents were analyzed in 175 open codes, 131 concepts, 49 subcategories and 15 main categories. The result of the reading shows that the model of heritage tourism in regeneration the historical context of Shiraz should consider education, cultural, social and religious tourism, physical tourism, event-oriented, traditional values, spiritual heritage and social cohesion, at the same time. With it, capacity-building, pattern-making, promotion and encouragement, interaction, cooperation and action in the context of drafting and revising national and local laws, facilitating and mediating, facilitating and empowering the field of physical creativity, public participation and social vitality, and resulting to strengthen physical, cultural and social identity. Extended Abstract Introduction:       The most obvious characteristic of the historical textures of the cities is the valuable tangible and intangible urban heritage and the available and important capacities, which are neglected by the decision-makers. Due to its role in creating new jobs and creating competitive advantages on a national and local scale, tourism is considered one of the important tools for regeneration historical contexts. By strengthening tourism, it is possible to achieve the protection of historical textures. Using tourism in historical areas can help solve urban problems and achieve successful urban regeneration of these areas. Heritage tourism is the redevelopment of an area with historical and cultural values, an inevitable process of urban development. The historical texture of Shiraz, has the most valuable spiritual characteristics such as cultural identity, specific cultural patterns, social and cultural authenticity, unique economic capacities and with specific patterns of architecture and urban planning, physical identity. However, the tourism capacities of the historical texture of Shiraz metropolis as one of the largest and richest historical and cultural centers of the country have been neglected. Therefore, this research seeks to identify the existing assets and capacities in the field of heritage tourism and have a reading on the model of heritage tourism in regeneration the historical texture of Shiraz Methodology:       This research is derived from the paradigm of interpretivism, its approach is inductive, the type of research is applied-developmental and its nature is descriptive-analytical, and it falls under the category of qualitative approaches, the method of collecting data is documentary, survey and purposeful sampling. Its data analysis is also based on open, central and selective coding, and the strategies of the Grounded Theory were used to explain the pattern. In this research, in order to achieve its goals, in-depth semi-structured interviews were conducted with 12 experts who included beneficiaries and users, influencers and stakeholders. Based on the foundational data theory, the collected documents were analyzed in 175 open codes, 131 concepts, 49 subcategories and 15 main categories. Results and discussion:        In the heritage tourism reading of the model of regeneration the historical texture of Shiraz, five categories of education, cultural, social and religious tourism, physical tourism, event-centered, traditional values ​​and spiritual heritage, and social cohesion were identified as effective causal conditions. In this model, causal conditions include categories that affect the formation of the central category. Strategies for the realization of the central category, which are specific actions and interactions that have resulted from the central category, and in this model, people's participation, social vitality, and physical creativity. Fields have also been introduced as special conditions that affect strategies, facilitation and mediation, facilitation and empowerment, formulation and review of national and local laws. The intervention conditions in this model, which are the general background conditions affecting the strategies, are capacity building, pattern making, promotion and encouragement, interaction, cooperation and action. The consequences of the model of this research are physical identity, cultural and social identity. Conclusion:       The historical texture of cities with historical and cultural attractions are neglected by decision makers and decision-makers, heritage tourism is one of the significant approaches in recreating historical contexts, which plays a very important role in economic, physical, social and It has a culture. A careful reading of this role should be placed in the agenda of the trustees so that it can consider the protection and development of historical contexts in a balanced way and have effective results in the regeneration of historical texture. In the historical context of cities, especially in the city of Shiraz, in the study of heritage tourism, event-oriented category, traditional values ​​and spiritual heritage, we should focus on historical stories and narratives, capitals and spiritual heritage, traditional and old values ​​of the context, events and Historical and cultural rituals should be emphasized and efforts should be made to inform about these events and values, documentaries, multimedia productions and storytelling. Also, education and training of tourism capacities of historical context should be taken into consideration. In the category of social, cultural and religious tourism, by using the capacity of creative houses, efforts should be made to identify, strengthen the attractions and recreational and tourism capacities, and introduce the religious and special attractions of the historical texture of Shiraz. The category of physical tourism, the diverse architecture of historical houses and the definition of tourism should be emphasized In order to read the role of heritage tourism in recreating historical contexts, especially in the city of Shiraz, in the context of facilitation and mediation by defining the duties of facilitator and mediator, fulfilling the role and reassuring people in heritage tourism should be emphasized, also in the category of drafting and revising national laws. And local attention should be paid to the review of municipal laws and cultural heritage and to fix the museum's view of historical contexts, and in the category of facilitating and giving authority, he paid attention to facilitating and delegating national authority to the provinces in carrying out context actions. At the same time, capacity building should be considered by formulating a comprehensive plan for the regeneration and flexible registration of the historical context, modeling, promoting and encouraging all-round participation in preserving the context's facilities, social activism and interaction with policy makers, inter-institutional cooperation in the implementation of various matters. The context and connection of activists with the media should be emphasized. The emergence of heritage tourism with physical creativity is possible by showing creativity, depicting events, making spaces attractive and creating stories, producing old architectural and artistic materials, and popular participation and social vitality in preserving the heritage of localities, the result of which is strengthening the physical, cultural and Social according to the identification and strengthening of physical assets, content-oriented patterns, memory generation, artistic cultural needs of the fabric, culture building, preservation of the original residents, the heritage of ordinary citizens and the prosperity of the traditional way of life in the valuable historical texture of Shiraz.

منابع و مأخذ:

• Afkhami, behrooz. Alizadeh, mohammad. Orouji, hasan. (2016). Identifying the factors affecting the satisfaction of heritage tourists from Sheikh's World Collection Saf Yaddin Ardabili . Journal of Tourism Management Studies, 12 (37), p 95-114


• Creswell, John W. (2007). Qualitative and Research Design: Choosing among Five Approaches, 2nd ed


• Danaeifard, H., Alvani, S, M., Azar, A. (2015). Qualitative Research Methodology in Management: a Comprehensive Approach, Safar Publications, Tehran


• Danaeifard, H., Emami, S, M. (2007). Strategies of Qualitative Research: a Reflection on Grounded Theory, Sterategic Management Thought, 1(2), pp: 69-97


• Esmailpoor, Najma. Esmaeilpoor, Fatemah. Rezaeian, Fereshte (2023).Explaining the causes of population outflow from the historical fabric of Yazd city. Cities https://doi.org/10.1016/j.cities.2023.104318


• Huimin, Gu, Chris, Ryan. (2008). Place attachment, identity and community impacts of tourism: the case a Beijing hutong. Tour. Manag. 29(4), 637–647.


• Iman, M. (2015). Philosophy of Human Research Methods, Institute of the Howzeh and University Publications, Tehran


• Khalid S. Al-hagla. (2010). Sustainable urban development in historical areas using the tourist trail approach: A case study of the Cultural Heritage and Urban Development (CHUD) project in Saida, Lebanon. Cities 27 ,234–248


• Kim, Kim, Hyun. Maurice Woosnam, Kyle (2023). Considering urban regeneration policy support: Perceived collaborative governance in cultural heritage-led regeneration projects of Korea. Journal of Habitat International 140. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2023.102921


• Martinović, Ana. Ifko, Sonja (2018). Industrial heritage as a catalyst for urban regeneration in post-conflict cities Case study: Mostar, Bosnia and Herzegovina. Cities 259 – 268. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.12.013


• Marzooghi, R. (2016). Reflections on the Neglected Field of "Philosophy of Curriculum Science": An Approach to the Governing Paradigms in the Field of Theorizing and Researching Curriculum Studies, The 7th National Conference of the Philosophy of Education Association of Iran, Shiraz


• Megeirhi, Huda A. Kyle, Rebeiro. Alector Ribeiro, Manuel. Ramkissoon, Haywantee. Denley, Tara J. (2020). Employing a value-belief-norm framework to gauge Carthage residents’ intentions to support sustainable cultural heritage tourism. Journal of Sustainable Tourism 28. https://doi.org/10.1080/09669582.2020.1738444


• Mirzakhani, Arman. Turro, Mateu. Jalilisadrabad, Samaneh. (2021). Key stakeholders and operation processes in the regeneration of historical urban fabrics in Iran. Cities 118. https://doi.org/10.1016/j.cities.2021.103362


• Nuryanti, Wiendu . (1996) Heritage and postmodern tourism. Annals of Tourism Research 23(2), 249–260


• Park, Hyung Yu. (2014). Heritage Tourism. London and New York: Routledge.


• Sanagustín-Fons, Victoria. Bayardo Tobar-Pesántez, Luis. Ripoll, Ravina (2020). Happiness and Cultural Tourism: The Perspective of Civil Participation. Sustainability https://doi.org/10.3390/su12083465


• Scarpi, Daniele. Raggiotto, Francesco. (2023). A construal level view of contemporary heritage tourism. Tourism Management 94. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2022.104648


• Shahmoradi, Soudabeh. Abtahi, Sayyed Mahdi. Guimarães, Pedro. (2023). Pedestrian street and its effect on economic sustainability of a historical Middle Eastern city: The case of Chaharbagh Abbasi in Isfahan, Iran. Geography and Sustainability 4. 188–199. https://doi.org/10.1016/j.geosus.2023.03.006


• Tao Zhou, Yulin Zhou, Guiwen Liu (2017). Comparison of critical success paths for historic district renovation and redevelopment projects in China. Habitat International 67, 54-68. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2017.06.008


• Wang, Shunyi. Zhang, Jiayin. Wang, Fang. Dong, Ying(2023). How to achieve a balance between functional improvement and heritage conservation? A case study on the renewal of old Beijing city. Sustainable Cities and Society https://doi.org/10.1016/j.scs.2023.104790


• Wei, Hu. (2007) Tour Guides and Sustainable Development: the Case of Hainan, China. Ph.D. Thesis, University of Waterloo, Ontario, Canada.


• Zhang, Shuangyu. Lin, Jiayi. Feng, Zhaoxin. Wu, Yang. Zhao, Qianyi. Liu, Shen. Ren, Yanshen. Li, Houhua (2023). Construction of cultural heritage evaluation system and personalized cultural tourism path decision model: An international historical and cultural city. Journal of Urban Management 12. 96-111. https://doi.org/10.1016/j.jum.2022.10.001


• Zhu Qiana., Hongyan Li. (2017). Urban morphology and local citizens in China's historic neighborhoods: A case study of the Stele Forest Neighborhood in Xi'an. Cities 71, 97–109. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.07.018

متن کامل:



خوانشی بر گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی با بهره گیری از نظریه داده بنیاد (مورد پژوهی: شیراز)

 

 

 

 

 

 

چکیده

مقدمه: بارزترین شاخصه بافت های تاریخی شهرها، میراث شهری ملموس و ناملموس ارزشمند و ظرفیت های قابل عرضه و واجد اهمیت است که مورد کم توجهی تصمیم سازان و تصمیم گیران قرار می گیرد. گردشگری میراثی به دلیل نقشی که در ایجاد مزیت های رقابتی در مقیاس ملی و محلی دارد یکی از ابزارهای مهم بازآفرینی بافت های تاریخی شهرها محسوب می شود، این نقش توجه توأمان به حفاظت و توسعه بافت های تاریخی را مدنظر قرار می دهد. استفاده از گردشگری میراثی در مناطق تاریخی می تواند به بازآفرینی شهری موفق این بافت ها کمک نماید.

هدف: پژوهش حاضر درصدد آن است  تا دارایی‌ها و ظرفیت های موجود در حوزه گردشگری میراثی را شناسایی نماید و خوانشی بر الگوی گردشگری میراثی در بازآفرین بافت تاریخی شیراز داشته باشد.

روش: این پژوهش برگرفته از پارادایم تفسیرگرایی است، رویکرد آن استقرایی، نوع پژوهش کاربردی – توسعه ای و ماهیت آن توصیفی – تحلیلی است و در زمره رویکردهای کیفی قرار می گیرد، روش گردآوری داده ها اسنادی، پیمایشی و روش نمونه گیری هدفمند است و تجزیه و تحلیل داده های آن نیز بر اساس کدگذاری باز، محوری و گزینشی است برای تبیین الگو از راهبردهای نظریه داده بنیاد استفاده گردیده است. در این پژوهش جهت دستیابی به اهداف آن با 12 نفر از افراد متخصص که شامل بهره وران و استفاده کنندگان، ذی نفوذان و ذی مدخلان بافت بودند مصاحبه های عمیق نیمه ساختار انجام گردید. بر اساس نظریه داده بنیاد، اسناد گردآوری شده در 175 کد باز، 131 مفهوم، 49 مقوله فرعی و 15 مقوله اصلی تحلیل شدند.

نتیجه گیری: نتیجه خوانش بیانگر این است که الگوی گردشگری میراثی در بازآفرینی بافت تاریخی شیراز، باید آموزش و پرورش، گردشگری فرهنگی، اجتماعی و مذهبی، گردشگری کالبدی، رویدادمحوری، ارزش های سنتی، میراث معنوی و انسجام اجتماعی را مدنظر قرار دهد، همزمان با آن ظرفیت سازی، الگوسازی، ترویج و تشویق، تعامل، همکاری و کنش گری در بستر تدوین و بازبینی قوانین ملی و محلی، تسهیلگری و میانجیگری، تسهیل کردن و اختیار دادن زمینه بروز خلاقیت کالبدی، مشارکت مردمی و سرزندگی اجتماعی فراهم شود و منتج به تقویت هویت کالبدی، فرهنگی و اجتماعی گردد.

 

 

 

 

 

واژه های کلیدی: گردشگری میراثی، بازآفرینی بافت تاریخی، نظریه داده بنیاد، شیراز

 

 

 

 

ُمقدمه

میراث یکی از عناصر جدایی ناپذیر مناطق تاریخی است، به عنوان یادبود ما که از گذشته باقی مانده، آنچه که امروز با آن زندگی می‌ کنیم و آنچه که به نسل‌ های آینده منتقل می‌ کنیم تعریف شده است. میراث فرهنگی و طبیعی ما، منابع غیرقابل جایگزین زندگی و الهام‌ بخش زندگی است. در زمینه میراث، حفاظت و توسعه در کنار یکدیگر مطرح هستند، در حالی که هدف حفاظت، حفظ میراث تاریخی به گونه ‌ای با اطمینان به نسل‌ های آینده به عنوان ویژگی هویت موروثی است، اما توسعه قصد دارد با استفاده از یک جامعه و محیط آن سود ببرد. حفظ متعادل این دو دیدگاه متناقض نیازمند درجات مختلفی از تجدید حیات است و این شامل ادغام میراث تاریخی، ارث و حس مکان با نیازهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی معاصر است. میراث تاریخی شهری به عنوان دارایی های محافظتی تعریف شده است که مورد توجه توسعه شهری است، میراث تاریخی شهری را عمدتا شامل آثار تاریخی، مناطق مسکونی تاریخی، مراکز تاریخی شهر و عناصر غیر محسوس، با نقش تعیین کننده ای برای استفاده از فضا و محیط ساخته ‌شده بر می شمارند، همینطور حفاظت و ترویج میراث شهری را باعث بهبود رقابت ساختاری سراسری و مزایای مکانی خاص در رابطه با شهرهای دیگر می دانند (2017 , Zhou et al).

یکی از رویکردهایی که می تواند پتانسیل موجود در مناطق میراثی را فعال کند، گردشگری است. میراث جاذبه اصلی برای گردشگری است (, Afkhami et al  2016). گردشگری به دلیل نقشی که در ساخت شغل های جدید و ایجاد مزیت های رقابتی در مقیاس ملی و محلی دارد یکی از ابزارهای مهم بازآفرینی بافت های تاریخی محسوب می شود و در ابعاد مختلف کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد تأکید است. از دیدگاه (,Khalid 2010) با تقویت گردشگری می توان به حفاظت از بافت های تاریخی دست پیدا کرد. استفاده از گردشگری در مناطق تاریخی می تواند به حل مشکلات شهری و دستیابی به بازآفرینی شهری موفق این مناطق کمک کند، وجود فراوان سایت های میراث در منظره های گردشگری معاصر به این معنی است که دیدن ترکیبی از این سایت ها و محل های سکونت معمولی در محلات شهری رایج تر خواهد بود (,Qiana and Li 2017 ). گردشگری میراث نسبت به سایر بخش ها به ویژه در کشورهای درحال توسعه رشد زیادی دارد (, Afkhami et al  2016). 

بافت تاریخی شیراز به جهت وجود عناصر شاخص متعددش مکان زندگی و مراجعه بسیاری از مردم است. مردمی که گاه با هدف زیارت حرم های مطهر امام زادگان و گاه با نیت بازدید از میراث ناملموس و بناهای ارزشمند تاریخی در آن حضور می یابند. بازآفرینی شهری دیدگاهی یکپارجه و کامل است اما از بررسی اقداماتی که با عنوان بازآفرینی در بافت تاریخی شیراز مطرحند این نگرش چندبعدی دیده نمی شود و در عمل تأکید بر مداخلات کالبدی در مجموعه ها و بناهای تاریخی وجود دارد. گاهی اوقات نیز این اقدامات بدون توجه به پیوست های فرهنگی و اجتماعی تهیه می شوند. بدین صورت که شناخت صحیحی از هویت فرهنگی، ویژگی های ارزشی و معنوی، سنت ها و باورهای مردم که موثر بر گردشگری میراثی هستند صورت نمی گیرد. این نوع گردشگری به‌عنوان موتور محرکه بازآفرینی مناطق تاریخی از مهم‌ترین مواردی است که نیازمند اتخاذ الگوهای منسجم متناسب با پتانسیل‌ها و شرایط بومی هر منطقه است. از این رو این پژوهش درصدد آن است  تا دارایی‌ها و ظرفیت های موجود در حوزه گردشگری میراثی را شناسایی نماید و خوانشی بر الگوی گردشگری میراثی در بازآفرین بافت تاریخی شیراز داشته باشد.

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

بررسی پژوهش های پیشین نشان می دهد با وجود فراوانی مطالعه با محوریت گردشگری میراثی تحقیقات کاملی به منظور خوانش نقش این مفهوم در بازآفرینی بافت تاریخی صورت نپذیرفته است و به دلیل تأثیر قابل توجه گردشگری میراثی در اجرای بازآفرینی بافت های تاریخی و به ویژه بافت تاریخی شیراز ضروری است این پژوهش انجام گیرد. (2023,Zhang et al) معتقدند تاریخ و فرهنگ شهر اغلب از طریق میراث به نمایش گذاشته می‌شود که راهی برای جذب گردشگر به شهر است. در گردشگری میراثی (2017 ,Zhou et al) توسعه مجدد منطقه ای با ارزش های تاریخی و فرهنگی را، روند اجتناب ناپذیر توسعه شهری می دانند. سیاست گذاران و محققانی مانند (,Qiana and Li 2017 ) در مورد افزایش نفوذ توسعه گردشگری به زندگی روزمره شهروندان محلی در محله های تاریخی نیز هشدار می دهند و نگرانی های درباره آن دارند. از نظر اقتصادی، گردشگری ممکن است به اذعان (Chahardowli and Sajadzadeh 2022,) شامل تعارض منافع و تداخل با زندگی روزمره ساکنان محلی، به ویژه در بخش مسکونی باشد، ارتقاء ارزش زمین، افزایش مشارکت اجتماعی و حفظ و احیای بناهای تاریخی ارزشمند می تواند جبران نقص کند. از نظر اجتماعی درباره از بین رفتن فعالیت های روزمره سنتی در بافت های تاریخی، طبق بررسی و تاکید افراد مختلفی مانند (,Park 2014 )، (,Wang 2012 )، (,Qiana and Li 2017 ).) دلایلی مانند عدم حضور رسمی مشارکت جامعه در حفظ و توسعه میراث شهری که باعث تغییر زندگی سنتی در مراکز تاریخی و تبدیل آن ها به پارک های تاریخی توریستی بدون جمعیت محلی و فعالیت های سنتی می شود. از جنبه های ذکر شده و همچنین کالبدی و قانونی افرادی مانند  (Smith et al , 2011) و  (,Park 2014) درباره تأکید زیاد بر میراث شهروندان عادی، گروه های حاشیه نشین و جوامع نابود شده هشدار داده اند و معتقدند که شهروندان محلی ممکن است سیاست ها را به سمت کسب مزیت های خود برای دستیابی به اهدافشان تفسیر یا هدایت کنند و با قوانینی که در تنازع با منافعشان است مخالفت کنند.

درباره اثرات گردشگری میراثی در محله های تاریخی نظرات مثبت و منفی توامان وجود دارد، و افرادی مانند (  2008,Huimin Gu and Chris Ryan ) ، (,Wang 2012)، (,Yan 2017)  و (,Qiana and Li 2017 ) معتقدند که گردشگری میراثی ممکن است باعث اعیانی سازی¹ شود، این گونه که جمعیت مرفه بیشتری را به محله های تاریخی ببرد، ارزش ملک را برای مالکان بهبود دهد ولی طبقه فقیر را به بیرون براند. یکی از مسائل بسیار مهم در بافت های تاریخی بحث حفظ ساکنان اصلی محلی در آن ها و رونق گرفتن زندگی روزمره سنتی است. در این مورد (,Qiana and Li 2017 ) اظهار داشته اند که وجود عملکرد مسکونی در حفظ تسهیلات و امکانات اجتماعی- فرهنگی محله و شیوه سنتی زندگی روزمره، اساسی است. اقدامات و سیاست هایی که می تواند به تقویت بعد اجتماعی در بافت های تاریخی کمک کند.

درباره منافع اقتصادی گردشگری در بافت های تاریخی (Chahardowli and Sajadzadeh 2022,) بر نقش آن جهت بهبود مشارکت اجتماعی، احساس تعلق و خودانگیختگی اجتماعی و تأثیر آن بر بازآفرینی بهتر مراکز تاریخی شهرها اذعان کرده اند. منافع اقتصادی گردشگری را (,Khalid 2010) به سه نوع مختلف طبقه ‌بندی کرده است: مستقیم، غیرمستقیم و القا شده.  به بیان (Nuryanti , 1996) در نواحی میراثی گردشگران، افراد محلی و مکان های میزبانی باید به طور متقابل در تعامل باشند تا نیازهای هر فرد را برآورده سازند. حفاظت و احیا در مرکز این نیازها قرار دارد. برای افراد محلی، حفظ ارزش ‌ها و معانی شیوه ‌ها و محیط آن‌ ها که شامل جنبه‌ های زیر است: فرهنگی، تاریخی، سنتی، هنری، اجتماعی، اقتصادی، عملکردی، محیطی، و تجربی. برای بازدیدکنندگان، حفظ ارزش ها، معانی و شیوه ها پیش نیاز هر گونه درک شخصیت اصلی مکان است. به اعتقاد (,Hu 2007 ) اقدامات گردشگری در کنار سایر گزینه ‌های توسعه می تواند در زمینه بافت های تاریخی در نظر گرفته شود.

ایده دیگری که به حفاظت از منابع میراثی و بازدید از میراث ملموس و ناملموس و محل های سکونت افراد محلی کمک می کند، ایده مسیر میراثی است، از نظر (,Khalid 2010) مسیر² میراثی، یکی از تجلیات کالبدی تعاملات بین بازدیدکنندگان، افراد محلی و مکان میزبان است. مسیرهای میراثی باید به تعامل میان حفاظت و توانمندسازی، تفسیر و توسعه اقتصادی محلی پاسخ دهند. همچنین افراد محلی به عنوان بخش جدایی ‌ناپذیر از مکان میراث، می‌ توانند نیروی حیاتی در یک منطقه داشته باشند و در نتیجه به حفظ فضایی مساعد جهت گردشگری کمک کنند. این تعاملات بر اساس یک مجموعه ای از نیازها است که هر بازیکن وارد این تعاملات می شود تا خواسته هایش برآورده شود. مسیر میراثی تمام این تعاملات را پوشش می دهد. مداخلات حفاظتی و توانمندسازی در مناطق تاریخی، پیش نیاز هستند، آن ها عمل لازم جهت قادرساختن دارایی های جامعه برای ایفای نقش اختصاص داده شده در توسعه را دارند. آن‌ ها مستقیما با دارایی ‌های اجتماعی و رفاه کالبدی خود سر وکار دارند. تفسیر این مورد براساس انتخاب‌ هایی است که توسط جامعه محلی در مورد چگونگی به تصویر کشیدن منطقه میراثی انجام می ‌شود؛ یک تفسیر خوب می ‌تواند تعداد بیشتری از گردشگران را جذب کند. در نهایت، جنبه اقتصادی محلی حوزه ‌ای است که از طریق آن تاثیرات مستقیم یافته‌ های توسعه را می توان اندازه‌گیری کرد. البته (,Qiana and Li 2017 ) بیان می کنند که شهروندان محلی لزوما به حفظ کالبدی ساختمان های میراثی به عنوان یک ابزار موثر برای حفظ روش سنتی زندگی روزمره توجه نمی کنند. می توان با اعتقادی که  (,Khalid 2010) دارد مبنی بر اینکه گردشگری برای مردم محلی می‌ تواند توانمندسازی مناطق تاریخی را ترویج کند و در نتیجه زندگی ساکنان را بهبود بخشد، همچنین علاوه بر این، برای مردم محلی، مهم‌ ترین فواید گردشگری، به احتمال زیاد در بعد اقتصادی، به شکل افزایش درآمدها و فرصت ‌های شغلی می تواند باشد، مردم را به این کار ترغیب کرد. با این توصیف حضور افراد محلی به عنوان نیروی حیاتی در این حوزه زمینه مشارکت و خلاقیت آن ها را نیز فراهم می کند.

میراث فرهنگی نقش مهمی در ارتقای توسعه گردشگری شهری و توسعه پایدار شهرها ایفا می‌کند، به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی مسیر گردشگری نقش تعیین‌کننده‌ای در پایداری آن داشته باشد، گردشگری مبتنی بر مسیرها برای توسعه پایدار فضاهای فرهنگی در مناطق تاریخی ضروری است ( Zhang et al,2023 ). پژوهش (Sheng & Tang, 2015) نشان می‌دهد از مفهوم گردشگری مسیر برای هدایت گردشگران برای راه رفتن در مسیر آثار فرهنگی استفاده کرده اند. نقشی که در مسیرهای میراثی می تواند مورد تأکید باشد، استفاده از حرکت است، (,Khalid 2010) استدلال می کند که حرکت به حذف موانع و تشویق روح اکتشافی، ایجاد فضای باز برای تماس‌ های جدید کمک می‌ کند، یک تور خود هدایت‌ شده، به بازدیدکننده ‌ها اجازه می ‌دهد تا مستقیما با افراد محلی در جاذبه‌ های ساخته شده تعامل داشته باشند. 

به عقیده (Park et al., 2019) گردشگری میراث روی مقصد تاریخی، طبیعی و ارزش فرهنگی تمرکز دارد، این موضوع به انگیزه تجربه آیتم های مختلف، نماینده دوره های گذشته و حال مقصد گردشگری، مربوط می شود اگر گردشگری میراثی با موفقیت اجرا شود، از تاریخچه مکان برای افزودن عمق به تجربه استفاده خواهد کرد. متخصصان گردشگری اغلب این استراتژی را در سطوح مختلف دنبال می‌کنند، مانند بازآفرینی رویدادها یا موقعیت‌هایی که در گذشته رخ می‌دادند، یا با استفاده از پیوندهای نمادین واقعی به گذشته. در جای دیگری  (Scarpi and Raggiotto, 2023) بیان می کند گردشگری میراث بر گذشته تمرکز دارد، بنابراین، نیاز به یک شکاف زمانی بین رویدادهای تاریخی و حال گردشگران که روی آن تمرکز می کند دارد. 

تحقیقات( Megeirhi et al., 2020) نشان داده ‌است که تقاضای بازدیدکنندگان جز مهمی است که باید در برنامه‌ریزی گردشگری پایدار در نظر گرفته شود و برای اینکه گردشگری پایدار در نظر گرفته شود، نیاز به حمایت بازدیدکنندگان دارد تا حد امکان موفق باشد. فرآیند شکل‌گیری مسیرهای فرهنگی به عنوان محصولات گردشگری به عنوان یک اصل جدید حفاظت از میراث فرهنگی، تجدید حیات، بهره‌برداری و نمایش در نظر گرفته می شود (Bjeljac et al., 2015). دلبستگی مکانی ایجاد شده توسط گردشگران در فرآیند گردشگری در سایت ‌های میراث فرهنگی می‌تواند سلامت روانی گردشگران را ارتقا داده و رفتار حفاظتی گردشگران از میراث فرهنگی را تحریک کند ( Zhang et al,2023 ). بر اساس تحقیقات (Sanagustin – Fons et al.,2020) گردشگری فرهنگی شادی را ترویج می‌کند و پویایی اجتماعی ایجاد شده در تجربیات گردشگری فرهنگی برای مردم اهمیت زیادی دارد.

شکل 1: دسته بندی مبانی نظری اقدامات گردشگری میراثی در بازآفرینی بافت تاریخی

 

(منبع: مطالعات نگارندگان، 1402)

 

شناخت محدوده مورد مطالعه پژوهش

بافت تاریخی شیراز به عنوان هسته اولیه شکل‌گیری شهر شیراز، میراث ملموس و ناملموسی است که تاریخ، هویت، فرهنگ این کهن شهر را نشان می دهد. این بافت واجد ارزشمندترین ویژگی های معنوی از قبیل هویت فرهنگی، الگوهای خاص فرهنگی، اصالت اجتماعی و فرهنگی، ظرفیت های منحصر به فرد اقتصادی و با ویژگی های مادی شامل الگوهای خاص معماری و شهرسازی، هویت کالبدی، میادین قدیمی، معابر کم عرض و بن بست، خیابان های ارگانیک، بناهای واجد ارزش و خاص از نظر معماری، مساجد منحصر به فرد، مدارس و حمام ها است به دنبال توسعه اقتصادی و کالبدی سریع شهر با الگو و سبک مدرن و خارج از حریم و محدوده کهن، در خود مداخلات گسترده کالبدی را تجربه کرده و باعث تغییر الگوهای اجتماعی و فرهنگی و فقر اقتصادی شده است.

بافت تاریخی شیراز با وسعت تقریبی 368 هکتار از 10 محله تشکیل شده است، هر کدام از محلات بافت تاریخی شیراز واجد ویژگی های خاص خود هستند. وجود 400 اثر بار ارزش شامل بناهای ثبت شده میراثی، 8 دروازه که آثاری از آنان به جای نمانده و 12 مرکز و چندین محور فرهنگی که جزء آثار ملموس هستند و میراث ناملموس شامل شیوه های زندگی سنتی، روابط اجتماعی خاص، آداب و رسوم، باورها و عقاید خاص مردمان آن، تاریخ و هنر منحصربه فرد شیراز که بیانگر هویت تاریخی و فرهنگی دوره های مختلف گذشته بر بافت تاریخی این شهر است، این بافت به دلیل مشکلات و معضلات مختلف کالبدی - محیطی، اقتصادی و فرهنگی – اجتماعی روز به روز در حال از دست ساکنان قدیمی و محل استقرار گروه های مختلف اجتماعی با فرهنگ های مختلف و با فقر اقتصادی شده است و این خود یکی از عوامل فرسودگی و تخریب بناهای میراثی و غیرمیراثی شهر شیراز است. این بافت به جهت وجود عناصر شاخص متعددش مکان زندگی و مراجعه بسیاری از مردم است. اما ظرفیت های گردشگری بافت تاریخی کلان شهر شیراز به عنوان یکی از بزرگترین و غنی ترین مراکز تاریخی فرهنگی کشور در ابعاد مختلف مورد غفلت قرار گرفته است.

موارد و روش تحقیق

پارادایم های سازگار با این پژوهش، ساخت گرایی است که به اشاره ( 2007,Creswell) غالبا با تفسیرگرایی ترکیب شده است، در رویکرد تفسیرگرایی آنچه اصالت دارد، دیدگاه افراد است که جایگزین مشاهده گر می شود، جهان به صورت ذهنی تجربه می شود و ادراک از جهان جنبه تفسیري دارد که به وسیله انسان خلق می شود( 2015,Iman). پژوهش تفسیری به دنبال آن است تا کنش های همه کنشگران با یک سیستم معانی مشترک قابل فهم گردد. تبیین تفسیری به دنبال پاسخگویی به سوال چگونه است( 2016,Marzooghi). رویکرد پژوهش با توجه به سوال استقرایی است. از طریق معلومات جزئی و برقراری ارتباط بین آنها در پی چیستی و چگونگی موضوع گردشگری میراثی در بازآفرینی بافت تاریخی شیراز، بر اساس مشاهده حوادث، رویدادها و چارچوب های اندیشه ای افراد، اطلاعات گردآوری و تحلیل می شوند، از داده ها مضامین کلی و از مضامین، الگوی کلی ارائه می گردد.

در بخش کیفی که تنها رویکرد این پژوهش است، مرور نظام مند و راهبرد داده بنیاد مورد استفاده است. با توجه به مفروضات فلسفی پژوهش، جهت گیری آن به لحاظ هدف، از نوع توسعه ای- کاربردی  است، به این دلیل که به منظور بهبود رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی و به دنبال توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است، این پژوهش از نظر ماهیت، کیفی و پژوهشی توصیفی - تحلیلی است. در بخش توصیفی از نوع مطالعات زمینه یابی و در بخش تحلیلی به دنبال فهم و اکتشاف میدانی است. در انجام این پژوهش برای شکل دادن به آن، نیاز بود پیشینه و مرور ادبیات صورت بگیرد، با این هدف که به الگوی شناسایی شده کمک کند و به صورت استقرایی مورد استفاده قرار دهد.  نیاز به تکیه­گاه استدلالی محکمی وجود داشت، این تکیه­‌گاه از طریق جستجو در ادبیات و مباحث نظری تحقیق و کشف مضامین و مقولات کلی موجود دربارۀ آن فراهم شد. در پژوهش حاضر از روش مرور نظام مند و پنل خبرگان و سپس از روش داده بنیاد استفاده گردید. از آنجایی که پژوهش حاضر پدیده خاص پژوهش که خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی شیراز را در یک بازۀ زمانی خاص مورد مطالعه قرار می‌دهد از نوع تک مقطعی‌ است. شیوه گردآوری داده ها با روش اسنادی و کتابخانه ای و روش پیمایشی (میدانی) است. در روش پیمایشی از ابزار مشاهده و مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته استفاده شد. روش تجزیه و تحلیل داده ها  مرور نظام مند و نظریه داده بنیاد است.

در این پژوهش 12 مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته با پرسش های کلی از جامعه متخصص شامل بهره وران و استفاده کنندگان، ذی نفوذان و ذی مدخلان بافت در حوزه های مختلف از اعضای شورای شهر، مدیران شهرداری، اعضای هیئت علمی، ساکنان، کسبه و فعالان و علاقمندان به بافت تاریخی و رجوع به مستندات انجام گردید. پرسش اصلی در مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته انجام شده این بود که نقش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی شیراز چیست. استراوس و کوربین سه فن کدگذاری در نظریه داده بنیاد پیشنهاد داده اند: کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی که به عنوان بخشی از فرآیند خلق نظریه است ( 2007, Danaeifard & Emami). کدگذاری باز: در این مرحله، مقوله های اولیه در خصوص گردشگری میراثی به وسیله تقطیع اطلاعات و مقایسه مستمر شباهت ها و تفاوت هایی که در مصاحبه ها و اسناد به دست آمدند شکل می گیرد ( 2015, Danaeifard et al). کدگذاری محوری: در این مرحله، یک مقوله مرحله کدگذاری باز انتخاب و در مرکز فرآیند قرار می گیرد و سپس دیگر مقوله ها به آن ربط داده می شود. این مقوله های دیگر عبارتند از شرایط علی، راهبردها، شرایط زمینه ای و مداخله گر و پیامدها. کدگذاری انتخابی: نظریه داده بنیاد جهت ارائه الگو در ارتباط با یک مفهوم استفاده می شود و در دسته بندی های استراتژی های روش شناسی، نزدیک ترین استراتژی برای طراحی الگو است. در این مرحله مقولات اصلی به صورت نظام مند به یکدیگر ربط داده شدند و الگوی گردشگری میراثی در بازآفرینی بافت تاریخی شیراز تبیین می گردد.

 

 

 

 

نمودار 1: فرآیند انجام پژوهش با استفاده از نظریه داده بنیاد

 

(منبع: مطالعات نویسندگان، 1402)

بحث و ارائه یافته ها

کدگذاری باز

در نخستین مرحله از تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده، یافته های حاصل از کدگذاری باز، شامل 175 کد استخراج شده از مصاحبه ها، اسناد و مشاهدات پژوهشگران ارائه شدند.³

کدگذاری محوری

به منظور خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی شیراز کدهای باز موجود مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و مفاهیم، مقولات فرعی و مقولات اصلی نیز مشخص گردیدند. 

v       شرایط علّی خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی

بر اساس رهیافت استراوس و کوربین در نظریه داده بنیاد عوامل علی آن دسته از مفاهیمی است که به طور کلی و در قالب مجموعه ای از کدهای شناسایی شده بر راهبردها، عوامل زمینه ای، عوامل مداخله ای و پیامدها تأثیر دارند.  عوامل موثر بر گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت های تاریخی از بررسی اسناد و دیدگاه مصاحبه شوندگان و همچنین نتایج حاصل از مقوله بندی کدها ارائه گریده است.

 

شکل 2و 3: شرایط علی خوانش گردشگری میراثی

 

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1402)

 

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1401)

 

شکل 4 و 5 شرایط علی خوانش گردشگری میراثی

 

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1402)

 

شکل 6: شرایط علی خوانش گردشگری میراثی

 

 (منبع: یافته های پژوهش، 1402)

v       شرایط زمینه ای خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی

شرایط زمینه ای مجموعه علل و شرایطی که کنشگر را به انجام رفتار خاصی ترغیب می کند و بر راهبردها اثرگذار است. شرایط زمینه ای گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت های تاریخی از دیدگاه مصاحبه شوندگان و نتایج حاصل از مقوله بندی کدها ارائه گردیده است

شکل 7: شرایط زمینه ای خوانش گردشگری میراثی

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1402)

 

شکل 8 و 9: شرایط زمینه ای خوانش گردشگری میراثی

 

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1402)

v       شرایط مداخله ای خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی

شرایط مداخله ای مجموعه علل و شرایطی که کنشگر را به انجام رفتار خاصی ترغیب می کند و بر راهبردها نیز اثر گذار است. عوامل مداخله ای گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت های تاریخی از دیدگاه مصاحبه شوندگان و نتایج حاصل از مقوله بندی کدها ارائه گریده است.

 

شکل 10 و 11 و 12: شرایط مداخله ای خوانش گردشگری میراثی

 

 

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1402)

v       راهبردهای خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی

راهبردها کنش یا برهم کنش های خاصی هستند که از پدیده محوری منتج می شوند. راهبردهای گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت های تاریخی از بررسی اسناد و دیدگاه مصاحبه شوندگان و همچنین نتایج حاصل از مقوله بندی کدها ارائه شده است.

شکل 13 و 14: راهبردهای خوانش گردشگری میراثی

 

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1402)

 

v       پیامدهای خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی

پیامدها خروجی های حاصل از استخدام راهبردها هستند. پیامدهای گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت های تاریخی از بررسی اسناد و دیدگاه مصاحبه شوندگان و همچنین نتایج حاصل از مقوله بندی کدها در جداول ذیل ارائه گریده است.

 

 

 

 

 

 

 

شکل 15 و 16: پیامدهای خوانش گردشگری میراثی

 

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1402)

کدگذاری گزینشی

در این گام، مقوله محوری به شکلی نظام مند به دیگر مقوله ها ربط داده شده و روابط را در چهارچوب یک روایت نظری روشن می سازد. در خوانش گردشگری میراثی الگوی بازآفرینی بافت تاریخی شیراز، پنج مقوله آموزش و پرورش، گردشگری فرهنگی، اجتماعی و مذهبی، گردشگری کالبدی، رویداد محوری، ارزش های سنتی و میراث معنوی و انسجام اجتماعی به عنوان شرایط علی اثرگذار شناسایی شدند. در این الگو شرایط علی شامل مقوله هایی می شوند که بر شکل گیری مقوله محوری تأثیر می گذارند. راهبردهای تحقق مقوله محوری که کنش ها و برهم کنش های خاصی است که از مقوله محوری منتج شده است و در این الگو مشارکت مردمی و سرزندگی اجتماعی و خلاقیت کالبدی است. زمینه ها نیز به عنوان شرایط خاصی که بر راهبردها اثرگذارند، تسهیلگری و میانجیگری، تسهیل کردن و اختیاردادن، تدوین و بازبینی قوانین ملی و محلی معرفی شده اند. شرایط مداخله ای در این الگو نیز که همان شرایط زمینه ای عمومی موثر بر راهبردها هستند، ظرفیت سازی، الگوسازی، ترویج و تشویق، تعامل، همکاری و کنش گری هستند. پیامدهای الگوی این پژوهش نیز هویت کالبدی، هویت فرهنگی و اجتماعی معرفی شده اند.

 

شکل 17: خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت تاریخی شیراز

 

(منبع: یافته های پژوهش، 1402)

جمع بندی و نتیجه گیری

بافت های تاریخی شهرها با دارا بودن جاذبه های تاریخی و فرهنگی، میراث ملموس و ناملموس مورد کم توجهی تصمیم سازان و تصمیم گیران است، گردشگری میراثی یکی از رویکردهای قابل ملاحظه در بازآفرینی بافت های تاریخی به شمار می رود که نقش بسیار مهمی در تغییرات اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و فرهنگی دارد. خوانش دقیق این نقش باید در دستور کار متولیان امر قرار گیرد تا بتواند حفاظت و توسعه بافت های تاریخی را به صورت متعادل مدنظر قرار دهد و نتایج موثری در بازآفرینی بافت های تاریخی داشته باشد.

در حال حاضر، نظریه ها به مثابه گفتمان هایی در نظر گرفته می شوند که در برهه های زمانی ویژه و مکان های خاص در پی حل مشکل و معنابخشی به جامعه برمی آیند. گفتمان هایی که بر پایه تجربیات و ایده ها شکل گرفته اند و زمینه ساز تغییر و تحول در ساختارهای مختلف هستند. پژوهش حاضر با مداقه بازآفرینی بافت تاریخی به عنوان یک گفتمان و با هدف خوانش گردشگری میراثی به منظور کاربست آن در بافت تاریخی شهر شیراز انجام گردید. شناسایی مقولات عام گردشگری میراثی در قالب روش داده بنیاد از ادبیات نظری پژوهش انجام پذیرفت و مقولات خاص مربوط به بافت تاریخی شیراز در بستر پژوهش صورت گرفت.

مطابق با نظریات Tao Zhou، Khalid، Zhu Qiana، Hyung Yu Park، Zhang، Megeirhi، Scarpi و Park مقولات مستخرح از زمینه های اقدام « گردشگری میراثی، مشارکت جامعه در حفظ و توسعه میراث شهری، مسیر میراثی، گردشگری مبتنی بر مسیر، حرکت، میراث شهروندان، شیوه سنتی زندگی روزمره، بازآفرینی رویدادها، تاریخچه مکان ها، رفتار حفاظتی گردشگران و تمرکز بر مقاصد تاریخی و ارزش های فرهنگی » است که با توجه به شناسایی و بررسی بستر پژوهش، جهت خوانش گردشگری میراثی در بازآفرینی بافت تاریخی شیراز علاوه بر موارد عام ذکر شده به مقولات خاص « آموزش و پرورش »، « گردشگری فرهنگی، اجتماعی و مذهبی »، « گردشگری کالبدی »، « رویداد محوری، ارزش های سنتی و میراث معنوی »، « انسجام اجتماعی »، « مشارکت مردمی و سرزندگی اجتماعی »، « خلاقیت کالبدی »، « تسهیلگری و میانجیگری »، « تسهیل کردن و اختیاردادن »، « تدوین و بازبینی قوانین ملی و محلی »، « ظرفیت سازی »، « الگوسازی، ترویج و تشویق »، « تعامل، همکاری و کنش گری »، « هویت کالبدی » و « هویت فرهنگی و اجتماعی » دست یافت.

از این رو جهت خوانش گردشگری میراثی در الگوی بازآفرینی بافت های تاریخی به ویژه بافت تاریخی شیراز به منظور استفاده از نقش موتور محرکه بودن گردشگری میراثی در بازآفرینی و به فعلیت رسیدن پتانسیل های گردشگری بافت تاریخی شیراز  بر مبنای تلفیقی از مقولات مستخرج از پاسخ های مصاحبه شوندگان و مقولات حاصل از بررسی ادبیات نظری پیشنهاداتی ارائه می گردد.

در مصاحبه های عمیق و نیمه ساختار یافته ای که در بافت انجام گردید، یکی از فعالین و علاقمندان چنین مطرح کرد: « کسانی که به آن ها درس شیرازشناسی میدادم بعدا خودشان تور راه انداختند، ده نفر مثل خودم تربیت کردم ». بدین جهت در مقوله آموزش و پرورش مباحثی که مصاحبه شوندگان مطرح کردند مورد تأکید قرار گرفت. بنابراین پیشنهاد می شود ظرفیت های گردشگری بافت تاریخی به افرادی و ترجیحا از افراد ساکن جهت تبدیل به لیدرهای گردشگری بافت آموزش داده شود، تورهای گردشگری توسط آنان برای عموم مردم و گردشگران راه اندازی گردد تا این ظرفیت ها ترویج و تقویت گردند. در مقوله رویدادمحوری، ارزش های سنتی و میراث معنوی بر پرداختن به داستان ها و روایت های تاریخی، سرمایه ها و میراث معنوی، ارزش های سنتی و قدیمی بافت، رویدادها و آیین های تاریخی و فرهنگی تأکید شود و در زمینه اطلاع رسانی از این رویدادها و ارزش ها، مستندنگاری، تولیدات چندرسانه ای و داستان سرایی از آن ها اهتمام گردد. در مقوله گردشگری اجتماعی، فرهنگی و مذهبی با استفاده از ظرفیت خانه های خلاق بر شناسایی، تقویت جذابیت ها و ظرفیت های تفریحی و گردشگری کوشش شود و جذابیت های مذهبی و خاص بافت تاریخی شیراز معرفی گردد. مقوله گردشگری کالبدی نیز با توجه به معماری متنوع و میراث ناملموس خانه های تاریخی و تقویت آن ها و تعریف بافت گردی و توجه به محل وقوع داستان ها و روایت ها مورد تأکید باشد. در این بافت مقوله تقویت انسجام اجتماعی با استفاده از تقویت تعاملات اجتماعی مبتنی بر مکان مورد توجه باشد.

به منظور خوانش نقش گردشگری میراثی در بازآفرینی بافت های تاریخی به ویژه در شهر شیراز در بستر تسهیلگری و میانجیگری با تعریف وظایف تسهیلگر و میانجی، انجام نقش و اطمینان دهی به مردم در گردشگری میراثی مورد تأکید باشد، همچنین در مقوله تدوین و بازبینی قوانین ملی و محلی توجه به بازبینی قوانین شهرداری ها و میراث فرهنگی و رفع نگاه موزه نگرانه به بافت های تاریخی شود و در مقوله تسهیل کردن و اختیار دادن، بر تسهیل سازی و تفویض اختیار ملی به استان ها در انجام اقدامات بافت اهتمام داشت. همزمان با آن ظرفیت سازی با تدوین طرح جامع و کل نگرانه بازآفرینی و ثبت منعطفانه بافت تاریخی مدنظر باشد،  الگوسازی، ترویج و تشویق مشارکت همه جانبه در حفظ امکانات بافت، کنش گری اجتماعی و تعامل با سیاست گذاران، همکاری بین دستگاهی در اجرای امور مختلف بافت و ارتباط کنش گران با رسانه مورد تأکید باشد.

بروز گردشگری میراثی با خلاقیت کالبدی توسط نمایش خلاقیت، تصویرسازی رویدادها، جذابیت بخشی و داستان سازی فضاها، تولید مصالح معماری و هنری قدیمی، و مشارکت مردمی و سرزندگی اجتماعی در حفظ میراث محلات امکان پذیر است، پیامد آن نیز تقویت هویت کالبدی، فرهنگی و اجتماعی با توجه به شناسایی و تقویت سرمایه های کالبدی، الگوهای محتواگرایانه، خاطرزایی، نیازهای فرهنگی هنری بافت، فرهنگ سازی، حفظ ساکنان اصلی، میراث شهروندان عادی و رونق شیوه سنتی زندگی در بافت ارزشمند تاریخی شیراز است.

نتایج این پژوهش به تصمیم سازان و تصمیم گیران یادآوری می نماید که شناسایی ظرفیت ها، پتانسیل ها و چالش های این موضوع می تواند در اتخاذ راهبردهای صحیح تأثیر به سزایی بگذارد، به منظور دستیابی به بازآفرینی بافت تاریخی شیراز توجه به هرکدام از عناوین یادشده گردشگری میراثی دارای اهمیت است تا به نتیجه مطلوب دست یافته شود.

 

منابع و مأخذ

1.       Afkhami, behrooz. Alizadeh, mohammad. Orouji, hasan. (2016). Identifying the factors affecting the satisfaction of heritage tourists from Sheikh's World Collection Saf Yaddin Ardabili . Journal of Tourism Management Studies, 12 (37), p 95-114

2.       Creswell, John W. (2007). Qualitative and Research Design: Choosing among Five Approaches, 2nd ed

3.       Danaeifard, H., Alvani, S, M., Azar, A. (2015). Qualitative Research Methodology in Management: a Comprehensive Approach, Safar Publications, Tehran

4.       Danaeifard, H., Emami, S, M. (2007). Strategies of Qualitative Research: a Reflection on Grounded Theory, Sterategic Management Thought, 1(2), pp: 69-97

5.       Feng, Yang Wu, Qianyi Zhao, Shen Liu, Yanshen Ren, Houhua Li. (2022). Construction of cultural heritage evaluation system and personalized cultural tourism path decision model: An international historical and cultural city. Journal of Urban Management

6.       Iman, M. (2015). Philosophy of Human Research Methods, Institute of the Howzeh and University Publications, Tehran

7.       Marzooghi, R. (2016). Reflections on the Neglected Field of "Philosophy of Curriculum Science": An Approach to the Governing Paradigms in the Field of Theorizing and Researching Curriculum Studies, The 7th National Conference of the Philosophy of Education Association of Iran, Shiraz

8.       Khalid S. Al-hagla. (2010). Sustainable urban development in historical areas using the tourist trail approach: A case study of the Cultural Heritage and Urban Development (CHUD) project in Saida, Lebanon. Cities 27 ,234–248

9.       Huimin, Gu, Chris, Ryan. (2008). Place attachment, identity and community impacts of tourism: the case a Beijing hutong. Tour. Manag. 29(4), 637–647.

10.       Nuryanti, Wiendu . (1996) Heritage and postmodern tourism. Annals of Tourism Research 23(2), 249–260

11.       Park, Hyung Yu. (2014). Heritage Tourism. London and New York: Routledge.

12.       Tao Zhou, Yulin Zhou, Guiwen Liu (2017). Comparison of critical success paths for historic district renovation and redevelopment projects in China. Habitat International 67, 54-68

13.       Shahmoradi, Soudabeh. Abtahi, Sayyed Mahdi. Guimarães, Pedro. (2023). Pedestrian street and its effect on economic sustainability of a historical Middle Eastern city: The case of Chaharbagh Abbasi in Isfahan, Iran. Geography and Sustainability 4. 188–199

14.       Scarpi, Daniele. Raggiotto, Francesco. (2023). A construal level view of contemporary heritage tourism. Tourism Management 94 – 104648

15.       Zhang, Shuangyu. Lin, Jiayi. Feng, Zhaoxin. Wu, Yang. Zhao, Qianyi. Liu, Shen. Ren, Yanshen. Li, Houhua (2023). Construction of cultural heritage evaluation system and personalized cultural tourism path decision model: An international historical and cultural city. Journal of Urban Management 12. 96-111

16.       Zhu Qiana., Hongyan Li. (2017). Urban morphology and local citizens in China's historic neighborhoods: A case study of the Stele Forest Neighborhood in Xi'an. Cities 71, 97–109

17.       Wei, Hu. (2007) Tour Guides and Sustainable Development: the Case of Hainan, China. Ph.D. Thesis, University of Waterloo, Ontario, Canada.

 

 

---

[1]  Gentrification

[2]  Trail

[3]  کدهای باز این پژوهش در رساله دکتری نویسنده اول با عنوان « تبیین الگوی جامع بازآفرینی بافت تاریخی شیراز با تأکید بر مشارکت همگانی و خلاقیت » که با راهنمایی نویسنده دوم و مشاوره نویسنده سوم انجام شده است آورده شده است

 

---