اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق
محورهای موضوعی : تربیتیحسن شوندی 1 , سحر خانجانی وشکی 2 *
1 - گروه روانشناسی، واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خمینی شهر، اصفهان، ایران
2 - استادیار، گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
کلید واژه: شفقت درمانی, اضطراب, معنای زندگی, طلاق,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف تعیین اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق شهر تهران انجام شد. روش پژوهش نيمه آزمایشی با طرح پيش‌آزمون- پسآزمون با گروه كنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه زنان متاهل متقاضی طلاق مراجعه کننده به مرکز مداخله در بحران سازمان بهزیستی شهر تهران در سال 1398 و روش نمونه گیری از نوع در دسترس بود که 15 نفر در گروه آزمايش و 15 نفر در گروه کنترل جایگزین شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه اضطراب بک و همکاران (2017، Beck) و پرسشنامه معنای زندگی استکر (Stecr, 2010) بود. گروه آزمایش 8 جلسه ی 90 دقیقه ای در جلسات شفقت درمانی شرکت کردند و گروه کنترل هیچ گونه مداخله ای دریافت نکرد. در نهایت دادهها با روش آمار توصیفی(میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (تحلیل کوواریانس چندمتغیری و تک متغیری) تجزیه و تحلیل شدند و برای این منظور از نرم افزارSPSS نسخه 25 استفاده شد. نتایج نشان داد که در هر دو متغیر اضطراب و معنای زندگی تفاوت معناداري بين ميانگین نمرات زنان متقاضی طلاق در مرحله پس آزمون در دو گروه آزمايش و گواه وجود داشت. در نتیجه استفاده از اين طرح درماني مي‌تواند به کاهش اضطراب و افزايش معنای زندگی زنان متقاضی طلاق کمک کند و نتایج اين پژوهش، موید براي اثربخشی شفقت درمانی در جهت کاهش اضطراب و افزايش معنای زندگی زنان متقاضی طلاق است تا بتوانند کیفیت زندگی خود را در بحران طلاق افزایش دهند و زندگی شادتری داشته باشند.
The aim of this study was to determine the effectiveness of compassion-focused treatment on anxiety and the meaning of life of the women applying for divorce in Tehran. The research method was quasi-experimental with pretest-posttest design with control group. The statistical population included all married women applying for divorce referred to an intervention-in-crisis center under the supervision of the organization of well-being of Tehran in 2019 and the convenient sampling method was 15 in the experimental group and 15 in the control group. The research instruments included the Anxiety Questionnaire Beck et al (Beck, 2017) and the Life Meaning Questionnaire Stecr (Stecr, 2010). The experimental group participated in 8 sessions, 90-minute of compassion therapy sessions and the control group did not receive any intervention. Finally, the data were analyzed by descriptive statistics (mean and standard deviation) and inferential statistics (analysis of multivariate and univariate covariance) and for this purpose, SPSS software version 25 was used. The results showed that in both variables of anxiety and meaning of life, there was a significant difference between the mean scores of women applying for divorce in the post-test stage in the experimental and control groups. As a result, using this treatment plan can help reduce anxiety and increase the meaning of life of women applying for divorce and the results of this study confirm the effectiveness of compassion therapy in reducing anxiety and increasing the meaning of life of women applying for divorce to be able to increase their quality of life in the divorce crisis and have a happier life.
Abolfazli, Z (2017). A study of the effect of compassionate treatment group on reducing anxiety and stress in women suffering from marital conflicts in Yazd. Master Thesis, Yazd University. [Persian]
Ali, G. (2020). The Transcendent Family in the Shadow of Fulfillment of Emotional Rights. Quarterly Journal of Family and Research, 17(1), 11-20.[Persian]
Beck, A. T., & Steer, R. A. (1990). Manual for the Beck anxiety inventory. San Antonio, TX: Psychological Corporation.
Bratt, A. S., Svensson, I., & Rusner, M. (2019). Finding confidence and inner trust as a parent: experiences of group-based compassion-focused therapy for the parents of adolescents with mental health problems. International journal of qualitative studies on health and well-being, 14(1), 1684166.
Dehdari, Narges (2013). The relationship between having meaning in life with students' anxiety and stress. Master Thesis, Chamran University. [Persian]
Elaine, B. J & Hollins, M. (2016). Exploration of a training programme for student therapists that employs compassion-focused therapy (CFT) to develop compassion for self rumination. The Arts in Psychotherapy, 22, 5-13.
Fredman, S. J., Pukay-Martin, N. D., Macdonald, A., Wagner, A. C., Vorstenbosch, V., & Monson, C. M. (2016). Partner accommodation moderates treatment outcomes for couple therapy for posttraumatic stress disorder. Journal of consulting and clinical psychology, 84(1), 79.
Gilbert, P. (2010). Compassion-focused therapy: Distinctive features (CBT distinctive features). London: Routledge.
Gilbert, P. & Procter, S.(2016). Compassion focused therapy for people with high Meaning in Life and anxiety: overview and pilot study of a group therapy approach. Clinical Psychology & Psychotherapy; 13: 353-79.
Gilbert, P. (2014). The origins and nature of compassion focused therapy. British Journal of Clinical Psychology, 53, 6-41.
Harmon, D. K.H. (2017). Black men and marriage: the impact of spirituality, religiosity and marital commitment on marital satisfaction. Unpublished doctoral dissertation: Alabama University.
Haimi, M., & Lerner, A. (2016). The impact of parental separation and divorce on the health status of children, and the ways to improve it. Journal of Clinical & Medical Genomics, 1-7.
Heron, J., O'Connor, T. G., Evans, J., Golding, J., Glover, V., & ALSPAC Study Team. (2004). The course of anxiety and depression through pregnancy and the postpartum in a community sample. Journal of affective disorders, 80(1), 65-73.
Ho, M. Y., Cheung, F. M., & Cheung, S. F. (2010). The role of meaning in life and optimism in promoting well-being. Personality and individual differences, 48(5), 658-663.
Irons, C. & Lad, S. (2017). Using Compassion focused therapy to Work with Shame and Self-Criticism in Complex Trauma. Australian Clinical Psychologist, 3(1): 47-54.
Kayser, K. (2018). When love dies: the process of marital disaffection. New York: Guilford Press.
Kolts, R. L. (2016). CFT made simple: a clinician's guide to practicing compassion-focused therapy. New Harbinger Publications.
Lavas, F.(2017). The Relationship between meaning of life and optimism with subjective well-being. Journal of Psychology, 17: 3-17.
Lander, A. (2019). Developing self compassion as a resource for coping with hardship: exploring the potential of compassion focused therapy. Child and Adolescent Social Work Journal, 36(6), 655-668.
Montague, M. (2014). The effects of cognitive and metacognitive strategy instruction on the mathematical problem solving of middle school students with learning disabilities. Journal Learning Disability, 25, 230-248.
Morrison, D.(2011(. The Divorce process and young children's well-being. Jornal of marriage and the family,2(2)303-314.
Maboudi, Zohreh (2015) A study of the effectiveness of Compassion focused therapyon the meaning of life and marital commitment of couples suffering from marital conflict in Karaj. Master Thesis, University of Tehran. [Persian]
Mazdeh, R. Z., Grafar, A., Davarniya, R., & Gharmkhani, M. B. (2019). The effectiveness of compassion-focused therapy (CFT) in improving quality of life and parental self-efficacy in mothers of autistic children. Depiction of Health, 9(4), 233-243. [Persian]
Mohsenzadeh, Siavash (2012) A study of the effectiveness of compassion therapy on anxiety, stress and marital intimacy of couples with marital conflict in Jiroft. Master Thesis, Kerman University. [Persian].
Moeini, Kobra (2017) Evaluation of the effectiveness of cognitive compassion treatment on improving the quality of life, anxiety and stress of depressed students in Yasuj. Master Thesis, Shiraz University. [Persian]
Minochin, Salvador, (1394). Family and family therapy. Translated by Baqer Sanaei Tehran, Amirkabir
Neff, K. D. (2009). The role of self-compassion in development: A healthier way to relate to oneself. Human development, 52(4), 211-214.
Neff, K.D. & Germer, C.K. (2013). A pilot study and randomized controlled trial of the mindful selfcompassion program. Journal of Clinical Psychology, 69(3): 28- 44
Scoon, J & Govandagr, M.(2010). Negative metacognitive beliefs moderate the influence of perceived stress and anxiety in long-term anxiety. Psychiatry research, 25, 20-29.
Sexton, M.B., Michelle, R.B. & Kluge, S.(2013). Compassion focused therapy in women experiencing infertility using the CD-RISC: Examining infertility-related stress, general Anxiety, and friendship. Journal of Psychiatric Research; 44: 236–241.
Saadati, Elham (2013) A study of the effectiveness of compassionate treatment on improving anxiety and stress in infertile women with obsessive-compulsive disorder in Hamadan. Master Thesis, Hamadan Azad University. [Persian]
Sinapour, Maryam (2017) A Study of the Effectiveness of Compassion focused therapyGroup on Anxiety and Cognitive Flexibility of Infertile Women Visiting Mashhad Specialized Center for Modern Infertility Treatment. Master Thesis, University of Tehran. [Persian]
Shalani, Moin (2016) A study of the effectiveness of compassion therapy on improving meaning in life, self-health and stress of divorced women in Talesh. Master Thesis, Rasht University. [Persian]
Selegman, Martin; Rosnhan, David & Walker, Aline. (2013) Psychological pathology. Translated by Reza Rostami; Siamak Tahmasebi; Jamileh Zarei; Saeedeh Zanoozian and Violet Farzin Rad. Tehran: Arjmand Publications.
Tirch, D. (2017). The compassionate-mind approach to overcoming anxiety: Using the compassion-focused therapy (CFT) to treat worry, panic, and fear. American institute for cognitive therapy, 38, 6-29.
Wells, A. & King, P.(2016) Metacognitive therapy for generalize anxiety disorder: an open trial. J Behav Ther Exp Psychiatry; 37(3): 206-12.
اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق / 179
اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق
حسن شوندی
گروه روانشناسی، واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خمینی شهر، اصفهان، ایران
*سحر خانجانی وشکی
استادیار، گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
چکیده
این پژوهش با هدف تعیین اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق شهر تهران انجام شد. روش پژوهش نيمه آزمایشی با طرح پيش‌آزمون- پسآزمون با گروه كنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه زنان متاهل متقاضی طلاق مراجعه کننده به مرکز مداخله در بحران سازمان بهزیستی شهر تهران در سال 1398 و روش نمونه گیری از نوع در دسترس بود که 15 نفر در گروه آزمايش و 15 نفر در گروه کنترل جایگزین شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه اضطراب بک و همکاران (2017، Beck) و پرسشنامه معنای زندگی استکر (Stecr, 2010) بود. گروه آزمایش 8 جلسه ی 90 دقیقه ای در جلسات شفقت درمانی شرکت کردند و گروه کنترل هیچ گونه مداخله ای دریافت نکرد. در نهایت دادهها با روش آمار توصیفی(میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (تحلیل کوواریانس چندمتغیری و تک متغیری) تجزیه و تحلیل شدند و برای این منظور از نرم افزارSPSS نسخه 25 استفاده شد. نتایج نشان داد که در هر دو متغیر اضطراب و معنای زندگی تفاوت معناداري بين ميانگین نمرات زنان متقاضی طلاق در مرحله پس آزمون در دو گروه آزمايش و گواه وجود داشت. در نتیجه استفاده از اين طرح درماني مي‌تواند به کاهش اضطراب و افزايش معنای زندگی زنان متقاضی طلاق کمک کند و نتایج اين پژوهش، موید براي اثربخشی شفقت درمانی در جهت کاهش اضطراب و افزايش معنای زندگی زنان متقاضی طلاق است تا بتوانند کیفیت زندگی خود را در بحران طلاق افزایش دهند و زندگی شادتری داشته باشند.
کلید واژهها: شفقت درمانی، اضطراب، معنای زندگی، طلاق
The effectiveness of compassion-focused treatment on anxiety and the meaning of life of the women applying for divorce
Hasan Shavandi. M.A
Department of Psychology, KhomeiniShahr Branch, Islamic Azad University, KhomeiniShahr, Isfahan, Iran.
Sahar Khanjani Veshki. Ph.D.
Assistant Professor, Department of Psychology, Faculty of Humanities, Arak University, Arak, Iran.
Abstract
The aim of this study was to determine the effectiveness of compassion-focused treatment on anxiety and the meaning of life of the women applying for divorce in Tehran. The research method was quasi-experimental with pretest-posttest design with control group.The statistical population included all married women applying for divorce referred to an intervention-in-crisis center under the supervision of the organization of well-being of Tehran in 2019 and the convenient sampling method was 15 in the experimental group and 15 in the control group. The research instruments included the Anxiety Questionnaire Beck et al (Beck, 2017) and the Life Meaning Questionnaire Stecr (Stecr, 2010). The experimental group participated in 8 sessions, 90-minute of compassion therapy sessions and the control group did not receive any intervention. Finally, the data were analyzed by descriptive statistics (mean and standard deviation) and inferential statistics (analysis of multivariate and univariate covariance) and for this purpose, SPSS software version 25 was used. The results showed that in both variables of anxiety and meaning of life, there was a significant difference between the mean scores of women applying for divorce in the post-test stage in the experimental and control groups. As a result, using this treatment plan can help reduce anxiety and increase the meaning of life of women applying for divorce and the results of this study confirm the effectiveness of compassion therapy in reducing anxiety and increasing the meaning of life of women applying for divorce to be able to increase their quality of life in the divorce crisis and have a happier life.
Keywords: compassion therapy, anxiety, meaning of life, divorce
خانواده تنها نهاد فطری، طبیعی، بی‌بدیل و جاودانه انسان است. چرایی و ضرورت اولیه پدیدآیی همه نهادها و سازمان‌های اجتماعی برای استقرار و تحکیم نهاد خانواده بوده است (Afrooz, 2020). بر هم خوردن روابط دوستانه و تعادل عاطفی بین زن و مرد، سبب پیدایش تشویش و ناامنی در خانواده می‌گردد و این مهم میتواند موجب ایجاد آسیب‌های فردی و اجتماعی فراوانی گردد(Meinchin, 2014). از نشانه‌های موفقیت بین زوجین، مهارتهای ارتباطی موثر میباشد(Fredman,2016) که مهمترین و بنیادی ترین رکن هر رابطه زناشویی است و از طرفی بحث و درگیری نیز میتواند مخرب‌ترین مولفه باشد (Grey, 2000). وجود ناسازگاری و بروز درگیری‌ها و اختلافات، در نهایت میتواند، منجر به تصمیم جدایی و طلاق گردد، که آسیب‌های جدی را به دنبال خواهد داشت (Haimi & Lerner, 2016).
افزایش ناهنجاری‌های روانشناختی مانند اضطراب (Anxiety) (Harmon, 2017) و بی معنایی زندگی (Morrison, 2011) میتواند ناشی از ناسازگاری‌های بین زوجین باشد که بویژه در بین زنان شایع تر است. اختلال اضطراب یکی از مرسوم ترین ناهنجاری‌های روانپزشکی است (Wells & King, 2016) که در بین زنان متداول تر است (Selegman, Rosnhan & Walker, 2013). اضطراب به عنوان یک بازتاب عاطفی است که اغلب در هنگام تهدید سلامتی شخصی رخ می‌دهد (Heron, O'Connor, Evans, Golding, Glover, 2004) و یک حس نامطبوع و مبهم ترس و هراس و نگرانی با منبع و منشاء ناشناخته است که فرد با آن روبه رو میشود و در برگیرنده ی درماندگی، عدم اطمینان، برانگیختگی و تحریک فیزیولوژیکی بدن است (Scoon & Govandagr, 2011). از جهتی هنگامی که سطح اضطراب فرد بالا می‌رود، به دنبال آن خودسرزنشگری نیز بالا می‌رود و فرد احساس بی ارزشی می‌نماید و زندگی خود را بی معنا و کم ارزش می‌یابد و در واقع می‌توان گفت که فرد معنای زندگیش را از دست می‌دهد (Kayser, 2018). بودن معنا در زندگي، يكي از عللی است كه بر کم و کیف اضطراب اثر گذار است و سبب کاهش آن می‌گردد (Dehdari, 2012). به نظر می‌آید، با معنا بودن زندگی و سطح اضطراب به یکدیگر همبسته هستند و ارتباط معکوس و غیرمستقیمی با یکدیگر دارند. معنا در زندگی (Meaning in Life) به احساس ارتباط با آفریدگار هستي، دارا بودن هدف‌های منطقی در زندگي و حرکت به سمت اهداف مهم و باارزش قلمداد میشود. معنا در زندگي فرد در واقع ماهیتی شناختي دارد زیرا كه شامل اعتقادات فرد در مورد موجود بودن يک هدف نهایی در زندگي، اعتقاد به معنويات و زندگي اخروی میشود (Lavas, 2017).
با توجه به مطالب فوق، زمانی که زوجین در معرض طلاق و جدایی قرار می‌گیرند، بی معنا شدن زندگی و در پی آن اضطراب نمود پیدا می‌کند. در این شرایط مداخلات روانشناختی میتواند، شدت اضطراب آنها را کاهش دهد. یکی از این نوع مداخلات روانشناختی، درمان مبتنی بر شفقت (Compassion Focused Therapy – CFT) است. درمان مبتنی بر شفقت یک مدل یکپارچه است که با روانشناسی تکاملی، علوم اعصاب، نظریه دلبستگی، رفتارگرایی و درمان شناختی رفتاری مرتبط است (Kolts, 2016). یکی از اقدامات مهم این رویکرد درمانی، استفاده از آموزش ذهن مشفق و مهربان در یاری رساندن به فرد و ایجاد امنیت، ملایمت درونی، تسکین و آرامش از طریق شفقت و احساس مهربانی به خود و دیگران میباشد (Tirch, 2017). از نتایج این نوع درمان، همدلی و درک، عدم قضاوت و مقصر دانستن دیگران، تحمل و یا تاب آوری درد و رنج، از راه توجه، تفکر، رفتار، تصویرسازی و حس کردن مهربانانه است (Gilbert, 2014) و در گام اول به فرد کمک می‌کند تا تجربه خود را دریابد و نسبت به آن احساس مهربانانه داشته باشد (Irons & Lad, 2010). علاوه بر این در تمرین‌های شفقت درمانی بر تن آرامی، ذهن آرامی، شفقت به خود و ذهن آگاهی تاکید میشود که نقش به سزایی در آرامش ذهن فرد، کاهش استرس و افکار خودآیند منفی خواهند داشت (Neff & Germer, 2013). درمان مبتنی بر شفقت شامل سه مولفه است که عبارتند از: 1) مهربانی با خویش به جای قضاوت خود، 2) سهیم بودن همه انسان‌ها در انزوا و 3) آگاهی از زمان حال (Neff, 2010). آموزش ذهن مهربان و مشفق به مراجع کمک می‌نماید تا الگوهای شناختی و هیجانی مشکل‌ساز و دردسرساز مرتبط با خشم، اضطراب، خود انتقادگری و شیدایی خفیف را در خودشان تغییر دهند (Elaine & Hollins, 2016).
پژوهش‌های مختلفی درمورد اثر بخشی درمان مبتنی بر شفقت بر خانواده‌های دارای مشکلات خانوادگی صورت گرفته است. در ین زمینه می‌توان به پژوهش تاثیر شفقت درمانی بر اضطراب و استرس (Abolfazli, 2017, Moeini, 2017, Saadati, 2013, Tirch, 2017)، اضطراب و انعطاف پذیری شناختی (Sinapour, 2017)، کیفیت زندگی (Moeini, 2017)، معنای زندگی (Gilbert, P. & Procte, 2016)، خودسرزنش گری، شکست، با زداري هیجانی، انزواي اجتماعی و اضطراب (Montague, 2014)، و روابط دوستانه، اضطراب و استرس (Sexton, Michelle & Kluge, 2013) اشاره کرد. ابوالفضلی (Abolfazli, 2017)، به بررسی تاثیر گروه درمانی شفقت مدار بر کاهش اضطراب و استرس زنان دچار تعارضات زناشویی شهر یزد به روش نیمه تجربی و در نمونه ای 30 نفری از زنان پرداخت، نتایج این پژوهش نشان داد که گروه درمانی شفقت مدار بر کاهش اضطراب و استرس زنان دچار تعارضات زناشویی به طور معناداری تاثیرگذار بوده است. سیناپور (Sinapour, 2017) نیز که به بررسی اثربخشی گروه درمانی مبتنی بر شفقت بر اضطراب و انعطاف پذیری شناختی زنان نابارور پرداخت، به این نتیجه رسید که کاهش معنی دار اضطراب گروه‌‌های آزمایش نسبت به گروه کنترل تحت تأثیر مداخله گروه درمانی مبتنی بر شفقت است. در پژوهش دیگری، معینی (Moeini, 2017) به نقش آموزش خودشفقت ورزي شناختی بر بهبود کیفیت زندگی و کاهش اضطراب و استرس دانش آموزان افسرده اشاره می‌کند. بر اساس پژوهش‌ها می‌توان ادعا کرد که افراد مواقعی که دارای اضطراب مزمن هستند، کیفیت زندگی پایینی دارند و زمانی که می‌توانند به آن غلبه کنند یا حتی آن را کنترل کنند، زندگی با کیفیت تری خواهند داشت. پژوهش سعادتی (Saadati, 2013) نیز موید همین نکته است و نشان می‌دهد می‌توان از طریق آموزش شفقت ورزي بر بهبود اضطراب و استرس غلبه کرد.
با توجه به این که طلاق و جدایی در جامعه ما مبدل به یک «مسئله اجتماعی» شده است که همه گروه‌‌ها و اقشار اجتماعی را در برمی‌گیرد و کسی از نتایج آن در امان نیست و به دلیل اینکه که در این بین زنان و همچنین کودکان آسیب پذیرتر هستند، لزوم به انجام مطالعات وسیع و کارامد در حوزهی طلاق و کاهش آسیب‌های پس از آن وجود دارد. از این رو پژوهش حاضر با هدف کلی تعیین میزان اثربخشی شفقت درمانی بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق شهر تهران و با توجه به این که متغیرهای ذکر شده از چندین بعد تشکیل شده اند، هدف جزیی، تعیین میزان اثربخشی شفقت درمانی بر ابعاد اضطراب و ابعاد معنای زندگی زنان متقاضی طلاق شهر تهران انجام شد.
در نتیجه با توجه به اهداف پژوهش، دو فرضیه صورت بندی شد. فرضیه کلی پژوهش عبارت بود از این که "شفقت درمانی بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق موثر است." فرضیه جزئی پژوهش نیز با توجه به اینکه هر یک از متغیرهای پژوهش از مولفه‌هایی تشکیل شده است، عبارت بود از این که " شفقت درمانی بر ابعاد اضطراب و ابعاد معنای زندگی زنان متقاضی طلاق موثر است ".
روش
روش پژوهش، جامعه آماری و نمونه: این پژوهش جزء تحقیقات تجربی و به روش نيمه آزمایشی بود که طرح پيش‌آزمون- پسآزمون با گروه كنترل مورد استفاده قرار گرفت. زنان متاهل که متقاضی طلاق بودند و به مرکز مداخله در بحران سازمان بهزیستی شهر تهران در سال 1398 مراجعه کرده بودند، جامعه آماری پژوهش را تشکیل دادند و نمونه ای 30 نفری به روش نمونه گیری غیر تصادفی دردسترس انتخاب شد. در ادامه زنانی که متقاضی طلاق بودند و ملاک‌های ورود را داشتند، انتخاب و به صورت تصادفی در گروه آزمايش و گواه جایگزین شدند (15 نفر در گروه آزمايش و 15 نفر در گروه كنترل). معیارهای ورود عبارت بودند از: دارا بودن اضطراب(به عنوان زنان متقاضی طلاق مبتلا به اضطراب شناخته شدند)، دامنه سني 25 تا 45 سال، حداقل تحصیلات دیپلم، داشتن حداقل دو سال سابقه زندگی مشترک، رضایتمندی کامل جهت حضور در جلسات درمانی. همچنین معیارهای خروج عبارت بودند از: غیبت بیش از 2 جلسه، انجام ندادن تکالیف، وقوع رویداد پیش بینی نشده(بیماری‌ها، مرگ و ....)، و ابراز عدم تمایل به همکاری. شیوه ی اجرای کار نیز به این صورت بود که پس از تشخیص مساله و مشخص کردن اهداف پژوهش، نمونه پژوهشی، پروتکل درمانی، ابزارهای گردآوری اطلاعات و مکان اجرای برنامه آموزشی تعیین شد. قبل از اجرای پروتکل درمانی، نمرات تمامی افراد شرکت کننده در پژوهش در متغیرهای وابسته ثبت شد. پس از آن آزمودنی‌های گروه آزمایشی تحت برنامه ی درمانی قرار گرفتند. در پایان دوره ی درمانی تمامی آزمودنی‌ها (گروه آزمایشی و گروه کنترل) مجددا تحت بررسی و اندازه گیری در متغیر اضطراب و معنای زندگی قرار گرفتند. پس از جمع آوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده صورت گرفت.
ابزار پژوهش
پرسشنامه اضطراب بک (Beck): این ابزار توسط بک و همکاران (Beck, Epstein, Brown & Steer, 1990’) ساخته شد که دارای 21 سوال بسته پاسخ با طیف چهار گزینه ای (اصلا، خفیف، متوسط، شدید) است که به ترتیب نمره 0، 1، 2، 3، برای آن منظور میشود. محدوده نمرات بین حداقل صفر تا حداکثر 63 قرار دارد. این ابزار سه حیطه؛ نشانه‌های بدنی، نشانه‌های ذهنی و نشانه‌های هراس را مورد سنجش قرار می‌دهد. لازم به ذکر است نمره برش برای انتخاب افراد به عنوان افراد مضطرب شدید نمره بیشتر از 25 است. انواع روایی همزمان، محتوا، سازه برای پرسشنامه بررسی و مورد تایید قرار گرفته است (بین 80 /0 تا 72/0). همچنین اعتبار گویه‌های این ابزار از طریق آلفای کرونباخ 92/0 گزارش داده شد. بررسی کیفیت روان سنجی این ابزار در جمعیت ایرانی (Kaviani & Mosavi, 2008) نشان از تایید ضریب روایی 72/0 و ضریب اعتبار آزمون دارد. علاوه بر این اعتبار از طریق روش آزمون- آزمون مجدد به فاصله 30 روز 83/0 و آلفای کرونباخ 92/0 گزارش شده است (Kaviani & Mosavi, 2008) همچنین در پژوهش حاضر برای سنجش پایایی پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ، ضریب پایایی کل پرسشنامه 81/0 بدست آمد و برای خرده مقیاس نشانه‌های بدنی 79/0، نشانه‌های ذهنی 83/0 و نشانه‌های هراس 79/0 محاسبه شد. در این پرسشنامه از فرد خواسته شده تا میزان حالت‌هایی مانند "کرختی و گزگز شدن" و "ترس از وقوع حادثه‌ای بد" در یک هفته گذشته را بیان کند.
پرسشنامه معنای زندگی: این پرسشنامه به وسیله استکر (Stecr, 2010) تهیه و ارائه شد. این پرسشنامه 10 عبارت دارد و آزمودنی نظر خود را نسبت به هریک از عبارات و جملات اعلام می‌دارد. برای این کار از مقیاس 7 درجه ای استفاده شده است.آزمودنی عدد مورد نظر و موافق خود را در مقابل هر سوال اعلام می‌کند. اين ابزار معنای زندگی را در دو حیطه حضور و جستجو، مورد سنجش قرار می‌دهد. این پرسشنامه در ایران نیز مورد هنجاریابی قرار گرفت و نتایج رضایت بخشی بدست آمد (Majd Abadi, 2016). روایی همزمان ابزار با پرسشنامه زونبرگ با عنوان معنادهی به زندگی 64/0 و اعتبار این ابزار را 83/0 گزارش کرده اند (Majd Abadi, 2016). در این پژوهش ، سنجش پايايي آزمون با استفاده از ضريب الفاي کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت که ضریب 84/0 حاصل شد و برای هر یک از خرده مقیاس‌های جستجو 81/0 و حضور 82/0 به دست آمد. دو نمونه از گویه‌های این پرسشنامه عبارتند از: "زندگی من هیچ هدف روشنی ندارد" و "معنای زندگی ام را می‌شناسم".
روش اجرا و تحلیل دادهها
شرح جلسات آموزشی: آموزش شفقت درمانی در 8 جلسه‌ی 90 دقیقه ای در بازه زمانی 8 هفته ای صورت گرفت. این جلسات در مرکز مشاوره خانواده توسط درمانگر متخصص که آموزش‌های لازم در این زمینه را دریافت کرده بود، صورت گرفت. شرح جلسات و روش‌هایی که در جلسات درمانی ارائه شد، بر مبنای دستورالعمل (Maboudi, 2004) اقتباس گردیده و شرح جلسات به صورت ذیل بود:
جدول (1): شرح جلسات شفقت درمانی
جلسات | موضوع جلسه |
اول | ایجاد ارتباط اولیه با شرکت کنندگان، مروري بر سازمان و دستورالعمل جلسات، آگاهی یافتن از راهنمایی خودکار با استفاده از وارسی بدنی، آگاهی از راهنمایی خودکار و ارائه تکالیف خانگی. |
دوم | آموزش به زنان در مورد مواجه با حس‌هاي ناراحت کننده یا سرگردانی ذهنی ، با استفاده از وارسی بدنی. آموزش مهارتهای دانش افزایی، کاربستن، ارزشیابی، تحلیل و ترکیب. |
سوم | آگاهی از رابطه بین خلق، افکار، احساسات و وقایع با فضاي تنفس سه دقیقه اي. بحث گروهی آثار مهربانی با خود به جای قضاوت خود. در نهایت، ارایه تکلیف خانگی. |
چهارم | مرور تکالیف جلسات قبل. تمرین تنفس. گفتگو در باره اشتراک همه انسان‌ها در مشکلات و این که همه افراد دچار مشکل می‌گردند و درد و رنج جزو طبیعی از وضعیت انسان است. در پایان حضور ذهن نسبت به تنفس و بدن. |
پنجم | گفت و گو در باره آثار آگاهی از زمان حال و رفتاری مطابق با واقعیت‌ها. پذیرش و قبول واقعیت‌های زندگی افراد. |
ششم | گفتگو پیرامون آثار نگرش منفی به خود و افراد دیگر در روابط و خطاهاي تفسیري. گفتگو پیرامون مهارتهای لازم براي جلوگیري از تفسیرهاي ناروا و نیز در ارتباط با مشکلات حاضر و قبول بدون قضاوت، آگاهی از افکار خودآیند منفی. در پایان، یاد دادن تحریف‌هاي شناختی، نتایج و روشهاي مقابله با آنها. |
هفتم | گفتگو پیرامون راهبردهاي افزایش معنا در زندگی و ممانعت از رفتارهاي برتری طلبانه و انتقادي. ارایه تکلیف خانگی. |
هشتم | خواستن از زنان که در مورد حمله به خود صحبت نمایند که این صحبت‌ها همراه با توجه، تفکر و رفتار دلسوزانه باشد و تمرینی جهت ایجاد احترام و چگونگی ایجاد تصاویر مهربانانه با ارائه مراقبه‌هاي لازم. |
در نهایت؛ داده‌های حاصل از ابزار انداره گیری با روشهای آمار توصیفی از قبیل میانگین و انحراف استاندارد و آمار استنباطی، تحلیل کوواریانس چندمتغیری و تک متغیری تجزیه و تحلیل شدند و برای این منظور از نرم افزار SPSS نسخه 25 استفاده شد.
يافته‌ها
ابتدا یافتههای توصیفی متغیرهای پژوهش و ابعاد آنها در جدول 2 ارائه شده است.
جدول(2): ميانگين و انحراف معيار نمرات متغیرهای پژوهش در گروه آزمايش و گواه
| پس آزمون | ||
متغیر وابسته | گروه | ميانگين | انحراف معيار |
علایم بدنی | آزمايش | 87/13 | 68/1 |
کنترل | 93/20 | 57/2 | |
علایم ذهنی | آزمايش | 60/3 | 05/1 |
کنترل | 26/7 | 28/1 | |
علایم هراس | آزمايش | 67/5 | 90/0 |
کنترل | 67/12 | 41/2 | |
حضور | آزمايش | 33/25 | 89/2 |
گواه | 07/19 | 79/2 | |
جستجو | آزمايش | 47/19 | 55/1 |
گواه | 80/15 | 85/3 | |
همانگونه که در جدول 2 مشاهده میشود میانگین نمرات پس آزمون مولفههای اضطراب(بدنی، ذهنی، هراس) در گروه آزمایشی 87/13، 60/3 و 67/5 در گروه گواه برابر با 93/20، 26/7 و 67/12 و میانگین نمرات مولفههای زندگی(حضور و جستجو) در گروه آزمایشی 33/25 و 47/19و در گروه گواه برابر با 07/19 و 80/15است.
ابتدا فرضیه اول پژوهش با عنوان "شفقت درمانی بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق موثر است." مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به اینکه پژوهش حاضر که از نوع پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل بود، و اینکه متغیر وابسته مولفههای متغیرهای اضطراب و معنادرمانی بودند که به طور همزمان تحلیل شدند، از روش تحلیل کوواریانس چند متغیره (Multivariate Analysis of Covariance – MANCOVA) استفاده شد. لازم به ذکر است که پیش آزمون متغیرهای پژوهش به عنوان عامل کووریت (همراه) در نظر گرفته شدند. در این نوع تحلیل باید مفروضههای ذیل رعایت گردد تا بتوان به نتایج بدست آمده اطمینان کرد. یکی از این مفروضه‌ها، بررسی همسانی ماتریسهای واریانس- کوواریانس میباشد که بدین منظور از آزمون باکس(Box's Test of Equality of Covariance Matrices) استفاده شده است. برای نمرات پس آزمون (0.30P= و 0.38F= و9.49Box`sM=) محاسبه شد. میزان معناداری آزمون باکس از 0.05 بیشتر است، لذا نتیجه گرفته میشود که همگنی ماتریس واریانس-کوواریانسها رد نشد. در ادامه جهت بررسی مفروضه نرمال بودن دادهها از آزمون نرمال بودن چندمتغیره شایپرو ویلک (Shapiro-Wilk - test for Multivariate Normality) استفاده شد که مقدار بدست آمده (0.44P= و 12.16Mvw=) نشان از نرمال بودن دادهها دارد. برای بررسی همگنی واریانس دو گروه در مرحله پس آزمون، از آزمون همگنی واریانس‌های لوین (Levene's Test for Equality of Variances) استفاده شد که نتایج آزمون و معنی داری به دست آمده حاکی از رد نشدن این مفروضه برای تمامی متغیرها داشت (0.05P>). مفروضه مهم دیگر تحلیل کوواریانس چندمتغیری همگونی ضرایب رگرسیون است. لازم به ذکر است که آزمون همگنی ضرایب رگرسیون از طریق تعامل پیشآزمون متغیرهای پژوهش و متغیر مستقل (شفقت درمانی) مورد بررسی قرار گرفت که نتایج نشان داد، معنیداری هیچ یک از متغیرها کمتر از 05/0 نبود که می‌توان ادعا کرد همگونی ضرایب رگرسیون رد نشد. با توجه به برقراری مفروضههای تحلیل کوواریانس چندمتغیری، امکان استفاده از این آزمون آماری وجود داشت.
آماره چندمتغیری مربوطه یعنی لامبدای ویلکز در سطح اطمینان ۹۵ درصد (0.05α=) معنی دار (0.001P= و 14.22F= و 0.78Wilks' lambda =) میباشد. بدین ترتیب ترکیب خطی پنج متغیر وابسته (علائم بدنی، علائم ذهنی، علائم هراس، حضور، جستجو) پس از تعدیل تفاوت‌های متغیرهای همپراش از متغیر مستقل (شفقت درمانی) تاثیر پذیرفته است. بنابراین نتیجه گرفته میشود که تحلیل کوواریانس چندمتغیری به طور کلی معنادار است. به عبارت دیگر نتایج تحلیل نشان می‌دهد که روش شفقت درمانی بر ترکیب خطی متغیرهای وابسته موثر بوده است.
با توجه به این که آزمون چندمتغیری مذکور معنادار بوده و ترکیب متغیرهای وابسته از نوع درمان اثر پذیرفته است، لذا بعد از آن به بررسی فرضیه دوم پژوهش با عنوان " شفقت درمانی بر ابعاد اضطراب و ابعاد معنای زندگی زنان متقاضی طلاق موثر است "، پرداخته شده است. این فرضیه به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا هر کدام از متغیرهای وابسته به طور جداگانه از متغیر مستقل اثر پذیرفته است یا خیر؟. به منظور مقایسه میانگین نمرات پسآزمون زیرمقیاسهای 5 گانه دو متغیر اضطراب و معنای زندگی بعد از کنترل اثر پیشآزمون در دو گروه از آزمون تجزیهوتحلیل کوواریانس تک متغیره استفاده شد که نتایج آن در جدول 3 ارائه شده است.
جدول (3): نتایج تجزیه و تحلیل کوواریانس تکمتغیره جهت مقایسه نمرات پسآزمون
متغیرها | منبع تغییرات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | P | 2η | توان |
علایم بدنی | پیش آزمون | 1 | 85/337 | 75/69 | 001/0 | 73/0 | 99/0 |
گروه | 1 | 56/98 | 22/73 | 001/0 | 74/0 | 99/0 | |
علایم ذهنی | پیش آزمون | 1 | 98/367 | 76/145 | 001/0 | 85/0 | 99/0 |
گروه | 1 | 85/337 | 75/69 | 001/0 | 73/0 | 99/0 | |
علایم هراس | پیش آزمون | 1 | 56/98 | 22/73 | 001/0 | 74/0 | 99/0 |
گروه | 1 | 98/367 | 76/145 | 001/0 | 85/0 | 99/0 | |
حضور | پیش آزمون | 1 | 09/286 | 66/33 | 001/0 | 56/0 | 99/0 |
گروه | 1 | 33/78 | 99/46 | 001/0 | 63/0 | 99/0 | |
جستجو | پیش آزمون | 1 | 09/286 | 66/33 | 001/0 | 56/0 | 99/0 |
گروه | 1 | 33/78 | 99/46 | 001/0 | 63/0 | 99/0 |
با توجه به نتایج جدول 3، F مشاهده شده در سطح 
تفاوت معناداري را بين ميانگین نمرات مولفههای اضطراب (علایم بدنی، علایم ذهنی و علایم هراس) و مولفههای معنای زندگی(حضور و جستجو) زنان متقاضی طلاق در مرحله پس آزمون در گروه آزمايش و گواه نشان مي‌دهد. بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت که آموزش مبتنی بر شفقت درمانی بر مولفههای اضطراب و مولفههای معنای زندگی زنان متقاضی طلاق تاثیر داشته است.
بحث و نتیجه گیری
تعیین میزان اثربخشی شفقت درمانی بر اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق شهر تهران، هدف کلی و تعیین میزان اثربخشی شفقت درمانی بر ابعاد اضطراب و ابعاد معنای زندگی زنان متقاضی طلاق شهر تهران هدف جزیی پژوهش حاضر بود. نتایج حاصل شده، تفاوت معنادار بين ميانگین نمرات اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق را در گروه آزمايش و گواه نشان داد. بنابراين مي‌توان گفت که شفقت درمانی بر تغییرات معنی دار یکی از مولفههای اضطراب و معنای زندگی زنان متقاضی طلاق تاثیر داشته است. علاوه بر این جهت تعیین اینکه به طور مجزا، کدامیک از مولفههای پنج گانه ی علایم بدنی، علایم ذهنی، علایم هراس (مولفههای اضطراب)، حضور و جستجو (مولفههای معنای زندگی) از شفقت درمانی تاثیر پذیرفته اند، از آزمون‌های پیگیری استفاده شد و نتایج نشان داد که شفقت درمانی بر تمامی مولفههای ذکر شده موثر بوده است. در نتیجه، شفقت درمانی در کاهش مولفههای اضطراب و در افزایش مولفههای معنای زندگی نقش معنی داری داشته است. در ادامه به تبیین و تفسیر نتایج براساس هر یک از متغیرهای اضطراب و معنای زندگی پرداخته شده است.
در ارتباط با متغیر اضطراب مشخص شد که شفقت درمانی بر اضطراب و مولفههای اضطراب زنان متقاضی طلاق تاثیر داشته است. در نتیجه مي‌توان گفت که شفقت درمانی بر علایم بدنی، علایم ذهنی و علایم هراس زنان متقاضی طلاق تاثیر داشته است. یافتههای پژوهش حاضر در راستای یافتههای پژوهش ابوالفضلی (Abolfazli, 2017)، سیناپور (Sinapour, 2017)، معینی (Moeini, 2017)، سعادتی (Saadati, 2013)، محسن زاده(Mohsen Zadeh, 2012)، ترچ (Tirch, 2017)، گیلبرت و پروکتر (Gilbert, P. & Procte, 2016)، مونتاگو (Montague, 2014)، و سیکستون و همکاران (Sexton, Michelle & Kluge, 2013) میباشد. با توجه به همسویی نتایج پژوهش‌های ذکر شده می‌توان گفت که گروه درمانی مبتنی بر شفقت بر کاهش اضطراب و مولفههای اضطراب موثر است و موجب میشود افراد دید واقعبینانه تری نسبت به مشکلات پیدا کنند که در نتیجه منجر به کاهش اضطراب میشود. با توجه به این که فرد مبتلا به اضطراب، علایم بدنی، ذهنی و هراس از خود نشان می‌دهد، کمک به درک مشکل و این که مشکل واقعیتی است که می‌توان در برابر آن از راهبردهای موثر استفاده کرد، به فرد کمک می‌کند تا ابتدا به لحاظ ذهنی آمادگی بالاتری پیدا کند و در ادامه هراس کمتری داشته باشد که در پی آن نشانه‌های جسمانی اضطراب نیز کاهش خواهد یافت و در کل زندگی نرمال تری خواهد داشت. با استفاده از تکنیک «آگاهی از رابطه بین خلق، افکار، احساسات و وقایع» در درمان مبتنی بر شفقت، می‌توان افکار، عوامل، تصاویر و رفتارهای تسکین بخش زنان متقاضی طلاق را از حالت بیرونی به درونی تبدیل کرد و عوامل بیرونی که موجبات آرامش و امنیت را در ذهن را بوجود می‌آورد، به درون ذهن هدایت کرد و بدین گونه احساس آرامش و شادی را برای زنان درونی سازی نموده و اضطراب آنها را که ناشی از رویداد طلاق میباشد، کاهش داد.
در نتیجه می‌توان ادعا کرد در این پژوهش زنان متقاضی طلاق گروه آزمایش آموختند که احساسات دردناک را سرکوب نکنند و به جای اجتناب ذهنی، این تجربه را شناسایی و نسبت به آن احساس شفقت داشته باشند و بدین ترتیب از اضطراب ناشی از تعارضات زناشویی رهایی یابند. همچنین می‌توان گفت، با آموزش ذهن آگاهی در فرآیند شفقت درمانی، زنان گروه آزمایش توانسته اند که نشخوارگری فکری خود را کاهش دهند و همین امر منجر به کاهش هیجانهای منفی (عدم سازگاری) در آنها شده و با توجه به استفاده از تکنیک « حضور ذهن نسبت به تنفس و بدن(تمرین هشیاري)» اضطراب بدنی، ذهنی، و اضطراب هراس را به طور معناداری کاهش دهند. درواقع شفقت به خود، همانند یک ضربه گیر در مقابل اثرات وقایع منفی بحران طلاق عمل می‌کند. بنابراین زنان گروه آزمایش با آموزش‌های دریافتی توانسته اند به مهارت شفقت ورزی بالایی دست یابند و از آن جا که با سخت گیری کمتر، خودشان را مورد قضاوت قرار می‌دهند، وقایع منفی زندگی در فرآیند بحران طلاق را راحت تر می‌پذیرند و خودارزیابی‌ها و واکنش‌هایشان دقیق تر و بیشتر بر پایه عملکرد واقعیشان صورت می‌گیرد.
متغیر دیگر نیز معنای زندگی میباشد. با توجه به نتایج بدست آمده مي‌توان گفت که شفقت درمانی بر معنای زندگی و مولفههای معنای زندگی زنان متقاضی طلاق تاثیر داشته است. یافتههای پژوهش حاضر در راستای یافتههای پژوهش شالانی(shalani, 2016)، معبودی(maboudi, 2015)، گیلبرت و پروکتر (Gilbert & Procter, 2016) و مونتاگو (Montague, 2014) میباشد. بر اساس نظر ترچ (Tirch, 2017) درمان مبتنی بر شفقت با یکپارچه سازی بین افکار و هیجانات، توانسته پلی بر شکاف سنتی بین هیجان و شناخت در حوزه رفتار درمانی شناختی بزند و با استفاده از آموزش ذهن مشفق، اضطراب افراد را کاهش دهد. در تحقیق مونتاگو (Montague, 2014) نیز متغیرهایی مانند خودسرزنش گری، شکست، بازداري هیجانی، انزواي اجتماعی و اضطراب، به طور معناداری تحت تاثیر درمان مبتنی بر شفقت ورزی قرار گرفتند. در تبیین یافتههای پژوهش در رابطه با معنای زندگی می‌توان گفت که پژوهشگر با استفاده از تکنیک آثار خطاهاي تفسیري و نگرش منفی نسبت به خود و دیگران و پرهیز از رفتارهاي سلطه جویانه و انتقادي (به چالش طلبیدن زنان از طریق گفتگوي گروهی) و همچنین تکنیک حضور ذهن نسبت به تنفس و بدن(تمرین هشیاري) در درمان شفقت ورزی توانسته است، آگاهی لازم را به زنان متقاضی طلاق گروه آزمایش در مورد درک واکنش‌ها و احساسات جسمانی بدهد. این فرآیند موجب فعال سازی سیستم ذهنی دلسوزانه شده و موجب توجه بیشتر به یافتن اهداف زندگی و معنادهی به آنها در زنان متقاضی طلاق شده است. بنابراین، زنان گروه آزمایش با دریافت مهارتهای لازم در مورد شفقت ورزی در فرآیند جلسات برگزار شده، احساس شفقت ورزی بیشتری را بدست می‌آوردند و در تجربه وقایع ناخوشایند، با در نظر گرفتن این که انسان ممکن است خطا کند و همه انسان‌ها مرتکب اشتباه و تصمیم اشتباه می‌شوند، احساسات منفی کمتری را تجربه می‌کردند (مؤلفه اشتراکات انسانی) و بدین ترتیب توانایی بیشتری را در مدیریت اضطراب و کاهش آن و به دنبال آن آرامش بیشتری را در جهت معنادهی به زندگی تجربه می‌کردند. همچنین می‌توان گفت که زنان گروه آزمایش با دریافت مهارتهای لازم در مورد شفقت ورزی در فرآیند جلسات برگزار شده، شفقت خود در سه موقعیت مواجهه با حوادث منفی واقعی، به یادآوردن حوادث منفی گذشته و تصور حوادث منفی و عواطف منفی را درک نمودند و منجر به تسهیل توانایی آنها در مقابله با عواطف منفی شد. بر همین اساس، تمایل بیشتری برای پذیرش نقش و مسئولیت خود در حوادث منفی بحران طلاق دارند. زنان می‌توانند اتفاقات منفی طلاق را با آنچه واقعا وجود دارد در ارتباط ببینند، اما همین حوادث منفی را کمتر نشخوار می‌کنند و در نتیجه در مواجهه با اشتباهاتشان کمتر هیجانهای منفی را تجربه می‌کنند و با امنیت روانی بیشتر می‌توانند، اهداف و معنای زندگی خود را دریابند.
از نقاط قوت این پژوهش می‌توان به کاربردی بودن آن برای مشاوران و روانشناسان خانواده اشاره کرد. لذا استفاده از نتایج پژوهش حاضر در جلسات درمانی سبب کاهش اضطراب، افزایش معنا و زندگی شادتر در زنان متقاضی طلاق میشود. همچنین به مراکز مشاوره و مراکز فرهنگی پیشنهاد میشود که جهت کاهش اضطراب، ارتقاء بهداشت روانی و بهبود معنا در زندگی از شفقت درمانی استفاده کنند. انجام هر پژوهشی قاعدتا با محدودیتهایی در اجرای آن پژوهش مواجه است. از جمله محدودیتهای این پژوهش شیوه نمونهگیری میباشد که میتواند بر نتایج به دست آمده تاثیر بگذارد. علاوه بر این با توجه به ماهیت موضوع پژوهشی و شرایط خاص آزمودنی‌ها (افراد متقاضی طلاق)، امکان سنجش نمرات پیگیری میسر نشد و لذا می‌توان از این مورد نیز به عنوان محدودیت نام برد. همچنین با توجه به اینکه این پژوهش در شهر تهران صورت گرفته است، باید در تعمیم نتایج دقت شود و اینکه پیشنهاد میشود در صورت امکان در مکانهایی که دارای فرهنگ متفاوتی هستند نیز اجرا شود تا بهتر بتوان درمورد نتایج پژوهش قضاوت کرد. در پژوهش‌های بعدی نیز به مقایسه این روش با سایر روشهای درمانی پرداخته شود و این مداخله برای سایر متغیرهای زندگی زناشویی، بررسی شود.
تشکر و قدردانی
در پایان پژوهشگران از زنان به دلیل شرکت در طرح و همچنین از همکاران مرکز مداخله در بحران سازمان بهزیستی که همکاری بسیاری داشتهاند، تشکر و سپاسگزاری می‌نمایند.
منابع
Abolfazli, Z (2017). A study of the effect of compassionate treatment group on reducing anxiety and stress in women suffering from marital conflicts in Yazd. Master Thesis, Yazd University. [Persian]
Ali, G. (2020). The Transcendent Family in the Shadow of Fulfillment of Emotional Rights. Quarterly Journal of Family and Research, 17(1), 11-20.[Persian]
Beck, A. T., & Steer, R. A. (1990). Manual for the Beck anxiety inventory. San Antonio, TX: Psychological Corporation.
Bratt, A. S., Svensson, I., & Rusner, M. (2019). Finding confidence and inner trust as a parent: experiences of group-based compassion-focused therapy for the parents of adolescents with mental health problems. International journal of qualitative studies on health and well-being, 14(1), 1684166.
Dehdari, Narges (2013). The relationship between having meaning in life with students' anxiety and stress. Master Thesis, Chamran University. [Persian]
Elaine, B. J & Hollins, M. (2016). Exploration of a training programme for student therapists that employs compassion-focused therapy (CFT) to develop compassion for self rumination. The Arts in Psychotherapy, 22, 5-13.
Fredman, S. J., Pukay-Martin, N. D., Macdonald, A., Wagner, A. C., Vorstenbosch, V., & Monson, C. M. (2016). Partner accommodation moderates treatment outcomes for couple therapy for posttraumatic stress disorder. Journal of consulting and clinical psychology, 84(1), 79.
Gilbert, P. (2010). Compassion-focused therapy: Distinctive features (CBT distinctive features). London: Routledge.
Gilbert, P. & Procter, S.(2016). Compassion focused therapy for people with high Meaning in Life and anxiety: overview and pilot study of a group therapy approach. Clinical Psychology & Psychotherapy; 13: 353-79.
Gilbert, P. (2014). The origins and nature of compassion focused therapy. British Journal of Clinical Psychology, 53, 6-41.
Harmon, D. K.H. (2017). Black men and marriage: the impact of spirituality, religiosity and marital commitment on marital satisfaction. Unpublished doctoral dissertation: Alabama University.
Haimi, M., & Lerner, A. (2016). The impact of parental separation and divorce on the health status of children, and the ways to improve it. Journal of Clinical & Medical Genomics, 1-7.
Heron, J., O'Connor, T. G., Evans, J., Golding, J., Glover, V., & ALSPAC Study Team. (2004). The course of anxiety and depression through pregnancy and the postpartum in a community sample. Journal of affective disorders, 80(1), 65-73.
Ho, M. Y., Cheung, F. M., & Cheung, S. F. (2010). The role of meaning in life and optimism in promoting well-being. Personality and individual differences, 48(5), 658-663.
Irons, C. & Lad, S. (2017). Using Compassion focused therapy to Work with Shame and Self-Criticism in Complex Trauma. Australian Clinical Psychologist, 3(1): 47-54.
Kayser, K. (2018). When love dies: the process of marital disaffection. New York: Guilford Press.
Kolts, R. L. (2016). CFT made simple: a clinician's guide to practicing compassion-focused therapy. New Harbinger Publications.
Lavas, F.(2017). The Relationship between meaning of life and optimism with subjective well-being. Journal of Psychology, 17: 3-17.
Lander, A. (2019). Developing self compassion as a resource for coping with hardship: exploring the potential of compassion focused therapy. Child and Adolescent Social Work Journal, 36(6), 655-668.
Montague, M. (2014). The effects of cognitive and metacognitive strategy instruction on the mathematical problem solving of middle school students with learning disabilities. Journal Learning Disability, 25, 230-248.
Morrison, D.(2011(. The Divorce process and young children's well-being. Jornal of marriage and the family,2(2)303-314.
Maboudi, Zohreh (2015) A study of the effectiveness of Compassion focused therapyon the meaning of life and marital commitment of couples suffering from marital conflict in Karaj. Master Thesis, University of Tehran. [Persian]
Mazdeh, R. Z., Grafar, A., Davarniya, R., & Gharmkhani, M. B. (2019). The effectiveness of compassion-focused therapy (CFT) in improving quality of life and parental self-efficacy in mothers of autistic children. Depiction of Health, 9(4), 233-243. [Persian]
Mohsenzadeh, Siavash (2012) A study of the effectiveness of compassion therapy on anxiety, stress and marital intimacy of couples with marital conflict in Jiroft. Master Thesis, Kerman University. [Persian].
Moeini, Kobra (2017) Evaluation of the effectiveness of cognitive compassion treatment on improving the quality of life, anxiety and stress of depressed students in Yasuj. Master Thesis, Shiraz University. [Persian]
Minochin, Salvador, (1394). Family and family therapy. Translated by Baqer Sanaei Tehran, Amirkabir
Neff, K. D. (2009). The role of self-compassion in development: A healthier way to relate to oneself. Human development, 52(4), 211-214.
Neff, K.D. & Germer, C.K. (2013). A pilot study and randomized controlled trial of the mindful selfcompassion program. Journal of Clinical Psychology, 69(3): 28- 44
Scoon, J & Govandagr, M.(2010). Negative metacognitive beliefs moderate the influence of perceived stress and anxiety in long-term anxiety. Psychiatry research, 25, 20-29.
Sexton, M.B., Michelle, R.B. & Kluge, S.(2013). Compassion focused therapy in women experiencing infertility using the CD-RISC: Examining infertility-related stress, general Anxiety, and friendship. Journal of Psychiatric Research; 44: 236–241.
Saadati, Elham (2013) A study of the effectiveness of compassionate treatment on improving anxiety and stress in infertile women with obsessive-compulsive disorder in Hamadan. Master Thesis, Hamadan Azad University. [Persian]
Sinapour, Maryam (2017) A Study of the Effectiveness of Compassion focused therapyGroup on Anxiety and Cognitive Flexibility of Infertile Women Visiting Mashhad Specialized Center for Modern Infertility Treatment. Master Thesis, University of Tehran. [Persian]
Shalani, Moin (2016) A study of the effectiveness of compassion therapy on improving meaning in life, self-health and stress of divorced women in Talesh. Master Thesis, Rasht University. [Persian]
Selegman, Martin; Rosnhan, David & Walker, Aline. (2013) Psychological pathology. Translated by Reza Rostami; Siamak Tahmasebi; Jamileh Zarei; Saeedeh Zanoozian and Violet Farzin Rad. Tehran: Arjmand Publications.
Tirch, D. (2017). The compassionate-mind approach to overcoming anxiety: Using the compassion-focused therapy (CFT) to treat worry, panic, and fear. American institute for cognitive therapy, 38, 6-29.
Wells, A. & King, P.(2016) Metacognitive therapy for generalize anxiety disorder: an open trial. J Behav Ther Exp Psychiatry; 37(3): 206-12.