اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر راهبردهای سازگارانه و ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد تحت درمان نگهدارنده با متادون

محورهای موضوعی : بالینی

ساره پیمان ¹ , مهین عسکری ^{2 *} , سیدعبدالوهاب سماوی ³ , آزیتا امیرفخرایی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه روان شناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران
2 - دانشیار دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران
3 - استاد گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
4 - استادیار گروه روانشناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران

تاریخ دریافت : 1401/03/23 تاریخ پذیرش : 1401/04/13 تاریخ انتشار : 1403/12/12

کلید واژه: درمان مبتني بر پذيرش و تعهد, تنظيم شناختي هيجان, معتاد, متادون,

چکیده مقاله :

اعتياد به مواد مخدر به عنوان يك اختلال روان پزشكي، با ابعاد زيست شناختي، روان شناختي، اجتماعي و معنوي يكي از مشكلات عصر حاضر است. هدف از این پژوهش تعیین اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر راهبردهای سازگارانه و ناسازگارنه تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد تحت درمان نگهدارنده با متادون در مراکز ترک اعتیاد شیراز در سال (1399) بود. این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون  با گروه کنترل و روش نمونه گیری هدفمند بود که با توجه به ملاک‌های وردد و خروج مورد نظر در روش پژوهش انجام شد. گروه آزمایشی، در 12 جلسه 90 دقیقه ای تحت مداخله درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد قرار گرفتند اما گروه کنترل در زمان انجام پژوهش مداخله خاصی را دریافت نکردند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه­ي نظم‌جويي شناختي هيجان گارنفسكي(1999Garnefsky) بود که به منظور تعیین اثربخشی درمان، قبل از شروع مداخله و پس از آن توسط آزمودنی­ها تکمیل گردید. نتايج اجرای تحلیل كوواريانس حاکی از آن بودكه درمان مبتني بر پذيرش و تعهد باعث افزايش راهبردهای سازگارانه تنظیم شناختی هیجان و كاهش استفاده از راهبرد ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد گردید(01/0P<). نتايج نشان داد كه درمان مبتني بر پذيرش  و تعهد تاثیر معناداری بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد در حال ترک دارد و درمان موثري براي بهبود بيماران مبتلا به اعتياد است و مي­توان از اين شيوه درماني در كنار ساير روشهاي دارويي استفاده کرد.

چکیده انگلیسی:

Drug addiction as a psychiatric disorder with biological, psychological, social and spiritual dimensions is one of the problems of the present age. The main purpose of this study was to determine the effectiveness of acceptance and commitment therapy on adaptive and maladaptive strategies of cognitive emotion regulation in methadone maintenance addicts in Shiraz addiction treatment centers in (1399). This research was a quasi-experimental study with a pre-test-post-test design with a control group and purposive sampling method, which was performed according to the desired entry and exit criteria in the research method.The group performed an experiment in 12 0-minute sessions of treatment on acceptance and testing, but the control group performed the intervention during the research..The instrument used in this study was Garnefsky Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (1999) which was completed by the subjects before and after the intervention to determine the effectiveness of the treatment. The results of analysis of covariance indicated that the treatment was based on Acceptance and commitment increased adaptive cognitive emotion regulation strategies and decreased the use of maladaptive cognitive emotion regulation strategies in addicted individuals (P <0.01). The results showed that acceptance-based therapy has a significant effect on cognitive regulation of emotion in addicts leaving and is an effective treatment for the recovery of addicted patients and this treatment can be used along with other drugs.

منابع و مأخذ:

Asli Nejad, Meshki, M., & M.(2013). Teaching life skills and preventive behaviors of substance abuse in students". Journal of Fasa University of Medical Sciences, 11 (3). [Pesian]
Azizi, A., Mirzaei, A., & Shams, J. (2010). The study of the relationship between disturbance tolerance and emotional regulation with students' dependence on smoking. Hakim Research Journal. 13 (1). [Pesian]
Bach, P. A., & Moran, D. J. (2008). ACT in practice: Case conceptualization in acceptance and commitment therapy. New Harbinger Publications.
Butt, M. M., Sanam, F., Gulzar, S., Yahya, F. (2013). Cognitive emotional regulation and forgiveness. Interdisciplinary Journal of contemporary research in Business, 4 (12), 769-792. [Pesian]
Carlson, JM. (2012).Trait reappraisal is assocciated with resilience to acute psychological stress.Jornal of research in personality,46,609-613.
Cohen, O. , & Dekel , R .(2000). Sense of coherence ways of coping and well-being. Contemporary family therapy, (22) , 467-486.
Doran, N., McChargue, D., Cohen, L. (2007). Impulsivity and the reinforcing value of cigarette smoking. Addictive Behaviors, 32(1), 90–98. DOI: 10.1016/j.addbeh.2006.03.023.
Forman, EM., Herbert, JD., Moitra, E., Yeomans, PD., Geller ,PA. A., 2007. Randomized controlled effectiveness trial of acceptance and commitment therapy and cognitive therapy for anxiety and depression. Behav Modif. 2007;31(6):772-99.
Garnefski, N., & Kraaij, V. (2006). Relationships between cognitive emotion regulation strategies and depressive symptoms: A comparative study of five specific samples. Personality and Individual Differences, 40, 1659-1669.
Garnefski, N., Baan, N., & Kraaij, V.(2005). Psychological distress and cognitive emotion regulation strategies among farmers who fell victim to the foot-and-mouth crisis. Personality and Individual Differences; 38(6): 1317-27.
Gross, J. J., 1998a. Antecedent- and response-focused emotion regulation: Divergent consequences for experience, expression. Journal of Personality and Social Psychology, 74, 224-237.
Gross, J., Jazaieri. (2013). Emotion, Emotion Regulation, and Psychopathology: An Affective Science Perspective. Clinical Psychological Science 2 (4), 387-401.
Garnefski,N., Karaaij, V.(2006). Relationship between cognitive emotion regulation strategies and depressive symptoms: A comparative study of five specific samples. Personality and individual difference,40(8),1659-1669
Grooss J. J. (2015). Handbook of Emotion Regulation: Guilford Publications; 2015.
Hasani, J. (2010). Reliability and validity of Persian of the cognitive emotion regulation questionnaire (CERQ). Journal of clinical psychology, 24,139-152. [Pesian]
Hayes, S., Luoma. J.B., & Bond. F. (2006). Acceptance and commitment therapy: Model, processes and outcomes. Behavior Research and Therapy, (44), 1-25.
Hayes, S., Strosahl, K. D., & Wilson, K. (2012). Acceptance and commitment therapy: The process and practice of Mindful change. The Guilford Press.
Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G., 1999. Acceptance and commitment therapy (p. 6). New York: Guilford.
Hwang j., 2006. A proves sing model of emotion regulation: insight from the attachment system. PH.D thesis in art and science, United state, Georgia State University.
Hosniyaei, A., Ahadi, H., Fathi, L., Heidari, A.R., & Mazaheri, M.R.( 2013). Effect of group training based on acceptance and commitment on job stress and burnout. Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 19(2), 109-120. [Pesian]
Izadi, R., & Abedi, MR. (2015). Acceptance and commitment based therapy .Tehran, Gangal Publications.
Jacobs, M., Snow, J., Geraci, M., Vythilingam, M., Blair, RJR., Dennis , S., Charney , Daniel S., Pine, B., 2008. Association between Level of Emotional Intelligence and Severity of Anxiety in Generalized Social Phobia. J Anxiety Disord. 2008 Dec; 22(8): 1487–1495. Published online 2008 Mar 13. doi: 10.1016/j.janxdis.2008.03.003. [Pesian]
Jahangiri, Milad; Golmohamedian, Mohsen; Hojjatkhah, Seyyed Mohsen (2017). The effectiveness of treatment based on acceptance and commitment to rumination and psychological flexibility in addicts undergoing methadone treatment. Addiction Quarterly Journal of Substance Abuse Research. 48 (12), 184-169. [Pesian]
Janfaza, Manor; Shirazi, Mahmoud (2014). The predictive role of emotional regulation and self-control difficulties with addiction potential in substance dependent individuals. Addiction Quarterly Journal of Substance Abuse Research. 33 (9), 69-57. [Pesian]
Kakouie Dinaki, I., & Qavami, N.(2015). Study of gender characteristics and consequences of women's tendency to substance abuse. Social Health and Addiction, 1(4). [Pesian]
Kiyani, AR., Qasemi, N., & Pourabbas, A. (2012).The effectiveness of group therapy and mindfulness-based acceptance and commitment therapy on craving and cognitive emotion regulation in glass consumers. Addiction Research, 6 (24), 36-27. [Pesian]
Muqtada'i, M., & Khoshakhlaq, H.( 2015).The effectiveness of acceptance and commitment based therapy on the psychological flexibility of veterans' spouses. Journal of Janbazan Medicine, 7 (4), 184-188. [Pesian]
Lee, E, B., An, W., Levin, M.E., & Twohing, M.P.(2015). An initial meta-analysis of acceptance and commitment Therapy for treating substance use disorders. Drug and Alcohol Dependence, 155, 1-7, DOI: 10.1016/i.drugalcdep 2015.08.004 .
Myberg, L. (2011). Forgiveness as a mechanism of self-regulation: An ego depletion model. Unpublished dissertation in psychology, University of Richmond.
Mohammadi, Leila; Salehzadeh Abargoi, Maryam; Naseerian, Mansoura (2014). The effectiveness of treatment based on acceptance and commitment on the cognitive regulation of emotion in men treated with methadone. Scientific research journal of Shahid Sadougi University of Medical Sciences, Yazd. 23 (9), 861-853. [Pesian]
Movahedi, Y., Kharazi Notash, H., & Bigloo, M.(2014). Comparison of physical and psychological dimensions of health-related quality of life in addicts and normal peers. Journal of Rehabilitation Research in Nursing. 1 (2), 63-72. [Pesian]
Mehrabizade Honarmand, M., Karimnejhad, F., & Khajedin, N.(2014). The effect of transe theoretical model on self-efficacy of abstinence and strategies of cognitive emotion regulation inhabitant addicts. The Studies in Medical Sciences, 25(1), 32-42. [Pesian]
Pourfaraj Omran, M. (2011). The effectiveness of group therapy based on acceptance and contention on students' social fear. Journal of Knowledge and Health,18, 1-5. [Pesian]
Patrusia, A. Bach., Daniel J. Moran. (2014). The effectiveness of group acceptance and commitment therapy on students' social phobia. Translated by Kamali, Sara, Kian Rad, Niloufar. Arjmand Book Publication.
Paul Edward Faxman, G. T,. & Franco, B. (2015). Acceptance and commitment-based therapies. Translators Mirzaei, Mosleh, Nonhal, Saman. Arjmand Publications.
Qasemi, N., Rabiee, M., Haghayegh, S.A., & Palahang, H.( 2011).Comparison of the level of excitement of coping strategies and the level of vulnerability to stress among methadone maintenance treatment addicts and healthy individuals. Addiction Research, 5 (18), 20-7. [Pesian]
Sadock, B., Sadock, J., & Werginia A., & Runes, P.(2015). Summary of psychiatry. Translate by Rezaei F. Tehran. Arjomand.
Tang, Y. Y., Tang, R., Posner, M. I. ,2016. Mindfulness meditation improves emotion regulation and reduces drug abuse. Drug and Alcohol Dependence, 163, 13-18.
Thompson, R.J., Dizén, m., Berenbaum, H., 2009. The unique relations between emotional awareness and facets of affective instability. Journal of Research in Personality. 43: 875–9.
Wynne, B., McHugh, L., Gao, W., Keegan, D., Byrne, K., Rowan, C., ... & Mulcahy, H. E. (2019). Acceptance and commitment therapy reduces psychological stress in patients with inflammatory bowel diseases. Gastroenterology, 156(4), 935-945.

متن کامل:



 

 

 

 

 

اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر راهبردهای سازگارانه و ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد تحت درمان نگهدارنده با متادون

ساره پیمان

دانشجوی دکتری گروه روان شناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران

مهین عسکری*

دانشیار دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، بندرعباس، ایران

سیدعبدالوهاب سماوی

استاد گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

آزیتا امیرفخرایی

استادیار گروه روانشناسی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران

چکیده

اعتياد به مواد مخدر به عنوان يك اختلال روان پزشكي، با ابعاد زيست شناختي، روان شناختي، اجتماعي و معنوي يكي از مشكلات عصر حاضر است. هدف از این پژوهش تعیین اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر راهبردهای سازگارانه و ناسازگارنه تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد تحت درمان نگهدارنده با متادون در مراکز ترک اعتیاد شیراز در سال (1399) بود. این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل و روش نمونه گیری هدفمند بود که با توجه به ملاک‌های وردد و خروج مورد نظر در روش پژوهش انجام شد. گروه آزمایشی، در 12 جلسه 90 دقیقه ای تحت مداخله درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد قرار گرفتند اما گروه کنترل در زمان انجام پژوهش مداخله خاصی را دریافت نکردند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه­ي نظم‌جويي شناختي هيجان گارنفسكي(1999Garnefsky) بود که به منظور تعیین اثربخشی درمان، قبل از شروع مداخله و پس از آن توسط آزمودنی­ها تکمیل گردید. نتايج اجرای تحلیل كوواريانس حاکی از آن بودكه درمان مبتني بر پذيرش و تعهد باعث افزايش راهبردهای سازگارانه تنظیم شناختی هیجان و كاهش استفاده از راهبرد ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد گردید(01/0P<). نتايج نشان داد كه درمان مبتني بر پذيرش و تعهد تاثیر معناداری بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد در حال ترک دارد و درمان موثري براي بهبود بيماران مبتلا به اعتياد است و مي­توان از اين شيوه درماني در كنار ساير روشهاي دارويي استفاده کرد.

كليد واژه: درمان مبتني بر پذيرش و تعهد، تنظيم شناختي هيجان، معتاد، متادون

 

 

 

 

 

The Effect of Acceptant and Commitment Therapy on Adaptive and Maladaptive Strategies of Cognitive Emotion Regulation in in Methadone Maintenance Addicts

Sareh Peyman, Ph.D Student 

Psychology, department of psychology, Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Bandar Abbas, Iran

Mahin Askari, Ph.D

Department of School Medicine, Hormozgan University of Medical Sciences, Bandar Abbas, Iran

Abdolvahab Samavi, Ph.D

Professor Department of educational sciences faculty of Humanities University of hormozgan. Bandar Abbas. Iran

Azita Amirfakhraei, Ph.D

Department of psychology Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Bandar Abbas, Iran.

Abstract

Drug addiction as a psychiatric disorder with biological, psychological, social and spiritual dimensions is one of the problems of the present age. The main purpose of this study was to determine the effectiveness of acceptance and commitment therapy on adaptive and maladaptive strategies of cognitive emotion regulation in methadone maintenance addicts in Shiraz addiction treatment centers in (1399). This research was a quasi-experimental study with a pre-test-post-test design with a control group and purposive sampling method, which was performed according to the desired entry and exit criteria in the research method.The group performed an experiment in 12 0-minute sessions of treatment on acceptance and testing, but the control group performed the intervention during the research..The instrument used in this study was Garnefsky Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (1999) which was completed by the subjects before and after the intervention to determine the effectiveness of the treatment. The results of analysis of covariance indicated that the treatment was based on Acceptance and commitment increased adaptive cognitive emotion regulation strategies and decreased the use of maladaptive cognitive emotion regulation strategies in addicted individuals (P <0.01). The results showed that acceptance-based therapy has a significant effect on cognitive regulation of emotion in addicts leaving and is an effective treatment for the recovery of addicted patients and this treatment can be used along with other drugs.

Keywords: addicted, acceptance and commitment therapy, cognitive emotion regulation, methadone

 

 

مقدمه

اعتیاد باني پديد آمدن بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی و آسيب‌هاي خانوادگی می‌باشد. معضل اعتیاد علاوه بر ايجاد مشكلات و عوارض جسمی و روانی برای شخص معتاد، سلامت جامعه را نیز از نظر بهداشتی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مورد تهدید و آسیب جدی قرار می­دهد و باعث رشد و گسترش انواع مختلف آسیب‌های اجتماعی می‌شود (Kakoui & Qawami,2015). با توجه به افزایش روز افزون مصرف مواد مخدر در سطح جامعه جهانی که از لحاظ تعداد مصرف کنندگان، مقدار مصرف مواد و شدت نوع ماده مصرفی بر فرد و جامعه تحمیل می‌شوند؛ اهمیت استفاده از برنامه‌های پیشگیری و درمان بیش از پیش احساس می­شود (Meshki & Asli Nejad,2013 ). از پیامدهای جسمی و روانی اعتیاد در شخص معتاد می‌توان به کاهش کیفیت رضایت زندگی و افت جدی در کنش‌های فردی و اجتماعی و بهداشتی در معتادين اشاره نمود . بيشتر مطالعات نشان دهنده اين موضوع است كه معتادين درجات بالاتري از تشويش و اضطراب و پريشاني و درجات كمتري از هنجارهاي خلقی را تجربه مي‌كنند (movahedi et al,2014). هیجان یکی از بعدهاي مهم ذات انسان را شامل می­شود (Gross,1998). براساس تعریف Gross (1999) تنظیم هیجان فرآیندي است که توسط آن، افراد هیجان‌هاي خود و چگونگي تجربه یا ابراز این هیجان‌ها را تحت نفوذ خود قرار می‌دهند. در واقع، تنظیم هیجاني به عنوان فرآیند آغاز، حفظ، تعدیل یا تغییر در بروز، شدت یا استمرار احساس دروني و هیجان مرتبط با فرایندهاي اجتماعي، رواني و فیزیکي در به انجام رساندن اهداف فرد تعریف مي‌شود. تنظیم هیجان نوع خاصي از نظام مند بودن است و به عنوان جريان‌هاي بیرونی و درونی واسط در بازنگري ، ارزيابي و متعادل سازي بروز هیجان ، اندازه و طول زمان كنش‌هاي هیجانی تعریف شده است (Thompson, 2009). ناکارآمدی در در تنظیم هیجان اغلب، باعث ناکامی در مديريت و كنترل هيجان خود می‌شود (Carlson,2012). بنابراین، تنظیم هیجان عبارت است از يك روند انحصاري که تجربه هیجان را در راستاي دستيابي به پذیرش اجتماعي متعادل می‌کند و به وضعيت‌هاي فیزیکي و روان شناختي در جوابگويي به خواسته‌هاي دروني یا بیروني مربوط می‌شود راهکارهایی كه افراد براي تنظيم هيجانات شان به کار می‌برند، در مطالعات نظری و کاربردی بسیار مورد استفاده بوده است و تحت عنوان راهكارهاي سازگارانه و ناسازگارانه مورد بررسي واقع شده‌اند (Hwang, 2006). در همين راستاGranfski, Kreich & Spinhaun  (2001) نُه راهكار متنوع تنظيم شناختي هيجان را تحت عنوان سرزنش خود (تفكر با محتواي مقصر دانستن و سرزنش خود)، پذیرش (تفكر با محتواي پذيرش و تسليم رخداد)، نشخوار ذهني (اشتغال ذهني درباره ي احساسات و تفكرات مرتبط با واقعه ي منفي) تمركز مجدد مثبت (فكر كردن به موضوع لذت بخش و شاد به جاي تفكر درباره‌ي حادثه‌ي واقعي)، تمركز مجدد بر برنامه ريزي (فكر كردن درباره مراحل فايق آمدن بر واقعه منفي يا تغییر آن)، ارزيابي مجدد مثبت (تفكر درباره جنبه‌هاي مثبت واقعه يا ارتقاي شخصي)، اتخاذ ديدگاه (تفكرات مربوط به كم اهميت بودن واقعه يا تاكيد بر نسبيت آن در مقايسه با ساير وقايع) ، فاجعه آميز پنداري (تفكر با محتواي وحشت از حادثه) و سرزنش ديگران (تفكر با محتواي مقصر دانستن و سرزنش ديگران به خاطر آنچه اتفاق افتاده است) معرفی  كرده اند. راهبردهاي انطباقي تنظيم شناختي هيجان شامل باز ارزيابي مثبت، تمركز مجدد روي برنامه ريزي، پذيرش، تمركز دوبار مثبت است و راهبردهاي كمتر انطباقي تنظيم شناختي هيجان شامل سرزنش خود، سرزنش ديگران، نشخوار فكري و فاجعه سازي است(Leahy RL, Trich D,2011). به عبارتي تنظیم هیجانی شامل دامنه گسترده اي از رويدادهاي آگاهانه و نا آگاهانه، جسمانی شناختی و رفتاری است (Butt, Sanam & Yahya, 2013  ).بر اساس مطالعه جانفزا و شيرازي (1394) با عنوان نقش پيش بيني كنندگي دشواري‌هاي تنظيم هيجاني و خود كنترلي با استعداد به اعتياد در افراد وابسته به مواد نتايج نشان داد كه بين دشواري دست زدن به رفتار هدفمند، دشواري كنترل تكانه، فقدان آگاهي هيجاني و فقدان شفافيت هيجاني (ابعاد دشواريهاي تنظيم هيجاني) با استعداد به اعتياد رابطه همسو و معني داري وجود داشت. همچنين بين خود كنترلي و استعداد به اعتياد رابطه ناهمسو وجود داشت.طبق گزارش مطالعات صورت گرفته، تنظیم هیجاني با موفقیت يا عدم موفقیت درحوزه‌های مختلف زندگي ارتباط دارد (Jacobs, M., Snow, J., Geraci, 2008) افراد برخوردار از تنظیم شناختی هیجان فشارهای ناخواسته ديگران را درک و هیجان‌های خود را بهتر كنترل نموده و در نتیجه در برابر مصرف مواد مقاومت زيادي نشان می‌دهند(Tang YY, Tang, R, Posner MI,2013). مصرف کنندگان مواد از خواص فیزیولوژیک و روان شناختی مواد برای تنظیم هیجانات منفی خود استفاده می‌کنند و مصرف مواد را به عنوان یک راهبرد مقابله ای برای خلاصی سریع از هیجانات منفی می‌دانند (Azizi,Mirzaei,Shams,2010). احتمال سوء مصرف مواد در افرادی که نمی‌توانند برانگیختگی هیجانی خود را کنترل کنند، بیشتر است (Doran, McChargue & Cohen, 2007). راهبردهای سازگارانه تنظیم شناختی هیجانی در درمان اعتیاد توسط پژوهش‌های هیلی، استانتون و مینوچین مورد تایید قرار گرفته است. (Steplater & Kelly,2012). براساس نتايج تحقيقات كساني كه سابقه اعتياد و مصرف مواد مخدر را دارند در كنترل هيجانات خود اعم از ترس، اضطراب، خشونت، ناميدي چندان موفق نيستند(Qasemi et al,2011).Kinman & Grant  (2010) رابطه معكوس بین راهبردهای سازگارانه تنظیم شناختی هیجان و تمايل به روی آوری مجدد به مصرف مواد مخدر را نشان دادند، براین اساس می‌توان گفت افراد مصرف کننده مواد مخدر در مرحله اي از زندگي خود در موقع رويارويي با مشكلات و سختي‌ها به جای اين كه چالشي سازگارانه با مساله داشته باشند  به روش‌هاي ديگري مانند پناه بردن به الكل و مواد مخدر و ساير روش‌هاي ناكارآمد متوسل می‌شوند. به دلیل کاستی‌های روش‌های درمانی و رویکردهای روان شناختی مورد استفاده برای مصرف کنندگان مواد، لزوم استفاده از مدل‌های نظری جایگزین و رویکردهای جدید در مورد افراد وابسته به سوء مصرف مواد احساس می‌شود. محققان از چند دهه قبل در تلاش برای بهبود مداخلات درمانی و یافتن درمانی کاراتر، به درمان‌های جدیدتری از جمله درمان‌هایی که مبتنی بر توجه و آگاهی و پذیرش هستند روی آورده‌اند (Hayes,Strosal,Wilson,1999). امروزه با نسل سوم درمان‌هایی مواجه هستیم که تحت عنوان کلی مدل‌های مبتنی بر پذیرش و تعهد یا روان درمانی‌های پست مدرن شناخته می‌شوند (Hayes,2004). همچنین به دلیل ماهیت فراتشخیصی، این رویکرد می‌تواند به طور موثری مشکلات روان شناختی مهم همراه با مصرف مواد شامل افسردگی، اضطراب را هدف بگیرد (Lee et al,2015). اهميت نتايج اين پژوهش از آن جهت است كه با توجه به مطالعات صورت گرفته در داخل و خارج كشور تحمل سختي‌هاي هنگام ترك در مرحله‌هاي مختلف استعمال مواد از جمله شروع مصرف ، تداوم، دفعه‌هاي مصرف و تحمل پريشاني و حساسيت ، می‌تواند از عوامل بوجود آورنده عود در افرادي كه در حال ترك هستند باشد. لذا روش درماني مبتنی بر پذیرش و تعهد می‌تواند با شیوه موثر به فرد كمك كند تا وابستگي خود را به اعتياد كاهش داده و عوارض ناشي از ترك را تقليل داده و از بازگشت مجدد بهبود يافتگان به اعتياد پيشگيري نمايد. رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد به عنوان یکی از مداخلات مؤثر بر درمان اعتیاد با به کار گیری دامنه ای از تجارب آموزشی به فرد کمک کند از نظر شخصیتی گشوده، آگاه و فعال شود و در نهایت نوعی ویژگی به نام انعطاف پذیری روان شناختی را در خود رشد دهد. انعطاف پذیری روان شناختی را می‌توان توانایی تماس با لحظه حال به عنوان یک انسان خودآگاه وتغییر یا پافشاری بر یک رفتار هنگام پیگیری اهداف ارزشمند تعریف کرد (Wynne, McHugh. Gao, Keegan, Byrne & Rowan, 2019). گرچه این رویکرد نقش شناخت را در ایجاد هیجان‌های ناخوشایند مهم می‌داند اما در مقایسه با رفتاردرمانی شناختی تاکید بیشتری بر پذیرش و تمایل به تجربه رویدادهای درونی و بر تعامل مبتنی بر ارزش‌ها در زندگی دارد و به جای تمرکز بر بازسازی شناختی، بر پذیرش تاکید می‌کند و افکار را، تنها بخشی از تجارب معمول انسانی و یکی از چندین عامل محتمل که می‌تواند باعث این هیجان منفی شود، می‌داند (Herbert & forman,2013). Lee,E & Levin, M.E. & Twohing (2015) در یک فراتحلیل به این نتیجه رسیدند که اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در مقایسه با درمان دارويي در افراد مصرف کننده مواد مخدر به تنهايي بيشتر بود. بر اساس یافته‌های Mohammadi et al (1394) در مطالعه ای تحت عنوان اثربخشي درمان مبتني بر پذيرش و تعهد بر تنظيم شناختي هيجان در مردان تحت درمان با متادون نتایج نشان داد روش درماني مبتني بر پذيرش و تعهد بر كاهش ميزان سرزنش خود، نشخوار ذهني، فاجعه آميز پنداري و سرزنش ديگران تاثير مثبت و معني دار داشته است و بر افزايش ميزان پذيرش، توجه مجدد مثبت، توجه مجدد به برنامه ريزي مثبت، اتخاذ ديدگاه تاثير مثبت معني دار داشته است. پس می‌توان نتيجه گرفت درمان مبتني بر پذيرش و تعهد به دليل آموزش پذيرش افكار و شريط به مراجعان در بهبود تنظيم هيجان افراد معتاد موثر است. در مطالعهJahangiri et al  (1397) تحت عنوان اثر بخشي درمان مبتني بر پذيرش و تعهد بر نشخوار فكري و انعطاف پذيري روان شناختي در معتادان تحت درمان متادون نتايج نشان داد كه روش درمان مبتني بر پذيرش و تعهد بر افزايش انعطاف پذيري و روان شناختي و كاهش نشخوار فكري موثر بوده است. Kiyani et al (1391) در پژوهشی به مقایسه اثربخشی روان درمانی گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد و ذهن آگاهی بر میزان ولع مصرف و تنظیم شناختی هیجان در مصرف کنندگان شیشه در شهر بهارستان اصفهان پرداختند که نتایج به دست آمده نشان داد در هر دو گروه درمانی بر شدت ولع مصرف در دو مرحله پس آزمون و پیگیری تاثیر معناداری دارد و در مقایسه اثربخشی این دو درمان بر ابعاد نه گانه تنظیم شناختی هیجان تفاوت معناداری مشاهده نشد و هر دو درمان به یک میزان بر شاخص‌های شناختی تنظیم هیجان تاثیر گذار بودند. در درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد با استفاده از راهبردهای پذیرش و ذهن آگاهی ، به جای تمرکز بر انواع نشانه‌ها، بر تغییر عملکرد تمرکز می‌شود و به جای کاهش فراوانی یا تغییر محتوای خاص تجربه‌های درونی بر تغییر رابطه فرد با رفتار تمرکز می‌شود. در این درمان به جای تغییر شناخت‌ها سعی می‌شود تا ارتباط روان شناختی فرد با افکار و احساساتش افزایش یابد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در عمل می‌تواند در قالب شش فرایند که از درون با هم مرتبط هستند، مورد توجه قرار بگیرد. این شش فرایند عبارتند از پذیرش، ناهم آمیزی، ارتباط با لحظه اکنون، عمل متعهدانه، خود به عنوان بافت و ارزش‌ها. راهبردهای اصلی درمان برای مقابله با آسیب شناسی روانی در رابطه با این فرایندها تعیین می‌شود. این فرایندهای اساسی در بسیاری از زمینه‌های مهم با هم مرتبط هستند و هیچ یک از آن‌ها نباید کاملاً مجزا در نظر گرفته شود(Bach & Moran, 2008). چنانچه این رویکرد برای اختلالات مصرف مواد به کار رود، مراجعین، به جای مصرف مواد، با روش‌های پذیرش و ذهن آگاهی رابطه با تجربه‌های داخلی (مثال، در پاسخ به ولع یا فرار از احساس منفی)، همزمان با حرکت رو به جلو در ایجاد الگوهای معنادار فعالیت‌هایی را می‌آموزند که با مصرف مواد ناهماهنگ است). مصرف مواد مخدر و دیگر رفتارهای اعتیاد آور اغلب برای اجتناب و یا کنترل تجربیات داخلی و ناراحتی همراه با آن‌ها به کار می‌رود. پیامدهای پریشان کننده و اجتناب ناپذیر منفی مصرف مواد مخدر اغلب به طور مداوم به چرخه مداوم اجتناب تجربه ای منجر می‌شود (Hassani,2010). مهارت‌های پذیرش، گسلش شناختی، خود به عنوان زمینه و ذهن آگاهی به عنوان اساسی ترین توانایی‌های درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در جهت نیل به انعطاف پذیری شناختی به فرد کمک می‌کند تا به جای اجتناب و سرکوب درونی خود در جهت پذیرش و مشاهده کردن رویدادهای ذهنی قدم بردارد و با پذيرش احساسات و هيجانات خود و خود داري از اجتناب تجربي، در لحظه و اكنون زندگي كرده و در مواجهه با وسوسه‌هاي مصرف مواد موفق عمل كنند(2012 Hayes et al,). با توجه به مطالب فوق الذکر و بر اساس مطالعات صورت گرفته بر روی اثر بخشی درمان‌های موج سوم از جمله درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در درمان افراد مبتلا به اعتیاد، و اهمیت توجه و استفاده از درمان‌های روان شناختی مؤثر در جامعه هدف مورد پژوهش، هدف از این پژوهش بررسي اثر بخشي درمان مبتني برپذيرش و تعهد بر راهبرد‌هاي سازگارانه و ناسازگارانه تنظيم شناختي هيجان در افراد معتاد تحت درمان نگهدارنده با متادون بود. بنابراین فرضیه‌های پژوهش به شرح زیر است :

1-       درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر راهبردهای سازگارانه تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد تحت درمان نگهدارنده با متادون تاثیر دارد.

2-       درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر راهبردهای ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان در افراد معتاد تحت درمان نگهدارنده با متادون تاثیر دارد.

روش

روش پژوهش، جامعه، نمونه و روش نمونه گیری

 این پژوهش یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود .گروه آزمایش تحت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد قرار گرفتند اما گروه کنترل در زمان انجام پژوهش مداخله خاصی را دریافت نکردند و بعد از اتمام پژوهش درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کردند. جامعه آماری مطالعه حاضر مشتمل بر بیماران مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد شیراز در سال1399  بود. ابتدا براساس نمونه گیری هدفمند از افراد مراجعه کننده به کلینیک‌های ترک اعتیاد تعداد 40 نفر که براساس اجرای پرسشنامه‌های تنظیم شناختی نمره‌های پایین تر از حد میانگین گرفته بودند، به عنوان گروه نمونه انتخاب شدند و در مرحله بعد، بطور تصادفی در دو گروه20 نفری، گروه آزمایش( درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد) گروه کنترل گمارده شدند. به منظور اجرای جلسات مداخله، ابتدا برای همه افراد نمونه ،توضیحاتی درباره اهداف درمان داده شد و پس از بحث درباره مفید بودن و لزوم شرکت آنان در گروه درمانی و توافق حاصل شده، تعهد شفاهی مبنی بر شرکت در جلسات درمان به طور مستمر از آن‌ها گرفته شد. گروه‌های آزمایشی 12 جلسه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را به صورت هفته ای دو جلسه 90 دقیقه ای به صورت گروهی بر اساس پروتکل‌های درمانی دریافت کردند. بعد از اتمام جلسات استاندارد درمان، آزمودنی‌ها مجددا به پرسشنامه تنظیم شناختی هیجانی به عنوان پس آزمون پاسخ دادند و نتایج با پیش آزمون همین پرسشنامه مقایسه شد. و در نهایت میزان اثربخشی درمان با گروه کنترل مورد مقایسه قرار گرفت. سطح تحصیلات آزمودنی‌ها حداقل دیپلم، سن حداقل 18 سال بود، ملاک‌های ورود در این پژوهش شامل افرادی که به مواد سنتی مانند تریاک اعتیاد داشتند، گذشت حداقل شش هفته از شروع درمان نگهدارنده با متادون ،عدم مصرف داروهای ضد سایکوز و تضعیف کننده سیستم اعصاب (بنزودیازپین‌ها)، نداشتن اختلالات شخصیتی(بر اساس ملاک‌های تشخیصی DSM_5)، عدم مصرف همزمان سایر مواد مخدر، عدم مصرف متامفتامین‌ها، عدم مصرف مواد بصورت تزریقی بود. ملاک‌های خروج در پژوهش حاضر عدم حضور در جلسات درمان بطور منظم بود. ملاحظات اخلاقی پژوهش شامل داوطلبانه بودن و حضور آگاهانه آزمودنی‌ها در پژوهش و حفظ اطلاعات شرکت کنندگان و عدم افشاگری اطلاعات آنها بود.

 

ابزار سنجش

پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان: این پرسشنامه توسط Granfski,Kreich &Spinhaun (1999) ساخته شد. اين پرسشنامه 36 عبارت دارد که به افکار اشخاص بعد از تجارب منفی می‌پردازد و افراد 12 سال به بالامی توانند به آن پاسخ دهند. این پرسشنامه از 9 خرده مقیاس تشکیل شده است و شامل 9 راهبرد شناختی، ملامت خویش، پذیرش، نشخوارگری، تمرکز مجدد مثبت، تمرکز مجدد بر برنامه ریزی، ارزیابی مجدد مثبت، دیدگاه پذیری، فاجعه سازی و ملامت دیگران می‌باشد که به دو گروه راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجان و راهبردهای مثبت تنظیم شناختی هیجان تقسیم می­شوند. پاسخ‌ها در طیف لیکرت 5 درجه­ای نمره گذاری می‌شوند. نمرات بالا در هر خرده مقیاس بیانگر میزان استفاده بیشتر از راهبرد مذکور در مقابله یا مواجهه با وقایع استرس زا و منفی می‌باشد (Granfski,Kreich &Spinhaun,2002). ضریب آلفا برای خرده مقیاس آن بین 71/0 تا 81/0 محاسبه شده است(Granfski,Kreich,2006). روایی سازه مقیاس اين پرسشنامه در ایران با استفاده از تحلیل عامل تاییدی ، بررسی شده است وضريب آلفاي كرونباخ براي هر كدام از خرده مقياس‌ها در دامنه 64/0 تا 82/0 گزارش شده است (Mehrabizadeh Honarmand, Karim Nejad & Khajehuddin, 2013). 

 

روش اجرا وتحلیل داده‌ها

بعد از انجام هماهنگی‌های لازم و شرکت آزمودنی‌ها در جلسه معارفه از آن‌ها خواسته شد به پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان گرانفسکی پاسخ دهند، بعد از مصاحبه بالینی ساختاریافته بر مبنای DSM_5 برای تشخیص و غربالگری موارد اختلالات شخصیتی و همچنین دارا بودن ملاک‌های ورود به پژوهش، آزمودنی‌ها به شکل تصادفی در گروه آزمایشی و گروه کنترل قرار گرفتند. گروه‌های آزمایشی 12 جلسه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را به صورت هفته ای دو جلسه 90 دقیقه ای به صورت گروهی بر اساس پروتکل درمانی مطابق جدول (1) دریافت کردند. در این پژوهش از پروتکل درمانی برگرفته از پروتکل Hayes,Estrosal & Wilson (1999) و Tohi (2007) ترجمه Mohammadi,Salehzadeh Abarquei &Nasirian (2015) استفاده شد. در این پروتکل بیماران را با توجه به "اینجا و اکنون"، با مشکلات روبه رو کرده و آن‌ها را بر توجه و آگاهی دعوت کرده و موجبات تغییر فراهم می‌شود. در این پروتکل بیماران به طور مداوم مفاهیم پذیرش، گسلش، توجه آگاهی و عمل طبق ارزش‌ها را انجام می‌دهند. خلاصه جلسات درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در جدول زیر آمده است:

 

جدول 1: خلاصه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد

جلسه‌های درمان	رئوس درمان برای گروه آزمایش
1	آشنایی با بیمار، برقراری رابطه درمانی، بیان مقررات حاکم بر جلسات درمان، معرفی و ارزیابی هیجان، شروع درماندگی خلاق، ارائه تکلیف
2	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، ادامه درماندگی خلاق، استعاره چاله و شناسایی راه حل‌های ناکارآمد برای حل مشکل،ارائه تکلیف
3	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، بررسی راهبردهای کنترل خاصی که فرد تا کنون استفاده کرده است، معرفی کنترل به عنوان مسئله، بحث در مورد دنیای درون و تفاوت آن با دنیای بیرون، ارائه تکلیف
4	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل،معرفی پذیرش و تمایل به عنوان جایگزینی برای کنترل، استعاره میهمان و بیان احساسات پاک و ناپاک، ارائه تکلیف
5	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، آشنایی با ویژگی‌های پنهان زبان که باعث آمیختگی می‌شود، بیان گسلش و استعاره اتوبوس، ارائه تکلیف
6	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، معرفی انواع خود، استعاره شطرنج، آشنایی با گذشته و آینده مفهوم سازی شده،ارائه تکلیف
7	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، حرکت به سمت یک زندگی ارزشمند با یک خود پذیرا و مشاهده گر، شناسایی ارزش‌ها و سنجش ارزش‌های مراجع، ارائه تکلیف
8	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، ایجاد الگوهای منعطف رفتار از طریق مواجهه ارزش محور، تمایل به جای اجتناب، استعاره مسافران در اتوبوس،ارائه تکلیف
9	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، پذیرش افکار و هیجانات نامطبوع در زمان حال و اکنون،ارائه تکلیف
10	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، تمرین تکنیک‌های درمان، آموزش چگونگی برخورد با موانع در یک زندگی ارزشمند،ارائه تکلیف
11	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، تعهد به عمل و ارزش‌ها با وجود موانع، استعاره نهال و ارائه تکلیف
12	بررسی تکلیف و بازخورد از جلسه قبل، ارزیابی تعهد به عمل و ارائه تکلیف دائمی

 

يافته‌ها

براي تجزيه و تحليل داده‏هاي حاصل از طرح‌هاي آزمايشي از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) وتحليل كوواريانس چند متغیری (MANCOVA ) با کمک نرم افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد. برای بررسی پیش فرض‌های آماری شامل نرمال بودن نمرات از آزمون کلموگروف اسمیرنوف و برای برابری واریانس‌ها از آزمون لوین استفاده شد.پس از بررسی داده‌ها از طریق اکسپلور، داده پرت قابل ملاحظه ای مشاهده نشد و تعداد داده‌های گمشده نیز در حد صفر بود. مشخصات جمعیت شناختی اعضاي نمونه در گروه آزمایش از لحاظ جنسیت مردان 80 درصد و زنان 20 درصد را تشکیل می‌دادند 75 درصد آنان دیپلمه و 25 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. ميانگين سني اعضاي نمونه در گروه آزمایش 23 سال بود.

 

جدول 2 : شاخص‌هاي توصيفي نمره‌هاي گروه‌هاي تحت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ( 20=n ) و گروه کنترل( 20=n ) در راهبردهای تنظیم شناختی هیجان(راهبردهای سازگارانه و راهبردهای ناسازگارانه)

گروه‌ها	مراحل	ميانگين	میانه	انحراف معيار	k-s	Sig
آزمایش (ACT)	پس آزمون سازگارانه	25/59	70	70/27	325/1	060/0
	پس آزمون ناسازگارانه	45/27	28	59/16	093/1	104/0
کنترل	پس آزمون سازگارانه	95/37	40	90/6	969/0	305/0
	پس آزمون ناسازگارانه	25/60	58	21/6	856/0	457/0

 

با توجه به پیش فرض نرمال بودن نمرات تفاوت مشاهده شده بین توزیع نمرات گروه نمونه و توزیع نرمال جامعه با توجه به آزمون کلموگروف اسمیرنوف فرض صفر مبنی بر نرمال بودن توزیع نمرات در پیش آزمون و پس آزمون رد نشد.

 

جدول3 : خلاصه آزمون‌هاي اثرات بين آزمودني‌ها

منابع	متغيرهاي وابسته	SS	1 df	2 df	MS	F	Sig	مجذور ايتا	توان آزمون
گروه‌ها	راهبردهای سازگارانه	495/8535	1	36	495/8535	**149/86	001/0	705/0	1
	راهبردهای ناسازگارانه	534/7055	1	36	534/7055	**477/74	001/0	674/0	1

 

با توجه به نتايج آزمون‌هاي اثرات بين آزمودني‌ها و شاخص‌هاي محاسبه شده (نسبت‌هاي F و سطوح معناداري آن‌ها) می‌توان نتيجه گرفت كه ميانگين‌هاي نمره‌هاي 2 گروه در متغیرهای راهبردهای سازگارانه و ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان متفاوت است. در نتیجه، شواهد کافی برای پذیرش فرضیه‌های پژوهش وجود دارد. علاوه براين، مقدار مجذور ايتا نشان دهنده اندازه ارتباط بين درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد با متغیرهای راهبردهای سازگارانه (705/0) و راهبردهای ناسازگارانه (674/0) است. مقایسه ميانگين‌ها نشان می‌دهد که میانگین گروه آزمایش(درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ) در پس آزمون راهبردهای سازگارانه از گروه کنترل بالاتر بوده است. حال آن که، میانگین گروه آزمایش در پس آزمون راهبردهای ناسازگارانه از گروه کنترل کمتر بوده است.

 

 

 

شكل 1: توزیع میانگین‌هاي اصلاح شده نمره‌های آزمودنی‌های دو گروه در پس آزمون راهبردهای سازگارانه

 

 

 

شكل 2: توزیع میانگین‌هاي اصلاح شده نمره‌های آزمودنی‌های دو گروه در پس آزمون راهبردهای ناسازگارانه

 

 

بحث و نتيجه گيري

هدف از این پژوهش بررسي اثر بخشي درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر راهبردهاي سازگارانه و ناسازگارانه تنظيم شناختي هيجان در افراد معتاد تحت درمان نگهدارنده با متادون بود . بر اساس نتایج به دست آمده از آنالیز مانکوا در جدول شماره 3 میانگین نمره‌های گروه آزمایشی با گروه گواه متفاوت است و نتایج به دست آمده حاکی از آن است که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر راهبردهای سازگارانه و ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان مؤثر بوده است. بر این اساس، شواهد کافی برای پذیرش فرضیه‌های پژوهش به دست آمد. نتایج این پژوهش با یافته‌های Mohammadi et al(1394) در مطالعه ي تحت عنوان اثربخشي درمان مبتني بر پذيرش و تعهد بر تنظيم شناختي هيجان در مردان تحت درمان با متادون ، و مطالعه Jahangiri et al(1397) تحت عنوان اثر بخشي درمان مبتني بر پذيرش و تعهد بر نشخوار فكري و انعطاف پذيري روان شناختي در معتادان تحت درمان متادون ، و مطالعه Janfaza & shirazi (1394) با عنوان نقش پيش بيني كنندگي دشواري‌هاي تنظيم هيجاني و خود كنترلي با استعداد به اعتياد در افراد وابسته به مواد، و با یافته‌هایKinman & Grant  (2010) که رابطه معكوس بین راهبردهای سازگارانه تنظیم شناختی هیجان و تمايل به روی آوری مجدد به مصرف مواد مخدر را نشان دادند ، و با فراتحلیل صورت گرفته توسط Lee,E & Levin, M.E. & Twohing (2015) مبنی بر اینکه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در مقایسه با درمان دارويي در افراد مصرف کننده مواد مخدر به تنهايي بيشتر بود ، و همچنین مطالعه et al Kiyani (1391) که در پژوهشی به مقایسه اثربخشی روان درمانی گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد و ذهن آگاهی بر میزان ولع مصرف و تنظیم شناختی هیجان در مصرف کنندگان شیشه در شهر بهارستان اصفهان همسو بود ، در تبیین یافته‌های پژوهش می‌توان گفت، افراد مصرف کننده مواد مخدر در مرحله اي از زندگي خود در موقع رويارويي با مشكلات و سختي‌ها به جای اين كه چالشي سازگارانه با مساله داشته باشند  به روش‌هاي ديگري مانند پناه بردن به الكل و مواد مخدر و ساير روش‌هاي ناكارآمد متوسل می‌شوند. درمان براساس پذيرش و تعهد مي­تواند سطح سازگاري افراد را در زمينه‌هاي گوناگون اجتماعي افزايش دهد( arimani et al,2013). در درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد مهم ترین هدف بوجود آوردن انعطاف پذیری روانی می‌باشد، یعنی بوجود آوردن توانایی گزینش و انتخاب عملی از میان گزینه‌های مختلف و انتخاب مناسب ترین گزینه‌ها است و نه اقدامي كه مخصوصا جهت جلوگيري از تفكرات احساسي، رويدادهاي گذشته يا خواسته‌هايي كه باعث آشفتگي می‌شود(Pourfaraj Omran,2011 ). در حقيقت این درمان بر مبنای این فرض است که اصلی ترین مانعی که مراجعه کنندگان با آن روبرو می‌شوند پرهیز تجربه ای است که به پرهیز فرد از تفکرات، احساسات، حواس و سایر رخدادهای شخصی گفته می‌شود (Kamali & Kiyan Raad,2014 ). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد شش فرایند زیربنایی دارد که منجر به تساهل پذيري اطلاعات و آگاهي می‌شود. این شش فرایند عبارتند از:  پذیرش، گسلش ، خود به عنوان زمینه، ارتباط با زمان حال و اکنون، ارزش‌ها، عمل متعهدانه ( Hossinaei et al,2013 ). در این روش درمانی سعي بر آن است که ابتدا فرد نسبت به قبول نمودن تجربه‌هايي كه در ذهن خود دارد (تفكرات و احساسات) اقدام كند و اقدامات و اعمال کنترلی غیر موثر کم شود. به فرد بیمار یاد داده می‌شود اعمالی مانند کنترل و اجتناب باعث شدت یافتن تجربه‌های ذهنی ناخوشایند می­گردد و توصیه می­شود مسائل را همان طوری که هستند قبول کنند. در قدم بعد بر آگاهی و اطلاعات روانی فرد اضافه می­شود یعنی فرد از تمام حالت‌ها، افکار، احساسات و رفتار خود در لحظه اطلاع و آگاهی پیدا می­کند. در گام سوم به شخص ياد می‌دهند كه خود را از تجربه‌های ذهنی یا اتفاقاتی که پشت سر گذاشته است رها کند. به طوری که بتواند بدون این تجربه­ها و جدای از این تجربه وارد عمل شود. در چهارمین قدم سعی می­کند برای کاستن تمرکز و توجه بر خود تجسمی یا داستان شخصی( قربانی بودن) است، که فرد در ذهن و تخیلات خود آن را ساخته و پرداخته است. گام پنجم، کمک به فرد برای این که ارزش‌ها و توانایی‌های شخصی خود را بشناسد و به طور واضح، مشخص سازد و آن‌ها را به اهداف رفتاری خاصی تبدیل سازد. و در آخر به وجود آوردن انگیزه عمل متعهدانه یعنی فعالیتی معطوف به اهداف و ارزش‌های مشخص شده به همراه پذیرش تجارب ذهنی (Molavi et al,2014). این شش فرایند زیربنایی در بسیاری از زمینه‌ها با هم ارتباط درونی دارند و به دو حیطه ذهن آگاهی و تغییر رفتار طبقه بندی می‌گردند (Mirzai & Nonahal,2014). چهار فرایند اول، یعنی پذیرش، گسلش، خود به عنوان زمینه و ارتباط با لحظه اکنون فرایندهای پذیرش و ذهن آگاهی و چهار فرایند آخر، یعنی خود به عنوان زمینه، ارتباط با لحظه اکنون، ارزش‌ها و عمل متعهدانه فرایند تغییر و تعهد را تشکیل می‌دهند. این فرایندها، ویژگی‌های کارکردی متفاوتی دارند. براي مثال فرايندهاي پذیرش و گسلش باعث ضعيف شدن روند زباني می‌شوند ؛ خود نيز به عنوان شاخص و رابطه  با لحظه حال، سبب زياد شدن تجربه و تلطيف زمان حال و اكنون می‌گردد ، و ارزش‌ها و عمل متعهدانه، نيز مشمول رهبري زمينه‌هاي عملی و تاثير گذار  زبان به سمت مدل‌هاي تبديل رفتار می‌گردند(Ezadi & Abedi,2015). عامل تمايل و پذيرش در این درمان اين موضوع را محتمل می‌سازد تا فرد بيمار تجربيات دروني ناخوشايند و نا مطلوب را بدون تلاش براي كنترل آن‌ها قبول كند و اين عمل باعث می‌گردد كه تجربيات ناخوشايند كمتر مضر به نظر برسند و كمتر زندگي فرد را تحت تاثير قرار دهند. فرايندهاي ذهن آگاهي مورد استفاده در اين روش درماني باعث تغييرات وسيعي در روش استفاده مراجع از توجه به خود می‌شود. يا به ديگر سخن باعث سوگيري توجه شده تا ديدگاهي را نسبت به رويدادهاي ذهني ايجاد نمايد و به فرد اجازه می‌دهد كه اتفاقات ذهني را مشاهده كند بدون آنكه اين اتفاقات قسمتي از وجود فرد تلقي گردد (Brown & Rayan,2003). در ادامه تبیین یافته‌های پژوهش با توجه مشاهدات صورت گرفته در این پژوهش طی فرایند درمان می‌توان گفت، از آنجا که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد نیازمند آگاهی هشیار از هیجانات است، شرکت کنندگان به جای اجتناب از احساسات دردناک با فهم و آگاهی بهتر به آن‌ها نزدیک می‌شدد و هیجانات منفی آنان به احساسات مثبتی تبدیل می‌شدند. همچنین در جریان درمان به شرکت کنندگان کمک شد با شناخت بیشتر خود و روابطی که با آن مواجه هستند بتوانند از حساسیت بیش از حد در روابط بین فردی بکاهند . درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد توانست با ایجاد ویژگی‌های مثبتی چون ادراک معقول، صبر و بردباری و تعادل هیجانی در طول تجربه‌های دشوار برای برقراری ثبات هیجانی به افراد کمک نماید. با توجه به ارتباط دو طرفه بين شناخت و هيجان و تاثير هركدام بر ديگري ، تفكر به عنوان يكي از مولفه‌هاي شناخت می‌تواند دامنه كيفي و كمي هيجانات را تحت تاثير قرار داده ضمن اينكه نوع تفكر در فرد تعيين كننده چگونگي پردازش هيجاني، ابراز و مديريت هيجان‌ها بوده است. در افراد معتاد هر دو طرف اين رابطه مشكل دارد. زیرا اين افراد بخاطر ناتوان بودن در مديريت هيجان‌ها نوعي ديدگاه خاص را در خود پرورده اند که چگونگي ابراز و تنظيم هيجانات را تحت تاثير قرار می‌دهند. اين افراد همواره و با تاثير متقابل اين دو عنصر در ارتباط با خود و محيط پيرامونشان با مسايل و آسيب‌هاي رواني اجتماعي متعددي مواجه هستند. بنابراين، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد می‌تواند با استفاده از فرایندهای فوق در افزایش راهبردهای سازگارانه وکاهش راهبردهای ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان مؤثر واقع شود. درمان مبتني بر پذيرش و تعهد می‌تواند ميزان عود يا بازگشت مجدد را كاهش دهد، و پايبندي به درمان را افزايش داده و باعث افزايش زمان بقاي بهبودي گردد. لذا استفاده از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را می‌توان در کنار درمان‌های نگهدارنده با متادون در اولویت برنامه‌های درمانی ترک اعتیاد قرار داد.

از محدوديت‌هاي اين پ‍ژوهش می‌توان به نداشتن طرح پیگیری به دلیل محدودیت‌هایی که تحت تاثیر بیماری کرونا ایجاد شد، اشاره کرد. همچنین تاثیر احتمالی متغيرهاي مخدوش كننده مانند سطح فرهنگي و اجتماعي و اقتصادي نمونه گیری در دسترس بود. پيشنهاد می‌گردد در مطالعات آينده اثر بخشی این درمان روی گروه‌های هدف مصرف کنندگان سایر مواد مخدر نیز انجام گیرد. و این روش با سایر رويكردهاي درمانی مورد مقایسه قرارگیرد. همچنين پژوهشگران در آينده ضمن استفاده از طرح پیگیری، پژوهش را با شناسايي فاكتورهاي مكنون انجام دهند تا دقت مطالعات و تعميم پذيري مطالعات افزايش يابد. همچنین دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی و مهارت آموزی برای مشاوران و روان شناسان مراکز ترک اعتیاد به جهت آشنایی با روش‌های درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد صورت پذیرد. و با توجه به اهمیت نقش خانواده‌ها تاکید بیشتری روی مداخله درمانی خانواده‌ها صورت پذیرد و در نهایت با توجه به مشکلات مالی و شغلی اعضاء گروه هدف وجود یک مددکار اجتماعی در فرایند مداخله درمانی بسیار کمک کننده خواهد بود.

 

منابع

Asli Nejad, Meshki, M., & M.(2013). Teaching life skills and preventive behaviors of substance abuse in students". Journal of Fasa University of Medical Sciences, 11 (3). [Pesian]

Azizi, A., Mirzaei, A., & Shams, J. (2010). The study of the relationship between disturbance tolerance and emotional regulation with students' dependence on smoking. Hakim Research Journal. 13 (1). [Pesian]

Bach, P. A., & Moran, D. J. (2008). ACT in practice: Case conceptualization in acceptance and commitment therapy. New Harbinger Publications.

Butt, M. M., Sanam, F., Gulzar, S., Yahya, F. (2013). Cognitive emotional regulation and forgiveness. Interdisciplinary Journal of contemporary research in Business, 4 (12), 769-792. [Pesian]                                         

Carlson, JM. (2012).Trait reappraisal is assocciated with resilience to acute psychological stress.Jornal of research in personality,46,609-613.

Cohen, O. , & Dekel , R .(2000). Sense of coherence ways of coping and well-being. Contemporary family therapy, (22) , 467-486.

Doran, N., McChargue, D., Cohen, L. (2007). Impulsivity and the reinforcing value of cigarette smoking. Addictive Behaviors, 32(1), 90–98. DOI: 10.1016/j.addbeh.2006.03.023.

Forman, EM., Herbert, JD., Moitra, E., Yeomans, PD., Geller ,PA. A., 2007. Randomized controlled effectiveness trial of acceptance and commitment therapy and cognitive therapy for anxiety and depression. Behav Modif. 2007;31(6):772-99.

Garnefski, N., & Kraaij, V. (2006). Relationships between cognitive emotion regulation strategies and depressive symptoms: A comparative study of five specific samples. Personality and Individual Differences, 40, 1659-1669.

Garnefski, N., Baan, N., & Kraaij, V.(2005). Psychological distress and cognitive emotion regulation strategies among farmers who fell victim to the foot-and-mouth crisis. Personality and Individual Differences; 38(6): 1317-27. 

Gross, J. J., 1998a. Antecedent- and response-focused emotion regulation: Divergent consequences for experience, expression. Journal of Personality and Social Psychology, 74, 224-237.

Gross, J., Jazaieri. (2013). Emotion, Emotion Regulation, and Psychopathology: An Affective Science Perspective.  Clinical Psychological Science 2 (4), 387-401.

Garnefski,N., Karaaij, V.(2006). Relationship between cognitive emotion regulation strategies and depressive symptoms: A comparative study of five specific samples. Personality and individual difference,40(8),1659-1669

Grooss J. J. (2015). Handbook of Emotion Regulation: Guilford Publications; 2015.

Hasani, J. (2010). Reliability and validity of Persian of the cognitive emotion regulation questionnaire (CERQ). Journal of clinical psychology, 24,139-152. [Pesian] 

Hayes, S., Luoma. J.B., & Bond. F. (2006). Acceptance and commitment therapy: Model, processes and outcomes. Behavior Research and Therapy, (44), 1-25.

Hayes, S., Strosahl, K. D., & Wilson, K. (2012). Acceptance and commitment therapy: The process and practice of Mindful change. The Guilford Press.

Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G., 1999. Acceptance and commitment therapy (p. 6). New York: Guilford.

Hwang j., 2006. A proves sing model of emotion regulation: insight from the attachment system. PH.D thesis in art and science, United state, Georgia State University.

Hosniyaei, A., Ahadi, H., Fathi, L., Heidari, A.R., & Mazaheri, M.R.( 2013). Effect of group training based on acceptance and commitment on job stress and burnout. Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 19(2), 109-120. [Pesian]

Izadi, R., & Abedi, MR. (2015). Acceptance and commitment based therapy .Tehran, Gangal Publications.

Jacobs, M., Snow, J., Geraci, M., Vythilingam, M., Blair, RJR., Dennis , S., Charney , Daniel S., Pine, B., 2008. Association between Level of Emotional Intelligence and Severity of Anxiety in Generalized Social Phobia. J Anxiety Disord. 2008 Dec; 22(8): 1487–1495. Published online 2008 Mar 13. doi: 10.1016/j.janxdis.2008.03.003. [Pesian]

Jahangiri, Milad; Golmohamedian, Mohsen; Hojjatkhah, Seyyed Mohsen (2017). The effectiveness of treatment based on acceptance and commitment to rumination and psychological flexibility in addicts undergoing methadone treatment. Addiction Quarterly Journal of Substance Abuse Research. 48 (12), 184-169. [Pesian]

Janfaza, Manor; Shirazi, Mahmoud (2014). The predictive role of emotional regulation and self-control difficulties with addiction potential in substance dependent individuals. Addiction Quarterly Journal of Substance Abuse Research. 33 (9), 69-57. [Pesian]

Kakouie Dinaki, I., & Qavami, N.(2015). Study of gender characteristics and consequences of women's tendency to substance abuse. Social Health and Addiction, 1(4). [Pesian]

Kiyani, AR., Qasemi, N., & Pourabbas, A. (2012).The effectiveness of group therapy and mindfulness-based acceptance and commitment therapy on craving and cognitive emotion regulation in glass consumers. Addiction Research, 6 (24), 36-27. [Pesian]

Muqtada'i, M., & Khoshakhlaq, H.( 2015).The effectiveness of acceptance and commitment based therapy on the psychological flexibility of veterans' spouses. Journal of Janbazan Medicine, 7 (4), 184-188. [Pesian]

Lee, E, B., An, W., Levin, M.E., & Twohing, M.P.(2015). An initial meta-analysis of acceptance and commitment Therapy for treating substance use disorders. Drug and Alcohol Dependence, 155, 1-7, DOI: 10.1016/i.drugalcdep 2015.08.004 . 

Myberg, L. (2011). Forgiveness as a mechanism of self-regulation: An ego depletion model. Unpublished dissertation in psychology, University of Richmond. 

Mohammadi, Leila; Salehzadeh Abargoi, Maryam; Naseerian, Mansoura (2014). The effectiveness of treatment based on acceptance and commitment on the cognitive regulation of emotion in men treated with methadone. Scientific research journal of Shahid Sadougi University of Medical Sciences, Yazd. 23 (9), 861-853. [Pesian]

Movahedi, Y., Kharazi Notash, H., & Bigloo, M.(2014). Comparison of physical and psychological dimensions of health-related quality of life in addicts and normal peers. Journal of Rehabilitation Research in Nursing. 1 (2), 63-72. [Pesian]

Mehrabizade Honarmand, M., Karimnejhad, F., & Khajedin, N.(2014). The effect of transe theoretical model on self-efficacy of abstinence and strategies of cognitive emotion regulation inhabitant addicts. The Studies in Medical Sciences, 25(1), 32-42. [Pesian]

Pourfaraj Omran, M. (2011). The effectiveness of group therapy based on acceptance and contention on students' social fear. Journal of Knowledge and Health,18, 1-5. [Pesian]

Patrusia, A. Bach., Daniel J. Moran. (2014). The effectiveness of group acceptance and commitment therapy on students' social phobia. Translated by Kamali, Sara, Kian Rad, Niloufar. Arjmand Book Publication.

Paul Edward Faxman, G. T,. & Franco, B. (2015). Acceptance and commitment-based therapies. Translators Mirzaei, Mosleh, Nonhal, Saman. Arjmand Publications.

Qasemi, N., Rabiee, M., Haghayegh, S.A., & Palahang, H.( 2011).Comparison of the level of excitement of coping strategies and the level of vulnerability to stress among methadone maintenance treatment addicts and healthy individuals. Addiction Research, 5 (18), 20-7. [Pesian]

Sadock, B., Sadock, J., & Werginia A., & Runes, P.(2015). Summary of psychiatry. Translate by Rezaei F. Tehran. Arjomand.

Tang, Y. Y., Tang, R., Posner, M. I. ,2016. Mindfulness meditation improves emotion regulation and reduces drug abuse. Drug and Alcohol Dependence, 163, 13-18.

Thompson, R.J., Dizén, m., Berenbaum, H., 2009. The unique relations between emotional awareness and facets of affective instability. Journal of Research in Personality. 43: 875–9.

Wynne, B., McHugh, L., Gao, W., Keegan, D., Byrne, K., Rowan, C., ... & Mulcahy, H. E. (2019). Acceptance and commitment therapy reduces psychological stress in patients with inflammatory bowel diseases. Gastroenterology, 156(4), 935-945.