کد مقاله : JSPORTS-2310-1063 بازدید : 329 صفحه: 70 - 88

نوع مقاله: پژوهشی

مقايسه تاثير آموزش تاب آوری خانواده و تمرينات منتخب ورزشی(تمرینات چي كونگ) بر افسردگي مادران دارای کودک سرطانی

محورهای موضوعی : علوم ورزشی و سلامت

1 - کارشناسی ارشد، گروه روانشناسی تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1402/07/23 تاریخ پذیرش : 1402/08/12 تاریخ انتشار : 1402/07/01

کلید واژه: تاب¬آوری, خانواده, تمرينات چي‌كونگ, افسردگي, مادران, کودک سرطانی, بیمارستان کودکان تبريز.,

چکیده مقاله :

هدف مطالعه حاضر، مقایسۀ تاثير آموزش تاب¬آوری خانواده و تمرینات منتخب ورزشی(تمرینات چی¬کونگ) بر افسردگی مادران داراي كودك سرطانی است. روش پژوهش نيمه‌تجربي (پیش‌آزمون- پس‌آزمون) بوده، و با استفاده از دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل انجام شد. 45 نفر از مادران دارای کودک سرطانی بیمارستان کودکان تبريز در فروردین 1401 كه داراي یک انحراف معیار بالاتر از میانگین در آزمون افسردگی بَک بودند، به شیوۀ در دسترس انتخاب و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفری) و يك گروه كنترل (15 نفري) قرار گرفتند. برای گروه اول آموزش تاب¬آوری خانواده (9 جلسه؛ هفته‌ای یک جلسۀ یک ‌ساعته) و برای گروه دوم تمرينات چي‌كونگ (9جلسه؛ هفته‌ای یک جلسۀ، 30 تا 40 دقيقه‌اي) برگزار شد و گروه كنترل آموزشي دريافت نکرد. همۀ آزمودنی‌ها پیش از آغاز آموزش و پس از آن پرسشنامه افسردگي بک (فرم كوتاه) را پر کردند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از تحلیل کواریانس تك متغيره استفاده شد. نتایج نشان داد که میانگین نمرات افسردگي مادران دارای کودک سرطانی در گروه آموزش تاب¬آوری خانواده نسبت به گروه تمرينات چي‌كونگ، و در گروه تمرينات چي‌كونگ نسبت به گروه كنترل، در پس‌آزمون به طور معني‌داري كاهش یافته است (p<0/05). همچنین، آموزش تاب¬آوری خانواده در كاهش افسردگي مادران دارای کودک سرطانی موثرتر از تمرينات ‌چي‌كونگ است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is to compare the effect of family resilience training and selected sports exercises (chi-kung exercises) on the depression of mothers with children with cancer. The research method was semi-experimental (pre-test-post-test) and was conducted using two experimental groups and one control group. Forty-five mothers with children with cancer at Tabriz Children's Hospital in April 2022, who scored higher than the mean on the Beck Depression Test, were randomly assigned to two experimental groups (15 people each) and a control group (15 people). The first group received family resilience training (9 sessions; one-hour session per week), the second group received Qigong training (9 sessions; one session per week, 30-40 minutes), and the control group did not receive any training. All participants completed the Beck Depression Questionnaire (short form) before and after the training. One-way analysis of covariance was used to analyze the data. The results indicated a significant reduction in the average depression scores of mothers with children with cancer in the family resilience training group compared to the Qigong training group, and in the Qigong training group compared to the control group in the post-test (p<0.05). Furthermore, family resilience training was found to be more effective than Qigong exercises in reducing depression among mothers with children with cancer.

منابع و مأخذ:

آذرگون، حسن؛ کجباف، محمدباقر؛ مولوی، حسین؛ عابدی، محمدرضا (1388). اثربخشی آموزش ذهن‌‌آگاهی بر کاهش نشخوار فکری و افسردگی دانشجویان دانشگاه اصفهان. روانشناسی بالینی و شخصیت، 7(12)، ص 13-20.
اصغری ‌نکاح، محسن؛ جانسوز، فاطمه؛ کمالی، فریبا؛ طاهری‌نیا، سمانه (1394). وضعیت تاب‌آوری و آسیب‌های هیجانی در مادران دارای کودک مبتلابه سرطان. روانشناسی بالینی، 7(1)، ص 15-26.
جوکار، مهران؛ جهانی تابش، عذرا؛ محمدخانی، پروانه؛ تمنائی¬فر، شیما (1392). مصاحبه بالینی ساختاریافته برای اختلال¬های DSM-IV-TR. تهران: دانژه.
حاجی آقانژاد، یاسر؛ زارع نیستانک، محمد؛ طباطبائی، فاطمه السادات؛ داداشی، مهدی (1400). اثربخشی آموزش تاب‌آوری خانوادگی بر سازگاری اجتماعی خانواده‌های نظامی. علوم مراقبتی نظامی، ۸(۳)، ص ۲۵۴-۲۶۳.
حسینی قمی، طاهره؛ سلیمی بجستانی، حسین (1391). اثربخشي آموزش تاب‌آوری بر استرس مادران دارای فرزندان مبتلا به سرطان در بیمارستان امام خمیني تهران. روانشناسی سلامت، 1(4)، ص 97-109.
خرم، همایون؛ رامز، رضا (1374). شگفتی‌های چی کونگ: راز نیروهای درونی ما. تهران: محسنی.
رضایی¬فر، نسرین؛ صادقی، مسعود؛ سپهوندی، محمدعلی (1395). تأثیر آموزش تاب‌آوری خانواده بر سلامت روانی مادران دارای فرزند کم‌توان ذهنی. مشاوره و روا‌ن‌درمانی خانواده، 6(26)، ص 57-78.
شفیع‌آبادی، عبدالله؛ موزیری، عباس؛ اسمعیلی، معصومه؛ یونسی، جلیل (1399). تدوین مدل تاب‌آوری خانوادۀ ایرانی: یک پژوهش کیفی. نشریه دانشگاه علوم پزشکی البرز، 9(۴)، ص ۴۱۵-۴۲۴.
طوقیان چهارسوقی، نرگس (1399). یاد بودگذاری در مراقبت تسکینی از کودکان مبتلا به سرطان. مراقبت سرطان، 1(۴)، ص ۱۰-۱۶.
قربانی، اعظم؛ قزلباش، سیما؛ علیزاده، هما؛ خسروی، مریم (1400). تأثیر گروه‌درمانی معنوی بر افسردگی، اضطراب و استرس مراقبین خانوادگی کودکان مبتلا به سرطان. طب مکمّل، ۱۱(۳)، ص ۱۹۶-۲۰۹.
محمدی، مریم؛ عارف، یونس؛ زهرایی، زهرا (1394). وضعیت تاب‌آوری خانواده‌های دارای کودک مبتلا به سرطان. یکتاوب افزار شرق، شماره ۳، ص ۲۰-۲۵.
موزیری، عباس؛ شفیع‌آبادی، عبدالله؛ اسمعیلی، معصومه؛ یونسی، جلیل (1399). مدل‌یابی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری خانوادۀ ایرانی. علوم روانشناختی، ۱۹(۹۵)، ص ۱۴۱۰-۱۴۰۱.

Aivalioti, I. & Pezirkianidis, C. (2020). The Role of Family Resilience on Parental Well-Being and Resilience Levels. Psychology 11(11), p.1705-1728.
Bally, J.M., Duggleby, W., Holtslander, L., Mpofu, C., Spurr, S., Thomas, R. & Wright, K. (2014). Keeping hope possible: a grounded theory study of the hope experience of parental caregivers who have children in treatment for cancer. Cancer Nursing, 37(5), p.363-372.
Bemis, H., Yarboi, J., Gerhardt, C.A., Vannatta, K., Desjardins, L., Murphy, L.K. & et al. (2015). Childhood cancer in context: Sociodemographic factors, stress, and psychological distress among mothers and children. Journal of pediatric psychology, 40(8), p.733-743.
Bhattacharya, K., Pal, S., Acharyya, R., Dasgupta, G., Guha, P. & Datta, A. (2015). Depression and anxiety in mothers of children with cancer and how they cope with it: a cross-sectional study in eastern India. ASEAN Journal of Psychiatry,17(1), p.1-8.
Bonanno, G.A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events? American psychologist, 59(1).
Chan, S.H.W. & Tsang, H.W.H. (2019). Chapter Six - The beneficial effects of Qigong on elderly depression. In: S.-Y. Yau & K.-F. So (Eds.), International Review of Neurobiology (Vol. 147, p. 155-1). Academic Press.
Cheung, D.S.T., Deng, W., Tsao, S.-W., Ho, R.T.H., Chan, C.L.W., Fong, D.Y.T. & et al. (2019). Effect of a qigong intervention on telomerase activity and mental health in Chinese women survivors of intimate partner violence: a randomized clinical trial. JAMA network open, 2(1), e186967-e186967.
Chow, Y.W., Dorcas, A. & Siu, A.M. (2012). The effects of qigong on reducing stress and anxiety and enhancing body–mind well-being. Mindfulness, 3(1), p. 51-59.
Cohen, J.A.. & Rudick, R.A. (2011). Multiple sclerosis therapeutics. Cambridge University Press.
Eiser, C. (2004). Children with cancer: The quality of life: Routledge.
Feki, J., Baklouti, F. & Khanfir, A. (2021). Assessment of psychological distress among parents of children with cancer. Open Journal of Psychiatry, 11(4), p.229-247.
Habibpour, Z., Mahmoudi, H., Nir, M.S. & Areshtanab, H.N. (2019). Resilience and its predictors among the parents of children with cancer: A descriptive-correlational study. Indian journal of palliative care, 25(1), p. 79.
Holmberg, C., Rappenecker, J., Karner, J.J. & Witt, C.M. (2014). The perspectives of older women with chronic neck pain on perceived effects of qigong and exercise therapy on aging: a qualitative interview study. Clinical Interventions in Aging, 9(403).
Howard Sharp, K.M., Fisher, R.S., Clark, O.E., Dunnells, Z., Murphy, L.K., Prussien, K.V. & et al. (2020). Long-term trajectories of depression symptoms in mothers of children with cancer. Health Psychology, 39(2), p. 89.
Imboden, C., Gerber, M., Beck, J., Eckert, A., Lejri, I., Pühse, U. & et al. (2021). Aerobic exercise and stretching as add-on to inpatient treatment for depression have no differential effects on stress-axis activity, Serum-BDNF, TNF-alpha and objective sleep measures. Brain Sciences,11(4), p. 411.
Jwing-Ming, Y. (2014). Simple Qigong for Health: The Eight Pieces of Brocade (YMAA Qigong) Kindle Edition. (3rd ed.). YMAA Publication Center.
Kiew Kit, W. (2014). The Art of Chi Kung: Making the Most of Your Vital Energy:(Revised Edition. Cosmos Internet (Publishing Division).
Kostak, M.A. & Avci, G. (2013). Hopelessness and depression levels of parents of children with cancer. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 14(11), p.6833-6838.
La Forge, R. (2005). Aligning mind and body: Exploring the disciplines of mindful exercise. ACSM's Health & Fitness Journal, 9(5), p.7-14.
Lee, M.S., Jeong, S.M., Kim, Y.-K., Park, K.-W., Lee, M.S., Ryu, H. & Moon, S.-R. (2003). Qi-training enhances respiratory burst function and adhesive capacity of neutrophils in young adults: A preliminary study. The American journal of Chinese medicine, 31(01), p.141-148.
Leung, K.-C.W., Yang, Y.-J., Hui, S.S.-C. & Woo, J. (2021). Mind-body health benefits of traditional chinese qigong on women: a systematic review of randomized controlled trials. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine. https://doi.org/10.1155/2021/7443498
McGee, R.W. (2021a). Tai Chi, Qigong and the Treatment of Depression and Anxiety. Biomedical Journal of Scientific & Technical Research,36(2), p. 28350-28354.
McGee, R.W. (2021b). Tai Chi, Qigong and the Treatment of Disease. Biomedical Journal of Scientific & Technical Research, 34(2), p. 26627-26633.
McGee, R.W. (2022). Qigong and the Treatment of Illness: Recent Case Studies. Biomedical Journal of Scientific & Technical Research, 43(1), p. 34250-35253.
Mehranfar, M., Younesi, J. & Banihashem, A. (2012). Effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on reduction of depression and anxiety symptoms in mothers of children with cancer. Iranian journal of cancer prevention, 5(1), p.1.
Mohamed Mahmoud, A., Helmy Osman, L. & Mohamed El-Sayed Gaafar, M. (2022). Depression, Burden, and Self-Efficacy among Caregiving Parents of Children with Cancer. Egyptian Journal of Health Care, 13(2), p. 385-401.
Mousavi, S.M., Pourfeizi, A. & Dastgiri, S. (2010). Childhood cancer in Iran. Journal of pediatric hematology/oncology, 32(5), p. 376-382.
Murphy, M., Donovan, S. & Taylor, E. (1997). The physical and psychological effects of meditation: A review of contemporary research with a comprehensive bibliography, 1931-1996 (2nd ed.). Calif, USA: Institute of Noetic Sciences.
Oh, B., Bae, K., Lamoury, G., Eade, T., Boyle, F., Corless, B. & et al. (2020). The effects of tai chi and qigong on immune responses: a systematic review and meta-analysis. Medicines, 7(7), p. 39.
Oh, B., Butow, P.N., Mullan, B.A., Clarke, S.J., Beale, P.J., Pavlakis, N. & et al. (2012). Effect of medical Qigong on cognitive function, quality of life, and a biomarker of inflammation in cancer patients: a randomized controlled trial. Supportive Care in Cancer, 20(6), p.1235-1242.
Osypiuk, K., Thompson, E. & Wayne, P.M. (2018). Can Tai Chi and Qigong Postures Shape Our Mood? Toward an Embodied Cognition Framework for Mind-Body Research. Frontiers in Human Neuroscience, No.12. https://doi.org/10.3389/fnhum.2018.00174
Park, M., Choi, E.K., Lyu, C.J., Han, J.W. & Hahn, S.M. (2022). Family resilience factors affecting family adaptation of children with cancer: A cross-sectional study. European Journal of Oncology Nursing, No. 56.
Patterson, J.M. (2002). Integrating family resilience and family stress theory. Journal of marriage and family, 64(2), p. 349-360.
Plessen, C.Y., Karyotaki, E. & Cuijpers, P. (2022). Exploring the efficacy of psychological treatments for depression: A multiverse meta-analysis protocol. BMJ open, 12(1), e050197.
Posadzki, P., Parekh, S. & Glass, N. (2010). Yoga and qigong in the psychological prevention of mental health disorders: a conceptual synthesis. Chinese journal of integrative medicine, 16(1), p. 80-86.
Robinson, K.E., Gerhardt, C.A., Vannatta, K. & Noll, R.B. (2007). Parent and family factors associated with child adjustment to pediatric cancer. Journal of pediatric psychology, 32(4), p. 400-410.
Salehian, M.H., Hemayattalab, A. & Ghanati, P. (2021). Comparison of the effect of resilience training and Qigong exercises on the perceived stress due to Corona Disease in students.. Pakistan Journal of Medical & Health Sciences, 15(2), p.611-617.
Santer, M. (2008). Shaolin Chi Kung: 18 Exercises to Help You Live a Longer, Healthier and Happier Life. Happy Chi Publishing.
So, W.W.Y., Cai, S., Yau, S.Y. & Tsang, H.W.H. (2019). The Neurophysiological and Psychological Mechanisms of Qigong as a Treatment for Depression: A Systematic Review and Meta-Analysis. Frontiers in Psychiatry, No. 10. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.00820
Steinhardt, M. & Dolbier, C. (2008). Evaluation of a resilience intervention to enhance coping strategies and protective factors and decrease symptomatology. Journal of American college health, 56(4), p. 445-453.
Valery, P.C., Moore, S.P., Meiklejohn, J & .Bray, F. (2014). International variations in childhood cancer in indigenous populations: a systematic review. The Lancet Oncology, 15(2), e90-e103.
Van Schoors, M., Caes, L., Verhofstadt, L.L., Goubert, L. & Alderfer, M.A. (2015). Systematic Review: Family Resilience After Pediatric Cancer Diagnosis. Journal of pediatric psychology, 40(9), p. 856-868. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsv055
Van Warmerdam, J., Sutradhar, R., Kurdyak, P., Lau, C., Pole, J.D., Nathan, P.C. & Gupta, S. (2020). Long-term mental health outcomes in mothers and siblings of children with cancer: a population-based, matched cohort study. Journal of Clinical Oncology, 38(1), p. 51-62.
van Warmerdam, J., Zabih, V., Kurdyak, P., Sutradhar, R., Nathan, P.C. & Gupta, S. (2019). Prevalence of anxiety, depression, and posttraumatic stress disorder in parents of children with cancer: A meta‐analysis. Pediatric blood & cancer, 66(6), e27677.
Walsh, F. (2015). Strengthening family resilience. Guilford publications.
Wang, C.W., Chan, C.H., Ho, R.T., Chan, J.S., Ng, S.M. & Chan, C.L. (2014). Managing stress and anxiety through qigong exercise in healthy adults: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. BMC Complement Altern Med, No. 14. https://doi.org/10.1186/1472-6882-14-8
Wang, F., Man, J.K., Lee, E.-K.O., Wu, T., Benson, H., Fricchione, G.L. & et al. (2013). The effects of qigong on anxiety, depression, and psychological well-being: a systematic review and meta-analysis. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine, https://doi.org/10.1155/2013/152738

متن کامل:

مقايسه تاثير آموزش تابآوری خانواده و تمرينات منتخب ورزشی(تمرینات چيكونگ) بر افسردگي مادران دارای کودک سرطانی

چكيده:

تشخيص سرطان در کودکان براي والدین بویژه مادران بعنوان ارکان اصلی در ارائه خدمات و مراقبت، به عنوان بحران روانشناختي و هيجاني تلقي ميشود. بنابراين هدف مطالعه حاضر، مقایسۀ تاثير آموزش تابآوری خانواده و تمرینات منتخب ورزشی(تمرینات چیکونگ) بر افسردگی مادران داراي كودك سرطانی بود.روش پژوهش حاضر نيمه‌تجربي(پیش آزمون- پس آزمون) با استفاده از دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل بود. 45 نفر از مادران دارای کودک سرطانی بیمارستان کودکان تبريز در فروردین 1401 كه داراي1 انحراف معیار بالاتر از میانگین در آزمون افسردگی بک بودند به شیوۀ در دسترس انتخاب و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش(15 نفری) و يك گروه كنترل(15 نفري) قرار گرفتند. برای گروه اول آموزش تابآوری خانواده)9 جلسه؛ هفته‌ای یک جلسۀ یک ‌ساعته) و برای گروه دوم تمرينات چي‌كونگ(911جلسه؛ هفته‌ای یک جلسۀ، 30 تا 40 دقيقه‌اي) اعمال شد و گروه كنترل آموزشي دريافت ننمود. همۀ آزمودنی‌ها پیش از آغاز آموزش و پس از آن پرسشنامه افسردگي Beck(فرم كوتاه) را پر کردند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از تحلیل کواریانس تك متغيره استفاده شد. نتایج نشان داد که میانگین نمرات افسردگي مادران دارای کودک سرطانی در گروه آموزش تابآوری خانواده نسبت به گروه تمرينات چي‌كونگ و در گروه تمرينات چي‌كونگ نسبت به گروه كنترل در پس‌آزمون به طور معني‌داري كاهش یافته است (p<0/05). همچنین، نتایج نشان داد که آموزش تابآوری خانواده در كاهش افسردگي مادران دارای کودک سرطانی موثرتر از تمرينات ‌چي‌كونگ است.

کلمات کلیدی: تابآوری خانواده، چي‌كونگ، افسردگي، مادران، کودک سرطانی.

مقدمه:

سرطان به عنوان یک بیماری فلجکننده، صعب العلاج و عامل مشخصه آن تکثیر و تبدیل غیر طبیعی سلول ها و از بین رفتن تمایز سلولی است(طوقیان چهارسوقی، 1399). بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، تعداد کودکان مبتلا به سرطان بین 50 تا 200 مورد در هر یک میلیون کودک در سراسر جهان متغیر است(موسوی، پورفیضی و دستگیری¹، 2010). سرطان دوران کودکی نسبتاً نادر است و تنها حدود 4 درصد از مرگ و میر کودکان 5 تا 15 ساله را در میان جمعیت ایران تشکیل میدهد(مهرانفر، یونسی و بنی هاشم²، 2012). علیرغم پیشرفت های قابل توجه در علم پزشکی، این دومین عامل مرگ و میر کودکان بالای 3 سال پس از حوادث مرگبار است(والری، مور، میکلجون و بری³، 2014). تشخیص سرطان دوران کودکی یک رویداد بالقوه آسیبزا و منبع اصلی ناراحتی روانی برای والدین است(فکی، باکلوتی و خنفر⁴، 2021). مشکلات خانوادههای کودکان سرطانی ممکن است عینی باشد، مانند نیازهای مالی، خانهداری و فعالیتهای کاری. مشکلات ذهنی به واکنشهای عاطفی اطلاق میشود که اعضای خانواده تجربه میکنند، مانند برقراری ارتباط با خواهر و برادر کودک بیمار، نگرانی در مورد آینده کودک و افسردگی میتوان اشاره کرد(بهاتاچاریا و همکاران⁵، 2015). مادرانی که فرزند مبتلا به سرطان دارند با تجربه ناراحت کنندهای در خانواده خود مواجه میشوند. وقتی تشخیص داده می شود، شوکه و ناباور میشوند و باید با بار مضاعفی زندگی کنند. بیماری کودک، خانواده او را تحت تاثیر قرار میدهد و کیفیت زندگی اعضای خانواده کاهش مییابد(اصغری ‌نکاح، جانسوز، کمالی و طاهری نیا، 1394). کودکان بیش از سایر اعضای خانواده با مادر خود در تماس هستند، بنابراین مادران در معرض بیشترین خطر استرس و افسردگی قرار دارند(محمد محمود، هلمی عثمان و محمد السید گافار⁶، 2022). مطالعات مختلف نشان داده است که مادران دارای کودکان سرطانی علائمی مانند ناامیدی(بالی و همکاران⁷، 2014؛ کوستاک و آوچی⁸، 2013)، خشم، استرس(بمیس و همکاران⁹، ۲۰۱۵)، اضطراب و افسردگی(قربانی، قزلباش، علیزاده و خسروی، 1400؛ هوارد شارپ و همکاران¹⁰، 2020؛ ون وارمردام و همکاران¹¹، 2019) را نشان میدهند.

بنابراین انتظار میرود هم دولت و هم روانشناسان بالینی کشور بتوانند اقداماتی را برای رفع افسردگی در بین مادران به عنوان مراقبان اصلی کودکان سرطانی انجام دهند. یکی از مشکلاتی که گریبان درمانگران و طبیعتاً جویندگان درمان را گرفته است، عدم تصمیم گیری در مورد اثربخشی روشهای درمانی برای انتخاب است. در سالهای اخیر، برخی از محققان ایده مراقبت محتاطانه و لزوم بررسی درمان از جنبههای مختلف را مطرح کردهاند. به گفته آنها، در انتخاب درمان، میزان اثربخشی هزینههاي اقتصادي، عوارض جانبی ناشی از به کارگیري و نرخ پاسخگویی به درمان باید ملاك ارزیابی قرار گیرند(پلسن، کاریوتاکی، و کویپرز¹²، 2022). لذا، پژوهشگران بر این باورند كه آموزش تابآوری خانواده و تمرینات منتخب ورزشی(تمرینات چی کونگ) با توجه به ملاحظات درمانگران از جمله مداخلهای است که می‌تواند بر کاهش افسردگی(مک گی¹³، 2022) و ارتقاء سلامت روان(چئونگ و همکاران¹⁴، 2019؛ لئونگ، یانگ، هوی و وو¹⁵، 2021) مادران دارای کودک سرطانی نقش بسزايي داشته باشد.

یکی از مهم‌ترین متغیرهای روان‌شناختی مؤثر بر سلامت روان مادران مبتلا به سرطان، مفهوم تاب‌آوری است(محمدی، عارف و زهرایی، 1394). تابآوری به عنوان توانایی افراد برای مقابله با حوادث آسیبزا تعریف میشود. به عبارت دیگر، تابآوری به عنوان توانایی افراد برای حفظ سطوح نسبتاً پایدار سلامت روانی و عملکرد فیزیکی و همچنین تولید و ایجاد تجربیات و احساسات مثبت تعبیر میشود(بونانو¹⁶، 2004). اما تشخیص سرطان نه تنها اعضای خانواده را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه بر روابط آنها با یکدیگر و نحوه عملکرد خانواده نیز تأثیر میگذارد. با توجه به این مفروضات که یک خانواده بیش از مجموع اجزای آن است و درک تأثیر سرطان بر خانواده به عنوان یک کل مهم است(ون اسکورز، کیس، ورهوفستات، گوبرت و آلدرفر¹⁷، 2015)، بنابراین در مقابل الگوهای کاربردی متمرکز بر کمبود و نقصان، از رویکردهای تابآوری، آمادگی و توان خانواده برای رویارویی با چالش ها استفاده میکنند(والش¹⁸، 2015). در واقع، یکی از مهمترین انواع تابآوری، تابآوری خانواده است. محققان تابآوری خانواده را به عنوان توانایی خانواده برای رویارویی با تغییرات در شرایط بحرانی، توانایی احیاء و فعال کردن مجدد تعادل خود پس از بحران تعریف میکنند(پترسون¹⁹، 2002). والش فرآیندهای کلیدی خانواده را به عنوان عوامل حمایتی توصیف میکند که عبارتند از: سیستم اعتقادی(معنادهی به رنج، نگرش مثبت و معنویت)؛ الگوهای سازمانی(انعطافپذیری، ارتباط و وابستگی و منابع اقتصادی و اجتماعی) و فرآیندهای ارتباطی(شفافیت مسئله، بیان آزادانه احساسات و حل جمعی مشکل). در واقع رویکرد تابآوری خانواده پا را فراتر از حل مشکل گذاشته و به پیشگیری از آن میپردازد. این نه تنها خانوادهها را بهبود میبخشد، بلکه آنها را برای رویارویی با چالشهای آینده آماده میکند(موزیری، شفیع آبادی، اسمعیلی و یونسی، 1399). بنابراین تاب آوری یک عامل محافظتی است که مانند نوعی واکسیناسیون عمل میکند. افراد با تابآوری بالا در برخورد با مسائل زندگی از راهبردهای مقابلهای مؤثری استفاده میکنند و نگاه آنها به مشکلات به گونهای است که مشکلات را فرصتی برای یادگیری و رشد میدانند(حاجی آقانژاد، زارع نیستانک، طباطبائی و داداشی، 1400). در پژوهشی که توسط شفیعآبادی و همکاران(1399) انجام شده، نتایج نشان داد که الگوی تاب‌آوری خانواده ایرانی یک مدل بومی و جامع است و می‌توان از آن برای طراحی آموزش‌هایی با هدف افزایش تاب‌آوری و تحمل خانواده ها در برابر مشکلات استفاده کرد. همچنین پژوهش رضاییفر و همکاران(1395) بیانگر این بود که آموزش تابآوری خانواده به مادران دارای کودکان کمتوان ذهنی منجر به بهبود سلامت روان و ابعاد سهگانه آن را(اضطراب، افسردگی و اختلال عملکرد جسمانی) کاهش داد، اما تأثیر قابل توجهی در کاهش اختلال عملکرد اجتماعی نداشت. نتایج مطالعهی پارک و همکاران²⁰(2022) بیانگر این بود که از بین عوامل تاب‌آوری خانواده مؤثر بر سازگاری خانواده‌های کودکان مبتلا به سرطان، افسردگی والدین و مهارت‌های ارتباطی خانواده به‌ترتیب به‌عنوان عوامل خطر و محافظ شناسایی شدند. این متغیرها 3/29 درصد از واریانس سازگاری خانواده را به خود اختصاص دادند. علاوه بر این، در تحقیقی که توسط حبیبپور، محمودی، نیر و ارشتناب²¹(2019) بر روی والدین کودکان مبتلا به سرطان انجام شده، نتایج نشان داد که والدین کودکان مبتلا به سرطان به ویژه مادران آنها تابآوری پایینی دارند و بنابراین ممکن است در معرض مشکلات مختلف جسمی و روحی قرار گیرند. ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی باید والدین در معرض خطر را شناسایی کرده و حمایت روانشناختی و آموزشی بیشتری به آنها ارائه کنند. در پژوهش دیگری، آیوالیوتی و پزیرکیانیدیس²²(2020) گزارش کردند که والدینی که سطوح بالاتری از راهبردهای مقابلهای را از نظر تابآوری خانواده گزارش کردهاند. احتمال بیشتری داشت که سطوح بالاتری از بهزیستی و تابآوری روانی را گزارش کنند.

از سویی، در سال‌های اخیر، مردم به طور فزاینده‌ای از تمرینات ذهن و بدن(مانند چی‌گونگ، تای‌چی و یوگا) به عنوان درمان‌های مکمل و جایگزین برای کنترل استرس، افسردگي و اضطراب استفاده می‌کنند(کوهن و رودیک²³، 2011). ورزش ذهنی نوعی تمرین است که بر روی خودآگاهی و همسویی بین فردی و ذهنی، همراه با فعالیت عضلانی کم و متوسط و مراقبه متمرکز است(لا فورج²⁴، 2005). در واقع، چیگونگ یک تمرین سنتی مبتنی بر ذهنآگاهی چینی است که با ادغام مدیتیشن، تنفس، حرکات بدن درهم تنیده و وضعیت بدنی هماهنگ مشخص میشود. "چی" نشاندهنده انرژی ضروری است که در داخل بدن انسان جریان دارد، در حالی که "گونگ" به تمرین منظم به منظور پرورش چی اشاره دارد. برخلاف تمرین درمانی که فقط یک مفصل خاص یا یک سری انقباض و آرامش عضلانی متناوب را هدف قرار میدهد، چیگونگ بیشتر بر ایجاد خودآگاهی از نحوه حرکت کل بدن از طریق وضعیت و سکون تمرکز میکند تا به حالتهای عمیق آرامش و آرامش بدن-ذهن دست یابد(هولمبرگ، راپنکر، کارنر و ویت²⁵، 2014). چی‌گونگ نوعی تمرین ورزشی متناسب با بدن است که بهراحتی قابل انعطاف است و می‌توان آن را در هر مکان و هر زمان و بدون هیچ وسیله خاصی تمرین کرد(اف. وانگ و همکاران²⁶، 2013). هنگامي كه افراد بصورت منظم تمرينات چي‌كونگ انجام دهند. ذهنشان به تدريج به آرامش و صلح دست مي‌يابد و در كل احساس مي‌كنند وجودشان متعادلتر شده است. علاوه بر آن، به افراد كمك مي‌كند تا بر افسردگي و ترس غلبه نمايند و به صلح، آرامش، شادكامي و سعادت حقيقي دست يابند(جوینگ-مینگ²⁷، 2014). نتایج مطالعات بیانگر این بود که تمرینات چیکونگ نه تنها برای بهبود سلامت جسمی(خستگی، بیخوای، تنگی نفس، بیحسی، سرگیجه، سوزش سردل، زمان بهبودی، حالت تهوع، درد را در بیماران جسمی از جمله سرطان و دیابتی) (مک گی²⁸، 2021b)، بلکه همچنین، تأثیر مثبتی بر کاهش استرس(سطح کورتیزول بزاقی و فشار خون)، پیشگیری روانشناختی از اختلالات سلامتروان(افسردگی و اضطراب) و بهبود كيفيت زندگي و افزايش بهزيستي جسمي- رواني(چو، دورکاس و سیو²⁹، 2012؛ پوسادزکی، پارخ و گلس³⁰، 2010) بهمراه داشته است.

بنابراين، با توجه به اين که کودکان سرطانی مسائل و مشکلات خاص خود را دارند، ضرورت نمود که وضعیت سلامتروان مراقبتدهندگان به اين گروه خاص بویژه مادران به عنوان مراقبان اصلی بهطور ویژه مورد بررسي قرار گيرد. همچنین، با عنایت به مطالعات انجام شده به نظر می‌رسد آموزش تابآوری خانواده و تمرينات چي‌كونگ به عنوان مهارت‌هاي پایه و اساسی برای ارتقاء سلامت روان مادران از اهمیت بسزایی برخوردار باشد. با توجه به اهمیت این موضوع، خلأ پژوهشی و نبود پژوهش‌های تجربی در زمینۀ مقايسة تاثير آموزش‌هاي مذكور بر کاهش افسردگی والدین دارای کودک سرطانی به‌ویژه مادران دارای کودک سرطانی، این مطالعه با هدف مقایسۀ تاثير آموزش تابآوری خانواده و تمرینات منتخب ورزشی(تمرینات چیکونگ) بر افسردگی مادران داراي كودك سرطانی انجام گرفته است.

روششناسی تحقیق:

روش پژوهش حاضر نيمه‌تجربي(پیشآزمون- پسآزمون) با استفاده از دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل بود. جامعه آماری تحقيق حاضر، کلیه مادرانی بود که فرزندان مبتلا به سرطان داشتند و در فروردین 1401 در بیمارستان کودکان تبریز دارای پرونده پزشکی بودند. نمونه پژوهش، به حجم 45 نفر مادر دارای فرزند سرطانی با استفاده از روش نمونه‌گيري در دسترس انتخاب‌ مي‌شوند و به‌صورت تصادفي در دو گروه آموزش تابآوری خانواده و تمرينات چي‌كونگ(هر گروه 15 نفر) و يك گروه كنترل(15 نفر) جایدهي شده‌اند. تشخیص افسردگي مادران دارای فرزند سرطانی توسط روانشناس بالینی بیمارستان کودکان تبريز براساس مصاحبه بالینی ساختار یافته صورت گرفته بود. مصاحبه بالینی ساختاریافته، دو نسخه بالینی و پژوهشی دارد. در این پژوهش از نسخه بالینی استفاده شد. این نسخه بر اساس معیارهای تشخیصی DSM-IV-TR تنظیم شده است و برای تشخیص اختلالات محور I از آن استفاده می‌شود. در این پژوهش از نسخه ایرانی این فرم استفاده شد. روایی و پایایی این ابزار در پژوهش، 70/ 0 تا 100/ 0 گزارش شده است(جوکار و همکاران، 1392).

ملاکهای ورود آزمودنیها به گروه عبارت بودند از 1: داشتن فرزند سرطانی 5 تا 8 ساله؛ 2: گرفتن 1 انحراف معیار بالاتر از میانگین در آزمون افسردگی بک؛ 3: عدم وجود ناتواني جسمي- حركتي؛ 4: عدم مصرف داروهاي روانپزشكي؛ 5: عدم دریافت درمان روان شناختی هم زمان با هدف درمان؛ 6: رضایت آگاهانه و داوطلبانه بودن شرکت در جلسات و معیارهای خروج از پژوهش حاضر: 1: عدم حضور در جلسات بیشتر از یک جلسه؛ 2 : بروز مشكل خاصي در طي انجام تحقيق در نظر گرفته شد.

بعد از دریافت مجوز از سوی بیمارستان کودکان تبریز، هماهنگی با مسئولين و کسب رضایت آگاهانه از مادران دارای فرزند سرطانی مقرر شد كه مادران منتخب در زمان تعيين شده در سالن آمفي تئاتر بیمارستان کودکان تبریزکه دارای امکانات لازم شامل رايانه، ویدئو پروژکتور و.. بود، حضور یابند. در جلسه مقدماتي، پس از برقراري پژوهشگر با شركت‌كنندگان، به سوالات مادران پاسخ داده و نحوه تکمیل پرسشنامه‌های مورد نظر توضیح داده شد. پس از اجراي پيش‌آزمون(پرسشنامه افسردگي Beck- فرم كوتاه)، در مورد تاریخ جلسات بعد توافق حاصل شد و به صورت تصادفی 45 مادرا دارای فرزند سرطانی كه داراي ملاكهاي ورود بودن در 2 گروه 15 نفره آزمایشی(گروه1: آموزش تابآوری خانواده و گروه2: تمرينات ‌چي‌كونگ) و یک گروه 15 نفره گواه تقسیم شدند. بعد از انتخاب گروه‌هاي آزمون، در جلسه مقدماتي گروه‌هاي آزمايش، به بیان خلاصه‌ای از اهداف و روش آموزش تابآوری خانواده و تمرينات چي‌كونگ برای گروه‌هاي آزمایش پرداخت و از گروه‌هاي آزمايش خواسته شد درباره محتوای جلسات با مادران دیگر صحبت نکنند و همچنین با پرسش از مادران اطمینان حاصل شد که تحت برنامه‌ آموزشی و درمانی دیگری نباشند. مادران گروه‌ آزمايش1 به صورت گروهی در جلسات، آموزش تابآوری خانواده(9 جلسه؛ هفته‌ای یک جلسۀ یک ‌ ساعته) و مادران گروه آزمايش 2، تمرينات چي‌كونگ(9جلسه: هر هفته یک جلسه 30 تا 40 دقيقه‌اي) بصورت گروهي دریافت كردند و گروه کنترل آموزشی دریافت ننمود. تمامي مطالب آموزشي در گروه آموزش تابآوری خانواده در قالب پاورپوینت و همراه با تصاویر ارائه شد. مادران گروه آزمایش دو، تمرینات چیکونگ را در باشگاه ورزشی ویرا (روي تشك نرم براي هر آزمودني)كه داراي تهويه مناسب بود، با رعايت پروتكل بهداشتي بود، دریافت كردند.پس از اتمام جلسات آموزشی، پس‌آزمون‌(پرسشنامه افسردگي Beck- فرم كوتاه) در هر 3 گروه (2 گروه آزمايش و يك گروه كنترل) مورد اندازه گیری قرار گرفت. لازم به یاد‌آوری است که برای رعایت اصول اخلاقی پژوهش پس از اینکه از هر 3 گروه پس‌آزمون(پرسشنامه افسردگي Beck- فرم كوتاه) به عمل آمد، آموزش‌هاي مذكور برای گروه کنترل اجرا شد.

برای جمع‌آوری اطلاعات از ابزار زیر استفاده شده است:

پرسشنامه افسردگي بك Beck(فرم کوتاه):

پرسشنامه افسردگي بك، يكي از شناخته‌ترين آزمون‌هاي سنجش افسردگي است كه توسط بک تدوين شده است. اين آزمون شامل 21 ماده است و هر ماده داراي 4 جمله است كه هر كدام علامتي از افسردگي را از صفر تا سه درجه بندي مي كنند. نمره كلي هر فرد در پرسشنامه سنجش افسردگي بك، با حجم نمرات در تمام جنبه‌ها بدست مي‌آيد. اعتبار و پايايي پرسشنامه بك مكررا مورد بررسي قرار گرفته كه نتايج آن در سطح بالايي گزارش شده است. بك و همكارانش در 1988 ضريب پايايي همساني دروني ماده‌هاي پرسشنامه را از (0.73) تا (0.86) و ضريب همبستگي پرسشنامه افسردگي بك با مقیاس MMPI 0.74 گزارش كرده‌اند. اخیرا در مطالعه‌ای كه در دانشگاه علوم پزشكي تهران (بيمارستان روزبه) انجام شد، برای این آزمون روایی 0.70 و پایایی 0.77 در جمعیت سالم و بالینی نشان داده است(آذرگون، کجباف، مولوی و عابدی، 1388).

روش‌های مداخله:

آموزش تابآوری خانواده: براي گروه اول آموزش تابآوری خانواده در 9 جلسه و هر جلسه به مدت يك ساعت به صورت گروهي آموزش داده شد. اين روش درماني توسط رضاییفر و همکاران(1395) ساخته شده است و اثربخشي آن بر افسردگي، اضطراب و سلامت روانی مورد تائيد قرار گرفته است.

جلسه اول: معارف پژوهشگر با مادران دارای فرزند سرطانی و اجراي پيش‌آزمون.

جلسه دوم: آشنایی با عوامل تغییر و انعطافپذیری خانواده، معنادهی به سختی، عادیسازی، حس انسجام.

جلسه سوم: آشنایی با عوامل حمایتی درونی افزایش تابآوری در افراد؛ شهامت و دلگرمی، غنیمت شمردن فرصتها، تسلط بر احتمالات.

جلسه چهارم: آشنایی با عوامل حمایتی بیرونی در بالا بردن تابآوری خانواده؛ معنویت، دگرگونی، انعطافپذیری.

جلسه پنجم: حمایت اعضای خانواده از هم و نیز داشتن احترام و ارتباط متقابل در مواقع بحرانی، حمایت متقابل و همکاری، احترام به نیازها.

جلسه ششم: ابراز احساسات آشکار در خانواده و تعالات مثبت، همدلی متقابل، تعاملات خوشایند.

جلسه هفتم: مسیرهای رسیدن به هدف تابآوری و چگونگی پیشگیری از مشکلات و بحرانها، درس گرفتن از شکست.

جلسه هشتم: آشنایی با الگوهای ضربهگیر و چگونگی حل تعارضات در خانواده، حمایت و تعهد متقابل در خانواده، حل تعارض.

جلسه نهم: جمعبندی و به پایان رساندن آموزشهای داده شده در زمینهی تابآوری خانواده و پسآزمون.

تمرينات ‌چي كونگ:

برای گروه دوم، تمرینات منتخب ورزشی(تمرینات چی کونگ) در 9 جلسه، هفته‌اي یک جلسه و هر جلسه به مدت 30 تا 40 دقيقه آموزش داده خواهد شد. چی‌گونگ سنتی چینی همه چیز در مورد هماهنگی بدن، نفس و ذهن از طریق یکسری حرکات است و نشان داده شده است که دارای مزایای روحی(کاهش اضطراب، افسردگی و استرس) و سلامت جسمی(کاهش فشار خون، خواب بهتر، افزايش استقامت، بهبود عملكرد كليه، رفع درد كمر) است(رامز و هورام³¹، 1995). اين تمرينات چي‌كونگ شامل یک سری حرکات برای دستیابی به یک جریان هماهنگ انرژی حیاتی(چي) و تنظیم فعالیتهای عملکردی بدن از طریق تنفس تنظیم شده، تمرکز حواس و حرکات آرام است، كه بر شادكامي ذهني، سلامتي جسمی و كاهش افسردگي، اضطراب و استرس موثر است و از كتاب «شائولین چی کونگ: 18 تمرین برای کمک به شما در زندگی سالم و شادتر داشتن» نوشتة سانتر³²(2008) اقتباس شد. حرکات چي كونگ انجام شده در پروتکل تمرینی، در شكل 1 (بترتيب از سمت چپ به راست) شامل حركت شماره 1: هر دو دست آسمان را بلند می کنند يا همان بلند کردن آسمان در یک نگاه³³، حركت شماره 2: برای حمل ماه به عقب نگاه کنید(حمل ماه در یک نگاه) و دنباله يا عقب كف دست را باز كنيد³⁴، حركت شماره 3: لمس پاها بوسيله دست جهت تقويت كمر يا همان تقويت كننده كليه‌ها³⁵، حركت شماره4: سه سطح تا زمین در يك نگاه³⁶، حركت شماره 5: جرثقيل رقصنده در يك نگاه³⁷، حركت شماره 6: كوهها هل دادن در يك نگاه³⁸، حركت شماره 7: اژدهای سبز جدا کننده آب يا جداسازی آب در يك نگاه³⁹، حركت شماره 8: چرخش زانوها⁴⁰ قابل مشاهده است.

$C:\Documents and Settings\Owner\Desktop\مقاله 6 افسردگي-1.jpg$

شکل 1. حرکات چي كونگ انجام شده در پروتکل تمرینی

سرانجام داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری 20- SPSS تجزیه و تحلیل شدند. در بخش توصیف داده‌ها از میانگین و انحراف استاندارد و در بخش استنباطی از آزمون تحلیل کواریانس تک متغیره با پیش‌فرض‌های نرمال بودن توزیع نمرات از طریق آزمون شاپیرو ویلک، مفروضه همگنی شیب رگرسیونها با استفاده از اثر متقابل گروه* پیش‌آزمون و آزمون لوين براي همگنی خطاي واریانس متغیر وابسته در گروه‌ها استفاده شده است.

$C:\Users\(( Lenovo ))\Desktop\مقاله9 ترکیه\1655622232790.jpg$

شکل 2: روند اجراي پژوهش(نمودار كانسورت)

يافته‌های تحقیق:

در جدول 1 یافته های توصیفی (میانگین و انحراف معیار) مربوط به نمرات افسردگی در قبل و بعد از آموزش برای گروههای پژوهش ارائه شده است.

جدول (1): شاخصه‌های توصیفی متغیر افسردگي در افراد نمونه در گروه آموزش تاب آوري خانواده، تمرينات چي‌كونگ و کنترل در پیش‌آزمون و پس‌آزمون

متغیر	گروه	پیش‌آزمون		پس‌آزمون		میانگین تعدیل شده
متغیر	گروه	میانگین	انحراف معیار	میانگین	انحراف معیار	میانگین تعدیل شده
افسردگي	آموزش تاب آوري خانواده	80/30	87/6	87/24	48/6	06/24
	تمرينات چي‌كونگ	93/29	07/6	40/26	68/5	40/26
	كنترل	07/29	79/6	07/28	72/6	87/28

براي مقايسه تاثير آموزش تابآوري خانواده و تمرينات منتخب ورزشي(تمرينات چيكونگ) بر افسردگي مادران داراي کودک سرطاني از تحلیل کوواریانس تک متغیره استفاده شد. لازم به ذکر است که قبل از ارائه و بررسی نتایج آزمونهای مربوط به تحلیل فرضيه‌ي پژوهش، ابتدا آزمون‌ پیش‌فرض‌های تحلیل کواریانس انجام گرفت. پیش‌فرض‌های مهم تحلیل کواریانس شامل نرمال بودن توزیع متغیر وابسته، همگنی شیب رگرسیون‌ها و همگنی خطای واریانس متغیر وابسته در گروه‌ها است.

براي بررسي نرمال بودن توزيع نمرات افسردگی از آزمون شاپیرو-ویلک استفاده شد. نتایج نشان داد که نمرات افسردگی هم در پیش‌آزمون و هم در پس‌آزمون در سه گروه مورد مطالعه از توزیع نرمال پیروی می‌کند (05/0<p) (جدول 2).

جدول (2): بررسی نرمال بودن توزیع داده‌های افسردگي با استفاده از آزمون شاپیرو ویلک

متغیر	گروه	پیش‌آزمون		پس‌آزمون
متغیر	گروه	مقدار شاپیرو ویلک	سطح معنی‌داری	مقدار شاپیرو ویلک	سطح معنی‌داری
افسردگي	آموزش تاب آوري خانواده	978/0	951/0	926/0	235/0
	تمرينات چي‌كونگ	978/0	956/0	98/0	966/0
	كنترل	925/0	23/0	915/0	16/0

مفروضه همگنی شیب رگرسیون‌ها با استفاده از اثر متقابل گروه* پیش‌آزمون بررسی شد. نشان داد که مفروضه همگنی شیب رگرسیون‌ها برای نمرات افسردگی برقرار است (05/0<p) (جدول 3).

جدول (3): نتایج فرض همگنی شیب رگرسیون‌ها برای افسردگی در گروه‌های مورد مطالعه

منبع تغییر	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	سطح معنی‌داری
اثر گروه *پیش‌آزمون	953/1	2	977/0	398/0	675/0
خطا	806/95	39	457/2

همچنین مفروضه همگنی خطای واریانس متغیر وابسته (افسردگی) در گروه‌ها با استفاده از آزمون لوین بررسی شد (جدول 4). نتایج نشانگر آن است که خطای واریانس افسردگی در سه گروه مورد مطالعه تفاوت معنی‌داری ندارد (05/0<p). بنابراین تمام مفروضه‌های تحلیل کوواریانس تک متغیره برقرار است.

جدول (4): نتایج آزمون لون براي برابري خطای واریانس افسردگی در گروه‌های مورد مطالعه

مقدار F	درجه آزادی 1	درجه آزادی2	سطح معنی داری
519/1	2	42	231/0

نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیره نشان داد که با تعدیل نمرات پیش‌آزمون، میزان افسردگی پس‌آزمون مادران داراي کودک سرطاني در گروه آموزش تاب آوري خانواده، تمرينات چي‌كونگ و کنترل تفاوت معنی‌داری دارد (001/0=p ، 98/35=F). شدت تاثیر برابر با 64/0 است (جدول 5).

جدول (5): نتایج آزمون تحلیل کوواریانس برای مقایسه افسردگی در پس‌آزمون در گروه‌های مورد مطالعه

منبع تغییر	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	مقدار F	سطح معنی‌داری	مجذور اتا
اثر پیش‌آزمون	507/1574	1	507/1574	344/660	001/0	942/0
اثر گروه	592/171	2	796/85	983/35	001/0	637/0
خطا	759/97	41	384/2
کل	33218	45

بر اساس نتایج آزمون تعقیبی LSD ملاحظه می‌شود که میانگین نمرات افسردگي در گروه آموزش تابآوري خانواده نسبت به گروه كنترل و گروه تمرينات چي‌كونگ به طور معني داري كاهش یافته است. همچنین میانگین نمرات افسردگي در گروه تمرينات چي‌كونگ نسبت به گروه كنترل به طور معني داري كاهش یافته است (جدول 6).

جدول (6): نتایج آزمون تعقیبی LSD برای مقایسه‌های زوجی افسردگی در گروه‌های مورد مطالعه

مقایسه‌ها	میانگین تفاضل	خطای معیار اختلاف	سطح معني‌داري
آموزش تاب آوري خانواده- تمرينات چي‌كونگ	34/2-	57/0	001/0
آموزش تاب آوري خانواده- كنترل	81/4-	57/0	001/0
تمرينات چي‌كونگ- كنترل	47/2-	57/0	001/0

بحث:

هدف از انجام این پژوهش، مقایسۀ تاثير آموزش تابآوری خانواده و تمرینات منتخب ورزشی(تمرینات چیکونگ) بر افسردگی مادران داراي كودك سرطانی بود، که نتایج تحلیل کواریانس تك متغيره نشان داد که میانگین نمرات افسردگي مادران دارای کودک سرطانی در گروه آموزش تابآوری خانواده نسبت به گروه تمرينات چي‌كونگ و در گروه تمرينات چي‌كونگ نسبت به گروه كنترل در پس‌آزمون به طور معني‌داري كاهش یافته است. دربارۀ مقایسۀ اثربخشی آموزش‌های مذکور بر كاهش افسردگي مادران دارای کودک سرطانی تاکنون گزارشی در ادبیات پژوهشی مشاهده نشده است؛ اما نتیجۀ به‌دست آمده با نتايج پژوهش رضاییفر و همکاران(1395) و آیوالیوتی و پزیرکیانیدیس(2020) مبنی بر اینکه آموزش تابآوری خانواده بر افزایش سلامت روان و بهزیستی و تابآوری روانی مادران تاثیر دارد و همچنین با نتایج مطالعات شفیعآبادی و همکاران(1399) و موزیری و همکاران(1399) که بیانگر این بود که ساختار خانواده متضمن مفاهیمی نظیر صمیمیت، همکاری، و توافق است که تابآوری خانواده را در بحرانها افزایش میدهد و ميتوان از مدل تابآوري خانوادة ايراني براي طراحي آموزشهايي استفاده كرد كه در پي افزايش تابآوري و تحمل خانوادهها در برابر مشكلات هستند و نیز با نتایج مطالعهی پارک و همکاران(2022)؛ حبیبپور و همکاران(2019) و اصغری نکاح و همکاران(1394) که عنوان کردند درجات بالاي افسردگي، اضطراب و استرس و همچنين وجود ارتباط منفي و معني دار آنها با تابآوري، در مادران داراي کودک مبتلا به سرطان هشداردهنده است همسو است. همچنین با نتایج مطالعات مک گی(2022)؛ چو و همكاران(2012)؛ پوسادزکی و همکاران(2010) مبني بر اينكه چيكونگ بعنوان درمان طب مکمل تاثير مثبتي بر درمان بیماریها، بهزيستي روانشناختي، كيفيت زندگي و كاهش هيجانهاي منفي(افسردگي، اضطراب و استرس) دارد هماهنگ است.

در تبیین این یافته‌ پژوهش می‌توان اظهار داشت که واکنش اولیه والدین در رابطه با تشخیص سرطان در فرزندانشان اغلب با تروما و شوک پیچیده همراه است. باور اینکه فرزندانشان از بین خواهند رفت، برایشان سخت خواهد بود. بدون شک، سرطان یکی از استرسزاترین اتفاقاتی است که یک فرد در زندگی خود میتواند با آن مواجه شود و تغییرات آن نه تنها خود فرد، بلکه خواهر و برادر، والدین و به طور کلی خانواده را تحت تاثیر قرار میدهد(ایزر⁴¹، 2004). والدین به ویژه مادران کودکان مبتلا به سرطان بیشتر از والدین کودکان سالم در معرض مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی، استرس و ... میباشند(رابینسون، گرهارت، واناتا و نول⁴²، 2007؛ ون وارمردام و همکاران، 2020). از دید والش(2015) خانواده باید ساختاری انعطافپذیر داشته باشد و بتواند خود را با تغییر تقاضاهای محیطی و رشدی تطبیق دهد تا در هنگام مواجهه با مشکلات، عملکرد مطلوب را داشته باشد. هم معمول(منتظره و قابل پیشبینی) و هم غیرمعمول(نامعمول، نابهنگام یا غیرمنتظره). لذا، تاب‌آوری خانواده به ما کمک می‌کند بفهمیم که چگونه فرآیندهای خانواده استرس را واسطه می‌کنند و می‌توانند خانواده و اعضای آن را قادر به غلبه بر بحران‌ها و غلبه بر مشکلات بلندمدت کنند. بنابراین تاب‌آوری به‌عنوان یک عامل محافظتی مانند تلقین عمل می‌کند و باعث افزایش هیجان‌های مثبت، اعتماد به نفس، خود رهبری و کاهش هیجان‌های منفی، تنش و افسردگی می‌شود(استاینهارت و دالبیر⁴³، 2008). بنابراین، تاب‌آوری به‌عنوان یکی از ساختارهای روان‌شناسی مثبت‌نگر، به‌جای تمرکز بر نقاط ضعف و نقص‌های فرد، بیشتر بر نقاط قوت و توانایی‌های فرد تمرکز می‌کند و مادران تاب‌آور از راهبردهای مقابله‌ای مؤثر در مواجهه با آن استفاده میکنند. بنابراین مادران دارای فرزند سرطانی که تابآوری بالایی دارند، بدون اینکه سلامت روانی آنها کاهش یابد و دچار بیماری روانی شوند، حوادث استرسزا را پشت سر میگذارند و همچنین به نظر میرسد در برخی موارد با وجود تجارب سخت پیشرفت کردهاند و موفق شدهاند(حسینی قمی و سلیمی بجستانی، 1391).

از طرفی یکی از مهم‌ترین، ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین رویکردهای درمانی موجود، فعاليت بدنی و ورزش می‌باشد. ورزش چي‌كونگ يكي از شیوه‌های طب مکمل بوده و به عنوان یک درمان غیردارویی و کم‌عارضه كه نياز به تجهيزات خاصي ندارد؛ در کنار دیگر درمان‌های رایج براي کاهش افسردگی و اضطراب افراد به کارگرفته ‌مي‌شود(مک گی، 2021a). در تمام حرکات تمرينات چيکونگ 3 بخش،1- تنظيم ذهن و فكر 2- تنظيم بدن 3- تنظيم تنفس، جزو ملزومات اين روش بوده و ميبايستي حتما در تمرينات بكاربسته شود. هنگامی که حرکات چیکنگ تمرین میشود، ذهن بایستی کاملا آسوده باشد. آرامش فکر در گرو کنترل اعصاب و ریلکس تمام بدن و ذهن در حالت سکون و آسایش و نرمی خلاصه میباشد. فقط در هنگامیکه جسم و ذهن ریلکس هستند، هیجانات عصبی کاهش پیدا کرده و تضاد بین عضلات جمعکننده و بازکننده در کمترین حد میباشد. در نتیجه فشار در ناحیه دیوارههای عروقی و اتساع رگهای خونی کاهش پیدا کرده و در نتیجه عمل گردش خون سهل و آسان میگردد. پس میتوان گفت ریلکس و آرامش لازمه هدایت نیروی چی میباشند(کیت کیو⁴⁴، 2014). بر این اساس، مزایای روانشناختی ناشی از تمرین چی‌گونگ شامل آرامش، نمایش حرکات، حساسیت‌زدایی، تقویت حرکات خودکار و تنفس مي‌باشد(مورفی، دانوان و تیلور⁴⁵، 1997).

اوسیپویک و همکاران⁴⁶(2018) این فرضیه را بررسی کرد که وضعیت بدن در چی‌گونگ و تمرین‌های ذهن و بدن مرتبط ممکن است یک عامل بیولوژیکی باشد که به بهبود سلامت روانی کمک می‌کند، فرض اساسی این است که وضعیت بر خلق و خو تأثیر می‌گذارد. آنها مطالعات مختلفی پیدا کردند که به این نتیجه رسیدند که راست ایستادن باعث خلق و خوی بهتری نسبت به غرق شدن میشود. در واقع، چی‌گونگ اساساً یک تمرین ذهن و بدن است و ممکن است با کمک به افراد در ایجاد الگوهای تفکر مثبت به افزایش بهزیستی روانی کمک کند این ممکن است منجر به افزایش خودپنداره و خودکارآمدی و کاهش استرس ادراک شده شود. نتیجه این امر کاهش افسردگی خواهد بود(اوه و همکاران⁴⁷، 2012).

علاوه براین، معتبرترین مکانیسم عصبی فیزیولوژیکی این است که چیگونگ با تنظیم سیستم عصبی خودمختار، به ویژه با تنظیم مثبت سیستم عصبی پاراسمپاتیک، افسردگی را کاهش میدهد(سو، کای، یاو و تسانگ⁴⁸، 2019). محققان حدس می‌زنند که تنظیم تنفس و حرکات ساختاری بدن در حین ورزش چی‌گونگ منجر به ایجاد تنفس طولانی و عمیق دیافراگم و ریتمیک می‌شود که می‌تواند بر سیستم عصبی خودمختار(ANS) و سیستم غدد درون‌ریز تأثیر بگذارد، خلق و خو را تثبیت کند و با افزایش برون ده قلب، مصرف اکسیژن، بازدم دی‌اکسیدکربن و قابلیت انعطاف‌پذیری دستگاه عصبي خودمختار، حالت هوموستاتیک را كنترل و بازیابی کند(سی دبلیو وانگ و همکاران⁴⁹، 2014). دانشمندان تنها سه نوع ناقل عصبی به نامهای نوراپینفرین، سروتونین و دوپامین یافتهاند که فعالیت آنها با افسردگی رابطه دارد. این سه نوع ناقل عصبی در مناطقی از مغز فعال هستند که فعالیتهای اشتباه در زمان افسردگی را کنترل میکنند. تحقیقها نشان داده که افراد افسرده مقادیر کمی از این ناقل را در بدن خود دارند(ایمبدن و همکاران⁵⁰، 2021). بر اين اساس، گزارش شده است فعالیتهای ورزشی از جمله چیکونگ از طریق افزايش سطح سروتونين و نوراپي نفرين، سازگاریهای ناشی از افزایش رهایی آندرفين و كاهش سطوح كورتيزول در افراد میتواند موجب کاهش میزان افسردگی شود(چان و تسانگ⁵¹، 2019) و عملکرد دستگاه تنفسی(لی و همکاران⁵²، 2003) و سیستم ایمنی(اوه و همکاران، 2020) را بهبود ‌بخشد.

بنابراین میتوان گفت که، چي‌كونگ شامل يكسري تمرينات جهت تندرستي بوده و انجام تنفس منظم و حساب شده و حركات ريتميك آن باعث ريلكس ذهن و جسم شده و عمل گردش خون را تنظيم كرده و باعث بهبود متابوليسم بدن شده و نيروهاي بالقوه را گسترش ‌مي‌دهد. هر چند مهم‌ترين اثر تمرين منظم چي‌كونگ، كشف دنياي دروني انرژي جسمشان است. با لمس كردن، احساس كردن و دريافت تجربيات دروني‌شان، وارد مرحله جديدي از شناخت ذهني علاوه بر شناخت جسماني خود مي‌‌شوند. اين عمل مي‌تواند براي كمك به مردم، خصوصا مادران داراي كودك سرطانی، بسيار موثر باشد و آنها را در مقابله با چاش‌هاي مخاطره‌انگيز و مغشوش زندگي ياري دهد(صالحیان، همای طلب و قناتی⁵³، 2021).

در تحقیق حاضر با بررسی اثر تمرینات چي كونگ و آموزش تابآوری خانواده، در واقع ابعاد جسمی و روانی اثرگذاری بر افسردگی مادران داراي كودك سرطانی تلفیق شده است كه به عنوان نقطه قوت این تحقیق است. از جمله محدودیتهای پژوهش حاضر تک‌جنسیتی بودن و امکان نداشتن اجرای برنامه‌های پیگیری به‌منظور دنبال کردن اثربخشی در طول زمان است.

نتیجهگیری:

در کل می‌توان نتیجه گرفت که آموزش تابآوری خانواده نسبت به تمرينات چي‌كونگ بر کاهش افسردگی مادران داراي كودك سرطانی موثرتر است. با توجه به نتایج این پژوهش و تائید آن از طریق پژوهش‌های پیشین انجام گرفته، استفاده از آموزش تابآوری خانواده در كنار تمرينات چي‌كونگ پیشنهاد می‌شود، به عنوان برنامه‌ای مؤثر، براي کاهش افسردگی والدين داراي كودك سرطانی، به‌ویژه مادران دارای کودک سرطانی از سوی کلیه مراکز مشاوره‌اي و درمانی كشور با هدف راهنمایی و کمک به والدین کودکان سرطانی برای سازگاری بهتر و سریعتر و افزایش سلامت روان والدین مدنظر مسئولین کشور قرار گیرد.

حامی مالی:

تمام منبع مالی این پژوهش، توسط خود محققین تامین شده است.

سهم نویسندگان:

تمامی نویسندگان معیارهای استاندارد نویسندگی بر اساس پیشنهادهای کمیته بین‌المللی ناشران مجلات پزشکی (ICMJE) را داشتند.

تعارض منافع:

نویسندگان تصریح می‌کنند هیچ‌گونه تضاد منافعی در خصوص پژوهش حاضر وجود ندارد.

تقدیر و تشکر:

بدین وسیله از تمامی کسانی که ما را در این زمینه یاری کردند، به‌ویژه از تمام مادران دارای کودک سرطانی بیمارستان کودکان تبریز که بی‌دریغ در روند اجرای پژوهش ما را یاری نمودند، صمیمانه تشکر و قدردانی می‌شود.

Comparison of the effect of family resiliency training and selected sports exercises (Qigong exercises) on depression of mothers of children with cancer

Abstract

Diagnosis of cancer in children is considered as a psychological and emotional crisis for parents, especially mothers, as the main elements in providing services and care. Therefore, the aim of this study was to compare the effect of family resilience education and selected sports exercises qigong) on mothers of cancer child due to depression.The present research method was quasi-experimental (pre-test-post-test) using two experimental groups and a control group. 45 mothers with cancer children in Tabriz Children's Hospital in April 2022 who had 1 standard deviation above the average in the Beck Depression Inventory were selected by convenience sampling method and randomly divided into two experimental groups (15 people) and a control group (15 people). For the first group of family resilience training) 9 sessions; One-hour sessions per week) and for the second group qigong exercises (9 sessions; one-week sessions, 30 to 40 minutes) were performed, and the control group did not receive any training. All subjects filled out the Beck Depression Inventory (short form) before and after the training. Univariate analysis of covariance was used to analyze the data.The results showed that the mean scores of depression of mothers with cancer children in the family resilience training group compared to the qigong training group and in the qigong training group compared to the control group in the post-test decreased significantly (p <0.05).The results showed that family resilience education is more effective in reducing depression in mothers with children with cancer than qigong exercises.

Keywords: family resiliency, qigong, Depression, mothers, cancer child.

منابع:

آذرگون، حسن؛کجباف، محمدباقر؛ مولوی، حسین و عابدی، محمدرضا (1388). اثربخشی آموزش ذهن‌‌آگاهی بر کاهش نشخوار فکری و افسردگی دانشجویان دانشگاه اصفهان. روانشناسی بالینی و شخصیت، 7(1پیاپی 12)، ص 13-20.

اصغری ‌نکاح، محسن؛ جانسوز، فاطمه؛ کمالی، فریبا و طاهری نیا، سمانه (1394). وضعیت تاب آوری و آسیب‌های هیجانی در مادران دارای کودک مبتلا به سرطان. روان شناسی بالینی، 7(1)، ص 15-26.

جوکار، مهران؛ جهانی تابش، عذرا؛ محمدخانی، پروانه و تمنائیفر، شیما .(1392). مصاحبه بالینی ساختاریافته برای اختلالهای DSM-IV-TR. تهران: دانژه.

حاجی آقانژاد، یاسر؛ زارع نیستانک، محمد؛ طباطبائی، فاطمه السادات و داداشی، حاجی مهدی غ(1400). اثربخشی آموزش تاب‌آوری خانوادگی بر سازگاری اجتماعی خانواده‌های نظامی. علوم مراقبتی نظامی، ۸(۳)، ص ۲۵۴-۲۶۳.

حسینی قمی، طاهره و سلیمی بجستانی، حسین (1391). اثربخشي آموزش تابآوری بر استرس مادران دارای فرزندان مبتال به سرطان در بیمارستان امام خمیني(ره) تهران. روانشناسی سلامت، 1(4)، ص 97-109.

رضاییفر، نسرین؛ صادقی، مسعود و سپهوندی، محمدعلی (1395). تأثیر آموزش تاب‌آوری خانواده بر سلامت روانی مادران دارای فرزند کم‌توان ذهنی. مشاوره و رواندرمانی خانواده، 6(1پیاپی 26)، ص 57-78.

شفیع آبادی، عبدالله؛ موزیری، عباس؛ اسمعیلی، معصومه و یونسی، جلیل (1399). تدوین مدل تاب‌آوری خانوادۀ ایرانی: یک پژوهش کیفی. نشریه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی البرز، 9(۴)، ص ۴۱۵-۴۲۴.

طوقیان چهارسوقی، نرگس (1399). یاد بودگذاری در مراقبت تسکینی از کودکان مبتلا به سرطان. نشریه مراقبت سرطان. 1(۴)، ص ۱۰-۱۶.

قربانی، اعظم؛ قزلباش، سیما؛ علیزاده، هما و خسروی، مریم (1400). تأثیر گروه‌درمانی معنوی بر افسردگی، اضطراب و استرس مراقبین خانوادگی کودکان مبتلا به سرطان. فصلنامه طب مکمل، ۱۱(۳)، ص ۱۹۶-۲۰۹.

محمدی، مریم؛ عارف، یونس و زهرایی، زهرا (1394). وضعیت تاب آوری خانواده های دارای کودک مبتلا به سرطان. یکتاوب افزار شرق. (۳)، ص ۲۰-۲۵.

موزیری، عباس؛ شفیع آبادی، عبدالله؛ اسمعیلی، معصومه و یونسی، جلیل (1399). مدل یابی عوامل مؤثر بر تاب آوری خانوادۀ ایرانی. مجله علوم روانشناختی، ۱۹(۹۵)، ص ۱۴۱۰-۱۴۰۱.