برنامه‌ریزی راهبردی توسعه فضایی اکوتوریسم در سکونتگاههای روستایی با مدلSWOT و QSPM (مورد مطالعه: بخش دالخانی شهرستان رامسر)
محورهای موضوعی : مخاطرات محیطی (طبیعی و انسانی) و سکونتگاههای انسانی
فیروز ناظری
1
,
سید رامین غفاری
2
*
,
امیر گندمکار
3
,
حمید صابری
4
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - مؤسسه آموزش و ترویج، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
3 - گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
4 - مرکز تحقیقات گردشگری، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
کلید واژه: برنامه‌ریزی راهبردی, توسعه فضایی, اکوتوریسم, سکونتگاههای روستایی, بخش دالخانی,
چکیده مقاله :
اکوتوریسم به عنوان یکی از الگوهای پایدار گردشگری که با تمرکز بر تجربیات مبتنی بر طبیعت، آموزش زیست محیطی و پایداری مشخص می‌شود، به معنای سفر به مناطق طبیعی و به عنوان یک عمل گردشگری جایگزین، به دنبال راهبردهایی برای استفاده از تجارب گردشگری با هدف زیست محیطی و احترام به جامعه محلی، است. پژوهش حاضر با تأکید بر اکوتوریسم به عنوان ابزاری مهم برای توسعه پایدار، در پی شناسایی و تحلیل نقاط قوت و ضعف و همچنین عوامل فرصت و تهدید کننده توسعه فضایی اکوتوریسم و تبیین روابط و تحلیل اثرات آن بر توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی به منظور بهبود وضعیت موجود و توسعه فضایی در بخش دالخانی شهرستان رامسر استان مازندران، می‌باشد. این پژوهش، جزء پژوهش‌های کاربردی ترکیبی از نوع پیمایشی است بوده و در مرحله گردآوری اطلاعات، از دو روش اسنادی (کتابخانه‌ای) و مطالعات میدانی استفاده شده است. در روش اسنادی از منابع موجود، مقالات علمی_ پژوهشی داخلی و خارجی، داده‌های آماری ادارات مرتبط و نیز بخشداری دالخانی استفاده گردید. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای Excel و SPSS بهره‌گیری شد. با به کار گیری نرم‌افزار ARCGIS، نقشه محدوده مورد مطالعه ترسیم گردید. همچنین از مدل SWOT و ماتریس برنامه‌ریزی استراتژیک کمی QSPM برای تحلیل راهبردها و انتخاب راهبرد برتر برای انجام استراتژی در تحلیل سوآت استفاده شده است. با توجه به نتایج حاصل از داده‌های آماری و تحلیل مدل سوآت SWOT، وضعیت توسعه فضایی فعالیت‌های اکوتوریسم در سکونتگاههای روستایی بخش دالخانی شهرستان رامسر در حالت تدافعی(WT) قرار گرفته است. بنابراین، بر اساس نتایج حاصل از ماتریس برنامه‌ریزی کمی، موضوع توجه به مشکلات مربوط به تخریب محیط زیست و سودجویی بر روی زمین‌های کشاورزی و عرصه‌‍‌‌های مرتعی و جنگلی از دیدگاه جامعه آماری، دارای اهمیت و اولویت بیشتری می‌باشد. این موضوع بیان می‌کند که برنامه‌ریزی فضایی و استفاده از راهبردهای مناسب برای توسعه اکوتوریسم در محدوده مورد مطالعه، تاکنون محقق نشده است.
Ecotourism, as a model of sustainable tourism characterized by a focus on nature-based experiences, environmental education, and sustainability, refers to travel to natural areas. As an alternative tourism practice, it seeks strategies to leverage tourism experiences with an environmental focus and respect for local communities. This research emphasizes ecotourism as an important tool for sustainable development, aiming to identify and analyze the strengths and weaknesses, as well as the opportunities and threats affecting the spatial development of ecotourism. It also seeks to clarify the relationships and analyze the impacts of ecotourism on the sustainable development of rural settlements, specifically to improve the current situation and spatial development in the Dalekhani region of Ramsar County, Mazandaran Province.
This study is part of applied research of a mixed type, and during the data collection phase, it utilized two methods: documentary (library) and field studies. In the documentary method, available sources, domestic and international scientific-research articles, and statistical data from relevant authorities and the Dalekhani district were used. For data analysis, Excel and SPSS software were employed, and the ARCGIS software was used to create a map of the study area. The SWOT model and the quantitative Strategic Planning Matrix (QSPM) were used to analyze strategies and select the best strategy for the SWOT analysis.
Based on the results obtained from the statistical data and SWOT model analysis, the spatial development status of ecotourism activities in the rural settlements of the Dalekhani region of Ramsar County is in a defensive position (WT). Therefore, according to the results obtained from the quantitative planning matrix, addressing issues related to environmental degradation and exploitation of agricultural, pasture, and forest lands is of greater importance and priority from the perspective of the statistical community. This indicates that spatial planning and the use of appropriate strategies for the development of ecotourism in the study area have not yet been realized.
1. اسمعیلی، فضل‌اله، خداداد، مهدی، عزیزی، فاطمه، (1401)، قابلیت‌های توسعه اکوتوریسم در روستاهای کوهستانی شهرستان مراغه، مطالعات توسعه پایدار شهری و روستایی، سال 1، شماره 2، پیاپی 2، 43-30
2. افراخته، حسن، رهنمایی، محمدتقی، طهماسبی، اصغر و ایمنی قشلاق، سیاوش، (1395)، تحلیل نابرابری‌های فضایی در توسعه منابع گردشگری(مطالعه موردی: استان اردبیل)، فصلنامه گردشگری و توسعه، سال پنجم، شماره 7
3. امرایی، سپیده، مرادی، حوریه و شرفی، سیامک، (1400)، بررسی توسعه فضایی میراث روستایی مقاصد گردشگری در قلمرو کوچ‌نشینان (مورد مطالعه: شهرستان خرم‌آباد)، مطالعات برنامه‌ریزی قلمرو کوچ نشینان, 1(1),. 77-97
4. ایمانی، بهرام، علوی، سعیده، (1402)، تعیین عملکرد فضایی نقاط روستایی به لحاظ توان توسعه اکوتوریسم (مطالعه موردی: شهرستان اردبیل)، فصلنامه علمی روستا و توسعه، سال26، شماره 103، 211-183
5. تقوایی، مسعود و غفاری، سید رامین (1389)، برنامه ريزي فضايي در توسعة صنعت گردشگري(مطالعه موردي: استان چهار محال و بختياري، محور بازفت)، فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، شماره 96، صفحه پياپي 100 -79
6. رومیانی, احمد, شایان, حمید, سجاسی قیداری, حمدالله و رضوانی, محمدرضا. (1400). ارائۀ الگویی برای توسعۀ پایدار مقصدهای گردشگری روستایی با رویکرد برنامه‌ریزی فضایی مورد مطالعه: شرق استان مازندران. گردشگری و توسعه, 10(2), 161-184
7. غفاری، سید رامین، مرادی، محمود و نیک‌بخت، داود، (1393)، تعیین سازمان و ساختار توسعه فضایی گردشگری روستایی در شهرستان بویر احمد، فصلنامه علمی- پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، سال دوازدهم، شماره 41، تابستان 1393
8. کریمی فر، شهرزاد، خطیبی، سیدمحمد رضا، بیگدلی راد، وحید، (1402)، فراتحلیل مهمترین عوامل توسعه اکوتوریسم پایدار در ایران، فصلنامه چشم‌انداز شهرهای آینده، دوره 4، شماره 4، 58-37
9. میرآبادی، مصطفی، برجسته، افشین، عبدی قلعه، علیحسین، (1402)، برنامه ریزی راهبردی توسعه اکوتوریسم بر اساس ظرفیت‌ها و چالش‌ها (نمونه موردی: شهرستان مهاباد)، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره 25، شماره 9
10. ناصریان اصل، زهرا، قضاوی، رضا، صیاد، دانیال، (1400)، ارائه و اولویت‌بندی استراتژی‌های مدیریتی توسعه اکوتوریسم پایدار در حوضة آبخیز ونایی با استفاده از ماتریس تحلیلی SWOT و QSPM، جغرافیا و پایداری محیط، شماره 39، 663-601
11. نهتانی، مونا، وهاب‌زاده، قربان، موسوی، سید رمضان (1401)، تعيين استراتژی‌های توسعه اکوتوريسم )مطالعه موردی: حوزه آبخيز شش رودبار استان مازندران(، علوم و تکنولوژی محيط زيست، دوره 24، شماره 5، 31-19
12. قمیان، محمد مهدي، وقفی، سید حسام، خانمحمدي، مروارید، (1396)، الگوي تلفیقیSWOT-QSPM و کاربرد آن در تعیین استراتژي‌هاي بهینه شهرداري‌ها (مطالعه موردي: اداره حسابرسی عملکرد شهرداري مشهد)، فصلنامه مهندسی تصمیم، سال 2، شماره 6، 146-123
13. Arnegger, Julius, Herz, Marc, Campbell, Michael, (2024), Mass ecotourism, media, and wildlife experience, Journal of Outdoor Recreation and Tourism, Volume 45, 100732
14. Behravesh, Mehdi, Poorhashemi, Seyed Abbas, Panahi, Seyed Mostafa. Parvin, Mohammd Reza, (2020), Importance of Biodiversity and Natural Attractions in the Development of Ecotourism; Case Study of Touran Protected Region, ISSN: 2538-4384; Geographical Researches. 35(2):141-153. DOI: 10.29252/geores.35.2.141
. 15. Damanik, S. E., Rozalina, R., & Nurrachmania, M. (2021). Influence of sipinsur ecotourism area business opportunity on regional development in humbang hasundutan regency. International Journal of Business, Economics & Management, 4(1), 130- 134. https://doi.org/10.31295/ijbem.v4n1.1336
16. Dinh Tien, Nguyen, Nhat Lam, Duyen, Tran, Thi Thanh, Huyen, Nguyen, Quang Anh, Phan, Nguyen, Thi Oanh, Van Tich, Vu, Thanh Dat, Dang, Thi Hong Hanh, Nguyen, Hong Trang, Vu, (2024), Community-based ecotourism for sustainability: An evaluative analysis of Binh Son district, Quang Ngai province in Vietnam, Social Sciences & Humanities Open, Volume 9, 100807
17. Harishnaika, N, Arpitha, M, Ahmed, S.A, Ashwini, KS, (2023), Geospatial investigation of site suitability for ecotourism development using AHP and GIS techniques in Uttara Kannada district, Karnataka state, India, World Development Sustainability, Volume 3, December 2023, 100114
18. Hu, Qiang, Xiang, Lanqian, Lin, Aiwen, Hou, Yingyue, Dai Yunchuan, (2024), Exploring the spatial configuration of tourism resources through ecosystem services and ethnic minority villages, Ecological Informatics, Volume 79, 102426
19. Hussain, Iftikhar, (2022), An Overview Of Ecotourism, International Center For Rrserch And Resources Development, ISSN Number: 2773-5958, SSM Number: (1347468-T), 3(1), 122-136
. 20. Indwar, Tanesh, Muthukumar, P.K, (2023), Role Of Ecotourism In Sustainable Development: An Overview, Journal of Pharmaceutical Negative Results, Volume 14, Regular Issue 02, 1600- 1608
21. Jing, Xu, Wanyu, Cha, Jun,(2021), Rural entrepreneurship and job creation: the hybrid identity of village-cadre-entrepreneurs, China Economic Review, Volume 70
, 22. Khaledi Poure, F., Hajjarian, M., Hossein Zadeh, O. et al. (2023). Ecotourism development strategies and the importance of local community engagement. Environ Dev Sustain 25, 6849–6877 (2023). https://doi.org/10.1007/s10668-022-02338-y
23. Ma, Ben, Cai, Zhen, Zheng, Jie, Wen, Yali, (2019), Conservation, ecotourism, poverty, and income inequality – A case study of nature reserves in Qinling, China, World Development, 115, 236–244
24. Mahar, Neeraj , Dobriyal Pariva , BadolaRuchi, Hussain, Syed Ainul, (2024), Tourism on the roof of the world: Socio-ecological impacts of tourism on the Indian Trans-Himalaya, Land Use Policy, Volume 138, 107031
25. Nematollahi, Shekoufeh, Fakheran, Sima, Jafari, Ali, Pourmanafi, Saeid, Kienast, Felix, (2022), Applying a systematic conservation planning tool and ecological risk index for spatial prioritization and optimization of protected area networks in Iran, Journal for Nature Conservation, Volume 66, 26144
26. Pinedaa, F, Padillaa, J, Granobles-Torres J.C, Echeverri-Rubio, A, Boteroc, C.M, Suarez, A, (2023), Community preferences for participating in ecotourism: A case study in a coastal lagoon in Colombia, Environmental Challenges, volume 11, 100713
27. Quinta-Nova, Luís, Ferreira, Dora, (2024), Analysis of the suitability for ecotourism in Beira Baixa region using a spatial decision support system based on a geographical information system, Regional Science Policy & Practice, Volume 16, Issue 1, 12583
28. Quinta‐Nova, Luís, Ferreira, Dora, (2024), Analysis of the suitability for ecotourism in Beira Baixa region using a spatial decision support system based on a geographical information system, Regional Science Policy & Practice, Volume 16, Issue 1, 12583
29. Samal, Rajashree, Dash, Madhusmita, (2025), From strengths to strategies: Mapping the sustainable path for ecotourism in Chilika wetland through SWOT-QSPM analysis, Journal for Nature Conservation, Volume 84, 126817
30. Smith, J., & Johnson, A. (2010). The economic impacts of ecotourism spatial development on rural entrepreneurship. Journal of Sustainable Tourism, 35(2), 123-145
. 31. Sugirati.,r , sunarto.s,(2017), mountain ecotourism spatial planning towards green management: the case of mount lawu region of Indonesia, Journal of Geomatics and Planning, Volume 4, No.2,(233-244), E-ssun:2355-6544
, 32. Yang, Yang, Fik, Timothy, (2014) Spatial effects in regional tourism growth, Annals of Tourism Research, Volume 46, Pages 144-162
33. Zhang, Wanqing, Fukami, Satoshi, (2024), Quantitative content analysis of codes of conduct for ecotourism in Japan, Journal of Hospitality and Tourism Management, Volume 58, Pages 209-213