بررسی واژه «ذَرَأ» در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی

محورهای موضوعی : مسیحیت

محمود مکوند ¹ , الهام شیرمحمدی ²

1 - گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی

تاریخ دریافت : 1400/02/04 تاریخ پذیرش : 1400/02/04 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: «ذَرَأ», قرآن, متون مقدس یهودی- مسیحی, ریشه‌شناسی, مطالعه تطبیقی, استعاره مفهومی,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با نگاهی تطبیقی به بررسی واژه ذَرَأ در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی پرداخته است و با رویکردی تاریخی بر ریشه شناسی این واژه در زبان های عربی، عبری، سریانی و آرامی متمرکز شده است. یک تحلیل ریشه شناختی در تبیین برخی الگو های حاکم بر ابدال ها و پدیده های آواشناختی میان زبان های پیش گفته سودمند است. این تحلیل ارتباط میان صورت های ذَرْء و ذَرْو را و نیز ابدال همخوان عبری ה (هِه) به صامت های همزه و واو را در زبان عربی توضیح می دهد. هم‌چنین این پژوهش نشان می دهد که استعاره مفهومی آدمیان، خرمن هستند در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی به کار رفته است. در استعاره فوق حوزه مبدأ، خرمن و حوزه مقصد، آدمیان هستند. هم‌چنین سویه مورد تأکید، اشتمال بر دو بخش سَره و ناسره یا ارزشمند و بی ارزش است. بنا بر پژوهش حاضر، متون مقدس پیش گفته متناسب با جهان بینی مخاطبان نخستین خود برای بیان موثر آن دسته از مقاصد و آموزه های تربیتی و فرهنگی که به امور انتزاعی مرتبط هستند از زبان استعاری بهره برده اند. توجه نکردن به این زبان و ویژگی های آن می تواند مفسران را گرفتار مفاهیم جاافتاده ای کند که در طی سده ها در تفاسیر تکرار شده اند و یا اساساً در سده های بعدی در جهان اسلام شکل گرفته اند.

چکیده انگلیسی:

The present article, based on a comparative view, has studied the word "dharaʼ" in the Qur’ān and Sacred Jewish-Christian Texts and, with a historical approach has focused on the etymology of this word in Arabic, Hebrew, Syriac and Aramaic. An etymological investigation is useful in explaining some of the patterns governing the consonantal substitution and phonological phenomena between the aforementioned languages. Based on such an investigation, the connection between the forms "dharʼ" and "dharw" as well as the consonantal substitution of the Hebrew «ה» (he) with the consonants Hamza and Waw in Arabic has been explained. According to this study, the conceptual metaphor of "people are harvest" is used in the Qur’ān and the Sacred Jewish-Christian texts. In this conceptual metaphor, the target domain is harvest and the source domain is people. Also, the highlighted aspect is consisting of two pure and impure or valuable and worthless parts. This research shows that the aforementioned sacred texts following the worldview of their first audiences have used metaphorical language to efficiently express those educational and cultural teachings that are related to the abstract matters. Not paying attention to this language and its features can confuse the commentators.

منابع و مأخذ:

• قرآن کریم.


• ابن­فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق.


• ابن‏عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی‏، 1420ق.


• ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.


• ابن یعیش، ابوالبقاء، شرح المفصل، بیروت، دارالکتب العلمیۀ، بی­تا.


• ابوالفتوح رازى، حسین بن على‏، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، مشهد، آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى، 1408ق.


• ارفع، سید کاظم، ترجمه قرآن، تهران، مؤسسه تحقیقاتى و انتشارات فیض کاشانى، 1381ش.


• آرلاتو، آنتونی، درآمدی بر زبانشناسی تاریخی، ترجمه دکتر یحیی مدرسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1384ش.


• ازهری، محمد بن أحمد، تهذیب اللغة، تحقیق محمد عوض مرعب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 2001م.


• اﺳﻔﺮاﻳﻨﻰ، ﺷﺎﻫﻔﻮر ﺑﻦ ﻃﺎهر، تاج اﻟﺘﺮاﺟﻢ ﻓﻰ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮآن ﻟﻼﻋﺎﺟﻢ، ﺗﻬﺮان، ﻋﻠﻤﻰ و ﻓﺮﻫﻨگی، 1375ش.


• الهى قمشه‏اى، مهدى، ترجمه قرآن، قم، انتشارات فاطمة الزهراء، 1380ش.


• انصاریان، حسین،‏ ترجمه قرآن، قم، انتشارات اسوه، 1383ش.


• آیتى، عبدالمحمد، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات سروش، 1374ش.


• جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح، بیروت، دارالعلم الملایین، 1404ق.


• خرمشاهی، بهاء الدین، ترجمه قرآن، انتشارات نیلوفر، 1374ش.


• فراهیدى ، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، 1410ق.


• دیوان عُبید بن الابرص، شرح اشرف ‌احمد عدره، بیروت، دارالکتاب العربی، 1414ق.


• دیوان مثقِّب عبدی، تحقیق حسن کامل الصیرفی، مصر، معهد المخطوطات العربیة، 1971م.


• راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق- بیروت، دارالعلم- الدارالشامیة، 1412ق.


• رشیدرضا، محمدرشید­ بن علی­ رضا، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990م.


• رهنما، زین‏العابدین‏، قرآن مجید با ترجمه و جمع‏آورى تفسیر، تهران، سازمان اوقاف، 1354ش.


• زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتاب العربی، بیروت، 1407ق.


• سور آبادى، ابوبکر عتیق بن محمد، تفسیر سور آبادى، تهران، فرهنگ نشر نو، 1380ش.


• شاه ولى‏الله دهلوی، احمد بن عبدالرحیم، ترجمه قرآن، مفسر حسین بن علی کاشفى، ایران- سراوان‏، کتابفروشى نور، بی­تا.


• طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.


• طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.


• طبری، محمد بن جریر، ترجمه تفسیر طبری، گروه مترجمان، تهران، توس، 1356ش.


• همو، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.


• طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربى، بی­تا.


• فخررازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربى، 1420ق.


• فرج، مراد، ملتقی اللغتین العبریة و العربیة، اسکندریة، مطبعة السفیر، 1936م.


• فولادوند، محمدمهدى‏، ترجمه قرآن، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، 1418ق.


• کاویان‏پور، احمد، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات اقبال، 1372ش.


• لیکاف، جورج و مارک جانسون، استعاره­هایی که با آنها زندگی می­کنیم، ترجمه جهانشاه میزابیگی، آگه، 1397ش.


• مشکور، محمدجواد، فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‌های سامی و ایرانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1357ش.


• مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.


• همو، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، 1380ش.


• مکارم شیرازى، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دارالقرآن الکریم، 1373ش.


• همو، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1374ش.


• میبدى، رشیدالدین احمد بن ابى سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1371ش.


• نسفى، ابوحفص نجم‏الدین محمد، تفسیر نسفى، تهران، انتشارات سروش، 1367ش.


• نوبری، عبدالمجید صادق، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات اقبال، 1396ش.


• نیشابورى، محمود بن ابو الحسن، إیجازالبیان عن معانی القرآن، بیروت، دار الغرب الاسلامى، 1415ق.


• Arberry, A.j., The Koran Interpreted: A Translation, New York. Simon & Schuster, 1996.


• Bell, R, The Qur'ān, Translated with a Critical Rearrangement of the Surahs, Edinburgh: T. &T. Clark, 1960.


• Blachère, R, Le Coran, traduit de l’arabe, Paris: G. P. Maisonneuve & LaRose, 1966.


• Brockelmann, Carl, Lexicon syriacum, Halle: Niemeyer, 1928.


• Brown, Keith & Jim Miller, The Cambridge Dictionary of Linguistics,   University Printing House, Cambridge, 2013.


• Bussmann, Hadumod, Dictionary of Language and Linguistics, London: Taylor & Francis e-Library, 2006.


• Chouraqui, A., Le Coran, l’Appel, Paris: Robert Laffont, 1990.


• Crystal, David, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th Edition, Blackwell Publishing, 2008.


• Gesenius, H. W. F, Gesenius' Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures: Numerically Coded to Strong's Exhaustive Concordance, with an English Index of More Than 12,000 Entries, Samuel Prideaux Tregelles (tr.), Baker Book House, 1979.


• Jastrow, Marcus, A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi, and the Midrashic Literature, Germany: Leipzig: printed by W. Drugulin, 1903.


• Lane, E.W, Arabic- English Lexicon, London: Willams & Norgate, 1863.


• Omar, Abdul Mannān, The Dictionary of the Holy Qur’ān (Arabic Words – English Meanings, with Notes), Hockessin (Delaware, USA): Noor Foundation-International Inc, 2005.


• Paret, R, Der Koran, Kohlhammer, Stuttgart, 1966.


• Payne Smith, Robert, A Compendious Syriac Dictionary, Oxford: Clarendon, 1903.


• William, Jennings, Lexicon to the Syriac New Testament, Oxford, Clarendon Press, 1926.


• Wilson, William, The Bible Student´s Guide, United States, Macmillan, 1870.


• Zammit, Martin R, A comparative Lexical Study of Qur’ānic Arabic, Leiden, Brill, 2002.


• https://www.bible.com/bible/904


• https://www.bible.com/fa/bible/118 هزاره نو:


• Online text of the Comprehensive Aramaic Lexicon: http://cal.huc.ed