تحوّل عشق انسانی به عشق ربّانی و نقش آن در تحقق توحید باطنی از دیدگاه روزبهان بقلی

محورهای موضوعی : مسیحیت

زهرا کوشکی ¹ (دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران)
انشاالله رحمتی ² (استاد گروه فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران)
غلامعلی آریا ³ (استاد گروه ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران)
علیرضا ابراهیم ⁴ (استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/09/28 تاریخ پذیرش : 1399/09/28 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: روزبهان بقلی, عشقِ انسانی, عشقِ ربّانی, توحیدِ باطنی, عبهر العاشقین,

چکیده مقاله :

این مقاله جستاری پدیدارشناسانه دربارۀ معنای عشق و انواع آن در آثار روزبهان بقلی است. تلاش نگارندگان بر آن بوده است تا با مطالعة آراء این صوفی نامدار دربارة عشق انسانی و عشق ربّانی و دیگر اصطلاحات مورد تأکید وی نظیر اغانه، التباس و تجلّی، ضمن ارائة شناختی اجمالی از این چهرة سرشناس به سؤال از چگونگی نسبت میان عشق انسانی و عشق ربّانی پاسخ داده، مسیر متحقق شدن به مرتبه توحید باطنی در اندیشه روزبهان را مشخص نمایند. در این راستا مشخّص می گردد که برای روزبهان بقلی نسبت میان عشق انسانی و عشق ربّانی، نه از باب المجاز قنطرة الحقیقة بلکه از این منظر که عشق انسانی عفیف همان عشق به خداوند است، معنا می یابد. به این ترتیب دیدگاه روزبهان به ویژه با برجسته سازی مفهوم توحید باطنی در مقابل توحید ظاهری، تفاوت های بارزی با سه گروه هم عصرش یعنی اهل شریعت، صوفیان ظاهرگرا و غالب عارفان آن زمان پیدا می کند. وی در نهایت با تشریح مفهوم دو واژة اغانه و التباس، تنها راه درک زیبایی ازلیِ خداوند و چشیدن طعم عشقِ ربّانی و نیل به مرتبة توحید باطنی را از طریق توجه به تجلّیّات آن حقیقت سرمدی در صور مخلوقات، به ویژه انسان با تمام ابعاد وجودی اش اعم از جسمانیّت و روحانیّت، معرفی می کند.

چکیده انگلیسی:

According to the doctrine of love in the Sufi worldview, the relation between human love and Divine love has always been the subject of debate and has made it a factor to explain the "hierarchy of monotheism". This paper, which is compiled in a descriptive-analytical and phenomenological approach, shows that for Rūzbahān Baqlī, the relation between human love and Divine love is not from the viewpoint of “al-Majaz Qantaratu al-Haqiqah” but from the view that a genuine human love is God’s love. Rūzbahān, especially by highlighting the concept of "esoteric monotheism" versus "formal monotheism", reveals significant differences with its three contemporaries, followers of Shari'ah, outspoken Sufis, and most of the mystics of his time. Finally, by explaining the meaning of the two words Ighanah and Iltibas, He introduces the focus on "manifestations" of that eternal truth in the form of creatures, especially human beings, as the only way to understand the eternal beauty of God and to taste the love of communion and attainment of inner monotheism. 

منابع و مأخذ:

• قرآن کریم، ترجمه و توضیحات و واژه نامه از بهاء الدین خرمشاهی، تهران، جامی، 1374ش.


• آریا، غلامعلی، شیخ شطاح روزبهان فسایی، تهران، فاروس، 1363ش.


• انصاری، خواجه عبدالله، رساله جامع عبدالله انصاری، تصحیح و مقابله از وحید دستگردی، مقدمه و شرح حال کامل به قلم سلطان حسین تابنده گنابادی، تهران، کتاب فروشی فروغی، 1349ش.


• ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و تنبیهات مع الشرح للمحقق الطوسی و شرح الشرح قطب الدین محمّد بن محمّد بن ابی جعفر، الرازی، قم، بلاغت، 1375ش.


• ابن عربی، فتوحات مکیه، فصل 177، طبع قاهره 1329ﻫ، جلد 2، 1329ق.


• همو، محی الدین، التجلیات الالهیه، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1369ش.


• ارنست، کارل، روزبهان بقلی، ترجمه دکتر مجدالدین کیوانی، تهران، مرکز، 1377ش.


• بلیکی، نورمن، استراتژی­های پژوهش اجتماعی، ترجمه هاشم آقا بیگی­پور، تهران، جامعه شناسان، 1392ش.


• پازوکی، شهرام، «تصوف عاشقانه روزبهان بقلی»، عرفان ایران، به کوشش مصطفی آزمایش، تهران، حقیقت، شماره 2، 1378ش.


• جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی شاهرودی، تهران، اطلاعات، 1373ش.


• جنید شیرازی، معین الدین ابوالقاسم، شدالازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، بتصحیح و تحشیه محمّد قزوینی، تهران، مجلس، 1328ش.


• حافظ شیرازی، دیوان اشعار، قاسم غنی و محمّد قزوینی، تهران، سپاس، 1393ش.


• خواجه نصیرالدین طوسی، اوصاف الاشراف، تصحیح و تنظیم و تحقیق از مهدی شمس الدین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1377ش.


• دیلمی، ابوالحسن، عطف الالف مالوف علی اللام المعطوف،تصحیح ژان کلود واده، ترجمه عیسی نجفی و تورج زینی وند، چاپ اول، کرمانشاه، دانشگاه رازی،1390.


• دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، دوره کامل16جلدی زیر نظر محمّد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.


• روزبهان بقلی، رساله القدس و غلطات السالکین، محمّد جواد نوربخش، تهران، فردوسی، 1351ش.


• همو، شرح شطحیات، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران، کتابخانه طهوری، 1374ش.


• همو، الاغانه، متن عربی به همراه تفسیر و مقدمه فرانسوی پل بلانفا، انجمن ایران شناسی فرانسه در ایران، تهران، معین، 1377ش.


• همو، عبهرالعاشقین، تصحیح و ترجمه هانری کربن و محمّد معین، تهران، منوچهری، 1383ش.


• همو، کشف الاسرار و مکاشفات الانوار، ترجمه محمّد خواجوی، تهران، مولوی، 1393ش.


• همو، مشرب الارواح، تصحیح نظیف محرم خواجه، استانبول، مطبعه الکلیه الاداب،1973.


• همو، المصباح فی مکاشفه بعث الارواح، به تصحیح عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت، دارالعلمیه، 1428ق/ 2007م.


• همو، عرایس البیان، به اهتمام شیخ احمد فریدالمزیدی، بیروت، دارالکتاب العلمیه، 2008م.


• ستاری، جلال، حالات عشق مجنون، تهران، توس، 1366ش.


• سجادی، جعفر، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، طهوری، 1370ش.


• شیمل، آنه ماری، «مولانا و استعاره عشق»، ترجمه حسن لاهوتی، کیهان اندیشه، شماره 30، 1369ش.


• همو، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1384ش.


• عبدالرحمان جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی شاهرودی، تهران، اطلاعات، 1373ش.


• عین­القضات همدانی، تمهیدات، مقدمه و تحشیه وتعلیق؛ عفیف عسیران، تهران: منوچهری،1373.


• کربن، هانری، چشم اندازهای معنوی و فلسفی اسلامی ایرانی (تشیع دوازه امامی)، ترجمه انشاءالله رحمتی، ج1، تهران، سوفیا، 1393ش.


• همو، چشم اندازهای معنوی و فلسفی اسلامی ایرانی(خاصان عشق، تشیع و تصوّف)، ترجمه انشاءالله رحمتی، ج3، تهران، سوفیا، 1394ش.


• همو، تخیل خلاق در عرفان ابن عربی، ترجمه انشاء الله رحمتی، تهران، انتشارات جامی، 1384ش.


• مختاری، مسروره، محبوبه مباشری و قدمعلی سرامی، «رابطه بینامتنیت میان سوانح العشاق و عبهرالعاشقین»، فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی، س 10، شماره 36، 1393ش.


• میرآخوری، قاسم، مکاشفات صوفیان، تهران، شفیعی، 1387ش.


• مولوی بلخی، مثنوی و معنوی، نیکلسون، تهران، علمی و فرهنگی، 1378ش.


• همو، کلیات شمس تبریزی، به کوشش توفیق سبحانی بر اساس تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1396ش.


• نجم الدین کبری، فوائح الجمال و فواتح الجلال، ترجمه محمّد مجدی، سقز، 1381ش.


• همدانی، علی بن شهاب الدین، مشارب الاذواق، شرح قصیده خمیریه ابن فارض مصری در بیان شراب محبت از عارف کبیر قرن هشتم هجری، با مقدمه و تصحیح محمّد خواجوی، تهران، مولی، 1362ش.

- Philipson, M., Phenomenological Philosophy and Sociology, in p. filmer, M. Philipson, D. silverman and D. Walsh(eds), New Direction in sociological Theory, London, collier macmillan, 1972.