جایگاه زن در تعالیم مکاتب گنوسی مسیحی: مباحث نظری و عملی

محورهای موضوعی : مسیحیت

مریم السادات سیاهپوش ¹ (فاقد سمت)
لیلا هوشنگی ² (دانشیار دانشگاه الزهرا)
حجت الله جوانی ³ (دانشیار دانشگاه الزهرا(س))

تاریخ دریافت : 1398/05/14 تاریخ پذیرش : 1398/05/14 تاریخ انتشار : 1397/05/01

کلید واژه: مکاتب گنوسی, الهیات مسیحی, حکمت, سوفیا, نقش زنان, جنسیت خدا, دین و جامعه,

چکیده مقاله :

مکاتب گنوسی در مقام یکی از جریان های مهم اعتقادی و عرفانی تأثیرگذار، دارای نگرش های متفاوتی بوده اند که به جهت تأثیر بر جریان های گوناگون دینی و عرفانی، از جمله مسیحیت، مورد توجه محققان قرار گرفته اند. در این پژوهش تلاش شده است که جایگاه زنان در مکاتب گنوسی مسیحی با نظر به رابطۀ دو سویۀ دین و جامعه بررسی شود. در دو سدۀ نخست میلادی، با اتکاء بر تعالیم دو تن از آموزگاران گنوسی، شمعون مغ و والنتینوس، تلقی خاصی از نقش زن در الهیات و جنسیت خدا، در مسیحیت مورد توجه قرار گرفت. بدین سان، جهان بینی و خداشناسی ثنوی گنوسی برای تبیین جایگاه عنصر مؤنث در الوهیت کاربرد یافت. هم‌چنین، بر نقش حکمت (غالباً با نام سوفیا شخصیت‌یافته) در روند آفرینش تأکید خاص صورت گرفت. به نحوی متقابل، این الهیات که ناظر بر شخصیت مونث الهی است، بر فعالیت زنان در جامعۀ دینی تأثیر نهاد که خود بیانگر رابطۀ دو سویۀ دین و جامعه می تواند باشد. به گونه ای که تعامل اجتماعی زنان و حضور فعالانۀ آنان در عرصه های دینی و کلیسا گسترش می‌ یابد و این خود بر فهم از کتاب مقدس اثر می گذارد.

چکیده انگلیسی:

Gnosticism as an important and effective school have been studied frequently. It is mainly due to its influences on several mystical and religious traditions. In this article we study the role of women in Gnostic traditions by considering the mutual relation between religion and society. In the first two centuries A.D., based on the teachings of two Gnostic teachers, i.e. Simon Magus and Valentinus, a particular attitude was taken towards the role of women by the Christian theologists. Thus, the Gnostic worldview and theology spread to explain the position of the female element in the divinity. Moreover, the role of wisdom (often characterized by the name of Sophia), in the process of creation, was emphasized. In a reciprocal way, this theology, based on the female divine personality, affected the activities of women in religious society and the understanding of the scriptures.

منابع و مأخذ:

- اسماعیل پور، ابوالقاسم، اسطوره بیان نمادین، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۹۳ش.

- اسمارت، نینیان، تجربۀ دینی بشر، ترجمۀ محمّد محمّدرضایی و ابوالفضل محمودی، جلد۲، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۹۲ش.

- بهار، مهرداد، ادیان آسیایی، تهران، نشر چشمه،۱۳۹۰ش.

- پیگلز، الین، انجیل های گنوسی، ترجمۀ ماشاءالله کوچکی میبدی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۹۴ش.

- دانیلو، ژان، ریشه‌های مسیحیت در اسناد بحرالمیت، ترجمۀ علی مهدی‌زاده، تهران، نشر ادیان، ۱۳۹۳ش.

- کیسپل، گیلز، «کیش گنوسی از آغاز تا سده‌های میانه»، ادبیات گنوسی، گردآورنده و مترجم ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران، نشر هیرمند، ۱۳۹۵ش.

- کونگ، هانس، خدا در اندیشۀ فیلسوفان غرب، ترجمۀ حسن قنبری، جلد۳، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۳ش.

- کونگ، هانس، زن در مسیحیت، ترجمۀ طیبه مقدم و حمید بخشنده، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۹ش.

- لین، تونی، تاریخ تفکر مسیحی، ترجمۀ روبرت آسریان، تهران، انتشارات فرزان، ۱۳۸۰ش.

- مک گراث، آلیستر، درسنامۀ الهیات مسیحی، ترجمۀ محمّدرضا بیات، وحید صفری، علی شهبازی، اعظم مقدم و کوثر طاهری، جلد۲، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۳ش.

- مبلغ، سیده زهرا، ایمان به مثابه عقل رهیافتی معرفت‌شناسانه به الهیات فمنیستی، تهران، نشر علم، ۱۳۹۱ش.

- ناطق، ناصح، بحثی دربارۀ زندگی مانی و پیام او، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۷ش.

- ویور، مری جو، درآمدی به مسیحیت، ترجمۀ حسن قنبری، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۳ش.

- هالروید، استوارت، «درآمدی بر کیش گنوسی»، ادبیات گنوسی، گردآورنده و مترجم ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران، نشر هیرمند، ۱۳۹۵ش.

- The Nag Hammadi Library, James M. Robinson, revised edition, Harper Collins, San Francisco, 1990.

- Barclay, William, The Dalily Study Bible: The Letters to Timoth, Titus and Philemon, Westminster John Knox Press, 2003.

- Dashu, Max, The Gnostic Goddess, Female Power, and the "Fallen Sophia. New pdf edition, plus essay on Khokhmah, 2010.

- Doresse, Jean, Secret books of the Egyptian Gnostics, Mjf Books, 1997.

- Hooft, William, The Fatherhood of God in an Age of Emancipation, Geneva: World Council of Churches, 1982.

- Johnson, Elizabeth, The Incomprehensibility of God and The Image of God Male and Female, Theological Studies 45, 1984.

- Jonas, Hans, Gnostic Religion: The Message of the Alien God & the Beginnings of Christianity, Beacon Press, 2001.

- Jastram, Nathan, “Man as Male and Female: Created as Image of God”, Concordia Theological Quarterly, January 2004, vol.68, no.1.

- Kurt, Rudolph, Gnosis: The Nature and History of Gnosticism, Harper San Francisco, 1980.

- Picard, Kathryn, Balancing Male and Female Images of God in Christian Liturgy: Should We Have This as a Goal?, Retrieved September 1, 2016 from www.katrinasdream.org.

- Spencer, aida, “Does God have gender?”, Priscilla Papers, Spring 2010, vol. 24, no.2.