بررسی دیدگاه تسدال در مقایسۀ تطبیقی مفهوم قرآنی میزان با دین مصر باستان

محورهای موضوعی : مسیحیت

محمدصادق حیدری ¹ (دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران)
سید علی اکبر ربیع نتاج ² (عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه مازندران)
حبیب الله حلیمی جلودار ³ (استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)

تاریخ دریافت : 1348/10/11 تاریخ پذیرش : 1348/10/11 تاریخ انتشار : 1397/05/01

کلید واژه: تسدال, میزان, قرآن, آیین, مصر باستان,

چکیده مقاله :

از دیدگاه ویلیام تسدال، مفهوم قرآنیِ میزان، برگرفته از کتابی جعلی به نام عهد ابراهیم است که حدود چهارصد سال پیش از هجرت، در مصر نوشته شده و احتمالاً پیامبر(ص) شرح آن را از ماریه همسر قبطی اش شنیده است. وی خاستگاه این مفهوم را پیش تر از آن، از منبعی بسیار قدیمی به نام کتاب مردگان دانسته که ریشه در آیینِ اساطیری مصر باستان دارد. پژوهش پیش رو که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی سامان یافته، در پی آن است تا پس از تحلیل دقیقِ واژۀ میزان در آیات قرآن، به نقد و ارزیابی دیدگاه تسدال در این باره بپردازد. بررسی ها نشان می دهد: متن شفاهی و نوشتاری دو کتاب مورد ادعای وی هرگز در زمان پیامبر(ص) مطرح نبوده و تفسیر واژۀ میزان در قرآن، به هیچ عنوان با آیین مصر باستان هم‌خوانی ندارد. هم‌چنین از آنجایی که سُوَر مورد استناد تسدال- که این واژه در آن ها به کار رفته است- مکی هستند، نظریۀ آموزش شفاهی چنین مفهومی از سوی ماریه قبطیه، احتمال نسنجیده و شاذی است که از عدم تسلط کافی وی بر تاریخ اسلام و مکی و مدنی بودن سُوَر قرآن حکایت دارد.

چکیده انگلیسی:

William St. Clair Tisdall, a British linguist and historian, believes that the concept of mīzān, "otherworldly measure", in Quran was adopted from an apocryphal book, Testament of Abraham, written in Egypt about four hundred years before the migration of the Prophet and the Prophet probably heard it from his Coptic wife, Mary. According to Tisdall the origin of this concept can be trace back to ancient Egyptian mythology and the book of the dead. By employing the descriptive-analytical method, this article tries to challenge the viewpoint of Tisdall. Studies show that both written and oral versions of these two books were not available at the time of the Prophet. Moreover, the Surahs in which mīzān is used are all Maki, therefore the idea of oral transmission of the concept through Coptic Marie is completely improbable and it shows the lack of Tisdall's proficiency in the history of Islam.

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم.

- ابن­خلکان، شمس­الدین احمدبن محمّد، وفیات الأعیان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1398ق.

- ابن­سعد، محمّد، الطبقات الکبری، تحقیق محمّد عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیۀ، چ1، 1410ق.

- ابن­عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، بیروت، دارالجیل، چ1، 1412ق.

- ابن­فارس، احمد، معجم مقاییس اللغۀ، قم، مکتب الإعلامی الإسلامی، چ1، 1404ق.

- إبن­کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایۀ و النهایۀ، بیروت، دارالفکر، 1407ق.

- همو، السیرۀ النبویۀ، تحقیق: مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفۀ، 1396ق.

- ابن­منظور، محمّدبن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعۀ و النشر، چ3، 1414ق.

- ابن­ندیم، محمّدبن اسحاق، الفهرست، بی­جا، بی­نا، بی­تا.

- ابن­هشام حمیری، محمّدبن اسحاق، السیرة النبویة، بیروت، دارالمعرفۀ، بی­تا.

- الشرقاوی، محمّد عبدالله، الإستشراق فی الفکر الإسلامی، جامعۀ قاهره، کلیۀ دارالعلوم، 1992م.

- بدوی، عبدالرحمن، دفاع عن القرآن ضد منتقدیه، بی­جا، الدارالعالمیۀ للکتب، 1426ق.

- بلاذری، ابوالحسن احمدبن یحیی، انساب الأشراف، بیروت، دارالفکر، چ1، 1417ق.

- همو، فتوح البلدان، بیروت، مکتبۀ الهلال، 1988م.

- بن­نبی، مالک، پدیدۀ قرآنی، ترجمۀ علی حجتی کرمانی، تهران، نشر مشعر، 1371ش.

- پیرنیا، حسن، تاریخ ایران باستان، تهران، انتشارات نگاه، 1391ش.

- جواد، علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بغداد، نشر جامعۀ بغداد، چ2، 1413ق.

- حسن عباس، فضل، قضایا قرآنیه فی الموسوعۀ البریطانیۀ، عمان، دارالفتح للنشر، چ1، 1421ق.

- حسنی، محمّدعلی، صفاخانۀ اصفهان، به کوشش حیدر عیوضی، قم، نشر ادیان، 1393ش.

- حلبی، علی بن ابراهیم بن احمد، السیرۀ الحلبیۀ، بیروت، دارالکتب العلمیۀ، چ2، 1427ق.

- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چ2، 1995م.

- حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، نشر اسماعیلیان، چ4، 1415ق.

- دورانت، ویل، تاریخ تمدن، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، نسخۀ کامل، چ2، 1378ش.

- ذهبی، محمّدبن احمد، تاریخ الإسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چ2، 1413ق.

- همو، السیرۀ النبویۀ، تحقیق حسام الدین قدسی، بیروت، دارالکتب العلمیۀ، 1409ق.

- راغب اصفهانی، حسین بن محمّد مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالعلم الدار الشامیۀ، 1412ق.

- رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ8، 1387ش.

- رضوان، عمر ابراهیم، آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره، ریاض، دارالطیبۀ، چ1، 1413ق.

- زرگری‌نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام، تهران، انتشارات سمت، چ9، 1392ش.

- زنجانی، ابوعبدالله، تاریخ القرآن، تهران، منظمه الاعلام الاسلامیه- قسم العلاقات الدولیه، 1404ق.

- زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمۀ علی جواهر کلام، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ6، 1369ش.

- شاکر، محمّدکاظم و فیاض، محمّدسعید، «سیر تحول دیدگاه­های خاورشناسان در مورد مصادر قرآن»، مجله پژوهش­های قرآن و حدیث، تهران، 1389ش.

- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1383ش.

- سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، «کتب آپوکریفایی عهد قدیم»، مجله هفت آسمان، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1379ش.

- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتاب العربی، چ2، 1421ق.

- طباطبایی، سید محمّدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات، چ2، 1390ق.

- همو، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سید محمّدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ5، 1374ش.

- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چ3، 1372ش.

- طبری، محمّدبن جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چ2، 1387ق.

- همو، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفۀ، چ1، 1412ق.

- طریحی، فخرالدین بن محمّد، مجمع البحرین، تهران، نشر مرتضوی، چ3، 1375ش.

- عاملی، سیدجعفر مرتضی، الصحیح من سیرۀ النبی الأعظم، بیروت، دارالهادی، چ4، 1415ق.

- قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چ6، 1412ق.

- گلدزیهر، ایگناس، العقیدۀ و الشریعۀ فی الإسلام، ترجمۀ محمّدیوسف موسی، عبدالعزیز عبدالحق و علی حسن عبدالقادر، بیروت، دارالرائد العربی، بی­تا.

- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دارالهجرۀ، چ2، 1409ق.

- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چ1، 1368ش.

- معارف، مجید، شناخت قرآن، تهران، مؤسسه فرهنگی نبأ، چ1، 1394ش.

- ناس، جان بی، تاریخ جامع ادیان، ترجمۀ علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات پیروز، چ3، 1354ش.

- نولدکه، تئودور، تاریخ القرآن، ترجمۀ عربی: جورج تامر و دیگران، بیروت، النشر لمؤسسۀ کونراد آدنائر، الطبعۀ الاؤلی، 2004م.

- ولفنسون، اسرائیل، تاریخ الیهود فی بلاد العرب، مصر، مطبعۀ الإعتماد، 1345ق.

- Blake, Barry J. All about Language: A Guide, New York, Oxford University Press, 2008, (https://books.google.com)

- Encyclopaedia Britannica Online, Ultimate Reference Suite, Written by the Editors of Encyclopaedia Britannica, Last update: 28-8-2008. (https://www.britannica.com)

- Encyclopedia of African History, Editor: Kevin Shillington, an Imprint of the Taylor & Francis Group, New York; London, 2005.

- Geiger, Abraham, Judaism and Islam, Publisher Madras: Printed at the M.D.C.S.P.C.K. press and sold at their depository, 1898.

- Gerhard Bowering, Chronological Sequence of the Quran, Encyclopaedia of The Quran, Jane Dammen Mc Auliffe, vol.1, 2001.

- James, Montague Rhodes, The Testament of Abraham, Vol.2 of Texts and Studies, Cambridge, the University press, 1892.

- Metzger, Bruce M, The Bible in Translation, published by Baker Academic, Grand Rapids, 2001.

- Montgomery Watt, William, Muhammad: Prophet and Statesman, Oxford University Press, 1961.

- The Jewish Encyclopedia, Singer, Isidore; Adler, Cyrus, Publisher New York; London: Funk & Wagnalls Company, 1901.

- Tisdall, William St. Clair; The Sources of Islam, translated by Sir William Muir, Edinburgh, T. & T. Clark, 1901.

- Idem, the Original Sources of the Quran, London, Society for Promoting Christian Knowledge, 1905

- Wilson, Penelope, Sacred Signs: Hieroglyphs in Ancient Egypt, New York, Oxford University Press, 2003.

- Yahya, Harun, the Prophet Musa (AS); the Life and Struggle of the Prophet Musa (as) in the Qur'an, India, Millad Book Center, 2002.