خیر عمومی و احسان در الهیات مسیحی؛ با تاکید بر نظر دیوید هولنباخ

محورهای موضوعی :

سکینه الشهیر به مهین جعفری ¹ , حسین مرادی زنجانی ² , مژگان سرشار ³

1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
3 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد علوم‏ و‏ تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران

تاریخ دریافت : 1402/11/25 تاریخ پذیرش : 1403/04/17 تاریخ انتشار : 1403/12/20

کلید واژه: احسان, خیر عمومی, دیوید هولنباخ, الاهیات جدید مسیحی, اخلاق اجتماعی,

چکیده مقاله :

احسان، نیکوکاری، و مشارکت در خیر عمومی از نمونه‌های آشکار اخلاق در حوزه‌ی اجتماع به شمار می‌آیند. با این حال، گروه‌های مدافع سکولاریزاسیون، به دلیل شواهد تاریخی و نیز شواهدی که به ماهیت الهیات بر می‌گردد، نگاه خوش‌بینانه‌ای به مداخله و مشارکت گروه‌های دینی در حوزه‌ی عمومی ندارند. بر این اساس، الهیدان‌های مسیحی تلاش می‌کنند تا این اتهام را از خود برداشته و تصویری از خود ارائه دهند که سکولارها را قانع کند مسیحیان نیز می‌توانند درکی فراگیر از نیکوکاری و خیرعمومی داشته باشند. مسئله‌ی این مقاله بررسی این تلاش الهیاتی است. محقق در این مقاله، کوشیده است تا با تمرکز بر اندیشه‌های الاهیاتی دیوید هولنباخ در کتاب "خیرعمومی و اخلاق مسیحی" به بررسی تلاش عالمان مسیحی در نمایش سازگاری میان مشارکت در تأمین خیرعمومی و اخلاق مسیحی بپردازد. روش این مقاله توصیفی و تحلیلی است و داده ها به روش مطالعه اسنادی به دست آمده و با استفاده از روش‌های تحلیل محتوای کیفی بررسی شده‌اند. از نتایج تحقیق این که در الاهیات جدید مسیحی تلاش می شود تا بر حل مشکلات انسان‌ها و جوامع بشری تمرکز شود. این مقاله نشان می‌دهد که الاهیدان های مسیحی کوشیده‏اند تا با درک اهمیت مشارکت دین‏داران در حوزه‌ی عمومی و تأمین خیر عمومی و احسان، از الاهیات مسیحی خوانشی مداراجویانه و مبتنی بر "دیگرپذیری" دینی ارائه دهند؛ و البته آن‌گونه که هالنباخ می‌گوید این تفسیر از الهیات مسیحی ممکن است مخالفت گروه‌های محافظه‌کار مسیحی و خوانش‌های ارتدکسی از آن را به همراه داشته باشد.

چکیده انگلیسی:

In an era where religious groups are accused of having religious interests and motivations that may hinder their participation in countering other religious groups, theologians strive to demonstrate that the religious tradition they belong to is conducive to benevolence, assistance, participation in the public sphere, and charity. The present study aims to focuses on the thoughts of David Hollenbach in his book "Public Goods and Christian Ethics" to examine the efforts of Christian scholars in showcasing the compatibility between participation in public goods and Christian ethics. To this aim a descriptive –analytical, with data obtained through document analysis and examined using qualitative content analysis methods was used. The results indicate that in modern Christian theology, efforts are made to focus on solving the problems of individuals and human societies. Christian theologians have tried to present a somewhat accommodating interpretation of Christian theology by understanding the importance of religious participation in the public sphere and providing public goods and charity, based on a somewhat conciliatory and accepting approach towards other religious traditions.

متن کامل:



51

خیر عمومی و احسان در الهیات مسیحی؛ با تاکید بر نظر دیوید هولنباخ

 

دوفصنامه علمی – پژوهشی پژوهشنامۀ ادیان سال 18، شماره 34، پاییز و رمستان 1402، 51-69 (مقاله پژوهشی

Journal of Religious Studies Vol. 18, No. 34, Autumn 2023 &  Winter 2024

 

Public Good and Benevolence in Christian Theology with Emphasis on View of David Hollenbac

 

Sakineh al-Shahir Beh Mahin Jafari

Doctoral student of Qur'an and Hadith Sciences, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Hosein Moradi Zanjani

Assistant Professor, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran (corresponding author) [e-mail]

Mozhgan Sarshar

Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Iran [e-mail]

 

 

 

 

Abstract:

In an era where religious groups are accused of having religious interests and motivations that may hinder their participation in countering other religious groups, theologians strive to demonstrate that the religious tradition they belong to is conducive to benevolence, assistance, participation in the public sphere, and charity. The present study aims to focuses on the thoughts of David Hollenbach in his book "Public Goods and Christian Ethics" to examine the efforts of Christian scholars in showcasing the compatibility between participation in public goods and Christian ethics. To this aim a descriptive –analytical, with data obtained through document analysis and examined using qualitative content analysis methods was used. The results indicate that in modern Christian theology, efforts are made to focus on solving the problems of individuals and human societies. Christian theologians have tried to present a somewhat accommodating interpretation of Christian theology by understanding the importance of religious participation in the public sphere and providing public goods and charity, based on a somewhat conciliatory and accepting approach towards other religious traditions.

 

Keywords: benevolence, public good, David Hollenbach, new Christian theology 

دوفصنامه علمی – پژوهشی پژوهشنامۀ ادیان سال 18، شماره 34، پاییز و رمستان 1402، 51-69 (مقاله پژوهشی

Journal of Religious Studies Vol. 18, No. 34, Autumn 2023 &  Winter 2024

 

خیر عمومی و احسان در الهیات مسیحی؛ با تاکید بر نظر دیوید هولنباخ¹

 

سکینه الشهیر به‏مهین جعفری 2

حسین مرادی زنجانی 3

مژگان سرشار 4

 

چکیده

احسان، نیکوکاری، و مشارکت در خیر عمومی از نمونه‌های آشکار اخلاق در حوزه‌ی اجتماع به شمار می‌آیند. با این حال، گروه‌های مدافع سکولاریزاسیون، به دلیل شواهد تاریخی و نیز شواهدی که به ماهیت الهیات بر می‌گردد، نگاه خوش‌بینانه‌ای به مداخله و مشارکت گروه‌های دینی در حوزه‌ی عمومی ندارند. بر این اساس، الهیدان‌های مسیحی تلاش می‌کنند تا این اتهام را از خود برداشته و تصویری از خود ارائه دهند که سکولارها را قانع کند مسیحیان نیز می‌توانند درکی فراگیر از نیکوکاری و خیرعمومی داشته باشند. مسئله‌ی این مقاله بررسی این تلاش الهیاتی است. محقق در این مقاله، کوشیده است تا با تمرکز بر اندیشه‌های الاهیاتی دیوید هولنباخ در کتاب "خیرعمومی و اخلاق مسیحی" به بررسی تلاش عالمان مسیحی در نمایش سازگاری میان مشارکت در تأمین خیرعمومی و اخلاق مسیحی بپردازد. روش این مقاله توصیفی و تحلیلی است و داده ها به روش مطالعه اسنادی به دست آمده و با استفاده از روش‌های تحلیل محتوای کیفی بررسی شده‌اند. از نتایج تحقیق این که در الاهیات جدید مسیحی تلاش می شود تا بر حل مشکلات انسان‌ها و جوامع بشری تمرکز شود. این مقاله نشان می‌دهد که الاهیدان های مسیحی کوشیده‏اند تا با درک اهمیت مشارکت دین‏داران در حوزه‌ی عمومی و تأمین خیر عمومی و احسان، از الاهیات مسیحی خوانشی مداراجویانه و مبتنی بر "دیگرپذیری" دینی ارائه دهند؛ و البته آن‌گونه که هالنباخ می‌گوید این تفسیر از الهیات مسیحی ممکن است مخالفت گروه‌های محافظه‌کار مسیحی و خوانش‌های ارتدکسی از آن را به همراه داشته باشد. 

کلید واژه: احسان، خیر عمومی، دیوید هولنباخ، الاهیات جدید مسیحی، اخلاق اجتماعی

 

مقدمه

جامعه جهانی امروز با رنج‏هایی نظیر شکاف طبقاتی، بحران‏های هویتی، فقر، خشونت و افراطی‏گری و جنگ‏های داخلی و اختلافات فرقه ای دست‏به‏گریبان است؛ جهان امروز تشنه‏ی عدالت و در جستجوی راه‏حلی است که کرامت آدمیان را پاس داشته وزندگی‏شان را با دین‏باوری و معنویت معنا بخشد، این امر نیازمند تلاش در بکار گیری ارزش‏های مشترک انسانی چون: نیکوکاری، صلح، احسان، مدارا، احترام به فرهنگ و حقوق ملت‏ها و پرهیزازخشونت است تا جهان را به‏ مکانی ایمن برای همه تبدیل کند. خیر عمومی به مثابه نمونه‏ی آشکار احسان در حوزه‏ی اجتماع سویه‏های مختلفی از اهمیت را دارد. از طرفی نیکی و احسان، غلبه بر شر و بدی بر نفس همه انسانها نقش بسته و ادیان الهی همواره انسان را به انجام اعمال خیر و نیک دعوت می‏کنند، تا پاسخی از احسان خداوند، به بندگان باشد و این خیر و احسان تنها به انفاق مالی محدود نگشته، بلکه، بعد عاطفی، روانی، فرهنگی و اجتماعی آن از گستره وسیع‏تری برخوردار است. مسأله‏ی نویسند‏گان این مقاله "امکان مشارکت مسیحیان، در تأمین خیر عمومی و احسان از دیدگاه دیوید هولنباخ است." شماری از دین‏پژوهان سکولار مستند به برخی تجربه‏های تلخ تاریخی در گروه‏های مذهبی و نیز خوانش‏های غیرروادارانه از دین، ممکن است گروه‏های مذهبی را متهم کنند امکان مشارکت در خیر عمومی را ندارند. این در حالی است که به گمان برخی الهیدان‏های مسیحی تعلیمات عیسی و پیام‏های او که اناجیل رسمی آن‏ها را گزارش کرده‏اند، تاثیری نیرومند بر ذهن بشر دارد و می‏توانند مسیحیان را به مشارکت در خیر عمومی تشویق کنند. برای نمونه می‏توان به تلاش‏های کارپنتر⁵ اشاره کرد. از نظر او عیسی درحالی که با محبت و رافت موعظه می کرد، در کفه دیگر ترازو خواسته‏های کلان اخلاقی می‏نهاد و قواعد اخلاقی را هم منکر نبود، بلکه آن‏ها را کافی نمی‏دانست. او در طرز تعلیم‏اش حد وسط را گرفته و تاکید او بر جهان‏شمولی، کلیت، و نامحدویت خواسته‏های اخلاقی از بشر بود، نیرویی که از تمام سدهای مذهبی می‏گذرد تا عقاید دینی او به دل خیلی‏ها بنشیند، بطوری که حس کنند با مسائل اخلاقی باید این چنین روبرو شد. عیسی نه تنها معلم اخلاق بود، بلکه جاذبه‏هایی‏ فرهمندانه و خردورزانه داشت، توانمندی او در زمینه اخلاقی مثال نداشت. از ابتدای مسیحیت و در قرون وسطی کثیری از متفکران و هنرمندان اخلاقی اروپا به نحوی از عقاید مسیحی مایه گرفته‏اند.( H.Carpenter, 2010, (p: 158-161 

دیوید هولنباخ⁶ فیلسوف و الهیدان مسیحی امریکایی و استاد الهیات اخلاقی در دانشگاه کمبریج در کتاب خیر عمومی و اخلاق مسیحی⁷ تلاش دارد تا نشان دهد که الهیات مسیحی چگونه می‏تواند به تحقق خیر عمومی کمک کند. هولنباخ در این کتاب از تحلیل اجتماعی، فلسفه‏ی اخلاق و الاهیات اخلاقی استفاده می‏کند تا مسیرهای جدیدی را در زندگی شهری و جامعه جهانی ترسیم کند که بر اساس آن‏ها مسیحیان بتوانند در تأمین احسان در حوزه‏ی عمومی مشارکت کنند. او استدلال می‏کند که تقسیم‏بندی بین طبقه‏ی متوسط و فقیر در شهرهای بزرگ و چالش‏های جهانی شدن نیازمند تعهدی جدید به خیر عمومی است و هم معتقدان و هم افراد سکولار باید به سمت اشکال جدیدی از همبستگی حرکت کنند تا بتوانند زندگی خوبی با هم داشته باشند و هم ایمان‏داران مسیحی باید در مواجهه با گروه‏های غیرمذهبی نوعی از رواداری را پیشه کنند. او پیشنهاد می‏کند که با کمک نوعی از بازاندیشی، اخلاق مسیحی می‏تواند به مثابه یک عامل محرک در فراخوان مسیحیان در مشارکت در احسان و خیر عمومی باشد. چیزی شبیه پیشنهادی که ایان ماتئوس⁸ مددکار اجتماعی دارد. او هم معتقد است که قواعد مددکاری با قطب نمای اخلاقی فهمیده می‏شوند، این موقعیت‏ها ممکن است توسط عقاید مذهبی بیان شوند. بعنوان مثال تاکید به ارزش هایی به عنوان انتخاب، توانمندی، اقتدار، احترام، تمرین ضد تعدی و غیره مورد تاکید می باشد، بطوری که می‏تواند به عنوان پایه‏ی روحی فعالیت اجتماعی تلقی شود
(I. Mathews, 2016, p. 29). 

مسئله‏ی نویسندگان این مقاله آن است که با تمرکز بر نگاه الاهیاتی دیوید هولنباخ بررسی کنند که الاهیات مسیحی بر اساس چه انعطاف و خوانشی می‏تواند به مثابه یک عامل اثرگذار بر انگیزه‏ی ایمان‏داران در تأمین خیر عمومی نقش بازی کند.

 

مفهوم‏شناسی

در ابتدای مقاله و به رسم ادبیات آکادمیک، تلاش می‏کنیم تا چارچوب مفهومی مقاله را به روشنی توضیح دهیم:

احسان⁹

در ادبیات دینی مسلمانان، احسان معمولا نقطه‏ی مقابل بدی معنا می‏‏شود: الإِحْسَانُ ضِدُّ الإِسَاءَةِ؛ یعنی "احسان ضد بدی کردن است. (این منظور، 1414) گاهی نیز احسان را از ماده‏ی حُسن گرفته و به معنی زیبایی و نیکویی معنا می‏کنند. در این صورت احسان را می‏توان به نیکوکاری معنا کرد. (قریشی، 1377، ج. 2، ص. 134) راغب اصفهانی در کتاب مفردات خود، احسان را از واژة حُسن دانسته و معتقد است که حُسن و مشتقّات آن، در توصف آن دسته از امور دینی و یا دنیایی به کار می‏روند که به سبب داشتن سویه‏هایی از زیبایی عقلی، عاطفی، حسّی و مانند آن می‏تواند با برانگیختن احساس خوشی، رضایت، زیبایی و تحسین در انسان، او را به سمت خود بکشاند (راغب اصفهانی، 1412). در این معنا احسان بیش‏تر به معنای نیکوکاری است. این معنای از احسان می‏تواند با واژه Kindness گفته ‏شود زیرا در آن جا نیز نوعی رفتار است که با اعمال سخاوتمندی، توجه، کمک کردن یا توجه به دیگران، بدون انتظار گرفتن تمجید یا پاداش معینی در مقابل، انجام می‏شود.( Kalchuri, 1986, p. 3918) ارسطو در کتاب دوم بلاغت این تعریف را برای کلمه‏ی مهربانی به کار می‏برد. او در تعریف مهربانی می‏گوید: «کمک به کسی که نیازمند است، نه در ازای هیچ چیز، و نه به نفع خود یاور، بلکه به نفع کسی که کمک می‏کند».
(Aristotle, 2005T p. 11) از نگاه توماس آکوئیناس، احسان یکی از فضیلت‏های کلیدی و موضوعات اصلی کتاب مقدس است که در آموزه های کتاب مقدس، خداوند مترادف با نیکوکاری است: «خداوند آن‏قدر مهربان است که نمی‏توان مهربانی بی‏حد او را تصور کرد!»
(Aquinas, 1920, p. 78)

در حالی که در رویکردهای سنتی، احسان بیش‏تر به مثابه یک ویژگی شخصی به کار گرفته می‏شود و ناظر به روابط میان انسان‏ها تعریف می‏شد؛ در مطالعات جامعه‏شناختی و مددکاری جامعه‏ای¹⁰ احسان سویه‏های عمومی‏تری یافته است. و معمولا به مسائل کلان‏تری از جامعه اشاره 

دارد. (., 2016, p 87-86 Brownlie).

 

خیر عمومی¹¹ 

اصطلاح "خیر عمومی" را کم‏تر تعریف کرده‏اند. به همین دلیل بهتر است این مفهوم را از طریق کاربردهای آن شناخت. خیر عمومی به شیوه‏های مختلفی به کار رفته است و از تعریف واحدی برخوردار نیست. بیشتر تعاریفی که از خیر عمومی ارائه شده است، در یکی از دو خانواده قرار می‏گیرند: "ماهوی" و "رویه ای". بر اساس تصورات ماهوی، خیر عمومی آن چیزی است که برای همه یا اکثر اعضای یک جامعه مشترک و فراگیر است و برای همه‏ی آنها سودمند است. البته مفاهیم ماهوی خاص دقیقاً مشخص می‏کند که چه عوامل یا ارزش‏هایی سودمند و مشترک هستند. بر اساس برساخت‏های رویه‏ای، خیر عمومی چیزی است که از طریق مشارکت جمعی و شکل‏گیری اراده عمومی حاصل می‏شود. یعنی زمانی که انسانها به حیثیت و حقوق دیگران احترام بگذارند. (Hollenbach, 2002, p. 7).

مفهوم خیر عمومی از طریق مطالعات نظریه‏پردازان سیاسی، فیلسوفان اخلاق و اقتصاددانان عمومی از جمله توماس آکوئیناس¹² ، نیکولو ماکیاولی¹³، جان لاک¹⁴، ژان ژاک روسو¹⁵، جیمز مدیسون¹⁶، آدام اسمیت¹⁷، کارل مارکس¹⁸، جان استوارت میل¹⁹، جان مینارد²⁰ کینز، جان رالز²¹ و بسیاری از متفکران دیگر توسعه یافت. در تئوری اقتصادی معاصر، خیر عمومی عبارت است از کالایی (موقعیتی) است که مردم اگر چه در باره‏ی استفاده از آن رقیب هم هستند، ولی در عین حال غیرقابل انحصار باشد. شاید نزدیک‏ترین مفهوم به خیر عمومی، کالای عمومی²² باشد، با این تفاوت که در فهمی که از این اصطلاح وجود دارد و مصادیقی که برای آن بر شمرده می‏شود، کالای عمومی بر خلاف خیر عمومی از روابط افراد مستقل است. به این معنا که کالای عمومی غیر رقابتی و تخصیص‏ناپذیر است؛ این در حالی است که خیر عمومی ناظر به روابط افراد با یکدیگر است. برای نمونه، روابط محترمانه در یک جامعه، صلح، امنیت، نیکوکاری و احسان، امنیت، و اعتماد عمومی خیرهایی هستند که به روابط میان انسان‏ها ربطی وثیق دارند.
(Hollenbach, 2002, p. 7)

بر اساس تعریفی که هولنباخ از خیر عمومی ارائه می‏دهد و مصادیقی که برای آن بر می‏شمرد، احسان و نیکوکاری یکی از نمونه‏های آشکار خیر عمومی است؛ البته مشروط به آن که معطوف به صورت‏های کلان و ساختاری جامعه به کار گرفته شود. احتمالا به همین دلیل است که او برای این که نشان دهد این مفهوم در اندیشه مسیحی ریشه‏های تاریخی و عمیقی دارد به سراغ ایگناتیوس لویولا²³، بنیان‏گذار فرقه یسوعیان می‏رود. هولنباخ مستند به فرازهایی از سخنان ایگناتیوس می‏گوید روح حاکم بر این سلسله‏ی ایمانی مسیحی خیراتی است که فراگیرند. او این خیرات را تجلی شکوه خداوند دانسته و معتقد است در نگاه یسوعیان خیر جهان‏شمول‏تر الهی‏تر است. بر اساس همین تعالیم است که پیروان ایگناتیوس برای فعالیت‏های خود به سراغ مکان‏ها و افرادی می‏روند که نه فقط خودشان بهره‏مند شوند، بلکه موجب شوند، خیر به بسیاری دیگر دیگر نیز گسترش یابد. (Jesuits; Ignatius, 1996, p. 67) 

 

خیر عمومی، احسان و جهان امروز

اگر از زاویه دید جان رالز به وضعیّت خیر عمومی در جهان جدید بنگریم، باید بزرگترین مشکل را مسئله‏ای معرفت شناسی بدانیم. به نظر او در جهان امروز غرب، هیچ خیری نیست که همه در باره‏ی آن توافق نظر داشته باشند. به بیان دیگر بزرگترین مشکل خیر عمومی در جهان غرب این است که تنوع و تکثر دیدگاه‏ها در باره خیر به اندازه‏ای زیاد است که به دشواری می‏توان بر یک نظر توافق کرد. (Rawls, 1993, p. 210) در حقیقت تنوع و تکثر در جهان جدید مفهوم خیر عمومی و احسان را به چالش کشیده است. جهان امروز بیش از آن که به فکر وحدت جامعه باشد به فکر خودآئینی و انتخاب‏های خصوصی افراد است. تأکید انسان معاصر بر بهروزی فردی و تساهل شخصی، و تلاش برای به چنگ آوردن سود و منافع شخصی چنان رقابت تنگاتنگی بین افراد ایجاد کرده است که احسان و نیکوکاری را به‏حاشیه رانده است. (Dworkin, 1985, p. 191)

با این حال، وضعیّت خیر عمومی در جهان امروز تنها به این چالش معرفت‏شناسانه بر نمی‏گردد. تنوع فرهنگی و مذهبی نیز چالش عمیقی بر سر راه تحقق خیر عمومی است. تجربه‏های تاریخی تلخی که جهان و بویژه اروپا در قرن‏های شانزدهم و هفدهم میلادی تجربه کرده، سبب شده است که هرگونه تلاش برای ایجاد توافق بر چیزی به نام نیکوکاری و یا خیر عمومی و یا اساسا زندگی خوب با ترس و احتیاط همراه باشد. زیرا همین کار ممکن است در نهایت به ایجاد ستیزه و درگیری بیانجامد. جامعه‏ی امروزین که تنوع و تکثر فرهنگی و مذهبی را به مثابه یک ارزش و نشانه‏ی غنای فرهنگی خود می‏داند، تلاش برای ایجاد هم‏داستانی در تعریف خیر عمومی را خطرناک می‏داند؛ چون ممکن است به این تنوع آسیب برساند. به بیان ساده، ارزش‏های مسلط جوامع جدید با توافق بر معنای واحدی از خیر عمومی و تحقق آن سازگاری ندارند.

چالش ناسازگاری میان ارزش‏های فرهنگی جهان جدید با ارزش‏های اخلاقی که بیشتر در سنت دینی ریشه دارند، در نهایت به سود فرهنگ خاتمه پیدا می‏کند. برای نمونه، سنت مسیحی در تأکید بر احسان می‏گوید که نیکوکاری به دوستان و هم‏کیشان کافی نیست و هر مسیحی، همان‏گونه که عیسی مسیح به گناه‏کاران هم احسان کرد، باید به همه‏ی انسان‏ها احسان کند: «به شما می‏گویم، دشمنان خود را دوست بدارید... زیرا اگر کسانی را که شما را دوست دارند دوست بدارید، چه پاداشی دارید؟ آیا حتی باجگیران هم همین کار را نمی‏کنند؟» (متی 5: 44- 46) این در حالی است که ارزش‏های جهان جدید با این تعلیم ناسازگارند و امکان تحقق آن را نمی‏دهند. برای روشن‏تر شدن بحث می‏توان به نمونه‏ای از سنت دینی اسلام اشاره کرد. برای مثال در این سنت دینی بر سرکشی و کمک به همسایه(بویژه) تأکید شده است. از جمله این روایت: " هر کس با شکم سیر بخوابد و در نزدیکی‏اش مومنی گرسنه و بی‏طعام باشد، خدای عزوجل به فرشتگان گوید: من شما را بر این بنده شاهد می‏گیرم که او را امر کردم و نافرمانی کرد و از غیر من اطاعت کرد. این شخص را به عملش واگذاردم و به عزت و جلالم سوگند هرگز او را نمی‏بخشم." (شیخ صدوق، 1363، ج. 1، ص. 250) حالا اگر کسی بخواهد بر اساس این تعلیم مذهبی رفتار کند با مشکل ناسازگاری با یکی از ارزش‏های فرهنگی در جهان امروز روبرو می شود با عنوان "تغافل مدنی". جهان جدید به بهانه حفظ حریم خصوصی، شهروندان خود را به کنجکاوی نکردن در احوال دیگران دعوت می‏کند. در حالی که این تعلیم مذهبی دین‏داران را به کنکاش برای فهم مشکلات دیگران به منظور کمک به آنها دعوت می‏کند.

 مسئله‏ی چالش میان جهان جدید با نظام ارزشی‏اش از یک سو و فضیلت احسان و خیر عمومی از سوی دیگر در نظر برخی چنان عمیق است که گویی امکان فضیلت‏مندی را از انسان‏ها گرفته است. برای نمونه مک‏اینتایر، از فیلسوفان برجسته‏ی روزگار معاصر معتقد است تنها صورتکی از اخلاق برای ما شهروندان جهان جدید باقی مانده است و اصل آن را، یعنی فضایلی که برای تحقق احسان و خیر عمومی لازم هستند را از دست داده‏ایم. (MacIntyer, 1981, p. 28) 

هولنباخ معتقد است که چالش‏هایی از این دست سبب می‏شوند که ما ( به مثابه الاهیدان‏ها) نتوانیم به داشته‏ها و چارچوب‏های متداولی که امروزه با کمک آن‏ها می‏خواهد مشکلات جامعه را حل کنند، اعتماد کنیم. او می‏گوید در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا مشکلات ویرانگری چون فقر، بیکاری، بی‏خانمانی، خشونت، فقدان روابط گرم و اعتماد بین شهروندان جامعه وجود دارد. به نظر می‏رسد دست‏کم یکی از عواملی که به این وضع دامن می‏زند، تقدم یافتن رواداری، خودآئینی، و تأکیدهای ناموجّه بر چیزی است که حریم خصوصی افراد خوانده می‏شود. (Hollenbach, 2002, p. 21) به همین دلیل او پیشنهاد می‏کند برای برون رفت از این وضعیّت باید چاره‏ای اندیشید و در برخی از باورهای خود تجدید نظر کرده و به دنبال فلسفه‏ای دیگر باشیم. این پیشنهاد در حقیقت مدّعای اصلی الاهیات اوست. او معتقد است که الاهیات و دین می‏تواند به از بین بردن این چالش کمک کرده و فهم مشترکی از زندگی خوب را پدید آورد و در ادامه تعهد مشترکی میان دینداران برای تحقق آن ایجاد کند. 

 

خیرعمومی، احسان، و الاهیات مسیحی

در اناجیل حدود 187 آیه در پیوند با خیر و احسان وجود دارد که از جمله می‏توان از احسان به والدین، به سالمندان، بیوه زنان، یتیمان، مستمندان، کارگران و بردگان، معلولین و ناتوانان جسمی، همنوع، همسایه، بیگانگان، غریبان، یتیمان، مستمندان، کارگران و بردگان نام برد . این حجم از آیات از اهمیت نیکوکاری و احسان در الاهیات مسیحی حکایت دارد. (متی 13: 44- 51) کتاب مقدس مسیحی تعلیم می‏دهد: به خویشاوندان احسان و نیکی کنید، به مستمندان نیکی کنید، به همسایه خویشاوند خود نیکی کنید، به همنشین خود نیکی کنید، یار یکدیگر باشید، معاشرت بد نداشته باشید،خود را از بت پرستان جدا سازید، با بی ایمانان پیوند و همبستگی ایجاد نکنید. بیماران را عیادت کنید، به دیدن زندانیان بروید. همیشه مهمان نواز باشید. در غم و رنج مظلومان شریک باشید. بیوه زنان را در مصیبت مهربانی و کمک کنید، نسبت به دیگران دلسوز باشید. (متی 26: 11؛ مرقس 14: 7؛ مرقس 10: 17- 22؛ رساله اول به تیموتائوس 10: 6؛ رومیان 3: 10 – 12)

با این حال، مفهوم نیکوکاری مفهومی سهل و ممتنع است. از یک سوی اصالت را در هدف و باطن می‏داند نه در ظاهر اعمال، و از سوی دیگر امروزه در قرن بیستم به معنی دست و دل بازبودن و بخشیدن پول و متعلقات مادی به دیگران است. (Eliade, 1908, v. 4, p. 177) با این حال، امروزه مسیحیان نیکوکاری را در اجرای طرحهای دراز مدت مانند: حفرچاه، ساختن بیمارستان، تربیت پزشک، مروج کشاورزی و آموزگاری می‏دانند این‏ها همه تلاشهایی است برای کمک به کشورهای محروم جهان سوم که آنها بتوانند با مسائل خود روبرو شده و راه حل دائمی پیدا کنند (H.Menky, 1999, p. 394).

در الهیات مسیحی، احسان و نیکوکاری یک عمل صرف که مستوجب پاداش‏های آخرت‏شناسانه باشد نیست؛ بلکه یک کیفیت وجودی است. کیفیتی که بر اساس میزان تشبه به مسیح سنجیده می‏شود. مارتین لوتر، یکی از رهبران نهضت اصلاح دینی در توصیف این کیفیت می‏گوید «خدا اراده کرده هر یک از مخلوقات مختلف با تمام وجود پرتوی از خیر خواهی و حکمت خدا را منعکس کنند، بنا بر این انسان باید خیر بودن خاص هر مخلوقی را محترم بشمارد و اینکه مخلوقات به یکدیگر وابسته باشند، زیرا هیچ مخلوقی خود کفا نیست و با خدمت به یکدیگر می توانند دیگری را تکمیل کنند.» (M.Luther, 2021, p.131) از همین سبب است که کتاب مقدس از ایمان‏داران می‏خواهد نیکوکار باشند، چون خدا نیکوکار است: « ما محبت می کنیم زیرا او نخست ما را محبت کرد. اگر کسی ادعا کند که خدا را محبت می‏نماید، اما از برادر خود نفرت داشته باشد، دروغ‏گوست. زیرا کسی که برادر خود را که می بیند، محبت نکند، نمی‏تواند خدایی را که ندیده، محبت نماید.» (اول یوحنا 4: 20- 21) 

کلیسای مسیحی تعلیم می‏دهد که شخصیت خداوند در کتاب مقدس به احسان، نیکی، رحمت، عدالت و قضاوت و راستی در آسمان‏ها و زمین می‏درخشد. خدا بعنوان خدای کثیر الاحسان و وفاست و در تمام کارهایش مهربانی، خیر خواهی، لطف، رحمت و محبتش را بروز می‏دهد. هستی خدا محبت است خدا با فرستادن فرزند یگانه و روح محبتش در وقت مقرر سًر نهانش را آشکار ساخته پدر و پسر و روح القدس را برای ما مقدر کرده است. (تعالیم کلیسای کاتولیک: 101 – 103) وقتی روح القدس در زندگی شخص کار کند شخصیت فرد از خود خواهی، ظلم، سرکشی، کینه و...... به عشق، شادی، آرامش، صبر، مهربانی، نیکی، وفاداری، نرمی و خویشتن‏داری بر می‏گردد و اینها همه در شخصیت خداوند است. پس نیک‏اندیشی عمل خوبی است که مستقیما به اخلاق مربوط می‏شود. نیکی فضیلت و قداستی در عمل است، که منجر به زندگی باانگیزه صداقت و مایل به برکت و خیراست، که این ویژگی اخلاقی یکفرد با روح سالم است. کلمه یونانی آگا توسون به معنی خیری به نفع دیگران است نه صرفاَ به خاطر فضیلت داشتن. بلکه کسی که از گناه دوری کرده و به فقیر کمک می‏کند، از کودکان بی‏سرپرست نگهداری کرده، به عیادت بیمار می‏رود و حتی برای دشمن خود دعا می‏کند و همه‏ی اینها از طرف پدر نور است، همان‏طور که دیگران خوبی‏ها را می‏بینند در بهشت هم پدرمان آن‏ها را ستایش خواهد کرد.

 

احسان به مثابه مسئله‏ای اجتماعی

احسان را اگر به مثابه یک فضیلت شخصی تصور کنیم، چیزی که در تعریف سنتی و قدیمی از آن فهم می‏شود، مسئله تا اندازه‏ی زیادی ساده است؛ ولی مسئله دقیقا از جایی شروع می‏شود که در جهان جدید که سرشار است از تنوع فرهنگی و مذهبی تن دادن به تعالیم کتاب مقدس در زمینه‏ی نیکوکاری به سادگی جهان سنت نیست. از این رو است که هولنباخ بیشتر به سویه‏های اجتماعی احسان می‏پردازد. حوزه‏ی عمومی در جهان مدرن به اندازه‏ی جهان سنت ساده و یک‏دست نیست. به همین دلیل الاهیات مسیحی در این روزگار به سادگی روزگار سنت نمی‏تواند از نیکوکاری و مشارکت در خیر عمومی سخن بگوید. مسئله‏ی مهم این است که آیا الاهیات مسیحی می‏تواند به خیر عمومی و نیکوکاری در جهان جدید کمک کند.

 برای سخن و تأکید بر ایده‏ی خیر عمومی و احسان در جهان جدید، باید ابتدا بر حضور دین در عرصه‏ی عمومی تأکید داشت. چیزی که به دلیل تجربه‏های ناخوشآیند جهان غرب از قرن‏ها تسلط کلیسا بر این عرصه، تا اندازه‏ای دشوار است. ترس از تکرار پیامدهای منفی گذشته سبب شده است تا خیلی‏ها از گشودن پای دین، الاهیات و دین‏داران به عرصه‏ی عمومی استقبال نکنند. مخالفان حضور دین در عرصه‏ی عمومی معمولا استدلال می‏کنند که چشم‏انداز دینی به خیر عمومی و احسان لزوما به تمامیت‏خواهی گروه‏های مذهبی خواهد انجامید. چیزی که در نهایت، به مانعی بزرگ بر سر راه احسان و خیر عمومی تبدیل خواهد شد.

هولنباخ معتقد است که الاهیات مسیحی برای آن‏که مشارکتی مؤثر در تحقق خیر عمومی داشته باشد، لازم است دو اتفاق مهم را رقم بزند: 

نخست این که خوانشی از خود ارائه دهد که ایمان‏داران مسیحی را به حضور خیرخواهانه و نیکوکاری در عرصه‏ی عمومی، حتی در جهانی که غیر مسیحیان نیز حضور دارند فرا بکشاند. بر این اساس، هر گونه خوانشی از الاهیات مسیحی که دوگانه‏ی مسیحی و غیرمسیحی را پررنگ کند و نیکوکاری را در انحصار گروه مسیحیان منجمد سازد مانعی بزرگ به شمار خواهد آمد.( Hollenbach, 2002, p. 22) او در حقیقت، الاهیات مسیحی را به گفتگوی فعالانه با جهان جدید دعوت می‏کند. گفتگویی که انتظار می‏رود به نوعی از همبستگی فکری²⁴ بین الاهیات و حوزه‏ی عمومی یا جهان متنوع فرهنگی بیانجامد. هولنباخ در این ایده آشکارا از "روش پرهیز²⁵ جان رالز بهره می‏گیرد. روشی که در آن توصیه می‏شود "بکوشیم تا حد امکان، هیچ دیدگاه دینی، فلسفی، و یا اخلاقی را تأیید و یا رد نکنیم. (Rawls, 1987, p. 12- 13) این شیوه شاید به صورت موقتی و کوتاه‏مدت بتواند از تنش جلوگیری کرده و صلحی را پدید بیاورد که زمینه‏ی مشارکت فعالانه ایمان‏داران در عرصه‏ی عمومی و اعمال نیکوکارانه باشد. زیرا در این رویکرد نوعی از پرهیزگاری نهفته است که نه ممکن است و نه فعالانه. پرهیزگاری شکننده‏ای که پیشرفت اخلاقی جمعی را سخت می‏کند. (Thompson and Gutmann, 1996, pp. 62- 63)

دوم این که الاهیات مسیحی لازم است به جهان سکولار بقبولاند که ایمان‏داران مسیحی می‏توانند بدون آن‏که تهدیدی برای جامعه‏ی متکثر باشند در عرصه عمومی حضوری مؤثر داشته و نیکوکاری و خیر عمومی را دنبال کنند. این پرسش که آیا مسیحیان با توجه به عقاید و آموزه‏های خود در باره انسان، نجات، خیر، زندگی خوب، و نیکوکاری می‏توانند با غیر مسیحیان هم‏کاری و همبستگی فکری داشته باشند؛ پرسشی بنیادی است که پاسخ به آن چندان ساده به نظر نمی‏رسد. تجربه‏ی تاریخی جهان غرب آنها را به یک پاسخ منفی می‏کشاند. ضمن این که تلاش کلیسا برای قانع کردن جهان سکولار می‏تواند نگرانی‏هایی را در بین گروه‏های ایمانی فراهم آورد. هر چه کلیسا تلاش کند تا نشان دهد یک ایمان‏دار مسیحی در درک نیکوکاری می‏تواند شبیه غیر خود عمل کند، گروه‏هایی از ایمان‏داران بیشتر نگران خواهند شد که حرکت به سمت همبستگی فکری میان مسیحیان و غیر مسیحیان در نهایت، به غلبه‏ی ذهنیّت لیبرال‏دموکراسی بر مسیحیت خواهد انجامید و مسیحیت را از معنای اصیل خود تهی خواهد کرد. 

 با این همه، گویی چاره نیست و الاهیات مسیحی باید از پس این دو چالش بربیاید و نشان دهد که می‏تواند میان سنت مسیحی و غیر مسیحی پل بزند. پیشنهاد مشخص هولنباخ این است که برای این که امکان مشارکت گروه ایمان‏داران مسیحی در خیر عمومی فراهم آید، بهتر است بر این ایده‏ی اساسی تمرکز کرد که مسیحیان و غیر مسیحیان هر دو امکان دست‏یابی به بعضی از حقایق اساسی را دارند. چیزی که می‏توان از آن به عقلانیّت طبیعی نام برد، هم در مسیحیان وجود دارد و هم در غیر آنان. این عقلانیت طبیعی در مقام نظر، این امکان را فراهم می‏آورد که هر دو گروه بتوانند بر مفهوم خیر عمومی توافق کنند. این همان چیزی است که پولس در رساله خود به رومیان بر آن تأکید دارد. (رومیان 3 و 4) ²⁶توماس آکوئیناس نیز بر این نکته اشاره دارد که چون خدای واحدی مسیحیان و غیر مسیحیان را آفریده است، و انسان‏ها همه مبدأ و منشأ یکسانی دارند، پس می‏توانند در فهم بعضی از حقایق با هم توافق کنند و این می‏تواند مبدأ مشترکی برای یافتن مبنای مشترکی برای نیکوکاری و زندگی خوب باشد. از آن‏جا که عقل میان مسیحیان و غیر مسیحیان مشترک است، پس هم مسیحیان و هم غیر مسیحیان می‏توانند با این عطیه‏ی خدادادی به درک هم‏سانی از خیر، زندگی خوب، و نیکوکاری برسند. (Aquinas, I, II,p. 94)

هنری تیسن²⁷، الهیات‏دان شناخته شده مسیحی نیز اخلاق و نیکوکاری را به عقل طبیعی مشروط می‏داند. او در کتاب الهیات مسیحی توجه خاصی به وجدان دارد و معتقد است ارتباط تنگاتنگی بین نیکوکاری و وجدان وجود دارد. او می‏گوید: وجدان عبارت است از خودشناسی در رابطه با قانون تشخیص خوب و بد و بدون آن انجام عمل اخلاقی امکان پذیر نیست. وجدان عقل انسان را قادر می سازد که تفاوت بین خوب و بد را تشخیص دهد. احساس باعث می‏گردد که یکی از آن دو را انتخاب کند و با اراده تصمیم نهایی را اتخاذ نماید. وجدان ضوابط اخلاقی مربوط به هر موردی( خیر و احسان) را اجرا می‏کند .(H.C. Thiessen, 1945, p:156-157)

کتاب تعالیم کلیسای کاتولیک، به عنوان متن رسمی تعالیم کلیسا، نیز این نکته را این‏گونه تعلیم می‏دهد: "در دل آدمی قانونی است که خدا آن را درج کرده، که باید از آن اطاعت کند که اورا به محبت و به انجام نیکی و پرهیز از بدی می‏خواند و این صدای وجدان است که انتخاب‏های نیک را تایید می‏کند، وجدان داوری عقل در باره خیر اخلاقی است که با شهود نفس می‏توان ندای وجدانی که درست و صادق است را شنید و از آن پیروی کرد." (تعالیم کلیسای کاتولیک: 492 و 493 ,1394)

این درک از منشأ اخلاق به معنای آن است که نیکوکاری نتیجه‏ی خصلت خدایی و نیکویی درون انسان است. چیزی که هم در رساله‏های پولس به آن اشاره شده است و هم مارتین لوتر²⁸ ه آن اشاره دارد. او در این زمینه بیان می‏کند که اعمال نیک، انسان نیک را پدید نمی‏آورد؛ بلکه این انسان نیک است که اعمال نیک را پدید می‏آورد. در نتیجه پیش از آنکه هر عمل نیکی بتواند وجود داشته باشد ذات یا خود انسان باید نیک باشد زیرا اعمال نیک از انسان نیک بر می‏آید. هر کدام از ما در زندگی خود نمی تواند برای همنوع خود بی فایده باشد و کاری نکند زیرا ناگریزبا دیگر انسان‏ها سخن می گوید، ارتباط برقرار می کند و هم اندیشی می کند مانند مسیح که همانند انسان‏ها گشت و به هیئت انسانی در آمد و با انسان‏ها گفتگو کرد. از این رو شخص مسیحی باید در تمام کارهایش به دیگران خدمت کرده و منفعت برساند و به هیچ چیز جز نیاز و فایده همنوعش فکر نکند برای همین. پولس حکم می‏کرد با دستان خود کار کنیم تا به حاجت‏مندان یاری برسانیم. پولس این قاعده را برای حیات مسیحی تعیین می‏کند که مسیحیان باید تمام اعمال خود را وقف خیر و سعادت دیگران بکنند همان‏گونه که مسیح خود را تقدیم کرد. زیرا هر مؤمنی می‏تواند با احسان ارادی به همنوع خویش خدمت کند و برای او کارهای خیری انجام دهد که می‏داند، برای همنوع ضروری، سودمند و مفید است. (M. Luther, 2021, p:40-48)

 

اخلاق برای همه

هولنباخ بر یک تعمیم دیگر که بیش‏تر، سویه‏های علمی و رفتاری دارد نیز تأکید می‏کند. او معتقد است که اخلاق مسیحی تنها اخلاقی برای مسیحیان نیست. این رویکرد الاهیاتی که در حقیقت پاسخی است به چالش نخستی که کمی پیش به آن اشاره شد، تلاش دارد تا اخلاق را به حقیقت انسان معطوف و مشروط کند و نه باورداشت‏های مذهبی او. به این معنا که هر انسانی از آن جهت که انسان است باید با او اخلاقی رفتار شود نه از آن جهت که مسیحی است. این همان چیزی است که جهان جدید از گروه‏های مذهبی طلب می‏کند: نیکوکاری به همه، بدون توجه به نژاد و مذهب و چیزهای دیگری که خارج از حقیقت انسان هستند. جهان جدید، خیر و مواجهه با احسان را از حقوق اساسي و غيرقابل انكار همه انسانها را مي‏شمارد و براي توسعه آن تلاش مي‏کند. احسان بر پايه احترام به ارزش ذاتي، كرامت همه انسانها و حقوق مدني/ اجتماعي و فردي ناشي از آن استوار شده است. و نه باورداشت‏های مذهبی آنان. از همین روست که مددكاران اجتماعي برای نمونه، غالباً با افرادی كار مي‏كنند که می‏توانند بين حقوق انساني متعارض {و چندگانه}، تعادلي قابل قبول ايجاد كنند. (Gilligan, 2006, p. 617- 637)

انعطافی که هولنباخ در الاهیات مسیحی ایجاد می‏کند، اگر بتواند همراهی و همدلی همه‏ی گروه‏های مسیحی را به همراه داشته باشد، می‏تواند بسیار کارگشا باشد. این انعطاف از چیزی که رالز با عنوان "پرهیز" از آن یاد می‏کرد پویاتر است و می‏تواند کمک بیشتری به کنش‏های اخلاقی اجتماعی بکند. البته یافته‏های علمی نیز به اندازه‏ی کافی می‏توانند موافق هولنباخ باشند. برای نمونه، رابی گیلیگان²⁹ ، استاد بازنشسته مددکاری اجتماعی و سیاست اجتماعی از کالج ترینیتی دوبلین، در بیمارستان‏های شهر لندن انجام داده است نشان می‏دهند که عقاید مذهبی کسانی که وارد فعالیّت‏های مددکاری اجتماعی می‏شوند نقش معناداری در فرآیند عملیات و نتایج کار آن‏ها دارد. این مطالعات بویژه نشان می‏دهد که مددکاران مسلمان برای باورداشت‏های دینی و معنوی خود نقشی اساسی در آموزش و فعالیّت حرفه‏ای‏شان دارد. اگر چه آن‏ها خدمات خود را به غیرهم‏کشیان نیز ارائه می‏دهند؛ ولی باورداشت‏های دینی‏شان آن‏ها را کمک می‏کند تا جدّی‏تر به مددکاری بپردازند. (Gilligan, 2006, p. 617- 637)

بر اساس همین خوانش منعطف از الاهیات مسیحی است که هولنباخ ادعا می‏کند روحانیون مسئول کلیساها می‏توانند در رفع موانع وپوشش‏ دادن مشکلاتی که افراد طبقه‏ی فقیر ساکن در مناطق شهری با آن مواجه هستند، نقش مستقیم و موثری ایفا کنند. انجمن‏های مذهبی می‏توانند با ایجاد نیروی معنوی برای قشر فقیر جامعه به آنها در غلبه بر ناامیدی در تلاش برای یافتن شغل مناسب یا ترک اعتیاد کمک کنند. و این منبع معنوی همچنین در حفظ ثبات خانواده کمک می‏کند. همچنین انجمن‏‏های مذهبی قادرند به افرادی که با وسوسه و اغوا در دام اعتیاد، باندهای مسلح و ارتکاب جنایت افتاده‏اند کمک کنند تا راهی بیابند که هم به خود و هم جامعه در تجربه‏ی زندگی بهتر کمک کنند. به این ترتیب، پیاده‏سازی رویکردهای دینی «مبتنی بر ایمان» و دعوت به مشارکت از طریق توانمندسازی افراد فقیر برای کمک به خودشان، کلیساها هم‏چنین می‏توانند با ایفای نقش یک نهاد عامل تحول در اندیشه‏ی و عمل مردم در خیر عمومی مهم و سودمند باشند. ارتباط نزدیک با قشر فقیر شهر از طریق فعالیت‏ها و خدمات داوطلبانه و گردهمایی‏های مذهبی شهر و حومه، انجام آن در حال حاضر به خوبی در سطح بعضی از کلان شهرها، سازماندهی شده است و اگر به طور گسترده دنبال شود، می‏تواند تأثیر بسیار بیشتری داشته باشد. با این حال، از منظر تامین ضرورت‏های برقراری عدالت اجتماعی، نیازمند حمایت دولت می‏باشد. اسقف کاتولیک راجرمانی³⁰ گفت: گروههای مذهبی اجتماعی می‏توانند قلب ها را لمس کنند و زندگی ها را تغییر دهند، اما این تلاش ها به تنهایی بدون حمایت دولت نمی‏تواند کافی باشد.(Holenbach, 2002, p. 27- 28)

 

نتیجه 

مسئله‏ای که ذهن هولنباخ را به خود مشغول کرده است، ممکن است تا اندازه‏ای قدیمی و یا تکراری به ذهن برسد؛ ولی جهان جدید، مسائل تازه‏ای را پیش روی الهیات‏ها قرار داده است. هولنباخ، الهیدان مسیحی که بیشتر به سویه‏های اجتماعی دین‏داری و اخلاق مسیحی در مواجهه با چالش‏های اجتماعی جدید می‏پردازد، می‏کوشد تا نشان دهد الهیات مسیحی در روزگار جدید، که برخی‏ها اصرار دارند آن را روزگار گوشه‏نشینی دین بدانند، می‏تواند به اندازه‏ای سودمند و کارگشا باشد که در جهان سنت بود. هولنباخ در بررسی خیر عمومی و پیوند با آن با اخلاق، جهانی را به تصویر می‏کشد که در سطح منطقه ای، ملی و بین‏المللی که به خیر عمومی نیاز دارد. در تصویری که او ارائه می‏دهد، دین‏داران مسیحی در نقش شهروندان وفادار و میهن‏پرست می‏توانند در جامعه نقشی کلیدی داشته باشند. 

هولنباخ به درستی از دو چالش عمده و اساسی یاد می‏کند که الاهیات مسیحی برای مشارکت در خیر عمومی با آن روبرو است. یک چالش بیرونی که عبارت است از قانع کردن گروه‏های غیر دینی و سکولاری که مستند به تجربه‏های تاریخی، گروه‏های دینی را به انحصارطلبی و نیز تحمیل اندیشه خود بر دیگران متهم می‏کنند و چالش درونی که عبارت است از انعطاف‏ناپذیری گروه‏های دینی‏ای معتقدند مشارکت در خیر عمومی به معنای چیزی که جهان جدید به دنبال آن است در نهایت به نوعی از تسلط لیبرالیسم بر الاهیات خواهد انجامید. با این حال، از نگاه هولنباخ، اخلاق و الهیات مسیحی می تواند مردم را مراقب خود قرار داده تا از وسوسه های خطرناک دنیایی که در حال ظهور است حفظ کند و نیز مشارکت و ارتباطات متقابل مسیحیان با غیرمسیحیان در جوامع شهری و جهانی را بشارت دهد. هولنباخ معتقد است که این ارتباطات نباید در مرزهای ملی متوقف شود زیرا باید ایده ها خود را به گونه‏ای به اشتراک گذاشت که باعث ایجاد همبستگی جهت تأمین جنبه‏های خیر عمومی شود. 

ایده‏ی هولنباخ مبتنی بر مشروط کردن اخلاق مسیحی به عقلانیت طبیعی و نیز تعمیم اخلاق به مسیحی و غیر مسیحی، در نوع پیشنهاد ستایش‏برانگیزی است. به هر حال، او با این دو پیشنهاد برای دو مشکل مداخله‏ی دین در خیر عمومی و احسان در معنای اجتماعی‏اش راه‏حلهایی پیشنهاد می‏دهد. تکیه بر عقلانیت طبیعی زمینه را برای توافق بر معنای احسان و نیکوکاری و نیز خیر فراهم می‏آورد و تعمیم اخلاق مسیحیان را از انحصارطلبی در زمینه خیر باز می دارد. با این همه، ایده‏ی هولنباخ حرف تازه‏ای برای دین‏داران در روزگار جدید ندارد. جهان جدید چنان پیچیده است که احتمالا این دو پیشنهاد در مقام عمل نتوانند همه این پیچیدگی ها را پاسخ دهند. 

 

منابع

بی نا، تعالیم کلیسای کاتولیک، 1394، مترجمان: احمدرضا مفتاح، حسین سلیمانی، حسن قنبری، قم: دانشگاه ادیان.

ابن‏منظور، محمّدبن مکرم. (1414ق.). لسان‏العرب. بیروت: نشر دار صادر. ماده "حسن". 

تیسن، هنری، بی‏تا، الاهیات مسیحی، ترجمه طاهائوس میکائیلیان، تهران: حیات ابدی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. (1412ق.). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار العلم و الدّار الشّامیّة.

سیار، پیروز، 1387، عهد جدید بر اساس کتاب مقدس اورشلیم، نشر نی، چاپ اول، 1387.

قرشی، علی‏اکبر. (1377). تفسیر أحسن الحدیث. تهران: بنیاد بعثت. ج. 2. 

کارپنتر، هامفری، 1389، مسیح، مترجم، حسن کامشاد، طرحی نو.

لوتر، مارتین، 1400، آزادی مومن مسیحی، مترجم: محمد ضیایی، ص 131، نشرکرکدن ،1400.

ما تئوس، آیان، 1395، مدد کاری اجتماعی و معنویت، ترجمه، نوابخش، مهرداد، خاقانی فرد، میترا، ناشر، بهمن برنا، تهران، 1395.

محسنیان راد، مهدی، 1393، هنجارها در سه کتاب مقدس، ناشر، دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ دوم.

محمد بن على بن الحسين للشيخ الصدوق،1406 ه. ق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، دار الرضی. 

ورنر منسکی، پگی مورگان، النورنسبیت، کلایولاتون، ترورشانون، معشوق ابن علی، 1378، اخلاق در شش دین جهان، مترجم: وقار محمد حسین، ناشر: اطلاعات، ایران، تهران، چاپ سوم.

Aquinas, Thomas. 1920, The Summa Theologiæ of St. Thomas Aquinas (revised ed.), translated by Fathers of the English Dominican Province. – via New Advent.— Summa Theologica, (Complete American edition) at Project Gutenberg.

Aristotle, (2005), Rhetoric, Translated by Roberts, W. Rhys. Book 2, chapter 7. Archived from the original on December 13, 2005. 

Brownlie, Julie & Simon Anderson, Thinking Sociologically About Kindness: Puncturing the Blase in the Ordinary City, First published online October 26, 2016. 

Buss, David M., et al. (1992). "Sex differences in jealousy: Evolution, physiology, and psychology". Psychological Science. 3 (4): 251–255.

Dworkin, Ronald, 1985, A Matter of Principle, Harvard University. 

Eliade, Mircha, (1908) The Encyclopaedia of Religion, Amazon.

Gilligan, Robbie, 2006, Educational issues for children and young people in families living in emergency accommodation—An Irish perspective, Blackwell Publishing Ltd

Gutmann, Amy, and Thompson, 1996, Dennis, Democracy and Disagreement, Harvard University. 

 Hollenbach, S. J., David, 2002, Common Good and Christian Ethics, Cambridge university.

Ignatius, Jesuits, 1996, Constitutions of the Society of Jesus and Their Complementary Norms, Amazon.

Kalchuri, Bhau (1986). Meher Prabhu: Lord Meher. Vol. 11. Myrtle Beach: Manifestation, Inc.

MacIntyer, Alasdair, 1981, After Virtue: A Study in moral Theory, Notre Dame: University of Noter Dame. 

Rawls, John, 1987, The Idea of an Overlapping Consensus, Oxford Journal of Legal Studies, 7. 1- 25.

Rawls, John, 1993, Political Liberalism, New York: Colombia University.

Macintyre, Alasdair, The Nature of the Virtues, in The Hastings Center Report, Published By: The Hastings Center, Vol. 11, No. 2 (Apr., 1981), https://doi.org/10.2307/3561072. pp. 27-34 (8 pages)

https://doi.org/10.2307/3561072

---

[1] . تاریخ دریافت: 25/11/1402؛ تاریخ پذیرش: 17/04/1403

[2] . دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران  [e-mail]

[3] . استادیار، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]

[4] . استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد علوم‏و‏تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران [e-mail]

[5] . Humphrey Carpenter.

[6] . David Hollenbach.

[7] . common good and Christian ethics.

[8] . Ian Mathews.

[9] . Kindness.

[10] . social work. 

[11] . common good.

[12] . Thomas Aquinas

[13] . Niccolò di Bernardo dei Machiavelli

[14] . John Locke

[15] . Jean-Jacques Rousseau

[16] . James Madison

[17] . Adam Smith

[18] . Karl Marx 

[19] . John Stuart Mill

[20] . John Maynard Keynes

[21] . John Bordley Rawls

[22] . public good.

[23] . Ignatius Loyola.

[24] . Intellectual Solidarity.

[25] . avoidance.

[26] . Thomas Aquinas

[27] . Henry C. Thiessen

[28] . Martin Luther

[29] . Robbie Gilligan.

[30] 1. Roger Mahoney