تحلیل افسانة «زروان خدای» روستای زروان در منطقۀ لارستان با تکیه بر بن‌مایه‌های اساطیری
محورهای موضوعی : حماسه
عظیم جبّاره ناصرو
1
,
عارف فضلی
2
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.
2 - کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران
کلید واژه: اسطوره, باور, زروان, لارستان, فرهنگ عامه.,
چکیده مقاله :
از دیرباز تاکنون یکی از دغدغه‌های انسان، چگونگی برخورد با طبیعت، توجیه و فرجام کار جهان بوده است. به همین منظور در زندگی خویش به دنبال چگونگی پیدایش جهان، آفرینش انسان و فرجام او بوده‌است. یکی از باورهای آفرینش، داستان زروان‌خدای روستای زروان منطقۀ لارستان است که با اسطورۀ زروان پیوند دارد و تأثیری ژرف در اندیشه و زندگی مردم گذاشته است. نگارندگان در این جستار کوشیده‌اند داستان زروان‌خدای را با توجه به اسطورۀ زروان و بن‌مایه‌های اساطیری آن بررسی کنند. روش پژوهش در این جستار، میدانی و کتابخانه‌ای است؛ نگارندگان، نخست به روش میدانی و مصاحبه با افراد کهن‌سال، داستان زروان‌خدای را شنیده، ضبط کرده و کامل‌ترین روایت را مبنا قرار داده‌اند. در گام بعد، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، داستان زروان‌خدای و اسطورۀ زروان با یکدیگر مقایسه شده، بن‌مایه‌های اساطیری استخراج و با روی‌کرد توصیفی- تطبیقی تحلیل شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد داستان زروان‌خدای و اسطورۀ زروان، دارای مضامین مشترک و تفاوت‌هایی است که موجب شکل‌گیری باورها و اعتقاداتی شده است و پس از گذشت قرن‌ها هم‌چنان در زندگی مردم نمود دارد. هم‌چنین گفتنی است بن‌مایه‌های اساطیری در بخش‌های زیر بررسی شده است: 1. تقدیرگرایی. 2. جادو. 3. قربانی خروس و مُثله کردن بدن قربانی. 4. دخیل بستن بر درخت انار. 5. درخت گز. 6. کشتن فرزند . 7.غار نماد برکت. 8. نگاه منفی به زن. 9- تأثیر دعا و قربانی. 10. عدد 7. 11. کوه.
Ever since antiquity one of the concerns of man has been confrontation with nature,and finding a justification for the world’s end. For this reason in his life he was in search of the world’s and man’s creation, purpose and his end. One of the beliefs regarding creation is the story of Zarvan-Khoda in Zarvan village located in Larestan region, which is connected with the legend of Zarvan had left a deep impact on the life and thought of its people. Attempt is made in this article to study the tale of Zarvan-khoday with respect to the myth of Zarvan and its mythological themes. The method of research is both field and library one. First using field method and interviewing the eldery the tale of Zarvan God is heard, recorded and the most complete version is selected as the base of the study. Next, using library source, the tale and the myth of Zarvan are compared, mythological themes were drawn out and analyzed using descriptive comparative approach. The findings of the research show that both the tale and the myth of Zarvan have common grounds and also differences which have led to formation of beliefs that are still reflected in people’s lives after passage of centuries. It should also be said that the mythological themes in the following sections are examined. 1.Determinism . 2. Magic. 3. Sacrificing a rooster and mutilating the victim's body. 4. Tying on the pomegranate tree. 5. Gaz tree. 6. Killing a child. 7. Cave symbol of blessing. 8. Negative attitude towards women. 9- The impact of prayer and sacrifice. 10. Number 7. 11. Mountain.
الف) منابع کتبی
- آیدنلو، سجاد. (1380). از آیین زروان تا شاهنامه. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 45، 1-4.
- اردستانی رستمی، حمیدرضا. (1394). زروان در حماسۀ ملی ایران. تهران: شیرازه.
- اردستانی رستمی، حمیدرضا. (1391). زروان در عرفان، بررسی مقولۀ زمان در ادبیات صوفیانه. فصلنامه علمی پژوهش زبان و ادب فارسی، 5، 1-24.
- امیرقاسمی، مینو و فتانه حاجی¬لو. (1390). نشانه¬شناسی مناسک گذر. تبریز: ستوده.
- اسماعیل¬پور، ابوالقاسم. (1387). اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.
- اوشیدری، جهانگیر. (1383). دانشنامۀ مزدیسنا واژه¬نامه توصیفی آیین زرتشت. تهران: مرکز.
- الیاده، میرچا.(1949). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ ج. ستاری(1372). تهران: سروش.
- الیاده، میرچا.(1980). نمادپردازی، امر قدسی و هنر. ترجمۀ م. مهاجری(1394). تهران: کتاب پارسه.
- الیاده، میرچا.(1987). اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ م. چراغیان(1397). تهران: کتاب پارسه.
- بویس، مری.(1967). زردشتیان باورها و آداب دینی آن¬ها. ترجمۀ ع. بهرامی(1386). تهران: ققنوس.
- بهار، مهرداد. (1384). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.
- تواضعی، رسول.(1373). نقش و تأثیر عدد هفت در شاهنامه فردوسی. ادبستان،52، 40-47.
- جباره¬ناصرو، عظیم؛ و عارف فضلی. (1400). «اسطورۀ باروری و آیین¬های باران¬خواهی در لارستان». فصل¬نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه ، 9، 1-40.
- جلالی¬مقدم، مسعود. (1384). آئین زروان مکتب فلسفی – عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان. تهران: امیرکبیر.
- خالقی¬مطلق، جلال. (1372). گل¬رنج¬های کهن. تهران: مرکز.
- درویشیان، علی اشرف و رضا خندان (1377). فرهنگ افسانه¬های مردم ایران. تهران: آنزان.
- دریایی، تورج. (1387). شاهنشاهی ساسانی. ترجمۀ مرتضی ثاقب¬فر. تهران: ققنوس.
- دماوندی، مجتبی.(1384). جادو در اقوام، ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. سمنان: آبرخ.
- دماوندی، مجتبی و سامان رحمان¬زاده. (1393). بررسی تطبیقی دو آیین میترایی و ایزدی. ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، 36، 117-142.
- دورانت، ویل.(1244). تاریخ تمدن. ترجمۀ ا. آرام(1330). تهران: ادیان.
- دولت¬آبادی، هوشنگ. (1379). جای پای زروان، خدای بخت و تقدیر. تهران: نی.
- رستگارفسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- رضایی، عبدالعظیم. (1380). تاریخ ده هزار ساله ایران. تهران: اقبال.
- رضایی، مهدی. (1384). آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.
- رضی، هاشم. (1381). آیین میترائیسم. تهران: بهجت.
- روح¬الامینی، محمود. (1361). عدد هفت در اساطیر و ادیان. چیستا،8، 1003-1009.
- روزنبرگ، د. (1998). اسطوره¬های خاور دور. ترجمۀ م. عبداله¬نژاد(1375). مشهد: ترانه.
- زادسپرم. (1385). وزیدگی¬های زادسپرم. پژوهشی از محمدتقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زنر، آر سی. (1997). زروان یا معمای زرتشتی¬گری. ترجمۀ ت. قادری(1384). تهران: امیرکبیر.
- سرکاراتی، بهمن. (1387). بنیان اساطیری حماسۀ ملی ایران. تهران: قطره.
- سیپک، ییری. (1906). ادبیات فولکلور ایران. ترجمۀ م. اخگری(1384). تهران: سروش.
- شاکد، شائول. (1989). تحول ثنویت. ترجمۀ ا. قائم¬مقامی(1387). تهران: نشرماهی.
- شعبانلو، علیرضا. (1391). بازتاب اسطوره آفرینش آیین زروانی در داستان اکوان دیو. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، 37، 10.
- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1906). فرهنگ نمادها. ترجمۀ س. فضائلی(1385). تهران: جیحون.
- صابری، طیبه و کاظم موسوی. (1397). مو در قصه¬های شفاهی و اساطیر. فرهنگ و ادب عامه، 22، 205-231.
- توسی، محمد بن محمود. (1382). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات. تهران: علمی و فرهنگی.
- علم، محمد. (1394). بررسی تطبیقی پاره¬ای از بن¬مایه¬های همانند در اساطیر ایران و اسکاندیناوی. بهارستان سخن، 32، 1-18.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: سخن.
- فریزر، جیمز. (1987). شاخۀ زرین. ترجمۀ ک. فیروزمند(1396). تهران: آگاه.
- کات، یان. (1969). تفسیری بر تراژدی یونان باستان. ترجمۀ د. دانشور(1377). تهران: سمت.
- کاویانی¬پویا، حمید. (1395). بررسی فلسفۀ زروان در تفکرات دینی بر پایۀ اندرزنامه¬های پهلوی. مطالعات ایرانی، 15، 1-22.
- کندری، مهران. (1372). دین و اسطوره در آمریکای وسطا. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- گریمال، پیر.(1976). اسطوره¬های بابل و ایران باستان. ترجمۀ ا. علی¬آبادی(1369). تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- گل عنبری، امید و امیرعباس عزیزی¬فر. (1399). بازتاب باورهای زروانی در قصه-های عامیانه مکتوب ایرانی. تاریخ ایران، 1، 1-26.
- گودرزی، کورش و هم¬کاران. (1395). بررسی و تحلیل تجلی زمان و مکان مقدس اساطیری در عرفان. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی. 45، 217-248.
- لزگی، حبیب الله و مجید آقایی. (1385). عوامل مؤثر در نگرش اسطوره¬ای دو تمدن ایران و یونان با نگاهی به حماسۀ ایرانی و درام یونانی. ادبیات و زبان¬ها، 9، 161-172.
- مختاری، محمد. (1379). اسطورۀ زال. تهران: توس.
- مزداپور، کتایون. (1369). شایست ناشایست. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- مقصودی، شهرام. (1386). اناردرمانی. تهران: نشر علوم کشاورزی.
- میرفخرایی، مهشید. (1387). گاه¬شماری دوازده حیوان از متنی ختنی. تهران: مرکز دائره¬المعارف بزرگ اسلامی.
- مینوی خرد. (1385) ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: توس.
- نرشخی، ابوبکرمحمدبن¬جعفر. (1351). تاریخ بخارا. تصحیح و تحشیه مدرس رضوی. بنیاد فرهنگ ایران.
- نظری، ماه. (1398). تجلی خدای بی¬کرانه (زروان) در شاهنامه و شخصیت زال. پژوهش¬نامۀ نقد ادبی و بلاغی، 1، 1-18.
- نورآقایی، آرش. (1388). عدد، نماد، اسطوره. تهران: نقد افکار.
- نیبرگ، هنریک ساموئل.(1994). دین¬های ایران باستان. ترجمۀ س. نجم-آبادی(1383). کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
- نیکداراصل، محمد حسین و ذبیح الله فتحی. (1392). بازتاب برخی از باورهای زروانی در رباعیات خیام. فصلنامه پژوهش¬های ادبی، 47، 1-22.
- وثوقی، محمدباقر و منوچهر عابدی¬راد.(1385). تاریخ مفصل لارستان. تهران: همسایه.
- همیلتون، ادیت.(1995). سیری در اساطیر یونان و رم. ترجمۀ ع. شریفیان(1376). تهران: اساطیر.
- هینلز، جان. (1975). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژ. آموزگار و ا. تفضلی(1386). تهران: چشمه.
- یاحقی، محمد جعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان¬واره¬ها در ادب فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یعقوب، احمدبن. (1987). تاریخ یعقوبی. ترجمۀ م. آیتی(1387). تهران: علمی و فرهنگی.
-Rezania,Kianoosh (2010), Die zoroastrische zeitvorstllung: Eine Untersuchung uber Zeit- und Ewigkeitskonzepte und die frage des zurvanismus, Germany: Harrassowitz.
ب) منابع شفاهی
(مصاحبه¬شوندگان)
- بیگلری، سمیه. 78 ساله. خانه¬دار. ابتدائی. زروان.
- حکمت، صالح. 61 ساله. راننده. ابتدایی. زروان.
- رستمی، حسین. 69ساله. بنا. بی¬سواد. زروان.
- روشن، محمد. 60 ساله. قفل¬ساز. بی¬سواد. زروان.
- زرعونی، صغری. 67 ساله. خانه¬دار. بی¬سواد. زروان.
- زرعونی، ع. 86 ساله. شبان. بی¬سواد. زروان.
- مخبر، محمد. 69 ساله. کشاورز. پنجم ابتدائی. زروان.
- مقدم، حسن. 55 ساله. شبان. دیپلم. زروان.
- نجفی، محمد. 60 ساله. شبان. بی¬سواد. لار.
Resources
A) Written Sources
- Aidanlu, S. (2001). From Zarvan Religion to Shahnameh. Monthly Book of Literature and Philosophy, 45, 1-4.
- Ardestani Rostami, H. (2014). Zarvan in Iran's National Epic. Tehran: Shiraz.
- Ardestani Rostami, H. (2011). Zarvan in Mysticism, Examining the Concept of time in Sufi Literature. Quarterly Scientific Journal of Persian Language and Literature Research, 5, 1-24.
- Oshidari, J. (2004). Mazdisna Encyclopaedia, Descriptive Dictionary of Zoroastrianism. Tehran: Markaz.
- Amir Qasmi, M. & Hajilu, F. (2011). Semiotics of rites of passage. Tabriz: Setudeh.
- Esmailpour, A. (2008). Myths, Symbolic Expression. Tehran: Soroush.
- Eliade, M. (1949). A treatise on the History of Religions. Trans. J. Sattari (1993). Tehran: Soroush.
- Eliade, M. (1980). Symbolism, Sacred Issue and Art. Trans. M. Mohajeri (2014). Tehran: Ketab Parse.
- Eliade, M. (1987). Myth, Dream, Secret. Trans. M. Cheraghian (2017). Tehran: Ketab Parse.
- Boyce, M. (1967). Zoroastrians, Their Religious Beliefs and Customs. Trans. A. Bahrami (2007). Tehran: Phoenix.
- Bahar, M. (2005). Asian Religions. Tehran: Cheshmeh.
- Tavazoi, R. (1994). The Role and Effect of the Number Seven in Ferdowsi's Shahnameh. Adebestan, 52, 40-47.
- Jabareh-Nasro, A. & Fazli, A. (2021). Fertility Myth and Rain Seeking Rituals in Larestan. Quarterly Journal of Culture and folk Literature, 9, 1-40.
- Jalali Moghadam, M. (2005). Ayin Zarvan, Zoroastrian Philosophical-Mystical school Based on the Authenticity of Time. Tehran: Amir Kabir.
- Khaleghi Motlagh, J. (1993). Golranjhaye Kohan. Tehran: Markaz.
- Darvishian, A. & Khandan, R. (1998). The Culture of Legends of Iranian People. Tehran: Anzan.
- Daryayi, T. (2008). Sassanid Empire. Trans. Morteza Saqeb Far. Tehran: Ghoghnus.
- Damavandi, M. (2004). Magic in Tribes, Religions and Its reflection in Persian Literature. Semnan: Abrokh.
- Damavandi, M. & Rahmanzadeh, S. (2013). Comparative study of two Mithraic and Izaidi Rituals. Mystical and Mythology Literature, 36, 117-142.
- Durant, W. (1865). History of Civilization. Trans. A. Aram. Tehran: Adyan.
- Dolatabadi, H. (2000). Zarvan's Footprint, the God of Fortune and Destiny. Tehran: Ney.
- Rastgarfasai, M. (2004). Personification in Mythology. Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.
- Rezaei, A. (2001). Iran’s Ten Thousand Years of History . Tehran: Eqbal.
- Rezaei, M. (2005). Creation and Death in Mythology. Tehran: Asatir.
- Razi, H. (2002). Mithraism. Tehran: Behjat.
- Rooh Al-Amini, M. (1982). The Number Seven in Mythology and Religions. Chista, 8, 1003-1009.
- Rosenberg, d. (1998). Myths of the Far East. Trans. M. Abdul Nejad (1996). Mashhad: Taraneh.
- Zadsperam (2007). Vazideghihaye Zadsperam. A research by Mohammad Taghi Rashid Mohasel. Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.
- Zenner, R.C. (1997). Zarvan or the Mystery of Zoroastrianism. Trans. T. Qaderi (2005). Tehran: Amir Kabir.
- Sarkarati, B. (2008). The Mythological Foundation of Iran's National Epic. Tehran: Ghatreh.
- Sipak, Y. (1906). Iranian Folklore literature. Trans. M. Akhgari (2005). Tehran: Soroush.
- Shaked, S. (1989). Transformation of Dualism. Trans. A. Vice-President (2008). Tehran: Mahi.
- Shabanlou, A. (2011). The Reflection of the Creation Myth of Zarvani Religion in the Story of Ekvan Div. Quarterly Journal of Mystical and Mythological Literature, 37, 10.
- Chevalier, J. & Gerbran, A. (1906). The Dictionary of Symbols. Trans. S. Fadaeli (2006). Tehran: Jayhoon.
- Saberi, T. & Mousavi, K. (2017). Hair in Oral Stories and Mythology. Popular culture and literature, 22, 205-231.
- Tusi, M. (2003). The Wonders of Creatures and Weirdness of Organisms. Tehran: Elmi Farhangi.
- Alam, M. (2014). A Comparative Study of Some Similar Themes in Iranian and Scandinavian Mythology. Baharestan Sokhan, 32,1-18.
- Ferdowsi, A. (2014). Shahnameh. By the effort of J. Khaleghi Motlagh. Tehran: Sokhan.
- Fraser, J. (1987). The Golden Bough. Trans. K. Firouzmand (2016). Tehran: Aghaz.
- Katt, I. (1969). Commentary on the Tragedy of the Ancient Greek. Trans. Daneshvar (1998). Tehran: Samt.
- Kavyani-Poya, H. (2015). Investigation of the Impact of Zarvan's Philosophy onRreligious Thoughts Based on Pahlavi's Andarznamehs. Iranian Studies, 15, 1-22.
- Kondori, M. (1993). Religion and Mythology in Middle America. Tehran: Institute of Cultural Studies and Research.
- Grimal, P. (1976). Myths of ancient Babylon and Iran. Trans. A. Aliabadi (1990). Tehran: Islamic Revolution Publishing and Educational Organization.
- Gol Anbari, O. Azizi Far, A. (2019). Reflection of Zarvani's Beliefs on Written Iranian folk tales. History of Iran, 1, 1-26.
- Gudarzi, K. & colleagues. (2015). Investigating and Analyzing the Manifestation of Mythological Sacred Time and Place in Mysticism. Quarterly journal of mystical and mythological literature. 45, 217-248.
- Lezgi, H, Aghaei, M. (2006). Effective factors in the Mythological Views of the two civilizations of Iran and Greece with a glance at Iranian epic and Greek drama. Literature and Languages, 9, 161-172.
- Mokhtari, M. (2001). The Legend of Zal. Tehran: Toos.
- Mazdapur, K. (1990). Worthy, Unworthy. Tehran: Institute of Cultural Studies and Research.
- Maghsoodi, S. (2007). Pomegranate Therapy. Tehran: Nashre Olume Keshavarzi
- Mirfakhrayi, M. (2008). Chronology of Twelve Animals from a Circumcisional text. Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopaedia
- Minuye kherad. (2007) Trans. Ahmad Tafzoli. Tehran: Toos..
- Narsakhi, A. (1973). History of Bukhara. Correction and Revision by Modares Razavi. Bonyade Farhange Iran.
- Nazari, m. (2018). The Manifestation of the Boundless God (Zarvan) in the Shahnameh and the character of Zal. Journal of Literary and Rhetorical Criticism, 1, 1-18.
- Nuraghai, A. (2009). Number, Symbol, Myth. Tehran: Naghde Afkar.
- Nyberg, H. (1994). Religions of Ancient Iran. Trans. S. Najmabadi (2004). Kerman: Shahid Bahonar University.
- Nikdarasl, M. & Fathi, Z. (2012). Reflection of Some of Zarvani's Beliefs on Khayyam's Quatrains. Quarterly Journal of Literary Research, 47, 1-22.
- Vosouqhi, M. & Abedi-Rad, M. (2005). Detailed History of Larestan. Tehran: Hamsayeh.
- Hamilton, E. (1995). Explore the Mythology of Greece and Rome. Trans.A. Sharifian (1997). Tehran: Asatir.
- Hinels, J. (1975). Knowledge of Iranian Mythology. Trans. J. Amouzgar and A. Tafzoli (2007). Tehran: Cheshmeh.
- Yahaghi, M. (2007). The Culture of Myths and Stories in Persian Literature. Tehran: Farhange Moaser.
- Yaqoub, A. (1987). Jacobean History. Trans. M. Ayati (2008). Tehran: Elmi Farhangi.
- Rezania,Kianoosh (2010), Die Zoroastrische Zeitvorstllung: Eine Untersuchung uber Zeit- und Ewigkeitskonzepte und die frage des zurvanismus, Germany: Harrassowitz.
b) Oral sources
(interviews)
- Bigleri, Samia. 78 years old. Housekeeper, Primary Education. Zarvan.
- Hekmat, Saleh. 61 years old. Driver, Primary Education. Zarvan.
- Rostami, Hossein. 69 years old, Builder. Illiterate Zarvan.
- Roshan, Mohammad. 60 years old locksmith, Illiterate Zarvan.
- Zarouni, Soghari. 67 years old. Housekeeper, Illiterate Zarvan.
- Mokhbar, Muhammad. 69 years old. Farmer, Fifth Grade. Zarvan.
- Moghadam, Hassan. 55 years old. Shepherd, Diploma Zarvan.
- Najafi, Mohammad. 60 years old shepherd,Iilliterate Lar.