جُستاری در مقایسه و تحلیل روایات حماسی و تاریخی دورة قاجار( با تأکید بر شهنشاهنامة عنوان نگار و ناسخ التّواریخ سپهر)
محورهای موضوعی : حماسه
ثریا شهابی پور احمدی
1
,
سید امیر جهادی حسینی
2
*
,
حمیدرضا خوارزمی
3
,
جمشید روستا
4
1 - دانش‌جوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
2 - دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
3 - دانشیار بخش زبان و ادبیّات فارسی، دانش‌کدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
4 - دانشیار بخش تاریخ، دانش‌کدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
کلید واژه: ناسخ التّواریخ, شهنشاهنامة عنوان نگار, مقایسه, روایت حماسی, روایت تاریخی,
چکیده مقاله :
احتمالی این شباهت¬ها و تفاوت¬ها، مورد مداقّه و بررسی قرار گیرد. نتایج حاصل از این بررسی نشان¬ می¬دهد علّت در طول تاریخ، کشور ما همواره شاهد منازعات سیاسی و صحنة درگیری¬های نظامی فراوانی بوده ¬است. این وقایع، علاوه¬ بر تَبَعات و پیامد¬های خاصِّ اجتماعی، نظامی و سیاسی، زمینة خلق آثار حماسی زیادی را در ادبیّات غنی ما فراهم نموده است. دورة قاجار نیز از پُر بَسامدترین دوره¬های سیاسی، نظامی و اجتماعی بود که جِلوه¬های آن در تاریخ ادبیّات حماسی و روایی مـا به خوبی قابل مشاهده است. از جملة این آثار، کتاب شَهنشاه¬نامه، اثر منشی و ادیب بانفوذ دوران قاجار، میرزا تقی¬خان عنوان¬نگار می¬باشد. روایت حوادث این عصر از منظر ادیبی که خود و اجدادش از نزدیک شاهد آن بوده¬اند، دیدگاه تازه¬ای را به ما می¬بخشد که شایسته است مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. نگارندگان در جُستار پیشِ رو، کوشیده¬اند ضمن بررسی وقایع تاریخیِ منظوم در اثر یادشده، روایت این وقایع را با کتاب ناسخ¬التواریخ اثر لسان¬الملک سپهر، مورّخ نامیِ عصر قاجار مقایسه نمایند، تا شباهت¬ها و تفاوت¬های این دو اثر از لحاظ روایت¬های تاریخی آشکار گردد؛ هم¬چنین چراییِ شباهت¬ها و تفاوت¬های روایات، در دو اثر عمدتاً به این موارد مربوط است: استفاده از منابع مشترک یا متفاوت، خطای انسانی، قهرمان¬¬پروری در حماسه¬ها، شرایط زمانی و مکانی متفاوت در دو روایت، اهداف متفاوت راویان. روش تحقیق این جُستار تحلیل و توصیف محتوای کیفی است و گردآوری اطّلاعات از طریق فیش برداری صورت گرفته ¬است.
Throughout history, our country has been a witness to political tensions, and the scene for many military conflicts. These events, in addition to the special social, martial, and political consequences, have provided the basis for the formation of many in our rich literature. The Qajar period, in particular, was one of the most eventful eras, political, martial, and social wise, the effects of which can be clearly observed in the history of our epic and narrative literature. Among these works is Shahanshanameh, written by a most influential scriber and man of letters of the Qajar era, named Taghi Onvannegar. Narrating the events of that age from a literary perspective, closely witnessed by him and his ancestors, gives us a fresh perspective worthy of investigation. In the upcoming study, the compilers have endeavored to investigate the historical events mentioned in the work, comparing their narration with the book Naskh al-Tawarikh, written by the renowned Qajar historian Sepehr, so that the similarities and differences of the two works are revealed in terms of historical narration. In addition, the possible reasons for these similarities and differences is a matter of study and investigation. The results of this study show that the causes of these similarities and differences are mainly as follows: The use of common or different sources, human errors, mythmaking, temporal and local differences in narrations, and the narrators' motives. The research method in this study is qualitative content analysis and description. The data collection was done through questionnaires.
– صالحی، پریسا و قدرت¬الّه طاهری. (1403). «معرّفی ادبیّات تاریخی به عنوان یکی از انواع ادبی فارسی»، متن-شناسی ادب فارسی، شمارة اوّل، صص 35-17
– صفا، ذبیح الله. (1363). حماسه¬سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.
– عبدالرّزاق مفتون دُنبُلی. (1389). مآثر سلطانیّه، تهران: مؤسسة انتشاراتی روزنامة ایران.
– عسکری، حسین. (1401). روستازادگان دانشمند، تهران: انتشارات سورة مهر.
– فضل¬الله شیرازی خاوری. (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشار، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.ٍ
– گرین، کیت و لیپهان، جیل. (1383). درس¬نامة نظریه و نقد ادبی، ترجمة گروه مترجمان، تهران: روزنگار.
– مارتین، والاس. (1382). نظریّه¬های روایت، ترجمة محمّد شهبا، تهران: هرمس.
– محمّدتقی سپهر. (1377). ناسخ التّواریخ قاجاریّه، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: انتشارات اساطیر.
– مدّبری، محمود و نجمه حسینی سروری. (1387). « از تاریخ روایی تا روایت داستانی»، پژوهش¬نامة زبان و ادب فارسی، شمارة 2، صص 28 – 1.
_ مصاحب، غلامحسین. (1381). دایرة المعارف فارسی، جلد دوم، تهران: چاپخانۀ سپهر، چاپ سوم.