پیشنهادی برای مکان دریاچۀ چیچستِ باستانی

محورهای موضوعی : حماسه

رضا رضالو ¹ , یحیا آیرملو ² , قاسم مهرآور گیگلو ³

1 - دانش‌یار گروه باستان‌‌شناسی. دانش‌گاه محقّق اردبیلی. اردبیل. ایران.
2 - دانش‌جوی دکتری باستان‌شناسی. دانش‌گاه محقّق اردبیلی. اردبیل. ایران.
3 - دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه محقّق اردبیلی. اردبیل. ایران

تاریخ دریافت : 1394/07/18 تاریخ پذیرش : 1394/12/19 تاریخ انتشار : 1395/06/01

کلید واژه: کی‌خسرو, چیچست, دژ بهمن, آذرگشنسب, دریاچۀ شورابیل,

چکیده مقاله :

چکیده در این مقاله، با توجّه به اسطوره و داستان کی‌خسرو، پادشاه کیانی، در اوستا و با اشاره به متن‌های پهلوی، تاریخیِ اسلامی و شاهنامه، به بازشناسی مکان دریاچۀ چیچست باستانی پرداخته شده است. دربارة این موضوع با در نظر داشتن ابعاد گوناگون چون جنگ کی‌خسرو با افراسیاب، ویژگی های ذکر‌شده برای این دریاچه در متن‌های مختلف و با توجّه به مکان دژ بهمن و آتش‌کدۀ آذرگشنسب بحث شده است. در این منبع‌ها، همۀ این مکان ها در ارتباط با هم ذکر شده است. بر همین اساس، در این مقاله، با بررسی همۀ این سخنان، دریاچۀ شورابیلِ اردبیل به‌عنوان مکان دریاچۀ چیچستِ باستانی پیشنهاد شده است. با بررسی ویژگی های جغرافیایی استان اردبیل و پژوهش‌های انجام شده در این راستا، به این نتیجه رسیدیم که از بسیاری جنبه‌ها، دریاچة شورابیل اردبیل با ویژگی های دریاچة چیچست سنجش‌پذیر است. پژوهش پیش ‌رو به روش کتاب‌خانه ای و با تکیه بر منبع‌های تاریخی، جغرافیایی و ادبی انجام گرفته است. در این راستا، به متن‌های کهن دینی و شاهنامه بیش از سایر منبع‌ها توجّه شده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract   This article is concerned with finding a location for the ancient Chichast Lake with special reference to mythic tale of Kaykhosrow, the Kiani King in Avesta and also consulting Pahlavi, historical, Islamic texts, and Shahnameh.   Different aspects relevant to this theme such as battle of Kaykhosrow with Afrasyab, Chichast features according to various texts, location of Bahman’s Citadel and Azar Goshasb’s fire temple are the matters discussed in the article.  According to the above sources and the interconnectedness of the locations mentioned, Shorabil Lake in Ardebil has been proposed for the location of Chichast Lake.  The study ofgeographical features of Ardebil Province and researches carried out in this vein, the authors of this article concluded that from many aspects Shorabil Lake in Ardabil coincides well with the characteristics of Chichast Lake.  This research was conducted by library method and was based on historical, geographical, and literary sources.  Ancient religious texts, and Shahnameh were the main focus in this connection.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

-  آیدنلو، سجّاد. (1380). «به مرزی که آن‌جا دژ بهمن است»، زبان و ادبیات (چیستا)، شمارة 176 و 177، صص 458-468.

-  ابن‌حوقل، محمّد بن‌ علی. (1345). صورة‌الارض، ترجمه و تصحیح جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

-  اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1389). «اسطورة کی‌خسرو در شاهنامه»، بخارا، سال سیزدهم، شمارة 76، صص 57-73.

-  اصفهانی، حمزه. (1367). تاریخ پیام‌بران و شاهان، تهران: امیرکبیر.

-  ایران‌شاه بن ابی‌الخیر، ایران‌شاه. (1370). بهمن‌نامه، ویراستة رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.

-  بارتولد، واسیلی. (1308). جغرافیای تاریخی ایران، ترجمة حمزه سردادور. تهران: توس.

-  برومند، مهردخت. (1356). «سرگذشت کی‌خسرو(2)»، نشریة علوم انسانی گوهر، شمارة 59-60، صص922-925.

-  بلعمی، ابوعلی. (1353). تکمله و ترجمة تاریخ طبری، به تصحیح محمّدتقی بهار، به کوشش محمّدپروین گنابادی، تهران: زوّار.

-  به‌آذین، داریوش. (1356). «اردبیل(1)»، بررسی‌های تاریخی، سال یازدهم، شمارة 65، صص167-204.

-  بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تا تاریخ، ویرایش وگردآوری ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه.

-  بهرامی، احسان. (1369). فرهنگ واژه­های اوستا، تهران: نشربلخ (بنیاد نیشابور).

-  بیرمی، حانیه و مهدی حاتمی‌نژاد. (1389). جغرافیای شاهنامه از کیومرث تا کی‌خسرو، مشهد: آستان قدس رضوی (به نشر).

-  بی‌نا. (1318). مجمل‌التواریخ و القصص، تصحیح محمّدتقی بهار، تهران: کلالة خاور.

- پورداود، ابراهیم. (1337). «آتورپاتکان، چیچست، سوالان و سهند». مجلّة دانش‌کدة ادبیات وعلوم انسانی دانش‌گاه تبریز، سال دهم، شمارة 45، صص 165-202.

-  پورداود، ابراهیم. (گزارش). (1347). یسنا، تهران: ابن‌سینا.

-  ثعالبی، حسین بن محمّد. (1328). شاهنامة ثعالبی (در شرح احوال سلاطین ایران)، ترجمة محمود هدایت. تهران: وزارت فرهنگ.

-  جوادی، شفیع. (1350). تبریز و پیرامون، تبریز: بنیاد فرهنگی رضا پهلوی.

-  جوان‌شیر، عزیز. (1384). طرح مطالعاتی سبلان، دانش‌گاه تبریز: مطالعات هواشناسی و اکولوژی سبلان.

-  حموی، یاقوت. (1906). معجم­البلدان، چاپ مصر.

-  حمیدیان، سعید. (1372). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.

-  دهخدا، علی‌اکبر. (1334). لغت­نامه، زیر نظر محمّد معین، شمارة مسلسل 79، شمارة حرف خ. تهران: سیروس.

-  دهخدا، علی‌اکبر. (1341). لغت­نامه، زیر نظر محمّد معین. شمارة مسلسل79. حرف ف. تهران: گلشن.

-  دوست‌خواه، جلیل. (1379). اوستا، کهن‌ترین سرودها و متن­ها، تهران: مروارید.

- دین‌کرد هفتم. (1389). تصحیح متن، آوانویسی، نگارش فارسی، واژه‌نامه‌‌ها و یادداشت‌ها از محمّدتقی راشد‌محصّل، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات ایرانی.

-  رضالو، رضا. (1390). «بهمن‌دژِ شاهنامه از اسطوره تا واقعیّت»، فصل‌نامة متن‌پژوهی ادبی، شمارة 49، صص 145-160.

-  رضی، هاشم. (1346). فرهنگ نام‌های اوستا، تهران: فروهر.

-  روایت پهلوی. (1390). آوانویسی، برگردان فارسی، یادداشت‌ها و واژه‌نامه‌ از مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات ایرانی.

- زادسپرم. (1385). وزیدگی­های زادسپرم، نگارش فارسی، آوانویسی، یادداشت­ها، واژه­نامه، تصحیح متن از محمّدتقی راشدمحصّل، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-  زند بهمن یسن. (1385). تصحیح متن، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشت­ها. تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-  سرکاراتی، بهمن. (1378). سایه­های شکار شده، تهران: قطره.

- سهروردی، شهاب­الدّین یحیا. (1380). مجموعة شیخ اشراق، تصحیح و تحشیه و مقدّمة سیّدحسین نصر و مقدّمه و تجزیه و تحلیل فرانسوی هنری کرپن، تهران: پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-  سی روزة کوچک، سی روزة بزرگ. (1363). تصحیح متن، آوانویسی، ترجمة آذرمیدخت دهدشتی، تهران: فروهر.

-  طبری، محمّد بن جریر. (1375). تاریخ طبری، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.

-  فائقی، ابراهیم. (1375). آذربایجان در مسیر تاریخ، تبریز: چهر.

-  فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه، دفتر دوم، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.

-  فردوسی، ابوالقاسم. (1371). شاهنامه، دفتر سوم، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.

-  فردوسی، ابوالقاسم. (1373). شاهنامه، دفتر چهارم، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.

-  فرنبغ دادگی. (1380). بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.

-  قزوینی، زکریا. (1373). آثارالبلاد، تهران: امیرکبیر.

-  کریستن‌سن، آرتور. (1336). ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: ابن‌سینا.

-  کهلان‌مفرد، جواد. (1386). تاریخ و اساطیر تطبیقی ایران باستان، شهر لینشوپینگ سوئد.

-  مؤذن‌جامی، محمّدمهدی. (1379)، ادب پهلوانی (مطالعه­ای در تاریخ ادب دیرینة ایرانی از زرتشت تا اشکانیان)، تهران: قطره.

-  متینی، جلال. (1361). «کی‌کاوس خودکامه­ای نام‌جو»، ایران‌نامه، سال اوّل، شمارة 2، صص206-253.

-  مستوفی، حمدالله. (1331). نزهة­القلوب،به اهتمام لیسترانج: لندن.

-  مستوفی، حمدالله. (1336). نزهة­القلوب. به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: طهوری.

-  مستوفی، حمدالله. (1378)، نزهة­القلوب. به کوشش سیّد محمّد دبیرسیاقی، تهران: طه.

-  مسعودی، ابوالحسن. (1356). اخبارالزمان، بی‌جا: بی‌نا.

-  مینوی خرد. (1379). گزارش احمد تفضّلی، تهران: توس.

-  نصیری، اسماعیل. (1390). «ژئوتوریسم سبلان»، رشد آموزش جغرافیا، دورة بیست و ششم، شمارة 2، صص10-17.

-   Abatzopoulos T.J et al. (2006). Artemia sites in iran, j.Mar .Bial.k, printed in the united kingdom, 299-307.

-   Ahmadi M.R. (1987). "First report of Artemia occurrence in shurabil lake (Iran)", In artwmia, research and its(ed.p.sorgeloos et al), wetteren:universa press.

-   Bartholomae, C. (1961). Altiranisches Wörterbuch,Wiessbaden.

-   Dhalla M. N. (1908). Pahlavi nyayišn5.5, New York.

-   Jackson. (1901). Zoroaster the prophet of ancient of ancient Iran, New Yor.

-   Markward . J. (1931). A catalogue of the provincial capital of Eranshahr, ed by Messian, Roma.

-   Madan, Meherjibhai, Dhanjishah. (1911). The CompleteText Of The Pahlavi Dinkard,Bombay.

-   Nyberg, H.S. (1974). A Manual of Pahlavi, Wiesbaden.

-   Sykes p. (1930). History of Persia, Vol: 1, Third edition, London.

-   Tafazzoli A. (1990). Chechast, Encycl opaedia Iranica, vol:1, Costa MesaCalifornia.

-  West .W.E. (1997). S B E Pahlavi texts, Vol XLV ii, Oxford University New Delhi.