شباهت اساطیر گنوستیک‌ها و مانویان با مرصادالعباد نجم‌الدین رازی

محورهای موضوعی :

سیامک نادری ¹ (دانش‌جوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی دانش‌‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد فسا، ایران.)

تاریخ دریافت : 1390/08/03 تاریخ پذیرش : 1390/08/03 تاریخ انتشار : 1390/06/01

کلید واژه: مانی ـ مانویت ـ مرصادالعباد ـ نجم‌الدین رازی ـ گنوستیک ـ اسطوره ـ عرفان ـ شجره ـ اساطیر آفرینش ـ کهن الگو,

چکیده مقاله :

مرصادالعباد اثری عرفانی است که از امهات آثار منثور زبان فارسی بشمار می‌رود و نظایر آن در میان کتب صوفیانه انگشت‌شمار است. به اعتراف خود نویسنده، او هنگام تحریر اول و دوم این اثر سی سال آوارگی در محیط آسیای صغیر و مصر و روم را پشت سر گذارده که این محیط به زعم تاریخ‌نگاران و پژوهش‌گران مولد و پای‌گاه اندیشه‌ها و اساطیر مانویان و گنوستیک‌ها بوده که با توجه به آن‌چه در مرصادالعباد می‌بینیم، دور از ذهن نمی‌نماید که نجم‌الدین رازی در این محیط با اساطیر ایشان آشنا گردیده باشد؛ چنان که خود بطور دایم در مرصادالعباد به آشنایی با تفکرات ایشان و فرقه‌های زیر مجموعة ایشان از جمله اسماعیلیه، اباحیه، ملاحده و تناسخیه اشاره می‌کند. برطبق همین امر، این مقاله در صدد برآمده که شباهت برخی چهارچوب‌های داستانی مرصادالعباد را با اساطیر مانویان و گنوستیک‌ها نشان دهد.

چکیده انگلیسی:

Mirsa al-Ibad is a mystical work and is regarded as one of the major prose works in the Persian Literature and its like is almost rare among Sufi works.  According to Razi during the first and second writing of this work he has been wondering for thirty years in Asia Minor, Egypt, and Rome where according to historians and scholars were the cradle of Gnostic and Manichaean thoughts and mythology therefore it is not surprising that Razi was acquainted with their mythology in this environment as he repeatedly refers to his acquaintance with the following sects such as Isma’ilis, Ebahieh, Molahedeh, and Tanasokhieh.  Therefore, according to the evidence found in Mirsa al-Ibad this article is concerned with pointing out similarity in frameworks of some stories of Mirsad al-Ibad with Gnostic and Manichaean mythology.

منابع و مأخذ:

1. اسطوره‌های آفرینش در آیین مانی، اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، تهران، انتشارات کاروان، 1381.
   
2. آیین گنوسی و مانوی، الیاده، میرچا، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، انتشارات فکر روز، 1373.
   
3. آیین گنوسی و مانوی، نیولی، گراردو، تهران، انتشارات فکر روز، 1373.
   
4. تاریخ جامع ادیان، بی‌ناس، جان، ترجمة، علی‌اصغر، حکمت، جلد 1، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1386.
   
5. تاریخ مردم ایران، زرین‌کوب، عبدالحسین، جلد 2، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1371.
   
6. جلوه‌هایی از عرفان در ایران باستان، کیائی‌نژاد، زین‌الدین، تهران، انتشارات عطائی، 1377.
   
7. گزیدة مرصادالعباد، رازی، نجم‌الدین، ریاحی، محمدامین، تهران، انتشارات علمی، 1373.
   
8. مانی و دین او، تقی‌زاده، سیدحسن، به کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات فردوس، 1335.
   
9. مانی شناسی،   "       "، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، انتشارات توس، 1383.
   
10. مرصادالعباد، رازی، نجم‌الدین، به کوشش محمدامین ریاحی ، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1386.