عارف و عامی در رقص و سماع

محورهای موضوعی : حماسه

عبدالحسین زرین کوب ¹

1 - استاد و محقق نامی دانش‌گاه تهران.

تاریخ دریافت : 1388/08/09 تاریخ پذیرش : 1388/08/09 تاریخ انتشار : 1388/12/01

کلید واژه: رقص ـ سماع ـ صوفی ـ عامی ـ مثنوی ـ مولانا,

چکیده مقاله :

از میان نقش‌ها و آثار مینیاتوری که در جای‌جای مکان‌های تاریخی نقش بسته می‌توان تا حدّی با فرهنگ کهن و آداب و رسوم باستان ایران آشنا شد. در میان این نقش‌ها مجلس‌های بزم نیز جلوه‌نمایی می‌کند، مجالسی که در آن شاهد رقص‌هایی نیز هستیم. این مقاله برآن است تا جنبه‌های گوناگون این رقص‌‌ها بررسی شود و در ادامه به سماع که رقص صوفیان بحساب می‌رود، پرداخته می‌شود. این دو گونه رقص در طول تاریخ مفاهیمی داشته است که با سیر و تأمل در بزم‌هایی چون بزم‌های پادشاهان و صوفیان می‌توان از میان آن‌ها نکاتی را دریافت؛ اما مثنوی معنوی نیز اشاره‌هایی بدین موضوع داشته و مولانا نیز سماع را در مجالس عارفانه از نظر دور نمی‌داشت.

چکیده انگلیسی:

Among the paintings and works found in historical places one can get familiarized with the ancient Persian culture and traditions.  What catches the eyes among such paintings are ceremonies where one witnesses dances. The purpose of this article is to investigate various aspects of such dances.  Then Sama which is regarded as a Sufi dance is dealt with.  In the course of history these two styles of dances had some significance and by tracing ceremonies and feasts given by Royalties and the Sufis one can infer subtle points, but in Masnavi also there are some references to this subject. Mowlana had particularly held high regard for Sama in sufi ceremonies.

منابع و مأخذ:

1. احادیث مثنوی، فروزان‌فر، بدیع‌الزمان، چاپ پنجم، 1370.
   
2. ارزش میراث صوفیه، زرین‌کوب، عبدالحسین، امیرکبیر، 1369.
   
3. کتاب الانسان الکامل، نسفی، عزیزالدین، ترجمه دکتر ضیاالدین دهشیری، طهوری، چاپ هفتم، 1384.
   
4. بوستان، سعدی، تصحیح و توضیح غلام‌حسین یوسفی، خوارزمی، 1363.
   
5. سرّ نی، زرین‌کوب، عبدالحسین، انتشارات علمی، چاپ سوم.
   
6. شرح نقش فصوص، ابن عربی، محی‌الدین، تحقیق و تالیف دکتر عبدالرضا مظاهری، انتشارات خورشید یاران بهار 85.
   
7. فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، سعیدی، گل بابا، انتشارات شفیعی، چاپ دوم، 1384.
   
8. قرآن مجید، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، چاپ ششم، 1382.
   
9. کمدی الهی دانته، ترجمه شجاع‌الدین شفا، چاپ‌خانه بیست و پنجم شهریور، چاپ پنجم، 1357.
   
10. مثنوی گلشن‌راز، شبستری، شیخ محمود، نشر اشراقیه، چاپ اوّل، پاییز 1368.
    
11. مثنوی معنوی، دفتر اول تا ششم، محمد بلخی، مولانا جلال‌الدین به همّت رینولد نیکلسون، مولی، 1360.
    
12. مرصادالعباد، رازی، نجم به اهتمام دکتر محمد امین ریاحی، انتشارات علمی و فرهنگی، 1373.
    
13. منطق‌الطیر، عطار، تصحیح دکتر محمد جواد مشکور، انتشارات الهام، چاپ ششم، 1377.
    
14. میناگر عشق، زمانی، کریم، نشر نی، چاپ اول، 1382.