بررسی اضطراب تاثیر اسدی توسی از شاهنامه فردوسی بر اساس دیدگاه هارولد بلوم
محورهای موضوعی : حماسه
1 - عضو هیات علمی دانشگاه رازی
کلید واژه: شاهنامۀ فردوسی, هارولد بلوم, دلواپسی تاثیر, گرشاسب‌نامۀ اسدی طوسی, وابستگی‌به/ گریز از,
چکیده مقاله :
چکیده در میان پیروان شاهنامه و فردوسی، گرشاسب‌نامۀ اسدی طوسی جای گاهی ویژه دارد. اسدی با رفتن به آذربایجان و قرار گرفتن در جوّ مساعد آنجا، به تکمیل کار شاهنامه و فردوسی دست یازید و مثلِ نظامی، به سرودن بخش‌های سروده نشده روایات ملّی در شاهنامه، روی آورد. تکمیل کار پیشینیان، اغلب با دلهرۀ تاثیر و تقلید از آن ها هم راه است و شاعران می کوشند خود را از زیر سایۀ شاعر پیشین به در آورند. این پژوهش در صدد است کوشش و بیش متنیتی را که اسدی برای خارج شدن از حوزۀ تاثیر شکل، زبان و اندیشه های پیش متن (شاهنامه) انجام داده است، بر اساس دیدگاه هارولد بلوم، مشخص کند. یافته ها نشان می دهد که اسدی به دلیل اضطراب تاثیر، خواسته است متفاوت از شاهنامه باشد و از سیطرۀ آن بگریزد. وی با واردکردن برهمن به جای موبد و پرسش های جهان بینانه ای که گرشاسب، در مورد آفرینش هستی و خلقت انسان از او می کند، و با روی آوردن به اطناب و وصف‌های زیبا و استوار و حاکم کردن دیدگاه و فلسفه‌ای متفاوت با اندیشه های کهن ایرانی در مساله مهم دادگری در حکومت و دادپیشگی شاهان، و گزیدن کارکردهایی نمایشی چون خودنمایی و اظهار قدرت در رزم‌ها و قرار دادن صحنه ها و میدان های متعدد رزم دریایی و اژدهاکشی های مکرر ... و مهم تر از همه، نسبت دادن توان مندی هایی چون آزمودن جهان پهلوان به وسیلة ضحاک (اژی دهاک) و قراردادن داستان در روزگار و زیر نظر اژدهایی مردمخوار و پدرکش چون ضحاک، این اثر را متفاوت از شاهنامه کرده است؛ اما، نشانه های وابستگی متعددی، حتا در تکرار مصراع ها و ابیات، از تاثیر شاهنامه بر گرشاسب نامه هویدا است و اسدی در دیالکتیک وابستگی به/ گریز از زبان شاعرانۀ پیشین، هم وابسته به شاهنامه و هم در گریز از آن بوده است.
Abstract Among Shahnameh followers, Garshasbnameh composed by Asadi Tusi has an important standpoint. By going to Azarbayjan and staying in its favorable grounds Tusi aspired to complete the Shahnameh and like Nezami he embarked on composing parts of the national narratives in Shahnameh not previously composed. Completing the work of predecessors are often accompanied by the anxiety of influence and imitation, and the poets attempt to relieve themselves from the shadow of their precursors. The purpose of this article is to determine the attempts made by Asadi Tusi to exit from the arena of influence posed by form, language and thoughts in Shahnameh as the model according to Harold Bloom’s argument. The results show that due to the anxiety of influence experienced by Tusi he wanted to overcome this anxiety by being different from Shahnameh, and escape from its circle of influence. By introducing Brahman in place of Mobad or priest and including ideological questions posed by Garshasb regarding the creation of life and man, and also by turning to verbosity, and beautiful solid descriptions, governing new perspective and philosophy different from the ancient Persian thought regarding the main issue of justice in government and justice of kings, also selecting theatrical functions such as egotism, prowess in battle, and placing scenes and numerous sea battle episodes, repetitive dragon killing spectacles, and most important of all, attributing abilities such as trial of the preeminent hero to Zahhak and setting the story in Zahhak’s era under the surveillance of a dragon who feeds on humans, and a father killer render this work different from Shahnameh. However various signs of dependence, manifested in the repetition of the hemistiches and verses attest to the influence of Shahnameh over Garshasbnameh. Asadi in dialectic of “dependence on swerving from the poetic language of his precursor had been dependent on Shahnameh and at the same time departed from it.
فهرست منابع
- احمدی، بابک. (1390). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
- - اسدی طوسی، علی بن احمد. (1386). گرشاسب‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: دنیای کتاب.
- اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1387). اسطوره بیان نمادین، تهران: سروش.
- اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1386).«تحول اسطوره های ایرانی»، گسترۀ اسطوره، تهران: هرمس.
- ایگلتون، تری. (1386). پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی، تهران: مرکز.
- پورداود، ابراهیم. (1353) (ترجمۀ) اوستا، تهران: فروهر.
- تاریخ سیستان. (1391). به کوشش جعفر مدرس صادقی، تهران: مرکز.
- ثروتیان، بهروز. (1350). بررسی فرّ در شاهنامۀ فردوسی، تبریز: دانشگاه تبریز.
- ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1385). شاهنامۀ ثعالبی، تهران: اساطیر.
- جوکار، منوچهر و همکاران. (1398). «طلسم جمشید، نقـد و بررسی بنمایه های اسطورهای در منظومه های پهلوانی و طومارهای نقالی با تکیه بر سام نامه»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شمارۀ 54، صص 75-107.
- خاتمی، احمد، 1387، «تأثیر و نفوذ شاهنامه در حوزۀ زبان و ادبیات»، اسطوره متن هویت ساز، به کوشش بهمن نامور مطلق، تهران: علمی و فرهنگی، صص 15-52.
- خالقی مطلق، جلال. (1381). سخن‌های دیرینه، تهران: افکار.
- رستگار فسایی، منصور. (1369). تصویرآفرینی در شاهنامه، شیراز: دانش گاه شیراز.
- زرین کوب، عبدالحسین. (1388). تاریخ مردم ایران، تهران: امیرکبیر.
- سرامی، قدمعلی. (1373). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.
- صفا، ذبیح الله. (1369). حماسه سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
- صفا، ذبیح الله. (1377). تاریخ ادبیات ایران، خلاصۀ جلد اول و دوم، تهران: ققنوس.
- -طاهری، قدرت الله و سودابه فرخی. (1392). «رابطۀ نیما با سعدی»، پژوهش های ادبی، سال دهم، شمارۀ4، صص 121-101.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
- فرّهوشی، بهرام. (1390). فرهنگ زبان پهلوی، تهران: دانشگاه تهران.
- کزازی، میرجلال الدین. (1388). مازهای راز، تهران: مرکز.
- کزازی، میرجلال الدین. (1387). «شاهنامه نامۀ فرهنگ و منش ایرانی»، اسطوره متن هویت ساز،گردآوری بهمن نامور مطلق، تهران: علمی و فرهنگی، صص 1-14.
- ماسه، هانری. (1375). فردوسی و حماسۀ ملی، تـرجمۀ مهدی روشنضمیر، تبـریز: دانشگاه تبریز.
- مختاری، محمد. (1368). حماسه در رمز و راز ملّی، تهران: قطره.
- مزداپور، کتایون. (1386). «اسطوره در فرهنگ مردم»، گسترۀ اسطوره، تهران: هرمس.
- مسکویه رازی، ابوعلی. (1389). تجارب الامم (آزمون های مردمان)، ترجمة ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
- مکاریک، ایرناریما. (1384). دانشنامۀ نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
- نعنافروش و دیگران. (1395). «تاثیرپذیری از نویسندگان پیشین در شاهکارهای نثر فارسی با توجه به نظریۀ هارولد بلوم»، بهار ادب، شمارۀ پیدرپی33، صص 118-101.
_||_