بررسی جنبه های حماسی در هنر قصه گوی تصویری پرده خوانی
محورهای موضوعی :
مجید فدائی
1
(عضو هیات علمی گروه عکاسی دانشکده هترهای تجسمی دانشگاه هنر اصفهان)
کلید واژه: "پرده خوانی", "روایت حماسی", "قصه گویی تصویری", " نقاشی", "داستان",
چکیده مقاله :
چکیده پردهخوانی نوعی از قصهگویی حماسی با استفاده از پرده‌های نقاشی است که روی پرده‌ها صحنه‌هایی از داستان‌های حماسی، اسطوره‌ای و مذهبی ترسیم می‌شوند. تلفیق سه عنصر کلام، تصویر و اجرا (بازی گری) باعث شده است که این هنر مؤثرترین و نمایشی‌ترین شکل قصه‌گوییِ حماسی در میان هنرهای سنتی ایران به شمار آید. پردهخوانی، با وجود برخورداری از اوصاف منحصربه‌فرد، در مقایسه با دیگر هنرهای ایرانی، به‌طور دقیق بررسی نشده است. در این مقاله کوشش می شود به مباحثی مانند چیستی ریشه‌های پردهخوانی و چگونگی اجرای آن و نیز بررسی جنبه‌های حماسی این هنر قصه‌گوی تصویری بپردازد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سابقه و ریشة هنر پردهخوانی به پیش از اسلام و مشخصاً دوران ظهور مانی، پیام بر نقاش ایرانی، بازمی‌گردد. پس از اسلام و به‌ویژه در روزگار صفویه، توجهی فراوان به پردهخوانی شد و این هنر توسعه یافت. زیرا به‌علتِ برخورداری از جنبه‌های حماسی، هنری وحدت‌بخش تلقی شد. براساسِ پژوهش‌ها، وجه حماسی این هنرِ دیرینه از روایت‌های شاهنامة فردوسی و حماسه‌های مذهبی (به‌عنوانِ متون و منابع اصلی روایت‌های پرده‌خوانان) اخذ شده است. حماسة موجود در روایت به دو رکن دیگر پردهخوانی یعنی نقاشی و بازی گری وجهی حماسی بخشیده است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان پردهخوانی را هنر حماسیِ قصه‌گوی تصویری نامید.
Abstract Recitation is a kind of epic storytelling using screens on which are displayed illustrated scenes drawn from epic, mythological, and religious stories. Putting together three elements of speech, picture, and performance made this art to be counted as the most influential and dramatic form of epic storytelling in between the traditional Iranian arts. However despite possessing unique characteristics, by comparison to other Persian arts recitation has not been studied thoroughly. This article is an attempt to deal with the recitation origins of this dramatic art of illustrated storytelling and the manner of its performance, and also examine its epic aspects. The results obtained show that its history and origin goes back to the period before Islam in particular to the time that Mani, the Persian painter prophet emerged. After Islam and in particular in Safavid era recitation received ample attention and this art was developed since due to retaining epic aspects, it was assumed as a unifying art. Based on the researches, this epic aspect of this ancient art were drawn from Ferdowsi’s Shahnameh narrative and religious epics, being the main source for naqqals’ narratives. The epic present in the narrative conveyed epic aspect to the other two chief components of the recitation that is painting and performance in such a way that one can name recitation the epic art of illustrated recitation.
فهرست منابع
- آژند، یعقوب. (1386). نمایش در دورۀ صفوی، تهران: فرهنگستان هنر.
- احمدی، حمید. (1388). بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- اردلان، حمید. ( 1388). مرشدان پردهخوان ایران، (ج12)، تهران: فرهنگستان هنر.
- ارسطو. (1365). فن شعر، ترجمۀ عبدالحسین زرینکوب، تهران: امیرکبیر.
- اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1387). اسطورۀ آفرینش در آیین مانی، تهران: کاروان.
- بلوکباشی، علی. (1375). قهوهخانههای ایران. تهران: پژوهشهای فرهنگی.
- بویس، مری و هنری جورج فارمر. (1367). دو گفتار دربارۀ خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمه بهزاد باشی، تهران: آگاه.
- بیضایی، بهرام. (1387). نمایش در ایران، تهران: روشنگران.
- پارسا دوست، منوچهر. (1381). شاه اسماعیل اول با اثرهای دیرپای در ایران و ایرانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- پاکباز، رویین. ( 1384). نقاشی ایران، تهران: زرین و سیمین.
- پلووسکی، آن. (1364) دنیای قصهگویی، ترجمۀ محمدابراهیم اقلیدی، تهران: سروش.
- چاواری، سعید. (1389). مقایسـۀ تطبیقی و بررسی و تحلیـل آثار نقاشـی قهوه‌خانه‌ای (خیالی‌سازی) و کاشی نگاره‌های تکیۀ معاونالملک کرمانشاه، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ نقاشی، دانشکـدۀ هنرهای تجسمی، تهـران: دانشگاه هنر تهران.
- حنیف، محمد. (1384). قابلیتهای نمایشنامهای شاهنامۀ فردوسی، تهران: سروش.
- ستاری، جلال. (1370). «هویت ملی و هویت فرهنگی»، فصلنامۀ تخصصی تئاتر، شمارۀ 16، صص 11- 38.
- سیف، هادی. (1378). نقاشی قهوهخانه، تهران: سروش.
- شریف گلی، محمد. (1396). طومار جامع نقالی شاهنامه: طومار جامع قجری، تهران: بهنشر.
- صفا، ذبیحالله. (1352). حماسهسرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
- طالبیان، یحیا و دیگران. (1386). «جدال خیر و شر، درونمایۀ شاهنامۀ فردوسی و کهنالگوی روایت»، جستارهای ادبی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی فردوسی مشهد، شمارۀ 158، پاییز، صص 101-116.
- غریپ پور، بهروز. (1378). هنر مقدس صورتخوانی (پردهخوانی)، هنر، شمارۀ 40، صص 55-65.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1375). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، (جلد5)، کالیفرنیا: مزدا با همکاری بنیاد میراث ایران.
- فلسفی، نصرالله. (1353). زندگی شاه عباس اول، تهران: دانشگاه تهران.
- کاشفی سبزواری، حسین. (۱۳۵۰). فتوت‌نامة سلطانی، به تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- مختاری، محمد. (1368). حماسه در راز و رمز ملی، تهران: قطره.
- مسکوب، شاهرخ. (1385)، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران: فرزان.
- مشکور، محمد جواد. (1345). «مقام شاه در ایران باستان (تاریخ تمدن)»، بررسیهای تاریخ، بهار و تابستان، شمارۀ 1- 2، صص 19-36.
- مهاجر، مصطفا. (1378). «مردان خیالینگار»، هنرهای تجسمی، شمارۀ 5، صص 148-165.
- نجم، سهیلا. (1390). هنر نقالی در ایران، تهران: فرهنگستان هنر و موسسۀ متن.
- نصری اشرفی، جهانگیر. (1383). نمایش و موسیقی در ایران، (ج 1). تهران: آرون.
- نقل گرد آفرید. (1387). کارگردان هادی آفریده، تهیه شده در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی.
- الاهی، حسین. (1387). «گذری به سیر اندیشۀ سیاسی ایرانیان و نظام آرمانی آنها»، فقه و اصول و تاریخ تمدن ملل اسلامی، زمستان، شمارۀ 15، صص 18-74.
- Chelkowski, Peter. (1989)."Narrative Painting and Painting Recitation in Qajar Iran", Muqarnas, vol 6, pp 98-111.
_||_