روایت شاهنامه از گفتمان قدرت در داستان بهرام چوبینه و خسروپرویز
محورهای موضوعی : حماسه
1 - دانش‌یار دانشگاه سلمان فارسی کازرون، ایران
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون
کلید واژه: شاهنامه, تحلیل گفتمان انتقادی, بهرام چوبینه, خسروپرویز,
چکیده مقاله :
چکیده روایت خیزش بهرام چوبین علیه سلطه دو تن از پادشاهان بزرگ ساسانی یعنی هرمز و پسرش خسروپرویز، تنها نمونه‌ای از مواردی متعدد است که فردوسی از سرشت سیری‌ناپذیر آدمی برای ارضای غریزه قدرت‌طلبی و ستیز پیوستۀ او در جهت دست‌یابی به قدرت مطلقه حکایت می‌کند. رابطه بهرام با شاهان ساسانی از طولانی‌ترین تعامل‌های میان شاه و پهلوان است که بخشی بزرگ از آن به مجادلۀ پرشور میان بهرام و خسرو اختصاص یافته است. واکاوی گفت‌وگوی آنان شیوه ای شایسته است جهت تحلیل مناسبات قدرت در دربار سیاسی ایران. ضرورت انتساب به تبار پادشاهان، بزرگان و پهلوانان از یک سو و لزوم مقبولیت ملی و مردمی از سویی دیگر در کسب حاکمیت مشروع، نوع خاصی از گفتمان را میان خسرو و بهرام رقم زده است که در نوع خود در شاهنامه بی‌نظیر است؛ به ویژه آن که تاریخ نیز بر آن صحّه می‌گذارد. در مقالۀ حاضر ضمن سودجستن از برخی مؤلّفه‌های کاربردشناسی زبان، به ارتباط تنگاتنگ دو نوع ویژۀ زبان یعنی قدرت و ایدئولوژی پرداخته‌ایم.
AbstractThe story of Bahram Chubineh’s revolt against two great Sasanid kings that is Hormoz, and his son Khosrow Parviz is only an example of many instances where Ferdowsi speaks about the insatiable nature of man to satisfy his instinct to acquire power and his continuous struggle to gain ultimate power. The relationship of Bahram with Sasanid kings is among the longest interactions between the king and warrior, an example being the heated discussions between Bahram and Khosrow which covers a good part in Shahnameh. Delving into this discussion is an eligible manner in order to analyze the power struggle in the political court in Iran. The necessity to be connected with the kings’, nobles’, and warriors’ lineage on the one hand, and the need for national fame and popularity to gain the legitimate sovereignty, on the other hand, made the discourse between the two unique in Shahnameh especially that history confirms its correspondence. Apart from benefitting from certain pragmatic language elements, this article is concerned with the close interconnection of two special kinds of language that is power and ideology.
فهرست منابع
- آقاگل‌زاده، فردوس. (1385). تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی.
- آقاگل‌زاده، فردوس. (1392). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: علمی.
- پیز، آلن. (1386). زبان بدن، ترجمه سعیده زنگنه، تهران: جانان.
- خالقی‌مطلق، جلال. (1391). یادداشت‌های شاهنامه، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- دریایی، تورج. (1383). سقوط ساسانیان، ترجمه منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی حسینک‌لو، تهران: نشر تاریخ ایران.
- دیویس، دیک. (1396). حماسه و نافرمانی؛ بررسی شاهنامه فردوسی، ترجمه سهراب طاوسی، تهران: ققنوس.
- رضی، احمد و حاجتی، سمیه. (1390). «رمزگشایی از رفتارهای غیرکلامی در داستان روی ماه خداوند را ببوس»، گوهر گویا، شمارۀ 2، صص 65-88.
- سرّامی، قدمعلی. (۱۳۶۸). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- سلطانی، سیدعلی‌اصغر. (1392). قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نشر نی.
- طبری، محمدبن‌جریر. ج 2. تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
- طغیانی، اسحاق و وطن‌خواه، رضوان. (1389). «بررسی و مقایسه دو چهره نیمه‌تاریخی شاهنامه، (بهرام گور و بهرام چوبین) بر اساس نظریه قدرت»، گوهر گویا، شمارۀ 4، صص 1-28.
- فتوحی، محمود (1399). ایدئولوژی، سبک و گفتمان، http/karsi.blogfa.com/post/59 (کاروند پارس).
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تـصحیح جلال خـالقی مطلق، تهـران: دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته‌پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
- فلاح، غلامعلی. (۱۳۸۵). «رجزخوانی در شاهنامه»، مجله دانش‌کده ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ ۵۴ و ۵۵، صص 107-130.
- قاسم‌زاده، علی و شفیع صفاری، محمد و علی‌نقی، حسین. (1397). «تحلیل مفاهیم و کارکرد ارتباطات غیرکلامی در شاهنامه»، دوفصل‌نامه زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 84، صص 157-184.
- کریستن‌سن، آرتور. (1368). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
- کشاورز، محمدحسین. (1372). «ضمایر شخصی و صورت‌های خطاب»، زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 1، صص 71-84.
- محمودی بختیاری، بهروز و عباسی، رضا و امیری، مهدی. (1394). «تراژدی قدرت: بررسی تطبیقی داستان بهرام چوبین و تراژدی مکبث»، ادبیات تطبیقی، شمارۀ 12، صص 105-128.
- مهرکی، ایرج و اشرف عبدالاحدی. (1392). «قیام بهرام چوبین در شاهنامه فردوسی»، فصل‌نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، شمارۀ 18، صص 147-164.
- نوابخش، مهرداد و کریمی، فاروق. (1388). «واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو»، فصل‌نامه مطالعات سیاسی، شمارۀ 3، صص 49-63.
- یول، جورج. (1387). کاربردشناسی، ترجمه علی رحیمی و بهناز اشرف‌گنجوی، تهران: جنگل.
_||_