نقد اسطوره ای نمادِ «پری و باد» در «شاهنامۀ فردوسی» و رمان «پریباد» نوشتۀ «محمدعلی علومی»

محورهای موضوعی :

آذر دانشگر ¹ (هیئت علمی و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن)
معصومه زارع کهن ² (دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد کرج)

تاریخ دریافت : 1397/03/17 تاریخ پذیرش : 1397/06/06 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: شاهنامه, اسطوره, پری, باد, پریباد, محمدعلی علومی,

چکیده مقاله :

نقد اسطوره‌ای از آن نظر که با زمینه‌های متنوع و گوناگونی مانند: مردم‌شناسی، مطالعات تاریخ تمدن، ادیان، روان‌شناسی جمعی و روان‌شناسی یونگ و مطالعات کهن‌الگویی، مرتبط است؛ روی‌کردی میان رشته‌ای به حساب می‌آید. منتقد در این نقد به تحلیل و بررسی تمامی نشانه‌های کهن‌الگویی موجود در متن می‌پردازد که خودآگاه یا ناخودآگاه در آفرینش اثر ادبی، مؤثر بوده‌اند. با توجه به کاربرد این شیوه در شناخت ارزش‌های ناخودآگاهانۀ متن و تحلیل سطوح نمادین آن، به نظر می‌رسد متونی که حاوی نشانه‌های اسطوره‌ای هستند؛ برای تحلیل با این شیوه، قابلیت بیش‌تری دارند. از جملۀ این متون، رمان پریباد نوشتۀ محمدعلی علومی است. این رمان، سرشار از بن‌مایه‌های اسطوره‌ایست که مؤلف آن، خودآگاه یا ناخودآگاه به آن توجه کرده است. محقق در این مقاله بر آن است تا با روشی تحلیلی به بررسی اسطوره‌های شاخص این رمان هم‌چون اسطورۀ پری و باد و تطبیق آن با شاهنامۀ فردوسی بپردازد. بررسی‌های حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که این مفاهیم در شاهنامه به‌عنوان پیش‌متن، بیان شده است و نویسندۀ رمان سعی در خوانش دوبارۀ این اسطوره‌ها در رمان پریباد دارد.

چکیده انگلیسی:

Since mythological criticism is related to many disciplines such as Anthropology, History of civilization Studies, Theology, Jungian Psychology and Archetypal Studies, it is counted as an interdisciplinary approach.  A critic in this genre of criticism studies and analyzes all the archetypal signs present in the text which had influenced the creation of literary works whether consciously or unconsciously.  Paying attention to the application of this approach in recognizing the unconscious values of the text and analysis of its symbolic levels it seems that texts containing mythological references are more prone to this genre of criticism.  The novel Paribad written by Mohammad Ali Olomi is one such example.  This novel is filled with mythological themes whose author consciously or unconsciously was concerned about.  The purpose of this article is to study the important myths of this novel such as fairy, and wind and compare them with their counterparts in Shahnameh using analytic approach. The studies made indicates that these concepts were mentioned in Shahnameh regarded as pre-text and the author of the novel tries to reintroduce these myths in his work.

منابع و مأخذ:

-         اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (۱۳۷۵). اسطوره بیان نمادین، تهران: انتشارات سروش.

-         اکرامی‌‌‌فر، محمودرضا. (۱۳۹۴). «اسطوره جن و پری در ادبیات شفاهی منظوم خراسان»، مطالعات فرهنگ ارتباطات، سال ۱۶، شماره۳۰، صص۴۱-۶۵.

-         اکبر زاده، سمیه. (۱۳۹۴).پایان نامه نقد اسطوره‌ای رمان پریباد، محبوبه مباشری، دانش‌گاه الزهرا.

-         امامی، نصرالله . (۱۳۷۷ ). مبانی و روش نقد ادبی، تهران: انتشارات جامی.

-         بارت، رولان. ( ۱۳۷۵). اسطوره امروز، ترجمه شیرین‌دخت دقیقیان، تهران: نشرمرکز.

-         بولتمان، رودلف. (۱۳۷۹). اسطوره امکان وجودی، ترجمه محمد ضمیران، تهران: انتشارات هرمس.

-         بهار، مهرداد. (۱۳۸۷). پژوهشی دراساطیرایران، تهران: انتشارات آگاه.

-         بیرونی، ابوریحان. (۱۳۶۳). آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.

-         جهازی، ناهید. (۱۳۸۸). «شخصیت‌پردازی در افسانه‌های ایرانی»، فصل‌نامه فرهنگ مردم ایران، شماره۱۷، صص۱۹-۳۹.

-         حسن‌دوست، محمد. (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، جلد دوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

-         دادگی، فرنبغ. (۱۳۶۹). بندهشن، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.

-         دانشگر، آذر. (۱۳۹۷)، «بررسی رئالیسم جادویی در رمان پریباد» پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت، شماره۱، دوره۷، صص۵۹-۷۸.

-         دلاشوا، لوفلر. (۱۳۶۶). زبان رمزی قصه‌های پری‌وار، ترجمه جلال ستاری، تهران: انتشارات توس.

-         دوستخواه، جلیل. (۱۳۵۷). اوستا، چاپ سوم، تهران: مروارید.

-         دوستخواه، جلیل. (۱۳۸۵) .اوستا (گزارش و پژوهش)، چاپ دهم، تهران: مروارید.

-         دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۳). لغت‌نامه. چاپ اول از دورۀ جدید تهران: انتشارات دانش‌گاه تهران و هم‌کاری انتشارات روزنه.

-         رامپوری، غیاث‌الدین محمد. (۱۳۹۳). غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.

-         روح‌الامینی، محمود. (۱۳۷۴). زمینه فرهنگ‌شناسی، تهران: جهاد دانش‌گاهی.

-         ستاری، رضا و خسروی، سوگل. (۱۳۹۴). «ویژگی‌های پری در منظومه‌های حماسی پس از شاهنامه»، مجله جستارهای ادبی، شماره۱۹۰، صص۱۱۶-۱۴۰.

-         سرکاراتی، بهمن. ( ۱۳۷۸ ). سایه‌های شکارشده، تهران: نشرقطره.

-         سرکاراتی، بهمن. (۱۳۸۵). بنیان اساطیری حماسۀ ملی ایران «سایه‌های شکار شده: برگزیده مقالات فارسی»، تهران: طهوری.

-         شریفیان، مهدی و اتونی، بهزاد. (۱۳۹۲). «پدیدارشناسی زن جادو با تکیه بر شاهنامه و شهریارنامه» فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال۹. ش۳۲. صص۷۸-۱۰۱.

-         شمیسا، سیروس. ( ۱۳۸۳ ). انواع ادبی، تهران: انتشارات فردوس.

-         علومی، محمدعلی. (۱۳۹۰). پریباد، تهران: آموت.

-         فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۶). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر یکم، دوم، سوم، چهارم، پنجم، تهران: انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

-         فرزاد، عبدالحسین. (۱۳۸۱). درباره نقدادبی، تهران: نشرقطره.

-         قشقایی، سعید. (۱۳۹۰). «بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار».فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال هفتم، ش ۲۵، صص۸۹-۱۰۵.

-         کزازی، میرجلال‌الدین. (۱۳۹۰). نامۀ باستان، جلد ۱و۵، تهران: سمت.

-          کزازی، میرجلال‌الدین. (۱۳۷۲). رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: نشرمرکز.

-         کلارمونت، ایرنه. (۱۳۸۸). اسرار ناگفته از دنیای زنان براساس روان‌شناسی یونگ، ترجمۀ پریسا امیری، تهران: انتشارات کلام شیدا.

-         کنعانی، ابراهیم. (۱۳۹۲). «بررسی الگوی پری‌گونگی و نخستین انسان در شخصیت سیاوش». همایش شاهنامه و پژوهش‌‌های آیینی، صص۲۱۷-۲۴۸.

-         گرین میراندا، جین. (۱۳۷۶ ). اسطوره‌های سِلتی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشرمرکز.

-         لوی‌استراوس، کلود. (۱۳۸۰). اسطوره و تفکرمدرن، ترجمه فاضل لاریجانی و علی جهان پولاد، تهران: نشر فروزان.

-         محجوب، محمدجعفر. (۱۳۶۳). «بویه پرواز: سوابق پرواز آدمیان در اعتقادهای دینی و مذهبی و داستان‌های عوام و آداب و رسوم ایرانیان، یهودیان و مسلمانان۱». مجله ایران‌نامه، ش۸، صص۵۴۳-۵۷۴.

-         مزداپور، کتایون. (۱۳۷۷). «روایت‌های داستانی از اسطوره‌های کهن»، مجلۀ فرهنگ، شماره ۲۵و۲۶، صص ۱۰۳-۱۲۶.

-         مقدادی، بهرام. (۱۳۷۸ ). فرهنگ اصطلاحات نقدادبی از افلاطون تا عصرحاضر، تهران: فکرروز.

-         میرصادقی، جمال. (۱۳۷۶ ). ادبیات داستانی، تهران: نشرسخن.

-         میرصادقی، جمال. (۱۳۷۷). واژه‌نامه هنرداستان‌نویسی، تهران: نشر مهناز.

-         مینوی خرد. (۱۳۵۴). ترجمۀ احمد تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

-         مالینوسکی، برونیسلاو. (۱۳۷۹). اسطوره، ترجمه محمد ضمیران، تهران: انتشارات هرمس.

-         واثق‌عباسی، عبداالله و مشهدی، محمدامیر و رضایی، رؤیا. (۱۳۹۴) «تحلیل ساختار اسطوره باد در شاهنامه»، مجله شعرپژوهی(بوستان ادب)، شماره۳، سال۷، صص۱۵۳-۱۷۰.

-         یاحقی، محمدجعفر. (۱۳۶۹). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

-         اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (۱۳۷۵). اسطوره بیان نمادین، تهران: انتشارات سروش.

-         اکرامی‌‌‌فر، محمودرضا. (۱۳۹۴). «اسطوره جن و پری در ادبیات شفاهی منظوم خراسان»، مطالعات فرهنگ ارتباطات، سال ۱۶، شماره۳۰، صص۴۱-۶۵.

-         اکبر زاده، سمیه. (۱۳۹۴).پایان نامه نقد اسطوره‌ای رمان پریباد، محبوبه مباشری، دانش‌گاه الزهرا.

-         امامی، نصرالله . (۱۳۷۷ ). مبانی و روش نقد ادبی، تهران: انتشارات جامی.

-         بارت، رولان. ( ۱۳۷۵). اسطوره امروز، ترجمه شیرین‌دخت دقیقیان، تهران: نشرمرکز.

-         بولتمان، رودلف. (۱۳۷۹). اسطوره امکان وجودی، ترجمه محمد ضمیران، تهران: انتشارات هرمس.

-         بهار، مهرداد. (۱۳۸۷). پژوهشی دراساطیرایران، تهران: انتشارات آگاه.

-         بیرونی، ابوریحان. (۱۳۶۳). آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.

-         جهازی، ناهید. (۱۳۸۸). «شخصیت‌پردازی در افسانه‌های ایرانی»، فصل‌نامه فرهنگ مردم ایران، شماره۱۷، صص۱۹-۳۹.

-         حسن‌دوست، محمد. (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، جلد دوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

-         دادگی، فرنبغ. (۱۳۶۹). بندهشن، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.

-         دانشگر، آذر. (۱۳۹۷)، «بررسی رئالیسم جادویی در رمان پریباد» پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت، شماره۱، دوره۷، صص۵۹-۷۸.

-         دلاشوا، لوفلر. (۱۳۶۶). زبان رمزی قصه‌های پری‌وار، ترجمه جلال ستاری، تهران: انتشارات توس.

-         دوستخواه، جلیل. (۱۳۵۷). اوستا، چاپ سوم، تهران: مروارید.

-         دوستخواه، جلیل. (۱۳۸۵) .اوستا (گزارش و پژوهش)، چاپ دهم، تهران: مروارید.

-         دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۳). لغت‌نامه. چاپ اول از دورۀ جدید تهران: انتشارات دانش‌گاه تهران و هم‌کاری انتشارات روزنه.

-         رامپوری، غیاث‌الدین محمد. (۱۳۹۳). غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.

-         روح‌الامینی، محمود. (۱۳۷۴). زمینه فرهنگ‌شناسی، تهران: جهاد دانش‌گاهی.

-         ستاری، رضا و خسروی، سوگل. (۱۳۹۴). «ویژگی‌های پری در منظومه‌های حماسی پس از شاهنامه»، مجله جستارهای ادبی، شماره۱۹۰، صص۱۱۶-۱۴۰.

-         سرکاراتی، بهمن. ( ۱۳۷۸ ). سایه‌های شکارشده، تهران: نشرقطره.

-         سرکاراتی، بهمن. (۱۳۸۵). بنیان اساطیری حماسۀ ملی ایران «سایه‌های شکار شده: برگزیده مقالات فارسی»، تهران: طهوری.

-         شریفیان، مهدی و اتونی، بهزاد. (۱۳۹۲). «پدیدارشناسی زن جادو با تکیه بر شاهنامه و شهریارنامه» فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال۹. ش۳۲. صص۷۸-۱۰۱.

-         شمیسا، سیروس. ( ۱۳۸۳ ). انواع ادبی، تهران: انتشارات فردوس.

-         علومی، محمدعلی. (۱۳۹۰). پریباد، تهران: آموت.

-         فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۶). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر یکم، دوم، سوم، چهارم، پنجم، تهران: انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

-         فرزاد، عبدالحسین. (۱۳۸۱). درباره نقدادبی، تهران: نشرقطره.

-         قشقایی، سعید. (۱۳۹۰). «بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار».فصل‌نامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال هفتم، ش ۲۵، صص۸۹-۱۰۵.

-         کزازی، میرجلال‌الدین. (۱۳۹۰). نامۀ باستان، جلد ۱و۵، تهران: سمت.

-          کزازی، میرجلال‌الدین. (۱۳۷۲). رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: نشرمرکز.

-         کلارمونت، ایرنه. (۱۳۸۸). اسرار ناگفته از دنیای زنان براساس روان‌شناسی یونگ، ترجمۀ پریسا امیری، تهران: انتشارات کلام شیدا.

-         کنعانی، ابراهیم. (۱۳۹۲). «بررسی الگوی پری‌گونگی و نخستین انسان در شخصیت سیاوش». همایش شاهنامه و پژوهش‌‌های آیینی، صص۲۱۷-۲۴۸.

-         گرین میراندا، جین. (۱۳۷۶ ). اسطوره‌های سِلتی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشرمرکز.

-         لوی‌استراوس، کلود. (۱۳۸۰). اسطوره و تفکرمدرن، ترجمه فاضل لاریجانی و علی جهان پولاد، تهران: نشر فروزان.

-         محجوب، محمدجعفر. (۱۳۶۳). «بویه پرواز: سوابق پرواز آدمیان در اعتقادهای دینی و مذهبی و داستان‌های عوام و آداب و رسوم ایرانیان، یهودیان و مسلمانان۱». مجله ایران‌نامه، ش۸، صص۵۴۳-۵۷۴.

-         مزداپور، کتایون. (۱۳۷۷). «روایت‌های داستانی از اسطوره‌های کهن»، مجلۀ فرهنگ، شماره ۲۵و۲۶، صص ۱۰۳-۱۲۶.

-         مقدادی، بهرام. (۱۳۷۸ ). فرهنگ اصطلاحات نقدادبی از افلاطون تا عصرحاضر، تهران: فکرروز.

-         میرصادقی، جمال. (۱۳۷۶ ). ادبیات داستانی، تهران: نشرسخن.

-         میرصادقی، جمال. (۱۳۷۷). واژه‌نامه هنرداستان‌نویسی، تهران: نشر مهناز.

-         مینوی خرد. (۱۳۵۴). ترجمۀ احمد تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

-         مالینوسکی، برونیسلاو. (۱۳۷۹). اسطوره، ترجمه محمد ضمیران، تهران: انتشارات هرمس.

-         واثق‌عباسی، عبداالله و مشهدی، محمدامیر و رضایی، رؤیا. (۱۳۹۴) «تحلیل ساختار اسطوره باد در شاهنامه»، مجله شعرپژوهی(بوستان ادب)، شماره۳، سال۷، صص۱۵۳-۱۷۰.

-         یاحقی، محمدجعفر. (۱۳۶۹). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.