از میراث مشترک ادب عربی، ترکی و فارسی حماسة منثور بطّال‌نامه
محورهای موضوعی : حماسه
میلاد جعفرپور
1
(دانشگاه یزد)
کلید واژه: صلتیخ‌نامه, دانش‌مندنامه, بطّال‌نامه, سیّد بطّال, صوفیّه, عیاران, مسیّب‌نامه,
چکیده مقاله :
مقالۀ حاضر برای نخستین بار در ایران، به معرّفی حماسه‌های دینی سه‌گانۀ ادب ترکی پرداخته است و از این میان، تکیۀ گفتار به معرّفی ترجمۀ فارسی حماسۀ منثور بطّال‌نامه و برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن معطوف شده است. بر این اساس، ابتدا به اصالت و آبشخور عربی این حماسه و حضور پُررنگ پهلوان تازی‌تبار آن در ادب ترکی اشاره شده است و پس از توصیف صلتیخ‌نامه و دانش‌مندنامه، هویّت تاریخی و شخصیّت محوری حماسۀ بطّال‌نامه، یعنی جعفربن‌حسین ملقّب به سیّد بطّال غازی معرّفی شده است و در پایان، به ارتباط او با صوفیّه، عیاران و حضورش در حماسۀ فارسی مسیّب‌نامه اشاره شده است.
For the first time in Iran this article introduces a trilogy of religious epic in Turkish literature, the emphasis being upon the introduction of the Persian translation of the prose epic Battal Nameh and some of its most important characteristics. Based on this background first the authenticity and the Arabic fountainhead of this epic is verified, second the distinct presence of its hero, Arab in origin in Turkish literature is referred to, next full account of Saltikh Nameh, and Daneshmand Nameh is given, and the historical identity of the protagonist of Battal Nameh epic, that is Ja’far Ebn Hossein, titled Seyyed Battal Ghazi is introduced and in the end his connection with Sufism, Ayyars or rogues and his presence in Mosayeb Nameh, Persian epic is pointed out.
ـ ابوالحسنی ترقّی، مهدی. (۱۳۸۳). «تأمّلی در خنیاگری در ایران باستان»، فـصلنامۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، س ۲، ش ۳۶ - ۳۷، صص ۱۸۳ - ۲۰۲.
ـ ابومخنف، لوط‌بن‌یحیی .(۱۲۷۵). نسخۀ خطّی بطّال‌نامه، نسخۀ شمارۀ (۲۶۹۰)، کتابخانۀ ملّی تاجیکستان.
ـ امین، پرویز و علی‌اکبر دیانت .(۱۳۸۳). «بطّال»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج ۱۲، چ ۱، صص ۲۴۱-۲۴۳، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ بهار، مهرداد .(۱۳۸۸). نگاهی به تاریخ اساطیر ایران باستان، به کوشش سیروس شمیسا، چ ۱، تهران: علم.
ـ جیحونی، مصطفی .(۱۳۷۲). «گوسان یا مهربان»، فصلنامۀ کتاب پاژ، ش ۱۱ – ۱۲، صص ۱۹ – ۴۱.
ـ حاکمی والا، اسماعیل .(۱۳۴۶). «آیین فتوّت و عیّاری»، سخن، ش ۱۹۳، صص ۲۷۱ – ۲۷۸.
ـ حسام‌پور، سعید .(۱۳۸۴).«نقش عیّاری در فرهنگ و تمدّن ایرانیان»، دوفصلنامۀ مطالعات ایرانی مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان‌های ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، س ۴، ش ۸، صص ۵۳ – ۷۳.
ـ حسن‌آبادی، محمود .(۱۳۸۶). «سمک عیار افسانه یا حماسه؟ (مقایسۀ سازه‌شناختی سمک عیار و شاهنامۀ فردوسی»، فصلنامۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، س ۴۰، ش ۱۵۸ (پیاپی ۳)،صص۳۷ - ۵۶.
-رئیس‌نیا، رحیم.(۱۳۹۱). «دانش‌مندیه» دانش‌نامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلام‌علی حدّاد عادل، ج ۱۷، چ ۱، صص ۱۹۷-۲۰۲، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
ـ شفیعی کدکنی، محمّدرضا .(۱۳۸۶). قلندریّه در تاریخ (دگردیسی‌های یک ایدئولوژی)، چ ۱، تهران: سخن.
ـ قبادی، حسین‌علی و علی نوری .(۱۳۸۶). «تأثیر شاهنامه بر ادبیّات عیّاری»، فصلنامۀ زبان و ادب فارسی دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، س ۵۰، ش ۲۰۱، صص ۶۳ – ۹۶.
-کربن، هانری .(۱۳۸۵). آیین جوانمردی، چ ۲، تهران: سخن.
-کزّازی، میرجلال‌الدّین .(۱۳۸۴). «پیمان پیوند در شاهنامه». آب و آیینه (جستارهایی در ادب و فرهنگ ایران)، چ ۱، تهران: آیدین، صص ۹ - ۲۲.
ـ گیّار، مارینا.(۱۳۸۹). سمک عیار (جامعۀ آرمانی مبتنی بر جوانمردی)، ترجمۀ ع. روح‌بخشان، چ ۱، تهران: کتاب روشن.
ـ لاجوردی، فاطمه. (۱۳۸۳). «بکتاشیّه»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج ۱۲، چ ۱، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ معین، محمّد .(۱۳۷۲). فرهنگ فارسی، ۶ ج، چ ۸، تهران: امیرکبیر.
ـ مؤذن جامی، محمّدمهدی .(۱۳۷۹). ادب پهلوانی (مطالعه‌ای در تاریخ ادب ایرانی از زرتشت تا اشکانیان)، چ ۲، تهران: قطره.
- وارس بخاری، محمّدبقای. (۱۲۰۳).نسخۀ خطّی مسیّب‌نامه، شمارۀ (۱۱۰۰)، کتابخانۀ ملّی تاجیکستان.
- Dorn, Bernhard & Rost, Reinhold. (۱۸۵۲). Catalogue des manuscrits et xylographes orientaux de la Bibliothèque impériale publique de St. Pétersbourg, St. Pétersbourg: Impr. De l'Académie impériale des sciences.
- Blochet, Edgar. (۱۹۳۲). Catalogue des Manuscrits Turcs, Tome I, Nos ۱-۵۷۲, Paris: Bibliothèque National
.