مطالعه اثر کاشت تاغ (Haloxylon persicum ) و آتریپلکس (Atriplex canescens ) بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک در مراتع ملارد زرندیه

محورهای موضوعی : مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

عباس احمدی ¹ , حمید ترنج زر ² , مسعود گماریان ³ , سهراب پاژنامه ⁴

1 - گروه علوم مرتع، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
2 - گروه علوم مرتع، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
3 - گروه اصلاح نباتات، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
4 - دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، ایران

تاریخ دریافت : 1395/01/04 تاریخ پذیرش : 1395/04/18 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک, آتریپلکس, تاغ, مراتع خشک, ملارد زرندیه,

چکیده مقاله :

تاغ و آتریپلکس از گونه های مقاوم به شوری و خشکی هستند که در چند دهه اخیر، به طور وسیع در عملیات مقابله با بیابان زایی و احیای مراتع خشک و نیمه خشک در ایران کاشته شده‌اند. این مطالعه به منظور بررسی اثر تاغ‌کاری و آتریپلکس‌کاری بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک در بخشی از مراتع بیابانی ملارد شهرستان زرندیه انجام گرفت. بدین منظور سه منطقه شامل شاهد (مرتع طبیعی) منطقه آتریپلکس کاری و منطقه تاغ‌کاری هر یک به مساحت 5 هکتار انتخاب شد. نمونه برداری به روش تصادفی –سیستماتیک انجام گرفت و در هر کدام از مناطق 20 پلات در امتداد 2 ترانسکت به طول 500 متر مستقر شد. نمونه برداری خاک در دو عمق 0-30 و 30-60 سانتیمتر از مناطق شاهد و تیمار (آتریپلکس کاری و تاغزار) انجام گرفت و خصوصیات مهم فیزیکو شیمیایی خاک نظیر بافت خاک ، شوری یا هدایت الکتریکی(EC) ، اسیدیته (pH) ، کربن آلی ، آهک، فسفر، کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم، کلر و بی‌کربنات در آزمایشگاه اندازه گیری شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده گردید. نتایج نشان داد به‌غیر از اسیدیته و مقدار سیلت در بقیه متغیرهای خاک، اختلاف معنی‎دار بین تیپ‌های گیاهی و منطقه شاهد وجود دارد. گونه تاغ، بیش از آتریپلکس موجب شوری، قلیاییت و آهکی شدن خاک سطحی گردیده است؛ اما با توجه به بومی بودن و سازگاری بالای این گونه، به نظر می رسد گزینه مناسب تری برای احیای چنین مراتع خشکی باشد.

چکیده انگلیسی:

Haloxylon sp. and Atriplex sp. are among aridity and salt tolerant species which have been planted extensively in practices of combat desertification and arid and semi-arid rangelands reclamation, in recent decades. This study was performed in order to assessment of saxaul and saltbush planting on soil properties in a part of desert rangelands of Mallard Zarandiyeh. Three sites included: control (natural rangeland), Atriplex canescens plantation and Haloxylon persicum plantation types with an area of five hectares for each of them. In each area, 20 plots along six 500 meters transects were located by randomized-sysematic methods for sampling. Soil samples were collected from two depth (0-30 and 30-60 cm) in control and treatment areas (Atriplex and Haloxylon planting) and Soil samples were physically and chemically analyzed in the laboratory for some variables such as: texture, EC, pH, organic carbon, Caco3, P, CA, Mg, N, K, Cl, Na and HCO3-. Data were analyzed by ANOVA. The results showed that except for acidity and silt (%), there were significant differences between Control area and treated areas (planted sites with Atriplex and Haloxylon) in soil variables. Also, Haloxylon pesicum has been caused the salinization and alkalization and calcification of surface soil, more than Atriplex canesces; but regarding to more adaptation, white saxaul seems to be more suitable plant to reclamation of such arid rangelands, as a native species.

منابع و مأخذ:

احمدی، ع.، ق. زاهدی امیری، ش. محمودی و ا. مقیسه. 1386. بررسی رابطه بین خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و پوشش گیاهی در خاکهای شور و گچی مراتع قشلاقی اشتهارد. مجله منابع طبیعی ایران. 60 (3): 1058-1049.

بخشی، ج. و ن. بیرودیان. 1387. بررسی اثر تاغزارهای دست کاشت بر تنوع گونه­ای زیر اشکوب در منطقه اردستان. علوم کشاورز ی و منابع طبیعی. 15 (1): 113-105.

ترنج زر، ح.، ق. زاهدی، م. جعفری و ح. زاهدی پور.1390، رابطه بین جوامع گیاهی و متغیرهای فیزیکی و شیمیایی خاک (مطالعه موردی: کویر میقان اراک). فصلنامه مرتع و بیابان، 18 (3):394-384.

جعفری حقیقی، م.، 1382. روش­های تجزیه خاک، نمونه­برداری و تجزیه­های مهم فیزیکی و شیمیایی با تاکید بر اصول تئوری و کاربردی. انتشارات ندای فتحی. 236 صفحه.

جعفری، م. رسولی، ب و عرفان­زاده، ر. 1384. بررسی تاثیر کشت گونه­های تاغ، آتریپلکس و گز بر خصوصیات خاک در مسیر بزرگراه تهران- قم، مجله منابع طبیعی ایران، جلد58، شماره4. صفحه 921- 931.

جعفریان، آ.، م. جعفری و ع. طویلی، 1393. ارزیابی تأثیر عملیات تاغکاری به‌منظور احیای بیابان با تأکید بر خصوصیات خاک و پوشش گیاهی زیر اشکوب در منطقه کالشور سبزوار. تحقیقات مرتع و بیابان ایران. 21(1): 61-51.

حشمتی، غ. ف.، ک. ناصری و غ. قنبریان. 1385. نقدی بر کاشت گیاه  Atriplex canescens در مراتع ایران از دیدگاه بوم شناختی. علوم کشاورزی و منابع طبیعی. 13 (6): 198-186.

حنطه، ع.، م. جعفری، ن. ضرغام و  م. ع . زارع چاهوکی، 1384. تاثیر کشت گونه Atriplex canescens روی خاک مراتع زرند ساوه. پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، 68: 21-15.

خلخالی، س.ع.، م. گودرزی و م. جعفری، 1384. بررسی ارتباط متقابل خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و صفات گیاهی Atriplex canescens در دو منطقه متفاوت اقیمی. بیابان. 10 (2): 1026-1046.

دودانی، س. 1390. بررسی­ تأثیر­کاشت­ گونه Atriplex canescens بر­خصوصیات­ خاک ­و ترسیب کربن­در منطقه­ بیابانی­ملارد ­شهرستان ­زرندیه. پایان­نامه کارشناسی ارشد مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه آزاد اسلامی اراک.

زارع چاهوکی، م. 1380. بررسی روابط بین چند گونه مرتعی با برخی از خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک در مراتع پشتکوه استان یزد. پایان‎نامه کارشناسی ارشد مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

زارع چاهوکی، م.ع. و م. شفیع زاده. 1387. بررسی عوامل محیطی مؤثر بر پراکنش چند گونة گیاهی مناطق بیابانی (مطالعة موردی: حاشیه کویر چاه بیکی استان یزد). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 15 (3): 414-403.

طرح مطالعاتی بیابان­زدایی ملارد، 1375. اداره کل منابع طبیعی استان مرکزی.

 فرزانه، ح. 1382. بررسی برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و عمق آب زیرزمینی در عرصه تاغزارهای سبزوار . مجموعه مقالات اولین همایش ملی تاغ و تاغ کاری در ایران. چاپ اول، دفتر تثبیت شن و بیابان زدایی، سازمان جنگل ها و مراتع ایران، کرمان .

کوچکی، ع. 1374. بهره­برداری از بوته­زارهای مرتعی (ترجمه). انتشارات فردوسی مشهد. 833 صفحه.

 محمدی، ح.، ح. کریم زاده  و س. ج. خواجه الدین. 1388. رابطه ویژگیهای رشد گیاه زرد تاغ و خصوصیات خاک در رویشگاههای دست کاشت منطقه چوپانان نایین. نشریه مرتع و آبخیزداری. ۶۲(1): 136-125.

محمدی، ر.، ک. ناصری و غ. حشمتی. 1393. اثر کشت سیاه تاغ بر پوشش گیاهی و خاک ( مطالعه موردی: منطقه عباس آباد مشهد). فصلنامه مرتع و بیابان. 21(1).: 127-119.

محمودی، ع. ق. زاهدی امیری و و. اعتماد.1391. بررسی ارتباط ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک با شادابی گونة تاغ در تاغزارهای طبیعی و دست کاشت (مطالعة موردی: دشت حسین آباد، استان خراسان جنوبی). مجلة جنگل ایران. 4 (4): 299-289.

 مهدوی اردکانی، س. ر.، م. جعفری، ن. ضرغام، م. زارع چاهوکی، ن. باغستانی میبدی و ع. طویلی. 1389. بررسی تأثیر گونه های گز، تاغ و اشنان بر خاک در منطقه چاه افضل یزد. مجلة جنگل ایران. 4: 365-357.

نیک نهاد، ح . 1381. بررسی اثر تاغ کاری بر پوشش گیاهی و خصوصیات خاک در حسین آباد قم. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 65 صفحه.

هادی راد،  م.، س.  علی احمد کروری و  م.  متینی زاده، 1385 بررسی برخی عوامل بوم شناختی تاغزارهای طبیعی و دست کاشت استان یزد، تحقیقات جنگل و صنوبر ایران. 14 (1): 29-38.

Alharby, H.F., T. D. Colmer and E. G. Barrett-Lennard, 2014. Salt accumulation and depletion in the root-zone of the halophyte Atriplex nummularia Lindl.: influence of salinity, leaf area and plant water use. J. Plant Soil , 382:31–41.

Babaev. A and N. Kharin. 2002. Combating Desertification in USSR. Arid zone Foresty.Unasilva. 168:128-134.

Banerjee S.K., S. Nath and P. Banerjee. 1986. Characteristics of the soils under vegetation in the tarai region of Kurseong forest divition, West Bangal. J. Indian Soc. Soil, 34: 343- 349.

Ben Ahmed, H., D. Ben Ammar and E. Zid. 2008. Physiology of salt tolerance in Atriplex halimus L. in: Biosaline Agriculture and High Salinity Tolerance. Springer Science & Business Media. 370 p.

Falasca , S. L., M. J. Pizarro and  R. N. Mezher. 2014. The agro-ecological suitability of Atriplex nummularia and A. halimus for biomass production in Argentine saline drylands, Int. J. Biometeorol. 58:1433–1441.

Jafari. M, M. A. Zare chahouki, A. Tavili, H. Azarnivand and  G.H. Zahedi Amiri. 2004. Effective environment factors in the distribution of vegetation types in poshtkouh rengelands of Yazd province (Iran), J. Arid Environments, 56 :627-641.

SAS Institute 2001. SAS user’s guide. Version 8. SAS Institute Inc Cary, NC.

Shuyskaya, E. V., E. V. Li, Z. F. Rahmankulov, N. A. Kuznetsova, K. N. Toderich and P. Yu. Voronin , 2014. Morphophysiological Adaptation Aspects of Different Haloxylon aphyllum (Chenopodiaceae) Genotypes Along a Salinity Gradient. Russian J. of  Ecology, 45(3) :181–187.

USD,2004. Soil Survey Labrotoary Methods And Precedures For Collecting Soil Samples .

West N.E and K. L. Ibrahim, 1983. Soil Vegetation Relationship in the shade Scale Zone of South Utah. Ecology, 49: 445-456.

Zehtabiana, Gh. R., M. Ghadimi, J. Bakhshi and M.A. Zare Chahouki. 2010. Study of the relationship between soil properties and natural regeneration of Haloxylon aphyllum in planted areas of Ardestan. DESERT, 15: 75-81.