پایش شاخص‌های خشکسالی در شهر زاهدان در بازه‌های زمانی مختلف
محورهای موضوعی : اقلیم شناسیمحمدرضا پودینه 1 , محمد حیدری نیا 2 , سید روح ا... موسوی 3 , حسین دوستی مقدم 4
1 - استادیار اقلیم‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان،ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان،ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان،ایران
4 - دانشجوی‌کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی گردشگری دانشگاه سیستان و بلوچستان،ایران
کلید واژه: SPI, زاهدان, خشکسالی, ZSI, CZI,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر بررسی شاخص‌هایخشک‌سالیدر بازه‌های زمانی مختلف در شهر زاهدان است. جهت دستیابی به اهداف پژوهش از داده‌های بارش ماهانهایستگاه سینوپتیک زاهدان در دوره زمانی (2012– 1995) استفاده شد. نتایج این پژوهشنشان می‌دهد که خشکسالی شدید و بسیار شدید به‌وسیله شاخص ZSIدر هیچ‌یک از دوره‌های زمانی تشخیص داده نشد. این شاخص برای مطالعات مقایسه‌ای چندان مفید تشخیص داده نشد. همچنین برای پی بردن به رابطه بین شاخص‌ها ضریب همبستگی تمام شاخص‌ها در سه بازه زمانی سه، شش و دوازده ماهه بهدست آمد که نتایج نشان داد که هر چه بازه زمانی افزایش می‌یابد هماهنگی سه شاخص جهت پایش خشکسالی در زاهدان افزایش می‌یابد. هماهنگی در رفتار این سه شاخص را می‌توان در بررسی نوسانات مشاهده کرد که به‌طور کلی شاخص SPI نسبت به شاخص‌هایZSIو CZIخشکسالی را بهتر نشان می‌دهد. همچنین شاخص ZSI بیشترین درصد خشکسالی کلی را نسبت به شاخص SPI و CZI در همه بازه‌های زمانی داشته است که علت آن سهم زیاد این شاخص در وضعیت خشکسالی ضعیف و متوسط است.
هدف پژوهش حاضر بررسی شاخص‌هایخشک‌سالیدر بازه‌های زمانی مختلف در شهر زاهدان است. جهت دستیابی به اهداف پژوهش از داده‌های بارش ماهانهایستگاه سینوپتیک زاهدان در دوره زمانی (2012– 1995) استفاده شد. نتایج این پژوهشنشان می‌دهد که خشکسالی شدید و بسیار شدید به‌وسیله شاخص ZSIدر هیچ‌یک از دوره‌های زمانی تشخیص داده نشد. این شاخص برای مطالعات مقایسه‌ای چندان مفید تشخیص داده نشد. همچنین برای پی بردن به رابطه بین شاخص‌ها ضریب همبستگی تمام شاخص‌ها در سه بازه زمانی سه، شش و دوازده ماهه بهدست آمد که نتایج نشان داد که هر چه بازه زمانی افزایش می‌یابد هماهنگی سه شاخص جهت پایش خشکسالی در زاهدان افزایش می‌یابد. هماهنگی در رفتار این سه شاخص را می‌توان در بررسی نوسانات مشاهده کرد که به‌طور کلی شاخص SPI نسبت به شاخص‌هایZSIو CZIخشکسالی را بهتر نشان می‌دهد. همچنین شاخص ZSI بیشترین درصد خشکسالی کلی را نسبت به شاخص SPI و CZI در همه بازه‌های زمانی داشته است که علت آن سهم زیاد این شاخص در وضعیت خشکسالی ضعیف و متوسط است
- اختری، روح‌انگیز، محمدحسینمهدیان و سعیدمرید (1385):«تحلیل مکانی شاخص‌هایخشک‌سالی SPIوEDI در استان تهران»، تحقیقات منابع آب ایران، سال سوم، شماره 3.
2- انصافیمقدم،طاهره (1386):«ارزیابیچندشاخصخشک‌سالیاقلیمیوتعیینمناسب‌ترینشاخصدرحوضهدریاچهنمک»، فصلنامهعلمیپژوهشیتحقیقاتمرتعوبیابانایران،شماره 24،جلد2.
3- بذرافشان، جواد (1389): کاربرد مدل‌های لوگ خطی در تحلیل انتقال طبقات خشکسالی شاخص بارندگی استاندارد (SPI) در ایستگاه‌های هواشناسی قدیمی ایران طی قرن بیستم، مجله پژوهش آب ایران، سال چهارم، شماره هفتم، صص 119- 109.
4- رضاییپژند،حجتومیترامهدیپور (1380): «تحلیلخشک‌سالیوپیش‌بینیبارندگیچهارسالآیندهشهرزابل»، مجموعهمقالاتاولینکنفرانسملیبررسیراهکارهایمقابلهبابحرانآب،جلدسوم،دانشگاهزابل.
5- رضیئی،طیب،پیماندانشکارآراسته،روح‌انگیزاختریوبهرامثقفیان (1386): «بررسیخشک‌سالی هواشناسیدر استانسیستانوبلوچستانبااستفادهازنمایهSPIو مدل زنجیره مارکوف»،تحقیقات منابعآبایران، جلد 3، شماره 1.
6- مقدم،حسین،جوادبداقجمالی،سهیلاجوانمرد،عبدالرضامهدویانولیلیخزانه‌داری (1380): «پایشخشک‌سالیبراساس نمایه SPI،دهک‌هاو درصدنرمالدراستانسیستانوبلوچستان»،مجموعهمقالاتاولینکنفرانسملیبررسیراهکارهایمقابلهبابحرانآب،جلدسوم،دانشگاهزابل.
7- نساجی زواره، مجتبی و مجتبی صانعی، (1380):تعییندورهخشک‌سالیبااستفادهازشاخصخشک‌سالیSPI، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی راهکارهای مقابله با بحران آب زابل، صص 246- 235.
8- وارثی، حمیدرضا، علی زنگی‌آبادی و حسین یعقوبی، (1387): «بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی؛ مورد: زاهدان»،مجلة جغرافیا و توسعه، شماره 11، صص 156-139.
9- Barua, S.Ng, A.W.M.Perera, B.J.C.& (2011):Comparative Evaluation Of Drought Indexes: Case Study On The Yarra River Catchment In Australia. Journal OfWater Resources Planning And Management, 137(2), 215–226.
10- Doupingy-Girux, L.A (2001),Towards Characterizing And Planning For Drought In Vermont- Part1: A Climatological Perspective. Journal Of The American Water Resource Association. 37(3): Pp. 505-524.
11- Gibbs, W.J.Maher, J.V.(1967):Rainfall Deciles AsDrought Indicators. Bureau OfMeteorology, Bulletin No. 48, Melbourne, Australia.
12- Hayes T M. (1996):Drought Indexes, National Drought Mitigation Center University OfNebraska-Lincoln.
13- Laux P, Wagner S, Wagner A, Jacobeit J, Bardossy A AndKunstmann H, (2009):Modelling Daily Precipitation Features In The Volta Basin Of West Africa. International Journal OfClimatology 29 (7):Pp. 937-954.
14- Mirabbasi R, Fakheri-Fard A AndDinpashoh Y, (2012):Bivariate Drought Frequency Analysis Using The Copula Method. Theoretical AndApplied Climatology 108, Pp. 191–206.
15- Morid, S.Smakhtin, V.Moghaddasi, M.(2006):Comparison Of Seven Meteorological Indices For Drought Monitoring In Iran. Int. J. Climatol, Volume 26, Issue 7, Pp. 971–985
16- Palmer, W.C.(1965):Meteorological Drought, U. S. Dept. Of Commerce Weather Bureau Research Paper.
17- Pandey, R.P.Dash, B.B.Mishra, S.K.Singh, R.(2008):Study Of Indices For Drought Characterization In KBK Districts In Orissa (India). Hydrol. Process. Vol.22, Issue 12, Pp. 1895–1907.
18- Smakhtin, V.U. &Hughes, D.A. (2007):Automated Estimation And Analyses Of Meteorological Drought Characteristics From Monthly Rainfall Data. Environ. Environmental Modeling &Software. 22 (6), Pp. 880–890.
19- Vinit K. Jain, Rajendra P. Pandey, Manoj K. Jain, Hi-Ryong Byun(2015):Comparison Drought Indices For Appraisal Of Drought Characteristics In The Ken River Basin, Weather And Climate Extremes. Vol.8.
20- Willeke, G.J.R.Hosking, M.Wallis, J.R And Guttman, N.B. (1994):The National Drought Atlas. Institute For Water Resources Report 94-NDS-4, U.S. Army Corps OfEngineers.
21- Wong G, Lambert MF, Leonard M AndMetcalfe AV, (2010):Drought Analysis Using Trivariate Copulas Conditional On Climatic States. Journal OfHydrologic Engineering 15(2): 129-141.
22- Wu, H, Hayes, M.J, Weiss, A, Hu, Q.I (2001):An Evaluation Of The Standardized Precipitation Index, The China-Z Index And The Statistical Z-Score. Int. J. Climatol. Vol. 21, Issue 6.
_||_- اختری، روح‌انگیز، محمدحسینمهدیان و سعیدمرید (1385):«تحلیل مکانی شاخص‌هایخشک‌سالی SPIوEDI در استان تهران»، تحقیقات منابع آب ایران، سال سوم، شماره 3.
2- انصافیمقدم،طاهره (1386):«ارزیابیچندشاخصخشک‌سالیاقلیمیوتعیینمناسب‌ترینشاخصدرحوضهدریاچهنمک»، فصلنامهعلمیپژوهشیتحقیقاتمرتعوبیابانایران،شماره 24،جلد2.
3- بذرافشان، جواد (1389): کاربرد مدل‌های لوگ خطی در تحلیل انتقال طبقات خشکسالی شاخص بارندگی استاندارد (SPI) در ایستگاه‌های هواشناسی قدیمی ایران طی قرن بیستم، مجله پژوهش آب ایران، سال چهارم، شماره هفتم، صص 119- 109.
4- رضاییپژند،حجتومیترامهدیپور (1380): «تحلیلخشک‌سالیوپیش‌بینیبارندگیچهارسالآیندهشهرزابل»، مجموعهمقالاتاولینکنفرانسملیبررسیراهکارهایمقابلهبابحرانآب،جلدسوم،دانشگاهزابل.
5- رضیئی،طیب،پیماندانشکارآراسته،روح‌انگیزاختریوبهرامثقفیان (1386): «بررسیخشک‌سالی هواشناسیدر استانسیستانوبلوچستانبااستفادهازنمایهSPIو مدل زنجیره مارکوف»،تحقیقات منابعآبایران، جلد 3، شماره 1.
6- مقدم،حسین،جوادبداقجمالی،سهیلاجوانمرد،عبدالرضامهدویانولیلیخزانه‌داری (1380): «پایشخشک‌سالیبراساس نمایه SPI،دهک‌هاو درصدنرمالدراستانسیستانوبلوچستان»،مجموعهمقالاتاولینکنفرانسملیبررسیراهکارهایمقابلهبابحرانآب،جلدسوم،دانشگاهزابل.
7- نساجی زواره، مجتبی و مجتبی صانعی، (1380):تعییندورهخشک‌سالیبااستفادهازشاخصخشک‌سالیSPI، مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی راهکارهای مقابله با بحران آب زابل، صص 246- 235.
8- وارثی، حمیدرضا، علی زنگی‌آبادی و حسین یعقوبی، (1387): «بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی؛ مورد: زاهدان»،مجلة جغرافیا و توسعه، شماره 11، صص 156-139.
9- Barua, S.Ng, A.W.M.Perera, B.J.C.& (2011):Comparative Evaluation Of Drought Indexes: Case Study On The Yarra River Catchment In Australia. Journal OfWater Resources Planning And Management, 137(2), 215–226.
10- Doupingy-Girux, L.A (2001),Towards Characterizing And Planning For Drought In Vermont- Part1: A Climatological Perspective. Journal Of The American Water Resource Association. 37(3): Pp. 505-524.
11- Gibbs, W.J.Maher, J.V.(1967):Rainfall Deciles AsDrought Indicators. Bureau OfMeteorology, Bulletin No. 48, Melbourne, Australia.
12- Hayes T M. (1996):Drought Indexes, National Drought Mitigation Center University OfNebraska-Lincoln.
13- Laux P, Wagner S, Wagner A, Jacobeit J, Bardossy A AndKunstmann H, (2009):Modelling Daily Precipitation Features In The Volta Basin Of West Africa. International Journal OfClimatology 29 (7):Pp. 937-954.
14- Mirabbasi R, Fakheri-Fard A AndDinpashoh Y, (2012):Bivariate Drought Frequency Analysis Using The Copula Method. Theoretical AndApplied Climatology 108, Pp. 191–206.
15- Morid, S.Smakhtin, V.Moghaddasi, M.(2006):Comparison Of Seven Meteorological Indices For Drought Monitoring In Iran. Int. J. Climatol, Volume 26, Issue 7, Pp. 971–985
16- Palmer, W.C.(1965):Meteorological Drought, U. S. Dept. Of Commerce Weather Bureau Research Paper.
17- Pandey, R.P.Dash, B.B.Mishra, S.K.Singh, R.(2008):Study Of Indices For Drought Characterization In KBK Districts In Orissa (India). Hydrol. Process. Vol.22, Issue 12, Pp. 1895–1907.
18- Smakhtin, V.U. &Hughes, D.A. (2007):Automated Estimation And Analyses Of Meteorological Drought Characteristics From Monthly Rainfall Data. Environ. Environmental Modeling &Software. 22 (6), Pp. 880–890.
19- Vinit K. Jain, Rajendra P. Pandey, Manoj K. Jain, Hi-Ryong Byun(2015):Comparison Drought Indices For Appraisal Of Drought Characteristics In The Ken River Basin, Weather And Climate Extremes. Vol.8.
20- Willeke, G.J.R.Hosking, M.Wallis, J.R And Guttman, N.B. (1994):The National Drought Atlas. Institute For Water Resources Report 94-NDS-4, U.S. Army Corps OfEngineers.
21- Wong G, Lambert MF, Leonard M AndMetcalfe AV, (2010):Drought Analysis Using Trivariate Copulas Conditional On Climatic States. Journal OfHydrologic Engineering 15(2): 129-141.
22- Wu, H, Hayes, M.J, Weiss, A, Hu, Q.I (2001):An Evaluation Of The Standardized Precipitation Index, The China-Z Index And The Statistical Z-Score. Int. J. Climatol. Vol. 21, Issue 6.