مکانیابی تغذیه مصنوعی آبخوان با استفاده از GIS (مطالعه موردی: حوضه گربایگان، فارس)

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

مرضیه موغلی ¹ (دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان،دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/11/27 تاریخ پذیرش : 1400/03/31 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: مدیریت منابع آب, گسترش سیل, حوضه گربایگان,

چکیده مقاله :

آب‌های زیرزمینی تنها منبع آب در بسیاری از مناطق ایران است. این مسئله سبب محدودیت عمده در توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور شده است. سیلاب‌های ویرانگر و کمبود آب، ضرورت استراتژی‌های مناسب برای مهار سیل را ضروری می‌نماید. در این رابطه انتخاب مناطق مناسب برای شارژ مجدد مصنوعی و هدایت جریان سیل به سازندهای نفوذپذیر از جمله راهکارهای مؤثر قلمداد می‌شود. با ترکیب روش‌هایGIS و MCDA، مطالعه حاضر به دنبال مناسبترین مناطق برای عملیات شارژ مجدد مصنوعی آب‌های زیرزمینی در حوضه گربایگان ایران است. به همین منظور، داده‌های مربوط به هشت عامل مؤثر در محیط GIS فراهم شد و ضمن تعیین مناطق بالقوه مناسب، سایر مناطق برای شارژ مصنوعی حذف شد. پس از بررسی دقیق مناطق مناسب با استفاده از روش‌های PROMETHEEII-SAW و Fuzzy-AHp ، نقشه مناسب بودن زمین برای شارژ مصنوعی آب‌های زیرزمینی ایجاد شد. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که مناسب‌ترین مناطق برای شارژ مجدد مصنوعی آب‌های زیرزمینی در واحدهای زمین‌شناسی QuaternaryQg and Qgsc و برای واحدهای ژئومورفولوژیکی در سنگ‌فرش‌ها و مخروط افکنه‌ها با شیب بیش از 3 درصد است. علاوه بر این، مطابقت قابل توجه بین نقشه تولید شده و مناطق کنترل، دقیقاً در مکان‌هایی که پروژه‌های شارژ آب زیرزمینی مصنوعی با موفقیت انجام شده است، مبین شواهد دیگری در مورد کارایی قابل قبول روش یکپارچه PROMETHEEII-SAWدر مقایسه با Fuzzy-AHp در تعیین مکان مناسب مناطق شارژ مصنوعی می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Groundwater is the single water resource in many regions of Iran. This is considered to be a major limitation in the social and economic development of the country. Destructive floods and water shortage necessitate suitable strategies against flood control. Selecting suitable areas for artificial recharge and directing the floodwater into permeable formations are amongst the most effective strategies in flood spreading projects. Having combined GIS and MCDA approaches, the present study sought to locate the most suitable areas for artificial groundwater recharge operation in the Garabaygan Basin of Iran. To this end, the data layers relating to the eight effective factors were prepared in GIS environment. This stage was followed by elimination of the exclusionary areas for artificial recharge while determining the potentially suitable ones. Having closely examined the potentially suitable areas using the PROMETHEE II-SAW and Fuzzy-AHP methods, the land suitability map for artificial groundwater recharge was produced. The results of the study showed that most suitable areas for the artificial groundwater recharge are located in Quaternary Qg and Qgsc geologic units and in geomorphological units of pediment and Alluvial fans with slopes not exceeding 3 percent. Furthermore, significant correspondence between the produced map and the control areas, where the artificial groundwater recharge projects were successfully performed, provided further evidence for the acceptable efficiency of the integrated PROMETHEE II-SAW method in comparison with Fuzzy-AHP in locating suitable artificial recharge areas.

منابع و مأخذ:

1- حکمت پور، م.؛ فیض نیا، س.؛ احمدی، ح.؛ خلیل پور، ا.، (1395): پهنه بندی مناطق مناسب برای تغذیه مصنوعی در دشت ورامین به کمک GIS و سامانه پشتیبانی تصمیم‌گیری (DSS)، مجله محیط‌شناسی، شماره 42، 8-1.

2- رمضانی مهریان، م.، (1390): ارائه مدلی مناسب جهت مکان‌یابی تغذیه مصنوعی آبخوان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و منطق فازی (مطالعه موردی: دشت شمال و آشکارا، هرمزگان)، پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته"برنامه‌ریزی، مدیریت و آموزش محیط‌زیست"، دانشگاه تهران.

3- سلاجقه تزرجی، ع. (1397): مدل‌سازی هیدرولوژیکی دشت زنجان با استفاده از داده‌های سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس.

4- سلطانی، م. (1396): ارزیابی اراضی به‌منظور مکان‌یابی عرصه‌های مستعد اجرای عملیات پخش سیلاب در محیط GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیر توسی.

5- عبدی و قیومیان (1395): اصول تئوری مجموعه‌های فازی و کاربردهای آن در مدل‌سازی مسائل آب، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیرکبیر.

 

6- Chenini, I., Ben Mammou, A., & El May, M., (2013): Groundwater Recharge Zone Mapping Using GIS-Based Multi-Criteria Analysis: A Case Study In Central Tunisia (Maknassy Basin). Water Resources Management, 24(5), 921-939.

7- Chowdhury , A., K. Jha, M., Chowdary, V.M., (2018): Delineation Of Groundwater Recharge Zones And Identification Of Artificial Recharge Sites In West Medinipur District, West Bengal, Using RS & GIS And MCDM Techniques. Environmental Earth Science, Volume 59, Pp. 1209–1222.

8- Jacek, (1999:( Oak Ridge Regional Modeling Information System, Part 1. ORNL-NSF-EP-73, Oak Ridge, TN: Oak Ridge National Laboratory.

9- Ma Et Al. (1999): Strategic Development And SWOT Analysis At The University Of Warwick, European Journal Of Operational Research, Volume 152, Pp.631-640.

10- Ramalingam, M., & Santhakumar, A., (2016): Case Study On Artificial Recharge Using Remote Sensing And GIS. GIS Development, From Www.Gisdevelopment.Net

11- Sargaonkar, A., Rathi, B., & Baile, A., (2010): Identifying Potential Sites For Artificial Groundwater Recharge In Sub-Watershed Of River Kanhan, India. Environmental Earth Sciences, 1-10.