مقایسه شاخص های خشکسالی اقلیمی در ایستگاه های بارشی ایران
محورهای موضوعی : اقلیم شناسی
علی وخشوری
1
(دانشجوی دکتری گروه جغرافیا (گرایش اقلیم شناسی ) ،واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد)
زین العابدین جعفرپور
2
(استادیار گروه جغرافیا ،دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی ،تهران ،ایران)
پرویز کردوانی
3
(استاد گروه جغرافیا ،واحد علوم و تحقیقات تهران ، دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران ،ایران)
کلید واژه: DI, PNPI, SIAP, خشکسالی اقلیمی &ndash, شاخص های خشکسالی اقلیمی: RAI, Z و SPI &ndash, روش TOPSIS &ndash, ضریب همبستگی اسپیرمن &ndash, پهنه بندی,
چکیده مقاله :
خشکسالی ها از جمله مهم ترین بلایای طبیعی هستند که علی رغم تلفات انسانی کم، از خسارت های اقتصادی و تبعات اجتماعی فراوانی برخوردار هستند. خشکسالی ها به سه شکل اقلیمی، هیدرولوژی و کشاورزی دیده می شوند؛ که نوع اول آن در وقوع و خاتمه انواع دیگر از تقدم و اولویت برخوردار است. تحقیق حاضر خشکسالی اقلیمی را مد نظر قرار داده و تاثیر بارندگی را بر شاخص های این نوع از خشکسالی ارزیابی کرده است. بدین نحو که ابتدا آمار بارندگی تمامی ایستگاه ها مورد توجه واقع شد و از بین تمامی ایستگاه های موجود، 36 ایستگاه که دارای آمار هواشناسی کامل تر و معتبرتری نسبت به بقیه ایستگاه ها بودند، انتخاب شدند. سپس از بین شاخص های خشکسالی اقلیمی شش شاخص RAI,SIAP,PNPI,DI,Z و SPI را برگزیده و خشکسالی هر کدام از ایستگاه های انتخابی به وسیله این شاخص ها تعیین گردید. در نهایت رابطه تغییرات بارندگی با نتایج هر یک از شاخص ها به وسیله سه روش مورد سنجش قرار گرفت. روش اول تاثیرات مستقیم بارندگی بر شاخص ها، روش دوم سنجش شاخص های خشکسالی با روش TOPSIS و روش سوم پهنه بندی ضرایب همبستگی شاخص ها با بارندگی در سطح ایران. در پایان مشخص گردید شاخص DI بیشترین رابطه را با بارندگی داشته و در تمامی پهنه ایران این رابطه با ضریب همبستگی بالا و به یکسان مشاهده می گردد.
خشکسالی ها از جمله مهم ترین بلایای طبیعی هستند که علی رغم تلفات انسانی کم، از خسارت های اقتصادی و تبعات اجتماعی فراوانی برخوردار هستند. خشکسالی ها به سه شکل اقلیمی، هیدرولوژی و کشاورزی دیده می شوند؛ که نوع اول آن در وقوع و خاتمه انواع دیگر از تقدم و اولویت برخوردار است. تحقیق حاضر خشکسالی اقلیمی را مد نظر قرار داده و تاثیر بارندگی را بر شاخص های این نوع از خشکسالی ارزیابی کرده است. بدین نحو که ابتدا آمار بارندگی تمامی ایستگاه ها مورد توجه واقع شد و از بین تمامی ایستگاه های موجود، 36 ایستگاه که دارای آمار هواشناسی کامل تر و معتبرتری نسبت به بقیه ایستگاه ها بودند، انتخاب شدند. سپس از بین شاخص های خشکسالی اقلیمی شش شاخص RAI,SIAP,PNPI,DI,Z و SPI را برگزیده و خشکسالی هر کدام از ایستگاه های انتخابی به وسیله این شاخص ها تعیین گردید. در نهایت رابطه تغییرات بارندگی با نتایج هر یک از شاخص ها به وسیله سه روش مورد سنجش قرار گرفت. روش اول تاثیرات مستقیم بارندگی بر شاخص ها، روش دوم سنجش شاخص های خشکسالی با روش TOPSIS و روش سوم پهنه بندی ضرایب همبستگی شاخص ها با بارندگی در سطح ایران. در پایان مشخص گردید شاخص DI بیشترین رابطه را با بارندگی داشته و در تمامی پهنه ایران این رابطه با ضریب همبستگی بالا و به یکسان مشاهده می گردد.
1. آذر، عادل (1382): آمار و کاربرد آن در مدیریت، جلد اول، تهران، انتشارات سمت.
2. آذر، عادل (1381): آمار و کاربرد آن در مدیریت، جلد دوم، تهران، انتشارات سمت.
3. پیرمرادیان، نادر و امیر شمس نیا و محمد علی شاهرخ نیا(زمستان1387): «پایش و تحلیل پراکندگی مکانی شدت خشکسالی سال زراعی 80- 1379 استان فارس با استفاده از شاخص معیار شده بارش SPI در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS»، مجله مهندسی آب، سال اول، صص 70- 61.
4. حجازی زاده، زهرا (1372): بررسی نوسانات فشار زیاد جنب حاره در تغییر فصل ایران، پایان نامه دکتری جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
5. حجازی زاده، زهرا و سعید جوی زاده(1389): مقدمه ای بر خشکسالی و شاخص های آن، تهران، انتشارات سمت.
6. خوش اخلاق، فرامرز(1377): تحقیق در خشکسالی های فراگیر ایران با استفاده از تحلیل های سینوپتیکی، پایان نامه دکتری جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
7. عزیزی، قاسم (1375): بلوکینگ و اثرات آن بر بارش های ایران، پایان نامه دکتری جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
8. علیزاده، امین(1389): اصول هیدرولوژی کاربردی، مشهد، انتشارات دانشگاه امام رضا(ع).
9. غیور، حسنعلی و ابوالفضل مسعودیان(تابستان 1376): «بزرگی، گستره و فراوانی خشکسالی ها در ایران»، مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره 45، مشهد، صص 39-25.
10. غیور، حسنعلی و محمود خسروی (1380): «تاثیر پدیده انسو بر ناهنجاری های بارش تابستانی و پاییزی منطقه جنوب شرق ایران»، مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره 62، مشهد، صص 174-141.
11. فرج زاده، منوچهر و علی اصغر موحد دانش و هوشنگ قائمی(1374): «خشکسالی در ایران»، مجله دانش کشاورزی، شماره 1 و 2، تبریز، صص 51-31.
12. فرج زاده، منوچهر (1374): بررسی آماری خشکسالی در ایران، پایان نامه دکتری جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
13. فرج زاده، منوچهر (1384): خشکسالی از مفهوم تا راهکار، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح.
14. کردوانی، پرویز (1380): خشکسالی و راه های مقابله با آن در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
15. کمالی، غلامعلی و لیلی خزانه داری (بهار و تابستان 1381): «تحلیل خشکسالی اخیر مشهد با به کارگیری برخی از شاخص های خشکسالی»، مجله نیوار، شماره 44 و 45، تهران، صص 93- 79.
16. مدرس پور، آزاده (1373): ناهنجاری های اقلیمی ایران و پدیده ENSO، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی.
17. موحد دانش، علی اصغر (1373): هیدرولوژی آب های سطحی ایران، تهران، انتشارات سمت.
18. ناظم السادات، سید محمد جعفر (تابستان 1377): «بررسی تاثیر دمای سطح آب خلیج فارس بر بارندگی های جنوب ایران»، مجله نیوار، شماره 38، تهران، صص 46- 33.
_||_19.Bauer, I.H. and E. Farland, (2000):Temperature and Precipitation Variations in Norway during 1990-1994 and their links to atmospheric circulation. International Journal of Climatology, 20, pp: 1693-1708
20.Gibbs, W. and V. Maher, (1967):Rainfall deficiency and drought indicators. Bulletin Bur meteorology Asustralia, 48, pp: 117-129
21.Hayes, M.J. ,Svoboda, M.D. , Wilhite, D.M. and D.V. Vanyarkno. (1999). Monitoring the 1996 drought using the standardized precipitation index. Bulletin of the American Meteorological society, Vol. 80, No. 3, P 43.
22.Lamb,P, (1982):Persistence of sub saharan drought climatology. Nature, 299, pp: 46-47
23.Miller, G.T, (1991):Environmental Sciences, Wordworth, Pub. Belmont, California. Monitoring the vernal advancements and retrogradation. (greenwave effect) of nature vegetation, (1973), pp: 371. NASA/GSFC Final Report.
24.Smith, K, (1994):Precipitation over Scotland, 1757-1992: some aspect of temporal variability. International Journal of Climatology, 14, pp: 543-556
25.Turkes, M, (1995):Spatial and temporal analysis of annual rainfall variations in Turkey. International Journal of Climatology, 16, pp: 1056-1057