تحلیل مورفومتری تاقدیس‌های باباکوهی و کفترک و ارتباط آن با تکتونیک‌های فعال
محورهای موضوعی : اقلیم شناسیفاطمه پرهیزکار 1 , اسدالله حجازی 2 , لیلا خدایی قشلاق 3
1 - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز،ایران
2 - دانشیار گروه ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز،ایران
3 - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز،ایران
کلید واژه: تکتونیک فعال, مورفومتری, تاقدیس, بابا کوهی, کفترک,
چکیده مقاله :
مطالعات مورفوتکتونیکی شامل بررسی لندفرم‌ها و پدیده‌های سطحی به عنوان کلیدی جهت مشخص کردن وجود فعالیت تکتونیکی است. همچنین با این نوع مطالعه، می‌توان نواحی نسبتاً با ثبات و فعال تکتونیکی را مشخص کرد. اندازه‌گیری‌های کمی لندفرم‌ها این امکان را به ژئومورفولوژیست‌ها می‌دهد، تا با اندازه‌گیری شاخص‌های ژئومورفولوژی در لندفرم‌های مختلف، نقش تکتونیک‌های فعال را در تغییر شکل چشم‌اندازها بررسی کنند. منطقه‌ی مورد مطالعه در این تحقیق، تاقدیس‌های باباکوهی و کفترک در شمال شهر شیراز است. هدف این تحقیق، ارزیابی مورفومتری تاقدیس‌های باباکوهی و کفترک و ارتباط آن با تکتونیک‌های فعال یا غیرفعال منطقه است. جهت دستیابی به هدف فوق، داده‌های مورد نیاز از نقشه‌های توپوگرافی 50000/1 و زمین شناسی 100000/1 و تصاویر ماهواره‌ای لندست استخراج شد. نقشه سطوح ارتفاعی و شیب و تکتونیک تاقدیس‌ها تهیه شد. شبکه زهکشی به طور دقیق ترسیم شد. درجه بندی آبراهه‌ها به روش استراهلر انجام شد. همچنین مطالعات میدانی از اشکال و فرآیندهای ژئومورفیک انجام شد. داده‌های مورد نیاز برای محاسبه‌ی شاخص‌های ژئومورفولوژیک تقارن چین، سینوسیته جبهه کوهستان، خط‌الرأس تاقدیس، نسبت جهت، نسبت انشعاب، تراکم زهکشی، فرکانس رودخانه، بافت زهکشی، نسبت بافت و الگوی زهکشی بعد از ورود به محیط نرم افزار GIS محاسبه و به دست آمد. نتایج به دست آمده در این تحقیق بیانگر فعالیت تکتونیکی ، و فعالیت‌های رو به رشد تاقدیس بابا کوهی است. همچنین نشان دهنده‌ی جوان بودن تاقدیس بابا کوهی و فعالیت تکتونیکی متوسط تا بالا است هر چند پلانژ جنوب‌شرقی این تاقدیس در اثر گسل‌خوردگی و فرسایش شدید از بین رفته است. گسل‌های فعال بمو و سبزپوشان موجب تغییرات روند تاقدیس باباکوهی و ایجاد گسل‌های عرضی شده است. در بخش شمالی تاقدیس کفترک گسل فعال سعدی و همچنین گسل‌هایی با امتدادهای متفاوت مشاهده شدند اما بر اساس نتایج محاسبه شاخص‌ها در تاقدیس کفترک تکتونیک کمتر از تاقدیس باباکوهی دخالت کرده و نتایج، فعالیت کم تا متوسط تکونیکی را نشان می‌دهند. و به طور کلی هر دو بخش از نظر تکتونیکی تقریباً فعال بوده و احتمال مخاطره در این بخش‌ها وجود دارد.
مطالعات مورفوتکتونیکی شامل بررسی لندفرم‌ها و پدیده‌های سطحی به عنوان کلیدی جهت مشخص کردن وجود فعالیت تکتونیکی است. همچنین با این نوع مطالعه، می‌توان نواحی نسبتاً با ثبات و فعال تکتونیکی را مشخص کرد. اندازه‌گیری‌های کمی لندفرم‌ها این امکان را به ژئومورفولوژیست‌ها می‌دهد، تا با اندازه‌گیری شاخص‌های ژئومورفولوژی در لندفرم‌های مختلف، نقش تکتونیک‌های فعال را در تغییر شکل چشم‌اندازها بررسی کنند. منطقه‌ی مورد مطالعه در این تحقیق، تاقدیس‌های باباکوهی و کفترک در شمال شهر شیراز است. هدف این تحقیق، ارزیابی مورفومتری تاقدیس‌های باباکوهی و کفترک و ارتباط آن با تکتونیک‌های فعال یا غیرفعال منطقه است. جهت دستیابی به هدف فوق، داده‌های مورد نیاز از نقشه‌های توپوگرافی 50000/1 و زمین شناسی 100000/1 و تصاویر ماهواره‌ای لندست استخراج شد. نقشه سطوح ارتفاعی و شیب و تکتونیک تاقدیس‌ها تهیه شد. شبکه زهکشی به طور دقیق ترسیم شد. درجه بندی آبراهه‌ها به روش استراهلر انجام شد. همچنین مطالعات میدانی از اشکال و فرآیندهای ژئومورفیک انجام شد. داده‌های مورد نیاز برای محاسبه‌ی شاخص‌های ژئومورفولوژیک تقارن چین، سینوسیته جبهه کوهستان، خط‌الرأس تاقدیس، نسبت جهت، نسبت انشعاب، تراکم زهکشی، فرکانس رودخانه، بافت زهکشی، نسبت بافت و الگوی زهکشی بعد از ورود به محیط نرم افزار GIS محاسبه و به دست آمد. نتایج به دست آمده در این تحقیق بیانگر فعالیت تکتونیکی ، و فعالیت‌های رو به رشد تاقدیس بابا کوهی است. همچنین نشان دهنده‌ی جوان بودن تاقدیس بابا کوهی و فعالیت تکتونیکی متوسط تا بالا است هر چند پلانژ جنوب‌شرقی این تاقدیس در اثر گسل‌خوردگی و فرسایش شدید از بین رفته است. گسل‌های فعال بمو و سبزپوشان موجب تغییرات روند تاقدیس باباکوهی و ایجاد گسل‌های عرضی شده است. در بخش شمالی تاقدیس کفترک گسل فعال سعدی و همچنین گسل‌هایی با امتدادهای متفاوت مشاهده شدند اما بر اساس نتایج محاسبه شاخص‌ها در تاقدیس کفترک تکتونیک کمتر از تاقدیس باباکوهی دخالت کرده و نتایج، فعالیت کم تا متوسط تکونیکی را نشان می‌دهند. و به طور کلی هر دو بخش از نظر تکتونیکی تقریباً فعال بوده و احتمال مخاطره در این بخش‌ها وجود دارد.
1-بهرامی، شهرام؛ فاطمه پرهیزکار. الهه اکبری. تیمور جعفری. 1392. بررسی رابطه ژئومورفولوژی تکتونیک بر اکتشاف مخازن هیدروکربنی زاگرس فارس (مطالعه موردی: طاقدیس‌های خشت و نورا)، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، در دست چاپ2.
2- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح 1376. نقشه های توپو گرافی 25000/1 رقومی شده ایران.
3- غلامی، یوسف. 1389. بررسی ژئومورفولوژی تکتونیک در تاقدیس گلیان شیروان، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیای طبیعی، دانشگاه تربیت معلم سبزوار.
4- نقشه زمین شناسی 1:100000 رقومی شده ایران.
_||_5-Azor, A., Keller, E.A., Yeats, R.S. 2002. Geomorphic indicators of active fold growth: South Mountain–Oak Ridge anticline, Ventura basin, southern California. Geological Society of America bulletin 114(6), 745–753.
6-Ahmadi, R., Ouali, J., Mercier, E., Mansy, J.L. 2006. The geomorphologic responses to hinge migration in the fult-related folds in the Southern Tunnisian Atlas. Journal of structural Geology 28, 721-728.
7-Bahrami, S. 2012. Morphotectonic evolution of triangular facets and wine-glass valleys in the Noakoh anticline, Zagros, Iran: Implications for active tectonics. Geomorphology 159, 37-49.
8-Bretis, B., Bartl, N., Grasemann, B. 2011. Lateral fold growth and linkage in the
Zagros fold and thrust belt (Kurdistan, NE Iraq). Basin Research 23, 615–630.
9- Berberian, M. 1995." Master "blind" thrust faults hidden under the Zagros folds:active basement tectonics and surface morphotectonics", Tectonophysics, Vol. 241, 193-224.
10- Beydon, Z.R., Hughes Clark, MW and Stone, R., 1992. Petroleum in the Zagros basin In: Macqueen, R.W. and Leckie, D.A. (Eds), Foreland Basine and Fold Belt. AAPG Mem 55, 309-340.
11- Burbery, C .M, Cosgrove, J. W, Liu, J.G. 2008. Spatial arrangement of fold types in the Zagros Simply Folded Belt, Iran, indicated by lanform morphology and drainage pattern characteristics, Journal of Maps, 417-430.
12- Burbery, C. M, Cosgrove, J. W, Liu, J.G. 2010. A stady of fold characteristics and deformation style using the evolution of the land surface: Zagros Simply Folded Belt, Iran, Geological Society of London, 139 – 153.