تحلیل مقایسه ای تحول فعالیت‏های تکتونیکی در حوضه‏ های حبله رود، حاجی عرب و جاجرود با استفاده از روش‏های مورفومتری

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

زهرا سربازی ¹ , محمد رضا ثروتی ² , مهران مقصودی ³ , فاطمه سبک خیز ⁴

1 - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران
2 - استاد دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران
3 - دانشیار دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران،تهران،ایران
4 - استادیاردانشکده جغرافیا ، دانشگاه اصفهان،اصفهان،ایران

تاریخ دریافت : 1395/02/24 تاریخ پذیرش : 1395/06/28 تاریخ انتشار : 1395/03/31

کلید واژه: تکتونیک فعال, شاخص های ژئومورفیک, تحلیل های مورفومتری, حوضه های جاجرود, حبله رود و حاجی عرب,

چکیده مقاله :

مطالعه تکتونیک فعال از نظر ارزیابی خطر زمین لرزه در نقاط مختلف اهمیت دارد، مخصوصا در نواحی ای که میزان فعالیت تکتونیکی در هولوسن و پلئیستوسن نسبتا زیاد بوده است. هدف پژوهش حاضر، مقایسه فعالیت های تکتونیکی حوضه های حبله رود، جاجرود و حاجی عرب از طریق تحلیل های مورفومتری می باشد. شاخص های مورد استفاده در این پژوهش، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن Vf سینوزیته جبهه کوهستان S، شیب طولی رودخانه sl، شاخص نسبت شکل حوضه زهکشی Bs،شاخص تقارن توپوگرافی معکوس حوضه T، شاخص تقارن حوضه ی زهکشی یا شاخص قرینگی حوضه Afمی باشند. نتایج حاصل از این ارزیابی بصورت شاخص نسبی فعالیت های تکتونیکی (Iat) ارائه گردیده است. این شاخص ها فعالیت زمین ساختی یک منطقه را در چهار طبقه فعالیت کم، متوسط، زیاد و بسار زیاد نشان می دهد. برای برآورد تکتونیک فعال از نقشه های توپوگرافی (1:250000 و 1:50000) و نقشه های زمین شناسی (1:20000 و 1:25000) و DEM ده متر مناطق مورد مطالعه استفاده شده.برای تشکیل حوضه ها بر روی منطقه مورد مطالعه از نرم افزار Arc Gis بر پایه داده های حاصل از مدل رقومی ارتفاعی استفاده شده است. پدیده هایی مانند پرتگاه های گسلی، مخروط افکنه های چند نسلی، دره های خطی، از جمله شواهد مورفوتکتونیکی هستند که به وفور در حوضه های با فعالیت زیاد و متوسط تکتونیکی در سه حوضه مورد مطالعه مشاهده می شود. نتایج مطالعه نشان می دهد که در حوضه های مورد مطالعه حوضه جاجرود نسبت به دو حوضه دیگر بیشتر تحت تاثیر فعالیت های تکتونیکی قرار گرفته است و این به دلیل تاثیر گسل پیشوا و شهرری بر روی این حوضه می باشد.

چکیده انگلیسی:

The study of active tectonic is significant due to assessment of the risk of earthquake in different areas, especially those where relatively high tectonic activity was observed in Holocene and Pleistocene. The objective of present study is to compare the tectonic activity levels in banks of Hable, Jajrood, and Haji Arab rivers through morphometric analyses. The ratios determined in the present study include the proportion of valley floor width to its height, mountain front-side sinuosity, and longitudinal slope of river, drainage basin asymmetry, and ratio of drainage basin shape, ratio of inverse topographic symmetry of the basin, ratio of drainage basin symmetry, and symmetry ratio of the basin all of which represent the tectonic activity of a region in four categories of low, medium, high and very high. For active tectonic estimation, topographic maps (1: 250,000 and 1: 50,000) along with geological maps (1: 20,000 and 1: 25,000) along with 10m DEM of the studied regions were used. For generation of basins on the studied region, ArcGIS Software was used to deal with a database of digital elevation model. Certain phenomena such as fault scarp, multi-generational alluvial fans, and linear valleys are among morphologic evidence that are abundantly found in basins with high and medium tectonic activity. The results suggest that among the examined basins, the Jajrood basin is more influenced by tectonic activities and this is due to the influence of Jajrood Fault on this basin

منابع و مأخذ:

1. پورکرمانی، محسن، علی ارومیه‏ای، مسعود حسنی و حسین حاجی علی بیگی، 1380، مورفوتکتونیک حوضه تهران، (پایان نامه کار شناسی ارشد)، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.


2. ثروتی، محمد رضا، سید حسن صدوق و حکیمه غلامی، 1387، ژئومورفولوژی و مورفوتکتونیک طاقدیس گچ، مجله پژوهش‏های علوم زمین، سال اول، شماره 1، صص 54- 70.


3. روستایی، شهرام، نیری،هادی،1390، تحلیل کمی تاثیر لیتولوژی و تکتونیک بر پروفیل طولی رودخانه  در حوضه آبریز رودخانه مهاباد، مجله جغرافیا و توسعه، دوره 6، شماره 23، صص 137-153.


4. سلیمانی، شهریار، 1378، رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان، انتشارات موسسه بین‏المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران، چاپ اول.


5. سیف،عبدا...، خسروی،قاسم،1389، بررسی تکتونیک فعال در قلمو تراست زاگرس منطقه فارسان،مجله پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شماره 4، دوره 42،صص 125-145.


6. شایان،سیاوش،جابری، مریم، نقش نو زمین ساخت در تحولات ژئومورفولوژیک مرز ساختاری البرز جنوبی ایران مرکزی(مطالعه موردی: حوضه حبله رود).


7. کرمی، فریبا، 1388، ارزیابی نسبی فعالیت‏های تکتونیکی با استفاده از تحلیل‏های شکل سنجی (حوضه او جان چای شمال شرقی کوهستان سهند)، مجله جغرافیا و برنامه‏ریزی محیطی.


8. کرمی، فریبا (1388)، ارزیابی ژئومورفیک فعالیت‏های تکتونیکی در حوضه زهکشی سعید آباد چای، مجله پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، شماره 69، صص 82-67.


9. گورابی، ابوالقاسم، نوحه گر، احمد(1386)، شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال در حوضه آبخیز درکه، مجله پژوهش‏های جغرافیایی، شماره 60، 196-177.


10. مختاری، داوود، نقش فعالیت های تکتونیکی در تکامل مخروط افکنه های دامنه شمالی میشو داغ، شمال غرب ایران،مجله فضای جغرافیایی، دانشگاه آزاد اهر.


11. مددی، عقیل، محمد حسین رضایی مقدم و عبدالحمیدرجایی، 1383، تحلیل فعالیت‏های نئوتکتونیکی با استفاده از روش‏های ژئومورفولوژیکی، مجله پژوهش‏های جغرافیایی، شماره 48، صص 123-138.


12. مقصودی، مهران و حمیدکامرانی دلیر، 1387، ارزیابی نقش تکتونیک فعال در تنظیم کانال رودخانه‏ها مطالعه موردی: رودخانه تجن، مجله پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، شماره 66، صص 31- 55.


13. یمانی، مجتبی. باقری، سجاد. جعفری اقدم، مریم (1389)، تاثیر نوزمین ساخت در مورفولوژی آبراهه‏های حوضه چله(زاگرس غربی)، مجله محیط جغرافیایی، شماره 1، صص 82-68.

1. Bull, William. B. 1984; Tectonic Geomorphology, Journal of Geological Education;
   pp. 310-324.


2. Bull, W.B. and McFadden, L, 1977. Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault, California. In: Dohring, D.O, (ed.), Geomorphology in arid regions publ. In geomorphology, state university of New York, pp.115- 138


3. Burnett, A.W. and schumm,S.A, 1983, Active tectonic and river response in Louisiana and Mississipi.Science 222,49-50.


4. Buonasorte, G., Ciccacci, S., De Rita. D., Fredi, p., 8 Lupia plamien, E., 1995; some relations between morphological characteristic and geological structure in the valsini volcanic complex (Northern Latium, Italy). Geomorphology. V (16) 127-137.


5. Gomez-Villar,A; Garcia-Ruiz,J.M,(2000). Surface sediment characteristics and present dynamic in alluvial fans of the central Spanish pyrnees, Geomorphology, vol34,p:2101-2119.


6. Guarrnieri,P. and Pirrota,D,.TAbassi,H,Shabanian,E,Abbassi,M.R,Feghhi,K, and Solaymani,S,2007,Paleoearthquakes and slip rates of the North Tabriz fault, NW IranAnnals of Geophysics, vol 46,No.5,pp:23-29


7. Hamdouni, R.E, Irigaray, C., Fernandez, T., Chacon, J., Keller E.A, 2008; Assessment of relative active tectonic, south west border of the sierra novada. (Southern Spain). Geomorphology. 96: 150- 173.


8. Harvey, A.M.1997; The role of alluvial fan in arid zone fluvial system. In Thomas. D.S.Ariz zone geomorphology Wiley, chi Chester, p 231- 259.


9. Hook, R.L., and Rohrer, W.L, 1976. Geometry of alluvial fans. Earth surface process, v4. p146- 166.


10. Keller E.A and Pinter N.: Active Tectonics: Earthquake, Uplift and Landscape, prentice Hall publication, London-1996.


11. Li, Y. Yang. J., 1997; Response of river Terraces to Holocene climatic changes in Hexi corridor, China, Geogr. Sci. 248- 252.


12. Ramirez- Harrera.M.T. 1998- Geomorphic assessment of active tectonic in the Acamby Graben, Mexica volcanic belt. Earth surface processes and landform, Vol23.


13. Schum, S. A., Dumont, J. F., Halbrook, J. M., 2000; Active tectonics and alluvial rivers. Cambridge university press, New York.