تحلیل تأثیر عوامل مورفودینامیک خشکی بر شکل گیری و گسترش دلتای مند - استان بوشهر
محورهای موضوعی : اقلیم شناسیسیاوش شایان 1 , غلامرضا زارع 2 , مجتبی یمانی 3 , محمد شریفی نیا 4 , محسن سلطان پور 5
1 - استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 - استاد گروه جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
4 - دانشیار گروه سنجش از دور، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
5 - دانشیار گروه عمران، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ایران
کلید واژه: ژئومورفولوژی ساحلی, دلتا, مورفودینامیک, دلتای مند,
چکیده مقاله :
دلتاها که حاصل تعامل پدیده های خشکی با دریایی هستند، از دیرباز به خاطر حاصلخیزی خاکو تمرکز جمعیت مورد توّجه کشاورزان و عالمان طبیعت بودهاند. دلتای مند از جمله لندفرمهاییاست که در سواحل شمالی خلیج فارس و استان بوشهر واقع شده است. عوامل مختلف خشکیو دریایی در شکلگیری، تکوین و تحول این دلتا تاثیرگذار بوده و هستند. در این پژوهش سعیشددده اسددت تا تأثیر عوامل دینامیک خشددکی )عامل محوری، مورفولوژی حوضدده، رسددو وزمینسدداخت( و عامل پایهای )اقلیم، هیدرولوژی و اقدامهای انسددانی( بر شددکلگیری و تحولدلتدای مند مورد تحلیل و بحث قرار گیرند. جهت انجام پژوهش از دادههای هیدرولوژیکی )دبیو رسدو (، اقلیمی )دما و بارش(، شاخصهای ژئومورفولوژیک، و روش تحلیلی- پیمایشی مورداسدتداده اسددت. نتایج پژوهش نشددان میدهد که وسددیع بودن حوضدده ربریز مند و فعّال بودننوزمینسداخت حوضه نقش قابل توّجهی را در شکلگیری دلتای مند ایدا میکنند. حساس بودنسدن های حوضده به فرسدایش نیز باعث شدده است تا فرریند هوازدگی سریعتر عمل کند ومیزان رسدو بیشتری در دسترس برای حمل و انتقال به سطح دلتا، تولید شود. عوامل اقلیمی،عناصدر دما )یخبندان( و بارش )بارانهای رگباری( و هیدرولوژیک با حمل و یا فرسایش بستررودخدانده مندد و دیگر ربراهههای سددطح حوضدده ربریز و انتقال رنها نقش قابل توّجهی را دررسدو گذاری، شدکلگیری و تحول دلتای مند ایدا میکنند. انسدان نیز با ایجاد سددّ که از رنهامیتوان به عنوان تلّههای رسددوبی و ربی نام برد اثر قابل توّجهی بر تحول دلتای مند در دو دههاخیر گذاشته و باعث کاهش ورود رسو و دبی بر سطح دلتا شده است.
Deltas which are results of interaction between sea and land attracted interests of farmers and scientists, historically. Mond delta is one of landforms that located in Northern coasts of the Persian Gulf and in realms of Bushehr province. Different agents affected on formation, development and evolution of this delta, land and marine. In this research we tried to analysis and discuss effects of land dynamic main agents -basin morphology, sedimentation and tectonics- and basic factors such as climate, hydrology and human actions- on the formation and evolution of Mond delta. For achievement to research aims, we used of hydrologic, climatic data, geomorphologic parameters and quantitative methods. The result shows that expansion of basin and geotectonic activity in the Mond basin have significant role on formation of the delta. Basins’ rocks sensitive to erosion shows that weathering process is more, faster than normal and so produced more amount of sediment for transport to the Delta area. Basin slope in upstream has caused erosion and water to flow faster to outlet of basin ,and produced increasing rate of runoff, it caused reduction of infiltration rate and the flood flow. Climatic agents influence on the delta formation by ingredients of temperature (ice) and precipitation (rain showers), also hydrologic agents has significant role in depositing sediments, formation and evolution of Mond Delta by transportation of sediments. Human agent has significant effect on the delta evolution and reduction of sediment and discharge by construction of dam, during recent two decades.
1- جداری عیوضی، جمشید، مجتبی یمانی، رضا خوش‌رفتار؛(1384): تکامل ژئومورفولوژی دلتای رود سپیدرود در کواترنر، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 53، صص 99- 120.
2- جهان‌دیده، احمدعلی؛(1378): عوامل مؤثر بر فرسایش بادی در منطقه دشتی استان بوشهر، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، به راهنمایی حسن احمدی، دانشکده منابع طبیعی نور، دانشگاه تربیت مدرس.
3- زاهدی، مجید، مریم بیاتی خطیبی؛(1392): هیدرولوژی، انتشارات سمت.
4- صمدزاده، رسول، مقصود خیام، فاطمه توانگر کلیمانی؛(1391): تحلیل نقش فرایندهای هیدرومورفودینامیک در تشکیل و تکامل ژئومورفولوژیک دلتای کرگانرود در کواترنر، فصلنامه جغرافیا، شماره 33، صص 169- 193.
5- علیزاده، امین؛(1385): اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات آستان قدس رضوی.
6- فرج‌زاده، منوچهر، سیاوش شایان، مهدی شفیعی‌فر؛(1390): راهنمایمطالعاتریخت‌شناسیدلتاها، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور، نشریه شماره 362- الف.
7- فیض‌نیا، سادات؛(1374): مقاومت سنگ‌ها در مقابل فرسایش در اقلیم مختلف ایران، مجله منابع طبیعی ایران، شماره 47، صص 95- 116.
8- کلتات، دیتر؛(1378): جغرافیای طبیعی دریاها و سواحل، ترجمه محمدرضا ثروتی، انتشارات سمت.
9- محمودی، فرج اله؛(1382): ژئومورفولوژی دینامیک، انتشارات دانشگاه پیام نور.
10- نوحه‌گر، احمد؛(1391): تحولات ژئومورفیک اجزای شبکه رودخانه‌ای در تشکیل و تحوّل دلتاها(مطالعه موردی: دلتاهای شمال تنگه هرمز (شور، جلابی و حسن لنگی)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 106، صص 111- 135.
_||_11- Allison, M. A.; (1998): Historical Changes in The Ganges–Brahmaputra Delta Front. Journal of Coastal Research 14, 1269–1275.
12- Bird Eric; (2001): Coastal Geomorphology, John Wiley & Sons.
13- Brandt, S.A; (2000): Classification of Geomorphological Effects Downstream of Dams. Catena 40: 375–401.
14-Bull, W. B; (1964): Geomorphology of Segmented Alluvial Fans in Western Fresno County, California. U. S, Geological Survey Professional Paper, 352-E.
15- Coleman, J.M., Roberts, H.H., and Stone, G.W; (1998): Mississippi River Delta: an Overview. Journal of Coastal Research 14, 698–717.
16- Coleman. J, H. Roberts, and O. Huh; (1986): Delta Landform, Geomorphology Rom Space: Aglobal Overview of Regional Landforms. Washington, D.C., NASA.
17- El Banna. M, O. Frihy; (2009): Human-Induced Changes in TheGeomorphology of The Northeastern Coast ofThe Nile Delta, Egypt, Geomorphology Vol. 107 (2009), 72–78.
18- El Hamdouni. R., C. Irigaray, T. Fernández, J. Chacón & E.A. Keller; (2008): Assessment of Relative Active Tectonics, Southwest Border of the Sierra Nevada (Southern Spain), Geomorphology 96 (2008) 150–173.
19- Elloitt, T.; (1986): Deltas. In: Reading, H.G. (Ed.), SedimentaryEnvironments and Facies. Blackwell, Oxford, pp. 113–154.
20- Feng. J, W. Zhang; (1999): The Evolution of the Modern Luanhe River Delta, North China, Geomorphology 25 _1998. 269 –278.
21- Gao. S; (2007): Modeling the Growth Limit of the Changjiang Delta, Geomorphology 85 (2007) 225–236.
Geology 164, 237–249.
22- Giles, Philip; (2010): Investigation the Use of Alluvial Fan Volume to Represent Fan Size in Morphometric Studies, Geomorphology 121.
23- Harvey, A.M; (1997): The Role of Alluvial Fans in Arid-Zone Fluvial Systems.Wiley,Chichester.
24- Hood, W.G.; (2010): Delta Distributary Dynamics in The Skagit River Delta (Washington, USA): Extending, Testing, and Applying Avultion Theory in a Tidal System. Geomorphology 12, 154–196.
25- Hori, K., Tanabe, S., Saito, Y., Haruyama, S., Nguyen, V., Kitamura, A.; (2004); Delta Initiation and Holocene Sea-Level Change: Example From the Song Hong (Red River) Delta, Vietnam. Sedimentary
26- Oguchi, T, Ohmori, H; (1994): Analysis of Relationships Among Alluvial Fan Area, Source Basin Area, Basin Slope and sediment yield. Zeitschrift Fur Geomorphologie 38.
27- Olariu, C., and Steel, R.J.; (2009): Influence of Point-Source Sediment-Supply on Modern Shelf-Slope Morphology: Implications for Interpretation of Ancient Shelf Margins. Basin Res. 21, 484–501.
28- Restrepo. A; (2012): Assessing the Effect of Sea-Level Change and Human Activities on a Major Delta on the Pacific Coast of Northern South America: The Patía River, Geomorphology 151-152 (2012) 207–223.
29- Schumm, S.A. and Lichty, R.W; (196): Time, Space, and Causality in Geomorphology. American Journal of Science 263: 110–119.
30- Selby M. J.; (1989): Earth's Changing Surface, Oxford University Press.
31- Stanley, D.J., Warne, A.G.; (1998): Nile Delta in its Destruction Phase. Journal of Coastal Research 14, 794–825.
32- Sternberg, R.W., Caching, D.A., Paulson, B., Kineke, G.C., Drake, D.E.; (1996): Observations of Sediment Transport on the Amazon Subaqueous Delta. Continental Shelf Research 16, 697–715.
33- Swift, D.J.P., Thorne, J.A; (1991): Sedimentation on Continental Margins, I: a General Model for Shelf River Delta, Bentre Province, and Southern Vietnam: the BT2 Core. Journal of Asian Earth Sciences 20, 83–94.
34- Syvitski, J. P. M., A. J. Kettner, A. Correggiari, and B. W. Nelson; (2005): Distributary Channels and Their impact on Sediment Dispersal, Mar. Geol., 222-223, 75– 94
35- T.K.O., Nguyen, V.L., Tateishi, M., Kobayashi, I., Saito, Y.; (2001): Sedimentary Facies, Diatom and Foraminifer Assemblages in a Late Pleistocene–Holocene Incised-Valley Sequence From The Mekong Their impact on Sediment Dispersal. Marine Geology 222–223, 75–94.
36- Walker. H, P. Hudson; (2003): Hydrologic and Geomorphic Processes in the Colville River Delta, Alaska, Geomorphology 56 (2003) 291–303.
37- Wright, L.D; (1985): River deltas, In: Davis Jr., R.A. (Ed.), Coastal SedimentaryEnvironments, 2nd ed. Springer Verlag, New York, NY, pp. 1–76.
38- Wright, L.D; (1995): Morph Dynamics of Inner Continental Shelves. CRC Press, Boca Raton, Florida.