شناسایی و تحلیل الگوهای همدید موجد کولاک فراگیر برف در شمال غرب ایران

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

جواد خوشحال دستجردی ¹ , اصغر کامیار ²

1 - دانشیار گروه جغرافیای طبیعی (آب و هواشناسی)، دانشگاه اصفهان، اصفهان،ایران
2 - دانشجوی دکتری آب و هواشناسی کشاورزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان،ایران

تاریخ دریافت : 1395/02/11 تاریخ پذیرش : 1396/09/08 تاریخ انتشار : 1396/09/30

کلید واژه: شمال‌غرب ایران, کولاک, همدید, کمیّت‌های پویایی, شاخص‌های ناپایداری,

چکیده مقاله :

کولاک برف مخاطره ای جوّی است که رخداد آننظمسامانه های حمل و نقل وانتقال انرژی را برهم می زند. از اینرو هدف این پژوهش شناسایی الگوهای همدید و بررسی کمیّت های پویایی و گرماپویایی مؤثر در رخداد کولاک فراگیر برف در شمال غرب ایران، که از مناطق مستعد رخداد این پدیده است، می باشد.ابتدا روز نمونه با کولاک فراگیر روزیدر نظر گرفته شد که در آن بیش از 50 درصد ایستگاه های همدید منطقه کدهای هوای حاضر بین 36 تا 39 را در آن روز ثبت کرده باشند.در ادامه پس از شناسایی روزهای رخداد این پدیده طی دوره زمانی 2009-1987، جهت تحلیل همدید داده های 4 بار در روز فشار، دما، اُمگا، رطوبت ویژه، مؤلفه های مداری و نصف النهاری در تراز دریا، 1000، 850 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه هایNCEP/NCARدریافت و نقشه های آن با نرم افزار GrADSترسیم گردید. نتایج بررسی چشمی 11 مورد کولاک فراگیر،دو الگوی متفاوت را نشان داد. در ترازهای زیرین جو شیو فشار بین پرفشار شمال اروپا و کم فشار مدیترانه سبب ایجاد ناپایداری می گردید و در ترازهای بالایی جو گسترش ناوه شمال روسیهشرایط واگرایی بالایی را فراهم می کرد.در پایانبررسیشاخص های ناپایداری در سه ایستگاه جو بالای منطقه(ایروان، تبریز و کرمانشاه)نشان داد کهشاخصTTشرایط ناپایداری را بهتر از سایر شاخص ها آشکار می کند.

چکیده انگلیسی:

کولاک برف مخاطره­ای جوّی است که رخداد آننظمسامانه­های حمل و نقل وانتقال انرژی را برهم می­زند. از اینرو هدف این پژوهش شناسایی الگوهای همدید و بررسی کمیّت­های پویایی و گرماپویایی مؤثر در رخداد کولاک فراگیر برف در شمال­غرب ایران، که از مناطق مستعد رخداد این پدیده است، می­باشد.ابتدا روز نمونه با کولاک فراگیر روزیدر نظر گرفته شد که در آن بیش از 50 درصد ایستگاه­های همدید منطقه کدهای هوای حاضر بین 36 تا 39 را در آن روز ثبت کرده­ باشند.در ادامه پس از شناسایی روزهای رخداد این پدیده طی دوره زمانی 2009-1987، جهت تحلیل همدید داده­های 4 بار در روز فشار، دما، اُمگا، رطوبت ویژه، مؤلفه­های مداری و نصف­النهاری در تراز دریا، 1000، 850 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه­هایNCEP/NCARدریافت و نقشه­های آن با نرم­افزار GrADSترسیم گردید. نتایج بررسی چشمی 11 مورد کولاک فراگیر،دو الگوی متفاوت را نشان داد. در ترازهای زیرین جو شیو فشار بین پرفشار شمال اروپا و کم­فشار مدیترانه سبب ایجاد ناپایداری می­گردید و در ترازهای بالایی جو گسترش ناوه شمال روسیهشرایط واگرایی بالایی را فراهم می­کرد.در پایانبررسیشاخص­های ناپایداری در سه ایستگاه جو بالای منطقه(ایروان، تبریز و کرمانشاه)نشان داد کهشاخصTTشرایط ناپایداری را بهتر از سایر شاخص­ها آشکار­می­کند.

منابع و مأخذ:

1- اشجعی، محمد. 1379.بررسی و ارائه مدل‌های سینوپتیکی بارش‌های سنگین در شمال‌غرب ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: محمدرضا خیراندیش. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. گروه جغرافیا.

2- اصغری، آزاد. 1390. تحلیل سینوپتیکی کولاک برف در استان کردستان. پایان­نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: بهلول علیجانی. دانشگاه خوارزمی.دانشکده ادبیات و علوم انسانی. گروه جغرافیا.

3- افتادگانخوزانی، اصغر. 1391.واکاوی همدید بارش­های مخاطره­آمیز فراگیر در شمال­غرب ایران. استاد راهنما: فرامرز خوش­اخلاق. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.دانشکده جغرافیا. گروه جغرافیای طبیعی.

4- امیدوار، کمال. 1387.بررسی سیلاب ها بر اساس موقعیت سیستم های سینوپتیکی در استان یزد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی.دوره 23. شماره 1. مشهد.

5- حلبیان،امیرحسین.مهران شبانکاری. 1389. تحلیل همدید ارتباط پرفشار جنب حاره در تراز 600 هکتوپاسکال با بارش روزانه در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. دوره 25. شماره97. صص 46-28. مشهد.

6- حیدری، حسن.رشید سعیدآبادی. 1386. ناحیه­بندی سوزباد در غرب و شمال­غرب ایران. پژوهش­های جغرافیایی. دوره 39. شماره 62. صص 107-93. تهران.

7- خوش­اخلاق، فرامرز.حسین محمدیو علی­اکبر شمسی­پورو اصغر افتادگان خوزانی.1391. واکاوی همدید بارش تگرگ فراگیر در شمال­غرب ایران. جغرافیا و مخاطرات محیطی. سال 1. شماره 2. صص 69-55. مشهد.

8- خوشحالدستجردی،جواد.تیمور علی­زاده. 1389. بررسی همدیدی و ترمودینامیک رگبار موجد سیلاب 24/6/88 در استان خراسان رضوی. فصلنامه مدرّس علوم انسانی. دوره چهاردهم. شماره 4. صص 110-87. تهران.

9- رحیمی، داریوش.جواد خوشحال دستجردی و تیمور علی­زاده. 1389. تحلیل آماری- همدیدی بارش­های سنگین مناطق خشک (مطالعه­ی موردی: استان کرمان).مجله جغرافیا و توسعه­ی ناحیه­ای. شماره 14، ص 69-51. مشهد.

10- روستا، ایمان. 1389. تحلیل آماری و سینوپتیکی سوزبادهای فراگیر در شمال­غرب ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: قاسم عزیزی. دانشگاه تهران.دانشکده جغرافیا. گروه جغرافیای طبیعی.

11- عابدی، قاسم. 1377. بررسی بلایای طبیعی و نقش آن در توسعه­ی پایدار با تأکید بر ایران. نشریه سپهر. شماره 28. صص64-52. تهران.

12- قویدل رحیمی، یوسف. پرستو باغبانان و منوچهر فرج­زاده اصل. 1393. تحلیل فضایی مخاطره­ی طوفان تندری بهاره­ی ایران. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. شماره 3. صص 70-59. تهران.

13-کاویانی، محمدرضا.سید ابوالفضل مسعودیانوامیرحسین حلبیان. 1387.بررسی تاثیر سامانه پرفشار آزور بر بارش ایران زمین. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 88، صص 50-25. مشهد.

14- لشکری، حسن. 1382. مکانیسم تکوین، تقویت و توسعه مرکز کم فشار سودان و نقش آن بر روی بارش­های جنوب و جنوب­غرب ایران. فصلنامه پژوهش­های جغرافیای طبیعی. شماره 46. صص 18-1. تهران.

15- محمدی،حسین.ابراهیم. فتاحیو علی­اکبر شمسی­پورومهری اکبری. 1391.تحلیل دینامیکی سامانه­های سودانی و رخداد بارش­های سنگین در جنوب­غرب ایران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. دوره اول. شماره 2. صص 24-7. تهران.

16- محمدی، بختیار.سید ابوالفضلمسعودیان. 1389. تحلیل همدید بارش­های سنگین ایران مطالعه موردی: آبان ماه 1373. فصلنامه جغرافیا و توسعه. شماره 19. صص 70-47. زاهدان.

17- مفیدی، عباس. آذر زریّن. 1384.بررسی سینوپتیکی تأثیر سامانه های کم فشار سودانی در وقوع بارش­های سیل­زا در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 77. مشهد.

18- ملازاده، بهرام.محمد سلیقه و بهلول علیجانیو محمدحسین ناصرزاده. 1393. تحلیل آماری و سینوپتیکی کولاک برف در استان آذربایجان­غربی. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. شماره 4. صص 90-75.تهران.

19- Changnon, D., Merinsky, C. and Lawson, Michael, 2008.Climatology of Surface Cyclone TracksAssociated with Large Central and Eastern U.S. Snowstorms, 0550–8000. Notes and Correspondence, Monthly Weather Review, 631: 3053-3808, New York.

20- Coleman, J. S. M. and R. M. Schwartz, 2017. An Updated Blizzard Climatology of the Contiguous United States (1959–2014): An Examination of Spatiotemporal Trends, Journal of Applied Meteorology and Climatology, 56(1): 173-187, New York.

21- Frauenfeld, O.W. and Davis, R.E., 2003. Northern Hemisphere Circumpolar Vortex Trends and Climate Change Implications, Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 108:7-1 – 7-13,Massachusetts.

22- Jansa, A., A. Genoves, M. Angeles, J. Campins, R. Riosalido & O. Carretero, 2001.Western Mediterranean Cyclones and Heavy Rain. Part 2: Statistical Approach, Meteorol. Appl. 8, 43–56.

23- Hossos, E.; C. Jlolis, and A. Batzakas, 2008, Atmospheric circulation patterns associated with extremes. Precipitation in the U.S Nat Hazards,641: 000- 003, Colorado.

24- Jansa, A., A. Genoves, M. Angeles, J. Campins, R. Riosalido & O. Carretero, 2001.Western Mediterranean Cyclones and Heavy Rain. Part 2:Statistical Approach, Meteorol. Appl., No. 8, p. 43–56, Massachusetts.

25- Lana, A., J. Campains, A. Genoves and A. Jansa, 2007.Atmospheric Patterns for Heavy Rain Events in the Balearic Islands, Geosci.12, 27-32, Buenos Aires.

26- Marwitz, John, James Toth, 1999.The Front Range Blizzard of 1990. Part I: Synoptic and Mesoscale Structure, Monthly Weather Review,121, 402–415, New York.

27- Siedlecki, Mariusz, 2009.Selected Instability Indices in Europe, Theoretical Applied Climatology, Vol. 96, pp. 85–94, Buenos Aires.

28- Robert, A., C. Maddox & L. Ray, 1980.Meteorological Characteristics of Flash Flood Events over the Western United State,Monthly Weather Review, Vol. 10, New York.

29- Stephen J., Déry M., K. Yau,2012.A Climatology of Adverse Winter-type Weather Events, Journal of Geophysical Research: Atmospheres, Vol. 104, Issue D14, pp. 16657–16672, Massachusetts.

30- Wrona, Kalyn M., 2007.Long-Term Changes and Variability in Northern Hemisphere Circumpolar Vortex, Master’s Thesis in the Department of Geography and anthropology, Louisiana State University.

31- William H., I. Neil, G. Christopher, 2004.A Study of Twentieth Century Extreme Rainfall Events in the United Kingdom with Implications for Forecasting, Meteorol.Appl, No. 11, p. 15-31, Massachusetts.

32- www.glossary.ametsoc.org

33- www.weather.uwyo.edu

34- www.esrl.noaa.gov