بررسی فعالیت‌های نوزمین ساخت حوضه آبخیزکرج از طریق شاخص های ژئومورفیک

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

مجتبی یمانی ¹ (استاد ژئومورفولوژی دانشکده جغرافیا- دانشگاه تهران-تهران-ایران)
شهناز علیزاده ² (کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی دانشکده جغرافیا-دانشگاه تهران-تهران -ایران)

تاریخ دریافت : 1394/11/19 تاریخ پذیرش : 1395/02/19 تاریخ انتشار : 1395/03/31

کلید واژه: نئوتکتونیک, شاخص های ژئومورفیک, حوضه کرج,

چکیده مقاله :

شبکه های زهکشی به اشکال مختلف نسبت به وقوع تغییرات در بستر جریان عکس العمل نشان می دهند . منطقه مورد مطالعه در استان البرز و در بالادست مهرشهر کرج واقع شده است. به دلیل قرار گیری حوضه مورد مطالعه بر روی گسل های لرزه خیز و همچنین وجود شهرهای بزرگ و پرجمعیت در این ناحیه، مطالعه وضعیت فعالیت های تکتونیکی در این منطقه را ضروری می کند. در این پژوهش سعی شده است تا با استفاده از شاخص های AF، SL، S، BR، P، T، Smf و Hi ، نوزمین ساخت و اثر آن بر دره ها و مسیر رودخانه ها بررسی شود. تکنیک کار به روش تحلیلی – مقایسه ای است. برای تجزیه و تحلیل، نرم افزارهای WMS و Arc GIS به کار گرفته شدند. برای بررسی دقیق تر، حوضه مورد مطالعه به چهار زیر حوضه رجایی شهر، کمال شهر، الهیه و چهاردانگه تقسیم شده است. نتایج پژوهش حاکی از فعال بودن تکتونیک در بخش های مختلف حوضه می باشد و همچنین در زیر حوضه غربی منطقه (زیر حوضه چهادانگه) که از نظر پنج شاخص ژئومورفیک دارای فعالیت کم تکتونیکی بوده است نشان از تعادل نسبی و گذر از مرحله بلوغ فرسایشی در این قسمت از حوضه می باشد.

چکیده انگلیسی:

Drainages has been reacting to changes in stream bed to different forms. Case study area has located in Alborz state and in upper of the Mehrshahr of karaj. Since basin has located on the bound shake faults and as big and high population cities is in this area, so study of tectonic Activities position is essential in this area. In this paper has tried Neotectonic  and its effects on the valleys and rivers direction to survey by using of Af, SL,S,BR,P,T,Smf and Hi parameters. Research method is being analytical – comparisonal. For analysis has used WMS and Arc GIS softwares. For more careful survey of Neotectonic activities in area, case study basin has dispensed to four sub basin, such as Rajayishahr, Kamalshahr, Elahiyeh and  Chahardangeh. The research result shown that tectonic has been activing in different  parts of basin, and since western sub basin of area (chahardangeh sub basin) has weakly activity of tectonic in five geomorphic parameters , so this part of basin has relative equilibrium and to run from stage of erosion puberty.

منابع و مأخذ:

1. پورکرمانی،محسن،صدیق،حمید(1382):پدیده های ژئومورفولوژیکی حاصل از گسل تبریز،جغرافیاو توسعه شماره2.


2. رادفر،شهباز، پورکرمانی،حسن(1384): ریخت زمین ساخت گسل کوه بانان، مجله علوم زمین،شماره58


3. روستایی،شهرام؛ هادی نیری (1390): ارزیابی فعالیت های تکتونیکی با استفاده از نیمرخ طولی در حوضه آبریز مهاباد، جغرافیا و برنامه ریزی دانشکده علوم انسانی واجتماعی. دانشگاه تبریز. شماره 36


4. زرگر زاده، مرضیه، رنگزن، کاظم، چرمچی، عباس، آبشیرینی، احسان(1386):مطالعه تکتونیک فعال منطقه زاگرس با استفاده از شاخص های ژئومورفیک و پارامترهای مورفومتریک در محیط GIS و دورسنجی، بیست و ششمین گرهمایی علوم زمین، سازمان زمین شناسی کشور.


5. سلیمانی، شهریار(1377):رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان (با نگرشی بر مقدمات دیرینه شناسی)، انتشارات موسسه زلزله شناسی و مهندسی زلزله، چاپ اول، تهران.


6. کرمی، فریبا و عبدالحمید رجایی اصل(1383):نقش زمین ساخت در تحول زمین ریخت شناسی پایکوهای شمالی کوه بزقوش، علوم زمین، شماره 11، صص 68 – 77.


7. گورابی، ابوالقاسم، نوحه گر، احمد(1386):شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضه آبخیز درکه، پژوهش های جغرافیایی، 39، صص 177 – 196.


8. مختاری،د(1376):تحلیل برخی از مسائل مورفودینامیک دامنة شمالی میشو و دشت سیلابی کشکسرای،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.


9. مختاری کشکی، داوود(1384):نقش نوزمین ساخت در تکامل سامانه های رودخانه ای در کواترنر (مطالعه موردی رودخانه های دامنه های شمالی میشو)، علوم زمین، 15، صص 64 – 77.

10. مختاری، د(1381): الف- عوامل مؤثر در گسترش و تکامل مخروط افکنه های آواترنری در دامنه شمالی میشو داغ (آذربایجان- ایران) و ارزیابی توانهای محیطی آن. پایاننامه دورة دآتری. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.

11. مفاخریان، سید علی، پورکرمانی، محسن(1386):اثرات تکتونیک پویا در منطقه خرم آباد، علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی، 17، صص 81 – 90.

12. مقصودی، مهران، کامرانی، حمید(1387):ارزیابی نقش تکتونیک فعال در تنظیم کانال رودخانه تجن، پژوهش های جغرافیایی، 39، صص 37 – 55.

13. نگهبان، مهدی،خطیب،محمدمهدی(1384):بررسی تکتونیک فعال به روش تراکم سنجی آبراهه ها در اطراف گسل نصرت آباد(خاورایران)،بیست و دومین همایش زمین شناسی، سازمان زمین شناسی کشور.

14. وحدتی، دانشمند و همکاران(1386): نوزمین ساخت سپیدرود و دشت گیلان، علوم زمین، 17، صص 12 – 25.

15. یمانی، مجتبی، مقیمی، ابراهیم، تقیان، علیرضا(1387): ارزیابی تاثیرات نوزمین ساخت فعال در دامنه های کرکس با استفاده از روش های ژئومورفولوژی، تحقیقات جغرافیایی، 23، صص 117 – 136.

1. Anoop, A. Prasad, S. Basavaiah, N. Brauer, A. Shahzad, F. Deenadayalan, K (2011). Tectonic versus climate influence on landscape evolution: Acase study from the upper Spiti valley, NW Himalaya, Geomorphology 145-146.


2. Chich, C. Shanchen, W. Wu, L. Lin. C., 2006, Active Deformation Front Delineated by Drainage Pattern Analaysis and Vertical Movementrates, Soathwestern Costal Plain Taiwan, Journal of Asian Earth Sciences.


3. Chieh Chen, Y. Sungb, Q. Yu Cheng, K(2003). Along-strike variations of morphotectonic features in the Western Foothills of Taiwan: tectonic implications based on stream-gradient and hypsometric analysis, Geomorphology 56.


4. Dehbozorgi, M. Pourkermani, M. Arian, M.Matkan, A.A. Motamedi, H. Hosseiniasl, A(2010). Quantitative analysis of relative tectonic activity in the Sarvestan area, Geomorphology 121.


5. Delcaillau, B. Deffontaines, B. Floissac, L. Angelier, J. Deramond, J. Souquet, P. Chu, H.T. Lee f, J. F (1998). Morphotectonic evidence from lateral propagation of an active frontal fold, Pakuashan anticline, foothills of Taiwan,


6. Garcia-Melendez, E., Goy, J. L., Zazo, C., 2003- Neotectonics and plio-Quaternary landscape development within the eastern Huercal-Overa Basin ( Betic Cordilleras, southeast Spain): Geomorphology 50. p. 111- 133. Geomorphology 24.


7. Giaconia, F. Rea, G.B. Martinez, J.M.M. Azañón, J.M. Peña, J.V.P. Romero, J. P(2012). Geomorphic evidence of active tectonics in the Sierra Alhamilla (eastern Betics,SE Spain),Geomorphology145-146.


8. Guccione,M.J., Mueller,K., Champion,J., Shepherd, S., Carlson,S.D., Odhiambo,B., Tate,A,. 2001- Stream response to repeated coseismic folding, Tiptonville dome, New Madrid seismic zone. Geomorphology ,43,p. 313-349


9. Harvey , A. M.,Wells,S.G.,1987- Response of Quaternary Fluvial systeme to differential epiorogenic uplift: Aguas and Feos river systems, southern Spain. Geology 15, p.689-693.


10. Harvey, A. M., Foster, G., Hannam, J., Mather, A. E., 2003- The Tabernas alluvial fan and lake system, southeast Spain: applications of mineral magnetic and pedogenic iron oxide analyses towards clarifying the Quaternary sediment sequences: Geomorphology 50. p. 151-171. Geomorphology 50. p. 203-225.


11. Krzyszkowski, D., Przybylski, B., Badura, J. (2000):The role of neotectonics and glaciation on terrace formation along the Nysa Kodzka River in the Sudeten Mountains (southwestern Poland),Geomorphology, Volume 33, Issues 3-4, pp149-166.


12. Latrubesse, E., Alceu Rancy.A(2000):Neotectonic influence on tropical rivers of southwestern Amazon during the late quaternary: the Moa and Ipixuna river basins, Brazil,Quaternary International, Volume 72, Issue 1, pp67-72.


13. Petrovszki, J., Timár.G(2009):Channel sinuosity of the Körös River system, Hungary/Romania, as possible indicator of the neotectonic activity, Geomorphology, In Press, Corrected Proof, Available  online.


14. Rose, J., & et.al(2002):Early and early Middle Pleistocene river, coastal and neotectonic processes, southeast Norfolk, England, Proceedings of the Geologists' Association, Volume 113, Issue 1, pp 47-67.


15. Schoorl, J. M., Veldkamp, A., 2003- Late Cenozoic landscape development and its tectonic implications for the Guadalhorce valley near Alora (Southern Spain): Geomorphology 50. p. 43-57.


16. Schumm,S.A.,1977- The fluvial system.Wiley, New York ,338pp.


17. Schumm,S.A.,1986- Alluvial river response to active tectonics. In: Active tectonics: Studies in Geophysics. National Academy Press, Washington DC.


18. Sharma, A., Rajamani,V. (2000):Weathering of gneissic rocks in the upper reaches of Cauvery river, south India: implications to neotectonics of the region, Chemical Geology, Volume 166, Issues 3-4, Pages 203-223.


19. Snyder,N.P.,Whipple,K.X.,Tucker,G.E.,Merrits,D.J.,2003- Channel response to tectonic forcing:field analysis of stream morphology and hydrology in the Mendecino triple junction region, northern California: Geomorphology 53.p.97-127.


20. Srivastava, P., Misra D. K.(2008):Morpho-sedimentary records of active tectonics at the Kameng river exit, NE Himalaya, Geomorphology, Volume 96, Issues 1-2,pp187-198.


21. Stevens,G.R.,1974- Rugged landscape, The geology of Central New Zealand. A.h. and A.W. Reed, Wellington, 286 pp.


22. Stokes, M., Mather, A. E.,2003- Tectonic origin and evolution of transverse drainage: the Rio Almanzora, Betic Cordillera, Southeast Spain: Geomorphology 50. p. 59-81.


23. Troiani, F. Della Seta, M (2008).The use of the Stream Length–Gradient index in morphotectonic analysis of small catchments: A case study from Central Italy, Geomorphology 102.


24. Viveena, .W. b, Schoorla, J.M. Veldkampc, A. van Balend, R.T., Desprate, S. Vidal-Romanib, J.R. (2013).Reconstructing the interacting effects of base level, climate, and tectonic uplift in the lower Miño River terrace record: A gradient modelling evaluation.


25. Wallace, R.E., 1967- Note on stream channel offset by the San Andreas Fault ,southern Coast Range,California. Stanford Univ. Publ. (Geol. Sci.) 11.p.6-20.


26. Zámolyi, A., Székely, B., Draganits.E, Timár.G(2009): Neotectonic control on river sinuosity at the western margin of the Little Hungarian Plain, Geomorphology, In Press, Corrected Proof, Available online. Pages1-13


27. Zhou Lina. B, Heitaro Kanedac. B, Sakae Mukoyamad, Norichika Asadad, Tatsuro Chibae, (2013). Detection of subtle tectonic–geomorphic features in densely forested mountains by very high-resolution airborne LiDAR survey. Geomorphology, Volume 182.