بررسی مبانی معرفت‌شناختی نظریۀ جبر و اختیار در کشف‌المحجوب هجویری

محورهای موضوعی : اسطوره

رضا سمیع‌زاد ¹ , اسماعیل گلرخ ماسوله ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) واحد قزوین
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) واحد قزوین

تاریخ دریافت : 1398/02/25 تاریخ پذیرش : 1398/02/25 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: هجویری, کشف‌المحجوب, جبر و اختیار, کسب, معرفت‌شناسی,

چکیده مقاله :

در این مقاله آراء معرفت‌شناختی هجویری در باب جبر و اختیار بررسی می‌شود و در خلال آن برخی مسائل دیگر که به نحوی با آن در ارتباط هستند، مورد تحلیل قرار می‌گیرند. از آنجایی که برخی از متصوفه نظیر هجویری به این نتیجه رسیده‌اند که برای بر کنار داشتن آثارشان از انحرافات فکری و اجتماعی، تبیین معرفتی آن‌ها ضروری است لذا، تحلیل آرای آشکار و پنهان معرفتی صاحبان چنین آثاری در شناخت موضع معرفتی و مذهب آن‌ها بسی راهگشاست و ضروری به نظر می‌رسد. در بررسی دیدگاه‌های هجویری چنین به نظر می‌رسد که جز مسئلۀ قبض و بسط که بیشتر ناظر بر حالات درونی و نفسانی انسان است، آن دسته از آرای او که به نحوی مربوط به اعمال و حوزۀ اختیارات و مسئولیت‌های انسانی است، غالباً متأثر از آراء ماتریدیه باشد.

چکیده انگلیسی:

In the present article, Hujwiri’s epistemological ideas about determinism, freewill and the related issues in Kashf-ol-Mahjub are analyzed. Some Sufis, such as Hujwiri, have come to this conclusion that epistemological explanations of their thoughts are essential to prevent intellectual and social deviations. So, in order to know the religious opinions of Muslim mystics, it is essential that their epistemological views be examined. According to Hujwiri, the issue of contraction and expansion refers to inner states and sensual feelings of man. But, his viewpoints about acts and areas of human choices and responsibilities are often influenced by the views of Maturidi.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم. 

اشعری، ابوالحسن علی‌بن اسماعیل. 1362.  مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلیّن. ترجمۀ محسن مؤیدی.‌ چ1. تهران: امیرکبیر.

بغدادی، عبدالقاهر. 1344. الفرق بین الفرق. ترجمۀ محمد جواد مشکور. چ2. تهران: امیرکبیر.

حافظ شیرازی،شمس‌الدین محمد. 1377. دیوان. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. به اهتمام عبدالکریم جربزه دار. چ6. تهران: اساطیر.

شریف، میان محمد. 1362. تاریخ فلسفه در اسلام. گردآوری و ترجمه زیر نظر نصرالله پور جوادی. چ1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شفیعی کدکنی،محمدرضا. 1391. دفتر روشنایی. گردآوری از محمدبن علی سهلگی. چ7. تهران: سخن.

ــــــــــــــــــــــــــ .1381. موسیقی شعر. چ7. تهران: آگه.

شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. 1383. توضیح الملل؛ ترجمه ملل و نحل. با مقدمه و تصحیح محمدرضا جلالی نائینی. چ6. تهران: اقبال.

شیخ‌الاسلامی، اسعد. 1363. تحقیقی در مسائل کلامی. چ2. تهران: امیرکبیر.

علامه حلّی، جمال‌الدین. 1388. کشف‌المراد؛ شرح تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین محمد طوسی. ترجمۀ ابوالحسن شعرانی. تهران: اسلامیه.

فروغی، محمدعلی. 1379. سیر حکمت در اروپا. چ7. تهران: زوار.

کاپلستون، فریدریک.1380. تاریخ فلسفه. ترجمۀ غلامرضا اعوانی. چ1. تهران: سروش و علمی و فرهنگی.

کلینی رازی، ابوجعفر محمدبن یعقوب. 1372. اصول کافی. ترجمه و شرح سیّدجواد مصطفوی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اهل بیت.

ماتریدی السمرقندی،ابومنصور محمد. 1986. کتاب التوحید. به کوشش و مقدمه فتح‌الله خلیف. بیروت: دارالمشرق.

معروف الحسنی، هاشم. 1978.  الشیعه بین الاشاعره و المعتزله. چ1. بیروت: دارالقلم.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1381. مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد نیکلسون. چ14. تهران: امیرکبیر.

هجویری، ابوالحسن‌علی‌بن عثمان. 1384. کشف‌المحجوب. به تصحیح محمود عابدی. چ2. تهران: سروش.

 

Refrences

The Holy Qor’ān.

Allāme Hellī, Jamāloddīn. (2009/1388SH). Kašf  al- morād. Tr. by Abolhassan Ša'rānī. Tehrān: Eslāmīye.

Aš'arī, Abolhassan Alī ebn-e Esma'īl. (1983/1362SH). Maqālāt al-eslāmīyīn va extelāf al-mosalīn. Tr. by Mohsen Mo'ayyedī. 1^th ed. Tehrān: Amīr Kabīr.

Baqdādī, Abdol Qāher. (1965/1344SH). Al-feraq beyn al-Feraq. Tr. by Mohammad Javād Maškūr. 2^nd ed. Tehrān: Amīr Kabīr.

Copelston, Friedrich (2001/1380SH). Tārīx-e falsafe (History of Philosophy). Tr. by Qolāmrezā A’vānī. 1^st ed. Tehrān: Sorūš.

Hāfez Šīrāzī, Šamsuddīn Mohammad. (1998/1377SH).  Diīvān. Corrected by Mohammad Qazvīnī and Qāsem Qanī. With the effort of Abdolkarīm Jorbozedār. 6^th ed. Tehrān: Asātīr.

Šarīf,  Miyān Mohammad. (1982/1362SH).Tārīx-e falsafe dar eslām (The History of Philosophy in Islam). Tr. by Nasrollāh Pūr Javādī. 1^th ed. Tehrān: Markaz-e Našr-e Dānešgāhī.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (2012/1391SH). Daftar –e rošanāei. Collected by Mohammad ebn-e Alī Sahlagī. 7^th ed. Tehrān: Soxan.

__________________________. (2002/1381SH). Mūsīqī-ye še’r. 7^th ed. Tehrān: Āgāh.

Šahrestānī, Mohammad ebn-e Abdol Karīm. (2004/1383SH). Tozīh  al-melal. Tr. by Mohammad Rezā Jalālī Nā’īnī. 6^th ed. Tehrān: Eqbāl.

Šeyxoleslāmī, As’ad. (1984/1363SH). Tahqīqī dar masā’el-e kalāmī. 2^nd ed. Tehrān: Amīr Kabīr.

Forūqī, Mohammad Alī. (2000/1379SH). Seyr-e hekmat dar orūpā. 7^th ed. Tehrān: Zavvār.

Koleynī Rāzī, Abū Ja’far Mohammad ebn-e Ya’qūb. (1994/1372SH). Osūl-e Kāfī. Tr. by Javād Mostafavī. Tehrān: Daftar-e Našr-e  Farhang-e Ahl-e Beyt.

Matrīdī Al-samarqandī, Abū Mansūr Mohammad. (1986/1365SH). Ketab  al-towhīd. Tr. by Fathollāh Xalīf. Beirūt: Dār al-Mašreq.

Ma’rūf al-hasanī. Hāšem. (1978/1356SH). Al-šī’A bayn al-ašā’era  va al-mo’tazelah. 1^st ed. Beirūt: Dār al-Qalam.

Molavī, Jalāl al-dīn Mohammad. (2002/1381SH). Masnavī. Ed. by Reynold Nicholson. 14^th ed. Tehrān: Amīr Kabīr.

Hojvīrī, Abolhassan Alī ebn-e Osmān. (2005/1384SH). Kašf al-mahjūb. Ed. by Mahmūd Ābedī. 2^nd ed. Tehrān: Sorūš.