ارزیابی انتقادی دیدگاه سارتر درباره مسئولیت انسان از منظر شهید صدر

محورهای موضوعی : حکمرانی اسلامی

محمد ابراهیم نیک زاد ^{1 *} , ابوذر رجبی ² , سید مرتضی هاشمی ³

1 - گروه مدرسی معارف اسلامی (انقلاب اسلامی)، دانشکده مطالعات انقلاب اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران
2 - گروه آموزشی مبانی نظری اسلام، دانشکده مطالعات اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران
3 - گروه آموزشی مبانی نظری اسلام، دانشکده مطالعات اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

تاریخ دریافت : 1404/03/03 تاریخ پذیرش : 1404/03/24 تاریخ انتشار : 1404/04/01

کلید واژه: مسئولیت, سارتر, صدر, اگزیستانسیالیسم, خلافت,

چکیده مقاله :

تحلیل از مسئولیت انسانی در مکاتبی که وجهه اصلی­ شان بحث از انسان است، امری رایج بوده و متفکران این مکاتب به این مهم توجه جدی دارند. در مکتب فکری اگزیستانسیالیسم چه از نوع الهی و چه از نوع الحادی به جهت پذیرش امانیسم، به موضوع مسئولیت انسانی پرداخته می­شود. مسئولیت انسانی در نگاه سارتر نیز رابطه وثیقی با ماهیت انسانی دارد. وی انسان را تنها موجود اصیل عالم می­داند که وجود او بر ماهیتش مقدم است و بر همین اساس او را دارای مسئولیت می داند. مهمترین اصول مسئولیت انسانی در اندیشه سارتر به آزادی و شناخت نسبت به این مسئولیت باز­می­گردد. از سویی در اندیشه اسلامی هم در نصوص دینی، و هم برداشت­های تفسیری آن، از سوی اندیشمندان مسلمان، کرامت انسانی و توجه به ابعاد وجودی او جایگاه ویژه­ای دارد. در پرتو همین امر، مسئولیت انسانی نیز ابعاد خاصی پیدا می­ کند. تفاوت مبنایی دو اندیشه اسلامی با اگزیستانسیالیسم در مقوله مسئولیت انسانی، ما را بر آن داشت تا به ارزیابی دیدگاه یکی از متفکران برجسته این مکتب یعنی سارتر بپردازیم. در میان اندیشمندان اسلامی نیز مرحوم شهید صدر محور بوده و تحلیل انتقادی را با اصطیاد از آثارشان نسبت به اندیشه­های سارتر دنبال خواهیم کرد. مبنای مسئولیت انسان در نگاه صدر خلافت الهی انسان است. اصلی­ترین یافته تحقیق که با روش توصیفی -  تحلیلی مطرح می­شود، آن است که مهمترین مؤلفه انسان­شناسی صدر که نقطه افتراق و امتیاز او نسبت به سارتر تلقی می­شود، مخلوق بودن انسان و آویختگی اوست؛ برخلاف سارتر که انسان را یک هستی پرتاب شده می­دانست و نظریه وانهادگی را مطرح می کرد.

چکیده انگلیسی:

The analysis of human responsibility in schools whose main focus is the discussion of man is common and thinkers of these schools pay serious attention to this issue. In the school of thought of existentialism, whether of the divine or the atheistic type, the issue of human responsibility is addressed in order to accept humanism. In Sartre's view, human responsibility also has a close relationship with human nature. He considers man to be the only genuine being in the world whose existence precedes his nature and on this basis considers him to have responsibility. The most important principles of human responsibility in Sartre's thought refer to freedom and recognition of this responsibility. On the other hand, in Islamic thought, both in religious texts and its interpretative interpretations by Muslim thinkers, human dignity and attention to his existential dimensions have a special place. In light of this, human responsibility also acquires special dimensions. The fundamental difference between Islamic thought and existentialism in the category of human responsibility led us to evaluate the perspective of one of the prominent thinkers of this school, namely Sartre. Among Islamic thinkers, the late martyr Sadr is also the focus, and we will follow the critical analysis by drawing on his works regarding Sartre's thoughts. The main finding of the research, which is presented using a descriptive-analytical method, is that the most important component of Sadr's anthropology, which is considered his point of difference and advantage over Sartre, is the creatureliness of man and his hanging; unlike Sartre, who considered man to be a thrown being and proposed the theory of abandonment.

منابع و مأخذ:

- قرآن کریم
- احمدی، بابک (1384)، سارتر که می نوشت، تهران: انتشارات مرکز، چاپ سوم
- احمدیانی مقدم، سید امین الله (1396)، «بررسی تطبیقی آزادی و مسئولیت از دیدگاه آیه الله مصباح و ژان پل ساتر»، معرفت، سال بیست و ششم، شماره 243، 27 الی 40
- اریک، ماتیوز (1378)، فلسفه فرانسه در قرن بیستم ، ترجمه محسن حکیمی، تهران: ققنوس، چاپ اول
- استراترن، پل (1379) ، آشنایی با سارتر، ترجمه زهرا آرین، تهران: نشر مرکز، 1379، چاپ اول
- آزاد منش، سعید (1397)، «ماهیت و قلمرو مسئولیت انسان از دیدگاه سارتر و رویکرد اسلامی عمل»، مجله فلسفه تربیت، سال اول، شماره 4، 133 الی 161
- بلاکهام، هارولد جان (1382)، شش متفکر اگزیستانسیالیسم ،ترجمه محسن حکیمی، تهران: انتشارات مرکز، چاپ اول
- توماس، هانری(1382)، بزرگان فلسفه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم
- جمشیدی، محمد حسین(1378)، «خلافت عمومی انسان در اندیشه سیاسی شهید صدر»، مجله حکومت اسلامی، شماره 11، 151 الی 181
- خاتمی، محمود(1391)، مدخل فلسفه غربی معاصر، تهران: انتشارات علم، چاپ دوم
- دووبوار، سیمون(1389)، وداع با سارتر، حامد فولادوند، تهران: انتشارات جامی، چاپ سوم
- سارتر، ژان پل (1351)، شیطان و خدا، ابوالحسن نجفی، تهران: انتشارات نیل، چاپ اول
- سارتر، ژان پل (1361)، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، مصطفی رحیمی، تهران: انتشارات مروارید، چاپ هشتم
- سارتر، ژان پل (1383)، تهوع، امیر جلال الدین اعلم، تهران: انتشارات نیلوفر، چاپ سوم
- سارتر، ژان پل (1387)، مگس ها، مهدی روشن زاده، تهران: انتشارات ثالث، چاپ پنجم
- سارتر، ژان پل (1397)، زندگی فروید، قاسم روبین، تهران: انتشارات ناهید، چاپ سوم
- سارتر، ژان پل (بی-تا)، هستی و نیستی، عنایت الله شکیبا پور، بی-جا: موسسه انتشارات شهریار
- سارتر، ژان پل(1388) خروج ممنوع، بهرنگ اسماعیلیون، تهران: انتشارات روزبهان، چاپ ششم
- صدر، سید محمد باقر (1369)، سنتهاي اجتماعي و فلسلفه تاريخ در مكتب قرآن، حسين منوچهري، تهران: مركز نشر فرهنگي رجاء، چاپ اول
- صدر، سید محمد باقر(1358 الف)، لمحة فقهية تمهيدية، تهران: انتشارات جهاد البناء قسم العلاقات الخارجية، چاپ اول
- صدر، سید محمد باقر(1358) نهادهاي اقتصادي اسلام، غلامرضا بيات و فخرالدين شوشتري، تهران: انتشارات بدر، چاپ اول
- صدر، سید محمد باقر(1358ق الف)، خلافة الانسان وشهادة الانبياء، تهران: انتشارات جهاد البناء قسم العلاقات الخارجية، چاپ اول
- صدر، سید محمد باقر(1359) خلافت انسان و گواهي پيامبران، سيد جمال موسوي،تهران: روزبه، چاپ اول
- صدر، سید محمد باقر(1387)، اقتصادنا، قم: انتشارات بوستان کتاب، چاپ سوم
- صدر، سید محمد باقر(1399ق ب)، صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامي، تهران: جهاد البناء، چاپ اول
- صدر، سید محمد باقر(1401ق) الفتاوي الواضحة، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ اول
- صدر، سید محمد باقر(1408ق)، فلسفتنا ، قم؛ المجمع العلمي للشهيد صدر، چاپ اول
- صدر، سید محمد باقر(بی-تا الف)، الاسلام يقود الحياة، تهران: انتشارات وزارت الارشاد الاسلامي - الجمهورية الاسلامية في ايران
- صدر، سید محمد باقر(بی-تا ب)، سنت هاي تاريخ در قرآن (تفسيرموضوعي)، سيدجمال موسوي، قم: انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه
- صدر، سید محمد باقر(بی-تا ج)، منابع القدرة في الدولة الاسلامية، تهران: جهاد البناء
- صدر، سید محمد باقر(بی-تا د)، المدرسة القرانية، بيروت: دار التعارف للمطبوعات
- علوی¬تبار، ،هدایت (1384)، «ردّ واجب الوجود در فلسفه سارتر»، حکمت و فلسفه، سال اول ،شماره دوم، 39 الی 48
- فضل الله، سید محمد حسین(1386)، «شهید صدر در بستر اندیشه و عمل»، شاهد یاران، شماره 18، 13الی 14
- قمی، محسن (1395)، «بررسی تطبیقی آزادی از دیدگاه شهید مطهری و ژان پل سارتر»، آیین حکمت، سال هشتم، شماره بیست و نهم، 149 الی 177
- کاپلستون، فردریک چالز (1386)، تاریخ فلسفه از من دوبیران تا سارتر، ترجمه عبد الحسین آذرنگ، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ دوم
- گرامی، غلامحسین (1388)، «بررسی و نقد دیدگاه سارتر درباره ماهیت انسان»، فصلنامه علمی پژوهشی اندیشه نوین دینی، سال پنجم، شماره شانزدهم، 79 الی 106
- مک کواری، جان (1389)، فلسفه وجودی، ترجمه محمد سعید کاشانی، تهران: هرمس، چاپ سوم
- ملکیان، مصطفی (1379)، تاریخ فلسفه غرب، تهران: انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چاپ دوم
- نقیب زاده، میرعبد‌الحسین (1390)، نگاهی به نگرش فلسفی سده بیستم، تهران: انتشارات طهوری، چاپ دوم
- یوسفی، علی (1390)، بررسی و نقد انسان محوری الحادی از نظر نهج البلاغه ، عباس ایزد پناه، دانشکده الهیات، دانشگاه قم