رویکرد انتقادی و نقش آن در حسابداری

محورهای موضوعی : حسابداری مدیریت

شکراله خواجوی ¹ , زعیمه نعمت الهی ²

1 - استاد، گروه حسابداری دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 - دانشجوی دکتری مدیریت دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1397/11/24 تاریخ پذیرش : 1398/02/16 تاریخ انتشار : 1399/01/01

کلید واژه: رویکرد انتقادی, حسابداری انتقادی, مسئولیت اجتماعی و مبانی فلسفی,

چکیده مقاله :

سیستم‌های حسابداری در بستر سازمان، بیشتر از اینکه پدیده‌ای تکنیکی باشند، ریشه در پدیده‌های اجتماعی دارند و از همین طریق نیز باید درک شوند. به منظور درک سیستم های حسابداری به عنوان یک پدیده اجتماعی بایستی تغییر بزرگی در رویکردها و دیدگاه هایی که تاکنون از آن ها استفاده شده است اتفاق بیفتد. یکی از رویکردهایی که جهت درک این پدیده در بستر اجتماعی به کار می‌آید، رویکرد انتقادی است. در این پژوهش با استفاده از روش شناخت تاریخی در چارچوب مطالعات کتابخانه ای، سعی شده است با معرفی کاربرد رویکرد انتقادی در حسابداری، گامی جهت استفاده بیش تر این رویکرد در پژوهش‌های حسابداری فراهم آید. به همین منظور در ابتدا مبانی فلسفی رویکرد انتقادی و حسابداری انتقادی بیان شده و پس از آن نمونه‌هایی از پیشینه پژوهش در زمینه حسابداری انتقادی ذکر و در گروه های حسابداری مدیریت انتقادی، مبانی فلسفی حسابداری انتقادی، مسئولیت اجتماعی در حسابداری و نقد حسابداری اثباتی دسته بندی شده اند. نکته اصلی که در این پژوهش‌ها قابل بیان است نظری بودن آن‌هاست و در کمتر موردی این پژوهش‌ها در عمل مورد استفاده قرار گرفته است. به علاوه، بر اساس پژوهش های انجام شده در این زمینه و همچنین مبانی نظری موجود در رابطه با تئوری انتقادی، مبانی فلسفی حسابداری انتقادی بیان گردیده است.

چکیده انگلیسی:

Accounting systems in organizations are considered more likely as results of social phenomena instead of technical phenomena and must be percept through this social circumstance. A great changing of utilized approaches and viewpoints must be taken place, in order to precept accounting system as a social phenomenon. Critical approach is one of these changes which comes on to precept in social circumstance. So, in this research is tried to introduce critical approach usages in accounting to provide more possibility of accounting research using this approach. To have access to this point philosophical basis of critical approach and critical accounting are presented and some samples in literature of critical accounting are mentioned and categorized into critical management accounting, philosophical basis of critical accounting, social responsibility in accounting and positivism accounting critics afterwards. The principal point of these researches is their theoretical structure and a few of them are applied in practice.

منابع و مأخذ:

*      آزادی، کیهان و ابراهیمی، مریم (1392). تحقیقات انتقادی در حسابداری (با تأکید بر نظرات هابرماس). دومین کنفرانس ملی حسابداری، مدیریت مالی و سرمایه گذاری، گرگان.

*   ثقفی، علی و صیدی، حجت اله (1382). تئوری های هنجاری؛ پلی بین واقعیت و غایت حسابداری. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 2، 82-61.

*      خواجوی، شکراله؛ حلاج، محمد و گنجی، کیانوش. (1395). مقایسه نظریه دامنه و نظریه روش در پژوهش­های حسابداری مدیریت: با تأکید بر نظریه کنشگر-شبکه. حسابداری مدیریت، 29، 72-53.

*      خواجوی، شکراله و محمدیان، محمد (1397). الگوی مفهومی حسابداری شهروندی مبتنی بر تفکر انتقادی، حسابداری مدیریت، 37، 106-97.

*      دانایی‌فرد، حسن و کاظمی، سیدحسین (1389). ارتقای پژوهش‌های تفسیری در سازمان: مروری بر مبانی فلسفی و فرایند اجرای روش پدیدارنگاری. مطالعات مدیریت و بهبود و تحول. 61. 121-147.

*      دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال (1387). نظریه انتقادی: چهارچوبی برای تحلیل سیاست خارجی. پژوهشنامه علوم سیاسی، 2، 125-161.

*      رهنمای رودپشتی، فریدون (1396). دایره المعارف نظریه شناسی و نظریه پردازی در حسابداری مدیریت. جلد اول، تهران: انتشارات ترمه.

*      رهنمای رودپشتی، فریدون و گودرزی، احمد (1392). حسابداری مدیریت انتقادی. دانش حسابداری و حسابداری مدیریت، 5. 1-14.

*      عسگری، سعید؛ رهنمای رودپشتی، فریدون و گودرزی، احمد (1389). اخلاق انتقادی به مثابه بستری برای حسابداری انتقادی. حسابداری مدیریت. 8، 123-134.

*      فتوتیان، علی و عبدی، حسن (1391). بررسی رابطه انسان‌شناسی و روش‌شناسی در پارادایم‌های اثبات‌گرایی و رئالیسم انتقادی. معرفت فرهنگی اجتماعی، 3،  87-100.

*      قراملکی، احد فرامرز؛ اصول و فنون پژوهش در گستره دین‌پژوهی، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1383، چاپ اول، ص202.

*      گافکین، میکائیل؛ مهتدی، اعظم و اصغری، ایرج (1394). مروری بر تئوری های انتقادی حسابداری. پژوهش حسابداری، 17، 78-59.

*      گودرزی، احمد (1388). دیدگاه حسابداری انتقادی. حسابدار، 204، 48-44.

*      گائینی، ابولفضل و حسین‌زاده، امیر (1391). پارادایم‌های سه‌گانه اثبات‌گرایی، تفسیری و هرمنوتیک در مطالعات مدیریت و سازمان. راهبرد فرهنگ، 19،  103-138.

*      Arnold, P. J. (2009). Global financial crisis: The challenge to accounting research. Accounting, Organizations and Society, 34(6), 803-809.

*      Baker, C. R. (2011). A genealogical history of positivist and critical accounting research. Accounting History, 16(2), 207-221.

*      Baker, C. R., & Owsen, D. M. (2002). Increasing the role of auditing in corporate overnance. Critical Perspectives on Accounting, 13(5), 783-795.

*      Boussebaa, M. (2015). Professional service firms, globalization and the new imperialism. Accounting, Auditing and Accountability Journal.

*      Boyce, G., & Greer, S. (2013). More than imagination: Making social and critical accounting real. Critical Perspectives on Accounting, 24(2), 105-112.

*      Broadbent, J. (2002). Critical accounting research: a view from England. Critical Perspectives on Accounting, 13(4), 433-449.

*      Catchpowle, L., & Smyth, S. (2016, September). Accounting and social movements: An exploration of critical accounting praxis. In Accounting Forum (Vol. 40, No. 3, pp. 220-234). Elsevier.

*      Chiapello, E. (2017). Critical accounting research and neoliberalism. Critical Perspectives on Accounting, 43, 47-64.

*      Cooper, C. (2002). Critical accounting in Scotland. Critical Perspectives on Accounting, 13(4), 451-462.

*      Dierkes, M., & Preston, L. E. (1977). Corporate social accounting reporting for the physical environment: A critical review and implementation proposal. Accounting, Organizations and society, 2(1), 3-22.

*      Evans, L. (2018). Language, translation and accounting: towards a critical research agenda (Forthcoming). Accounting, Auditing and Accountability Journal.

*      Gaffikin, M. (2010). Being critical in accounting. International Review of Business Research Papers, 6(5), 33-45.

*      Gendron, Y. (2017). Beyond conventional boundaries: Corporate governance as inspiration for critical accounting research. Critical Perspectives on Accounting.

*      Gray, R., Javad, M., Power, D.M., and Sinclair, C.D., (2001, forthcoming), “Social and EnvironmentalDisclosure and Corporate Characteristics: A Research Note and Extension”, Journal of Business Financeand Accounting.

*      Haynes, K. (2017). Accounting as gendering and gendered: A review of 25 years of critical accounting research on gender. Critical Perspectives on Accounting, 43, 110-124.

*      Huber, W. D. (2015). The research–publication complex and the construct shift in accounting research. International Journal of Critical Accounting, 7(1), 1-48.

*      James, K. (2008). A critical theory and postmodernist approach to the teaching of accounting theory. Critical Perspectives on Accounting, 19(5), 643-676.

*      Laughlin, R. (1999). Critical accounting: nature, progress and prognosis. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 12(1), 73-78.

*      Laughlin, R. C. (2005). Accounting systems in organizational contexts: a case for critical theory. Accounting, the social and the political: classics, contemporary and beyond, Elsevier, London, 93-103.

*      Lehman, G. (2006). Perspectives on language, accountability and critical accounting: An interpretative perspective. Critical Perspectives on Accounting,17(6), 755-779.

*      Mantzari, E. (2014). Critical Accounting Histories: Exposing Contradictions in Social Reality—Review of Critical Histories of Accounting: Sinister Inscriptions in the Modern Era by RK Fleischman, W. Funnell and SP Walker. International Critical Thought, 4(1), 98-107.

*      Massingham, R. K. (2017). The Role of accounting in legitimising the culture of the Australian construction industry. Doctorate dissertation,  University of wollongong.

*      Milne, M. J. (2002). Positive accounting theory, political costs and social disclosure analyses: A critical look. Critical perspectives on accounting, 13(3), 369-395.

*      Modell, S. (2017). Critical realist accounting research: In search of its emancipatory potential. Critical Perspectives on Accounting, 42, 20-35.

*      Newman, W. L. (1991). Social research methods: Qualitative and quantitative approaches. Allyn and Bacon.

*      Richardson, A. J. (2015). Quantitative research and the critical accounting project. Critical Perspectives on Accounting.

*      Roslender b, R. (1996). Critical accounting and the labour of accountants. Critical Perspectives on Accounting, 7(4), 461-484.

*      Roslender a, R. (1996). Relevance lost and found: critical perspectives on the promise of management accounting. Critical Perspectives on Accounting, 7(5), 533-561.

*      Shapiro, B. P. (1998). Toward a normative model of rational argumentation for critical accounting discussions. Accounting, Organizations and Society, 23(7), 641-663.

*      Sikka, P., & Willmott, H. (1997). Practising critical accounting. Critical Perspectives on Accounting, 8(1), 149-165.

*      Willmott, Hugh(2003) Organization Theory As a Critcal science? Forms of analysisand new organizational forms. In Tsoukas H. & Knudsen C(Eds). The OxfordHandbook of Organization Theory,83-112.