مقایسة انحلال معاملات با خیار و نهادهای مشابه

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی

دکتر حیدر باقری اصل ¹

1 - استاد گروه حقوق، دانشگاه تبریز، ایران، تبریز.

تاریخ دریافت : 1400/07/30 تاریخ پذیرش : 1400/07/30 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: فسخ, خیار, انحلال, رجوع, جواز,

چکیده مقاله :

عوامل مختلفی معاملات را به انحلال می‌کشانند و این عوامل عبارت‌اند از: خیار، جواز، فسخ و رجوع. هرچند هرکدام از نهادهای یادشده به نوعی در انحلال معاملات مؤثرند، ولی متأسفانه موارد زیادی در آثار مکتوب فقیهان و حقوق‌دانان مشاهده می شود که در استعمال آن‌ها به علت مشابهت، دقت لازم به عمل نمی آید، به‌طوری‌که یکی، به جای دیگری، به کار می‌رود. این مسئله، موجب اختلاط معنایی و از بین رفتن مرزبندی دقیق و واضح، بین نهادهای مزبور شده است. ازاین‌رو، در مورد نهادهای یادشده، این سؤال اصلی پیش می‌آید که تفاوت و تشابه معنایی و ماهیت فقهی و حقوقی خیار، فسخ، جواز و رجوع در انحلال معاملات چیست؟ هرچند برخی مطالب در لابلای مباحث فقهی و حقوقی در این زمینه بیان گردیده، ولی تفکیک ماهیت این نهادها به‌طور صحیح، بیان نشده است و خلأ علمی در مسئله، وجود دارد. ازاین‌رو، لازم است تحقیق مستقل و جامعی در این خصوص، صورت گیرد و مسئله با دقت کافی، طرح و بررسی شود. تحقیق حاضر، دست به این کار زده و پاسخ سؤال مزبور را با بررسی منابع فقهی و حقوقی و به روش استنباطی و با ابزار کتابخانه‌ای ارایه داده است و به این نتیجه رسیده است که هر چند تشابه ها خیار با نهادهای فسخ، جواز و رجوع در انحلال معاملات، ایقاع بودن همة آنها ارزیابی می‌شود، ولی هر کدام از نهادهای مزبور در انحلال معاملات تفاوت ماهوی با یکدیگر دارند فسخ و نیز خیار در عقود لازم و جواز فسخ در عقود جایز و رجوع در ایقاعات جریان می یابد. فسخ و خیار حق است و جواز فسخ و رجوع حکم است.