جایگاه قاعده فقهی لاضرر در نظریه سؤ استفاده از حق
محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی
عذرا رضازاد باری
1
,
یوسف مولایی
2
,
حسین جوادی
3
1 - دانشجوی دکترای تخصصي حقوق خصوصي، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامي ، ارومیه ، ایران
2 - استادیار گروه حقوق خصوصي، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامي ،ارومیه ، ایران ( نویسنده مسئول)Y.molaei@gmail.com
3 - استادیار گروه حقوق خصوصي، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامي ،ارومیه ، ایران
کلید واژه: اصل لزوم, قاعده لاضرر, اعمال حق, ضرر غیر متعارف, سو استفاده از حق,
چکیده مقاله :
از مهمترین و کاربردی ترین قواعد فقهیه، قاعده لاضرر می‌باشد که منشأ قرآنی و روایی فراوانی دارد و به همین جهت مورد توجه فقها قرار گرفته است. با این وجود قلمرو این قاعده مورد اختلاف فقیهان است. تتبّع در نظرات فقها نشان می‌دهد که قلمرو قاعده لاضرر شامل خسارات مادی و معنوی است و بیانگر حکم اولیه در عرض سایر احکام است و در تعارض با هیچ حکمی جز قاعده ی تسلیط نیست. این استنباط شباهت فراوانی با نظریه سواستفاده از حق پیدا می‌کند که در مباحث مسؤلیت مدنی ابراز شده و قلمرو آن اعمال و اجرای حق است. در حقوق فرانسه در صورت سوءاستفاده در مقام اجرای حق، حکم جواز و اباحه اعمال حق برداشته می‌شود، و با نظریه نفی حکم رابطه تساوی می‌یابد. معیار جدید مطرح شده برای سوءاستفاده، نامتعارف بودن خسارت ایجاد شده است و از این رو، دارای ملاکی مشابه با قاعده لاضرر است. مجرای قاعده نیز اعمال حق بوده و دامنه آن از لاضرر محدودتر است.
One of the most important and practical rules of jurisprudence is the rule of harmlessness, which has many Qur'anic and narrational origins, and for this reason, it has been the focus of jurists. However, the scope of this rule is disputed by jurists. Following the opinions of jurists shows that the scope of the rule of damages includes material and spiritual damages and it represents the primary ruling among other rulings and it is not in conflict with any ruling except the rule of subrogation. This conclusion is very similar to the theory of abuse of rights, which is expressed in civil liability discussions and its scope is the application and implementation of rights. In French law, in case of abuse in the position of enforcement of the right, the ruling on the right is removed, and it is equal to the theory of negation of the ruling of the relationship. The new criterion proposed for abuse is the unusualness of the damage caused and, therefore, has a similar criterion to the rule of harmlessness. The channel of the rule is the application of the right and its scope is more limited than harm.
قرآن کریم . ه.ق.) کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل البیت 1409( محمد کاظم،آخوند خراساني .) منع سوء استفاده از حقوق عیني در قانون مدني. تهران. فصلنامه علمي پژوهشي فقه و مباني حقوق 1391(اکبرینه، پروین .12اسلامي سال چهارم شماره . .)دوره حقوق مدني جلد اول و دوم چاپ ،نهم. تهران. نشر امامیه 1372( امامي، حسن . ه.ق.) رسائل فقهیه. جلد اول. قم. کنگره جهاني بزرگداشت شیخ انصاری 1414( انصاری، مرتضي
. ه.ق.) فوائد الاصول جلد دوم. چاپ پنجم. قم. مؤسسه نشر اسلامي 1416( انصاری، مرتضي . ه.ق.) المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات جلد دوم. چاپ اول. قم. نشر دارالذخائر 1411( انصاری، مرتضي 140 (حیدر ،باقری اصل در استنباط مسائل فقهي. مجله »لا ضرر و لا ضرار«در روایت »في الاسلام« ). تأثیر وجود یا فقدان قید 2 فقه و اصول. ). حمایت از حقوق مالکانۀ کاربران بازیهای فضای مجازی بر مبنای قاعدة لاضرر. مجله حقوق فناوریهای 1402( پردیس ، بهبود نوین. .) سوء استفاده از حق مطالعه تطبیقي در حقوق اسلام و دیگر نظامهای حقوقي. چاپ سوم. تهران. 1377( بهرامي احمدی، حمید نشر اطلاعات تهران. . ) صحاح اللغت. تحقیق محمد عبدالغفور عطار. بیروت. دارالملایین 1376(جوهری، اسماعیل ابن حماد . ه.ق.) تذکره الفقها. چاپ اول. قم. مؤسسه آل البیت 1414(حلي، علامه حسن بن یوسف ه.ق.) هدایه فى الاصول، تقریر حسن صافي اصفهاني. جلد سوم. چاپ اول. قم. مؤسسه صاحب 1417( سید ابوالقاسم ،خویي الاصول عجل الله. .) چالشي پیرامون دلالت قاعده لاضرر در توجیه مطالبه طلاق از سوی زوجه در پرتو نظام حقوقي ایران و 1401( رضا،ساکي مصر. ماهنامه جامعه شناسي سیاسي ایران. . ه.ق.) الرسائل الأربع قواعد اصوله و فقهیه. جلد دوم. چاپ اول.قم. مؤسسه امام صادق (ع) 1415(سبحاني، جعفر .) نوآوریهای امام خمیني در قاعده لاضرر و شباهت آن با سوء استفاده از حق در مسؤلیت مدني .تهران. 1396(سید حسین، سعید .74 پژوهشنامه متین سال نوزدهم شماره . ). نظریه سوء استفاده از حق در حق حبس در حقوق ایران و کانادا. ماهنامه جامعه شناسي سیاسي ایران 1400( توحید،عبادی . .) المصباح المنیر في غریب الشرح الکبیر للرافعي.جلد اول. چاپ سوم 1383( احمد بن محمد ،فیومي مقری . .) الزامهای خارج از قرارداد ضمان قهری. جلد اول. چاپ سوم. تهران. انتشارات دانشگاه تهران 1386( ناصر،کاتوزیان .) رابطه منطقي قاعده فقهي لاضرر و قاعده غربي سوء استفاده از حق. تهران. فصلنامه پژوهش تطبیقي 1393(کریمي، عباس حقوق اسلام و غرب. . .) قواعد فقه. چاپ دوازدهم.تهران. نشر میزان 1390(محمدی ،ابوالحسن . .)بررسي تطبیقي قاعده لاضرر در اندیشه شیخ انصاری و آخوند خراساني 1400(مصباح، عبدالرئوف . ه.ق.) قواعد فقهیه .جلد اول. چاپ سوم. قم. مدرسه امام امیرالمؤمنین 1411( مکارم شیرازی ،ناصر .) بدائع الدرر فى قاعده نفى الضرر. تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره). 1372( سید روح الله ،موسوی خمیني .) رساله فى قاعده نفى الضرر. ضمیمه منیه الطالب فى حاشیه المکاسب. تقریرموسي خوانساری 1372(نائیني، میرزا محمد حسین جلد اول. تهران. مکتبه المحمدیه. . . چاپ هفتم. بیروت. بینا 37 ه.ق.) جواهر الکلام في شرح شرایع الاسلام جلد 1404(نجفي، محمدحسن