سیر تحول در مجازاتهای جایگزین حبس در حقوق ایران با رویکردی بر مبادی فقهی و حقوقی آن

محورهای موضوعی : فقه الجزاء

حمزه رضایی ورمزیار ^{1 *} , بهزاد رضوی فرد ^{2 *} , حسن علی موذن زادگان ³

1 - دانشجو
2 - حقوق جزا و جرم شناسی،دانشکده حقوق،دانشگاه علامه طباطبایی،تهران،ایران
3 - استاد دانشگاه علامه طباطبا یی

تاریخ دریافت : 1403/04/20 تاریخ پذیرش : 1403/06/27 تاریخ انتشار : 1403/06/29

کلید واژه: عملکرد قانونگذار, مجازات حبس, جایگزین حبس, حبس زدایی,

چکیده مقاله :

مجازات حبس یکی از متداولترین ضمانت اجرا در حقوق کیفری ایران  می­باشد، که  قانونگذار  در طول دوره های مختلف قانونگذاری، در راستای حفظ کرامت انسانی و کاهش جمعیت کیفری زندانها سلسله مراتبی برای  محکومان به حبس در نظر گرفته است. مجازاتهای جایگزین حبس یکی از شایعترین آنها  بوده است، و در آن  بر امر مهم حبس زدایی و استفاده از جایگزین های حبس تاکید  شده است.  مجازاتهای جایگزین حبس در فقه همان مجازاتهای تعزیری می باشند که حاکم شرع برای اعمال آنها با محدودیت روبر نیست و در واقع به مصلحت بزهکار و جامعه هستند. حقوق کیفری نیز با تاسی از آموزه­های  فقه شیعه و تا جایی که مخالفت با آرای فقهای شیعه نداشته باشد برای به حداقل رساندن جمعیت زندانی سعی در جایگزین کردن مجازاتها برآمده تا کمتر حساسیت ایجاد و در صورت اجرای صحیح مانع بروز ناهنجاری در جامعه شده و به کمک نظام عدالت اجتماعی بشتابد.

در پژوهش حاضر  ضمن بررسی ایرادات و موانع جایگزین‌های حبس به عملکرد قانونگذار در اجرای مجازاتهای جایگزین حبس در طول ادوار قانونگذاری با رویکرد فقهی به فرصت­ها و چالش ها در این زمینه پرداخته می شود.

چکیده انگلیسی:

Imprisonment is one of the most common sanctions in Iran's criminal law. Throughout different legislative periods, the legislator has considered a series of steps for those sentenced to imprisonment to uphold human dignity and reduce the prison population. Alternative punishments to imprisonment are among the most widespread methods, emphasizing the important issue of reducing imprisonment and using its alternatives. In Islamic jurisprudence, alternative punishments to imprisonment are the same as discretionary punishments, which the religious authority is not restricted in applying and are beneficial for the offender and society. Criminal law, inspired by Shia jurisprudence teachings, seeks to minimize the prison population by replacing punishments, as long as it does not contradict Shia scholars' opinions, to create less sensitivity and, if implemented correctly, prevent social anomalies and support the social justice system.

This study examines the shortcomings and obstacles to alternative punishments for imprisonment. It addresses the legislators' performance in implementing alternative punishments to imprisonment throughout different legislative periods, taking a jurisprudential approach to the opportunities and challenges in this field.

منابع و مأخذ:

 ابراهیمی، ابراهیم، پرونده شخصیت در فرایند کیفری ایران (مطالعه کاربردی)تهران ا نتشارت فکر سازان، چاپ اول،1389
 اردبیلی، محمدعلی 1388؛ حقوق جزای عمومی، تهران، میزان، جلد دوم
 اردبيلي، محمد علي1393، حقوق جزاي عمومي، نشر ميزان، جلد دوم
 آشوری محمد1398، جایگزین های زندان یا مجازات های بینابین( با آخرین اصلاحات)، مرکز نشر جهش
 آشوری محمد . جایگزین های زندان یا مجازات های بینابین. چاپ دوم. تهران: نشر گرایش 1385
 برنار بولک 1386، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، کیفر شناسی، انتشارات مجد
 بیرانوند، سعیدرضا، 1394، تعویق صدور حکم در حقوق کیفری ایران و فرانسه، انتشارات مجد، چاپ اول
 جعفری لنگرودی، محمد جعفر1374، ترمینولوژی حقوقی تهران، انتشارات گنج دانش
 جهانی عین اله 1384، سیاست کیفری قانون گذار در قلمرو کیفرهای سالب آزادی در گذشته و حال، انتشارات ادیبان
 حر عاملى، محمد بن حسن، 1409، وسائل الشیعة، قم، موسسه ال البیت، جلد 18
 حر عاملى، محمد بن حسن، 1409، وسائل الشیعة، قم، موسسه ال البیت، چاپ اول، جلد 16
 خوش زبان، حسین، 1397، جایگاه مجازات های جایگزین حبس، انتشارات شهبازی، چاپ اول
 زارعی جواد 1397، مجازات های جایگزین حبس در حقوق کیفری، موسسه فرهنگی هنری آفتاب گیتی
 سبحانی، جعفر، معالم الحکومه الاسلامیه، اصفهان، مکتبه الامام امیرالمومنین، 1401
 شامبیاتی، هوشنگ،1393 حقوق جزای عمومی 3، انتشارات مجد
 شامبياتي هوشنگ،1392، حقوق جزاي عمومي، دوره سه جلدي، انتشارات مجد، چاپ پنجم
 شورکی پرستو 1395، مجازات حبس و تاثیرات آن، تهران نشر گیوا
 صانعی پرویز 1382، حقوق جزای عمومی، تهران طرح نو، چاپ اول
 صفاری علی1386، کیفر شناسی (تحولات مبانی و اجرای کیفر)، تهران، جنگل ، جاودانه
 صفاری، علی 1395، کیفرشناسی، تحولات، مبانی و اجرای کیفر سالب آزادی، بر اساس دادرسی کیفری و قانون اجرای محکومیت های مالی، جدید، چاپ بیست و نهم، انتشارات جنگل – جاودانه
 صدر سید محمد، ماوارء الفقه، بیروت دارالاضواء للطباعه، 1420
 طبسی نجم الدین ،حقوق زندانی و موارد زندان در اسلام . ترجمه سید محمد علی احمدی ابهری و بوذر دیلمی معزی . سید هادی رمضانی . بوستان کتاب . قم 1382
 گودرزی بروجردی محمدرضا 1382، تاریخ تحولات زندان ، تهران نشر میزان
 گودرزی بروجردی محمدرضا 1382، سیاست جنایی قضایی، معاونت حقوقی و توسعه قضایی قوه قضاییه، مرکز مطالعات توسعه قضایی
 معاونت آموزش قوه قضاییه 1388، سیاست جنایی قضایی ایران در اجرای مجازات سالب آزادی، نشر قضا
 محمدی زاده کرمانی نژاد،مجتبی 1395، مجازات های جایگزین، فصل نوینی از اعمال کیفر در سیاست جنایی ایران، انتشارات موجک
 معین، محمد،1387، فرهنگ فارسی معین، انتشارات میلاد، تهران
 مکارم شیرازى، ناصر، 1408، انوارالفقاهه، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب، الطبعه الاولی ، جلد سوم
 نوربها، رضا 1392 ، زمینه‌ی حقوق جزای عمومی، تهران، گنج دانش
 فیروزابادی ،محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، جلد سوم، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی تا
 علامه حلی تحریر الاحکام، قم، موسسه آل البیت)ع(، چاپ دهم، جلد دوم، 1389 ق
 علی بن نایف، الشحود، 1433، الخلاصه فی احکام السجون فی الفقه الاسلامی، بی جا
 فصلنامه ها و مقالات
 اميني زاده محمد ، 1393، نظريه كوهن و تغيير پارادايمي در حقوق كيفري ، مطالعات حقوق كيفري و جرم شناسي ، شماره يك
 اکلیون سمیه، 1400،حبس خانگی از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران،پایان نامه ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز مشهد
 بهره مند حمید 1396، سیاست حبس ز دایی در نظام تقنینی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه راهبرد، شماره 82، بهار
 حاجی تبار فیروزجائی، حسن و علی صفاری،1393، مجازات های جایگزین حبس در حقوق کیفری ایران، فردوسی
 جوان جعفري بجنوردي عبدالرضا 1394، نورپور محسن ، تعقيب زدايي كيفري ، بازتابي نوين از القاگرايي كيفري ، پژوهشنامه حقوق كيفري ، شماره 2
 جوکار،‌ غلامعباس 1393،‌ انواع‌جایگزین های‌حبس‌ در‌قانون‌ مجازات‌ اسلامی‌ مصوب 1392،‌ماهنامه‌ گزارش‌ ، شماره 261
 خاکسار داوود و غلامی حسین، سیاست جنایی قضایی ایران در رابطه با مجازاتهای جایگزین حبس، پژوهشهای حقوق جزا و جرم شناسی ، شماره 11 بهار1397
 کرمی آلاله ،1394، بررسی تطبیقی خدمات عام المنفعهبه عنوان مجازات جایگزین حبس در حقوق ایران و فرانسه ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی
 لطفی سمیه، کنعانی محمد علی، کردعلیوند روح الدین 1399، بررسی سیاست جنایی قضایی و اجرایی ایران در قبال مجازات جایگزین حبس، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، آبان
 یوسفی نژاد نوشین، اقاجانی محمود 1396، بررسی مجازات های سنتی و نوین جایگزین حبس در قانون مجازات اسلامی، مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، شماره 3، پاییز

منابع لاتین
Irene Wieczorek, Punishment, deprivation ofliberty and the Europeanizationof criminal justice, Maastricht Journal of European and Comparative Law 25(6) 2019
Richard Frase, Punishment Purposes, 58 STAN. L. REV.67 (2005), available at
https://scholarship.law.umn.edu/faculty_articles Part of the Law Commons