آینده‌پژوهی نقش ذینفعان آموزش و یادگیری در فضاهای خارج از مدرسه مبتنی بر برنامۀ درسی ملی و سند تحول بنیادین
محورهای موضوعی : مدیریت تعالی آموزشی
عصمت رفاه طلب
1
*
,
علی اکبر فرهنگی
2
,
عبدالرضا سبحانی
3
,
بهرام علیشیری
4
1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت آموزشی، واحد بین الملل کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران
2 - استاد گروه مدیریت، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - استادیار گروه مدیریت، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - استادیار گروه مدیریت، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: برنامه درسی ملی, ذینفعان, سند تحول بنیادین, یادگیری در فضاهای خارج مدرسه,
چکیده مقاله :
هدف و مقدمه: مشارکت فرآیندی است که ذینفعان را در آن حوزه توانمند و بسیج می‌کند. هدف از این پژوهش بررسی نقش ذینفعان در آموزش و یادگیری در فضاهای خارج از مدرسه بر اساس برنامه درسی ملی و سند تحول بنیادین است. یکی از اهداف اساسی آموزش در مدارس این است که برنامه‌های درسی با نیازهای زندگی دانش‌آموزان هماهنگ باشد تا بتوانند آموخته‌های خود را در جامعه به کار گیرند. اما به نظر می‌رسد در حال حاضر، ذینفعان آموزشی مانند خانواده‌ها، مدارس و سایر نهادهای فرهنگی در ایجاد و توسعه چنین راهبردهایی در کودکان و نوجوانان چندان موفق نبوده‌اند. در سال‌های اخیر و با توجه به رشد و دامنه تغییرات در روش‌های آموزشی، تطبیق محیط یادگیری با نیازهای دانش‌آموزان بیش از پیش مورد توجه متخصصان این حوزه قرار گرفته است. بر اساس سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران برای سال ۱۴۰۴، فضاها و مراکز آموزشی و پرورشی، زمینه‌ساز تحقق اهداف و برنامه‌های نظام آموزش رسمی عمومی و برآورده کردن نیازهای فردی و جمعی دانش‌آموزان، مطابق با استانداردهای بین‌المللی و مجهز به تجهیزات و فناوری‌های بومی مدرن برای یادگیری هستند. در روانشناسی، فضاهای آموزشی باز به عنوان بستری برای آزادسازی انرژی و کسب مهارت‌های زندگی در نظر گرفته می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهد که طراحی فضاهای آموزشی باز و روباز می‌تواند رشد و توسعه در یادگیری را ارتقا دهد. بنابراین، توجه به سایر فضاهای آموزشی، از جمله فضاهای سبز و استفاده از طبیعت، فضاهای اجتماعی، فضاهای ورزشی، فضاهای تجاری و فضای مجازی، می‌تواند تأثیرات مثبتی بر یادگیری دانش‌آموزان داشته باشد. در نتیجه، یکی از وظایف مدارس، ایجاد تعامل و پر کردن هدفمند وقت دانش‌آموزان با استفاده از فضاهای پشتیبانی آموزشی خارج از مدرسه در کنار کلاس‌های درس است. وجود و استفاده از این فضاهای پشتیبانی آموزشی به تعمیق و تسهیل یادگیری کمک می‌کند و از آنجا که آموزش به صورت غیرمستقیم، داوطلبانه و به شیوه‌ای تشویقی و جالب برای دانش‌آموز انجام می‌شود، باعث ایجاد روحیه‌ای شاد و رفع خستگی و افسردگی دانش‌آموز می‌شود.جان دیویی (۲۰۱۰) از اولین متفکرانی بود که بر لزوم یادگیری در فضاهای خارج از مدرسه تأکید کرد و کوهن رویکردی جامعه‌شناختی به یادگیری ارائه داد. به طور کلی، آموزش عمومی رسمی و اجباری در اکثر نقاط جهان استاندارد است و اکثر جوامع در آموزش جوانان به عنوان شهروندان و کارگران آینده خود سرمایه‌گذاری می‌کنند. با این حال، آموزش در مدرسه تنها معیار یادگیری نیست و می‌توان چیزهای بسیار بیشتری را در خارج از مدرسه نسبت به دانش رسمی و مباحث تدریس شده در مدرسه آموخت. و آنچه در این زمینه اهمیت دارد، افزایش سطح مشارکت خانواده در فعالیتهای آموزشی و تربیتی مدرسه، برگزاری دوره‌های آموزشی مؤثر در خارج از مدرسه با توجه به نیازهای دانش‌آموزان، ارائه خدمات مشاوره‌ای به خانواده‌ها برای همسوسازی اهداف و روش‌های آموزشی خانواده و مدرسه (سند تحول بنیادین، هدف ۴، راهبرد ۴) و افزایش نقش مدرسه به عنوان یکی از مراکز پیشرفت محلی، به ویژه در ابعاد فرهنگی-اجتماعی (سند تحول بنیادین، هدف ۷) است.
روش‌شناسی: در این پژوهش، برای تجزیه و تحلیل داده‌های آماری توصیفی و استنباطی از نرم‌افزار SPSS استفاده شد. داده‌های آماری در سطح توصیفی با استفاده از ویژگی‌های آماری مانند فراوانی، میانگین و انحراف معیار تجزیه و تحلیل شدند. در تحلیل آماری توصیفی، محقق با استفاده از شاخص‌های آماری توصیفی، داده‌های جمع‌آوری‌شده را خلاصه و طبقه‌بندی می‌کند. پس از تجزیه و تحلیل نتایج پرسشنامه در نرم‌افزار SPSS، مؤلفه‌های مؤثر بر اساس درجه اهمیت داده‌ها انتخاب شدند و در مرحله بعد، با تشکیل پنل خبرگان، این مؤلفه‌ها مجدداً بررسی شدند و از نرم‌افزار MACTOR برای تعیین اثربخشی و کارایی مؤلفه‌ها و شناسایی ذینفعان استفاده شد و سناریوهای مناسب به دست آمد. همچنین برای تحلیل نقش ذینفعان از نرم‌افزار MACTOR استفاده شد.
یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از آن است که دانش‌آموزان به عنوان یکی از ذینفعان اصلی و تأثیرگذار در تصمیم‌گیری‌ها، در کنار شورای عالی آموزش و پرورش، سازمان آموزش و پرورش، مدارس و مدیران، سند تحول بنیادین و کتب درسی به عنوان ذینفعان تأثیرگذار و تأثیرگذار و همچنین خانواده‌های دانش‌آموزان به عنوان ذینفعان تأثیرگذار شناسایی شدند.
بحث و نتیجه‌گیری: در تدوین سناریوهای مناسب، نقش ذینفعان با رویکرد یادگیری خارج از مدرسه مطابق با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، می‌توان نتیجه گرفت که تحول و نوآوری در آموزش و پرورش متناسب با جهت‌گیری‌های مطلوب و تحولات محیطی، انعطاف‌پذیری و به‌روزرسانی قوانین و مقررات، ارتقای کیفیت فرآیند یاددهی-یادگیری با تکیه بر فناوری‌های نوین، توسعه و بهبود مستمر کیفیت نظام مدیریت و رهبری آموزشی در نظام آموزش رسمی و عمومی با تغییر محتوای کتب درسی و تصویب فضاهای یادگیری خارج از مدرسه به عنوان محتوای تکمیلی دروس و گنجاندن این برنامه در برنامه درسی ملی و سند تحول بنیادین و اعطای اختیار به مدیران مدارس برای برنامه‌ریزی در قالب یک برنامه ویژه مدرسه برای آموزش در فضاهای خارج از مدرسه برای رشد و بهبود مهارت‌های فردی و اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و ایده‌پردازی و توسعه کارآفرینی نقش بسزایی دارند. از آنجا که برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برنامه‌های آموزشی توسط بزرگسالان تدوین می‌شود، بهتر است به نیازها و آرمان‌های ذینفعان و کنشگران اصلی، یعنی دانش‌آموزان، و سپس خواسته‌های خانواده‌های آنها توجه بیشتری شود و آنها در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی درسی مشارکت داده شوند
Introduction:Participation is a process that empowers and mobilizes stakeholders in that area. The purpose of this research is to examine the role of stakeholders in education and learning in out of school spaces based on the national curriculum and the fundamental transformation document. One of the essential goals of education in schools is that curricula should be in harmony with the needs of students' lives so that they can apply what they have learned in society. But it seems that currently, educational stakeholders such as families, schools, and other cultural institutions have not been very successful in creating and developing such strategies in children and adolescents. In recent years, and given the growth and scope of changes in educational methods, adapting the learning environment to the needs of students has become more and more the focus of attention of experts in this field. Based on the Vision Document of the Islamic Republic of Iran for the Year 1404, educational and training spaces and centers are the basis for realizing the goals and programs of the formal public education system and meeting the individual and collective needs of students, in line with international standards and equipped with modern indigenous equipment and technologies for learning. In psychology, open educational spaces are viewed as a platform for releasing energy and acquiring life skills. Studies show that designing open and outdoor educational spaces can promote growth and development in learning. Therefore, paying attention to other learning spaces, including green spaces and the use of nature, social spaces, sports spaces, business spaces, and cyberspace, can have positive effects on student learning. As a result, one of the tasks of schools is to create engagement and fill students' time purposefully by using educational support spaces outside of school alongside classrooms. The existence and use of these educational support spaces will help deepen and facilitate learning, and because education is carried out indirectly, voluntarily, and in a way that is encouraged and interesting to the student, it will create a cheerful spirit and relieve student fatigue and depression.
John Dewey (2010) was one of the first thinkers to emphasize the need for learning in spaces outside of school, and Kuhn developed a sociological approach to learning. In general, formal and compulsory public education is the standard in most parts of the world, and most societies invest in educating young people as their future citizens and workers. However, education in school is not the only measure of learning, and much more can be learned outside of school than formal knowledge and the subjects taught in school. And what is important in this regard is increasing the level of family participation in school educational and training activities, holding effective training courses outside of school according to the needs of students, providing consulting services to families to align the educational goals and methods of the family and school, and increasing the role of the school as one of the centers of local progress, especially in the cultural-social dimensions.
Methodology:In this study, SPSS software was used to analyze descriptive and inferential statistical data. Statistical data at the descriptive level was analyzed using statistical characteristics such as frequency, mean, and standard deviation. In descriptive statistical analysis, the researcher summarizes and classifies the collected data using descriptive statistical indicators. After analyzing the results of the questionnaire in SPSS software, effective components were selected based on the degree of importance of the data, and in the next stage, by forming a panel of experts, these components were re-examined and MACTOR software was used to determine the effectiveness and efficiency of the components and identify stakeholders, and appropriate scenarios were obtained. MACTOR futures software was also used to analyze the role of stakeholders.
Finding:The findings indicate that students were identified as one of the main and influential stakeholders in decision-making, along with the Supreme Education Council, the Education Organization, schools and administrators, the Fundamental Transformation Document, and textbooks as influential and influential stakeholders, and also the students' families as influential stakeholders.
Discussion and coclusion:In developing appropriate scenarios, the role of stakeholders with an out-of-school learning approach in accordance with the Fundamental Transformation Document of Education, it can be concluded that transformation and innovation in education in line with desired orientations and environmental developments, flexibility and updating of laws and regulations, improving the quality of the teaching-learning process by relying on new technologies, developing and continuously improving the quality of the educational management and leadership system in the formal and public education system by changing the content of textbooks and approving out-of-school learning spaces as supplementary content of lessons and including this program in the national curriculum and the Fundamental Transformation Document, and giving school administrators the authority to plan in the form of a special school program for training in out-of-school spaces for the growth and improvement of individual and social skills, responsibility and idea generation, and the development of entrepreneurship play a significant role. Since educational program planning and policy-making are developed by adults, it is better to pay more attention to the needs and aspirations of the main stakeholders and actors, namely students, and then the desires of their families, and to involve them in decision-making and curriculum planning.
اخلاقی، آ، صدق پور، ب، ادهم، م (۱۳۹۹)، آينده پژوهی اجرای اهداف سند تحول بنيادين آموزش و پرورش در افق ۱۴۰۴، فصلنامه علمی مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره ۱۰، شماره ۳۴، صص ۸۰-۵۷.
افلاکی فرد، ح، بزم، ق (۱۳۹۷)، تاثیر گذاری فضای آموزشی در شادی و یادگیری دانش‌آموزان، مجله دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، سال اول، شماره ۲.
ایران نژاد، پ، چیتایی، م (۱۳۸۹)، مقایسه برنامه درسی رسمی و پنهان کتاب تعلیمات اجتماعی پایه سوم دبستان در رابطه با کسب مهارت های اجتماعی، فصلنامه علوم رفتاری.
آستانی گرگر، ف (۱۳۹۴)، فقر شادی در مدارس، اقدام پژوهی چگونه توانستم با شاداب سازی محیط آموزشگاه دانش آموزانی شاداب و بشاش پرورش دهم؟ تحقیقات فرهنگیان آموزش و پرورش کل کشور.
پژوهان فر، م، ایزدپناه، ص، قلیچ خانی، ب (۱۳۹۶)، دستاوردي تحليلي از تأثير محيط فيزيكي يادگيري بر بهبود جو رواني مدارس از ديدگاه دانش آموزان مقطع دبيرستان، نشريه علمي – پژوهشي انجمن علمي معماري و شهرسازي ايران، شماره ۱۳.
تابش، م (۱۳۹۸)، مدرسه کارآمد، مجله فضای آموزشی، رشد معلم، دوره ۳۸، شماره ۱.
تقی پور ظهیر، ع (۱۳۹۵)، مقدمه ای بر برنامه ریزی آموزشی و درسی، تهران: نشر آگه، چاپ چهل و یکم.
حسن زاده، ر، معتمدی تلاوکی، م (۱۳۹۱)، تاثیر مهارت معلمان در به کارگیری الگوهای تدریس بر بهبود راهبردهای یادگیری و مطالعه دانش آموزان، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال ۶، شماره ۱، صص ۷۰-۴۱.
رفیعی افوسی، ح (۱۳۹۷)، یادگیری در خارج از مدرسه، انتشارات پژوهشگر برتر، چاپ اول.
کمالی، ی (۱۳۹۴)، روش شناسی تحلیل ذینفعان و کاربرد آن در خط مشی گذاری عمومی، فرآیند مدیریت و توسعه، دوره ۲۸، شماره ۴.
گوهری، ز، جمشیدی، ل، امین بیدختی، ع (۱۳۹۳)، شناسایی موانع مشارکت والدین در مدارس مقطع ابتدایی شهر سمنان، دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی، دوره چهارم، شماره ۷.
مرادی، ر، فاضلی مقدم، م، رسولی، ب، رجبیان ده زیره، م (1403)، واکاوی سناریو های محتمل روندهای نوظهور در آموزش و یادگیری دروس معارف دانشگاه ها با رویکرد آینده پژوهی، نشریه علمی پژوهش های آموزش و یادگیری دانشگاه شاهد، دوره 21، شماره 2.
مجدالدین، ط، میردامادی، س.م، اسمعیلی، ز، مجدالدین، ع (1403)، الگوی رشد اخلاقی دانش آموزان مبتنی بر سندتحول بنیادین آموزش و پرورش، نشریه علمی پژوهش های آموزش و یادگیری دانشگاه شاهد، دوره 21، شماره 2.
مردمی، ک، دلشاد، م (۱۳۸۹)، محیط یادگیری انعطاف پذیر، جهان کودک تجربه پذیر، سیستم آموزشی تغییر پذیر، نشریه علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره ۱.
مظاهری، موسیپور، ناطقی (۱۳۹۵)، نقش خانواده در برنامه درس شایستگی محور دوره ابتدایی از منظر اسناد تحول بنیادین آموزش و پرورش، فصلنامه خانواده و پژوهش، شماره ۳۴.
مظفر، ف، میرمرادی، س (۱۳۹۳)، بررسی الگوهای رایج چیدمانی مدارس ایرانی با توجه به اصول ارتباط میان کلاس درس و فضاهای بیرونی، مجله معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره ۱۳.
مظفری، ح (۱۳۹۶)، آموزش و پرورش دوره متوسطه از منظر آینده پژوهی، علم هنر یاددهی – یادگیری، ضميمه ماه نامه آموزشى، تحليلي و اطلاع رسانى معلم، ویژه نامه پایه یازدهم.
ناصرین، الف (۱۳۹۴)، نقش خانواده و مدرسه در تربیت دانش آموزان، دومین کنفرانس ملی روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شادگان.
نظرپور، نوروزیان ملکی (۱۳۹۷)، شناسايي مؤلفه هاي معماري مؤثر در ارتقاي يادگيري دانش آموزان با تأكيد بر فضاهاي باز مدارس بر اساس سند تحول بنيادين آموزش وپرورش، مجلة مطالعات آموزش و يادگيري، دوره دهم شماره دوم.
نورزاده، ط (۱۳۸۸)، شاداب سازی مدارس و عوامل موثر بر نشاط و شادابی دانش آموزان، مجله پژوهشی آموزشی مدارس کارآمد، سال ششم.
وزارت آموزش و پرورش (۱۳۹۰)، برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، شورای عالی آموزش و پرورش.
وزارت آموزش و پرورش (۱۳۹۱)، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، شورای عالی آموزش و پرورش.
وزارت آموزش و پرورش (۱۳۹۸)، شیوه‌نامه برنامه ویژه مدرسه براساس راهکارهای سندتحول، برنامه درسی ملی و مصوبه جلسه شورای عالی آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران.
یزدی زاده، ز (۱۳۸۸)، تحلیل محتوای کتب درسی دوره راهنمایی براساس مولفه‌های مهارت های زندگی، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم تربیتی و برنامه ریزی درسی، دانشگاه پیام نور، مرکز تهران.
یعقوبی، ن، دهقانی، م، امیدوار، م (۱۳۹۶)، آینده نگاري دانشگاه کارآفرین با استفاده از روش تلفیقی سناریو پردازي و تحلیل اثرات متقاطع، مدیریت بهره وری، سال یازدهم، شماره ۴۳.
Bandy, J. (2020). Created opportunities for students to apply course content outside the classroom, https://www.ideaedu.org/Client-Resources/Teaching-Learning-Resources.
Bulacan State University (2024). The Outdoor Learning Spaces Design Framework: A Case Study for Integrating Outdoor Spaces for Learning in Bulacan State University, Department of Landscape Architecture,College of Architecture and Fine Arts, University Journal Publication.
Gottfredson, et al. (2010). Effects of Participation in After-School Programs for Middle School Students: A Randomized Trial, Journal of Research on Educational Effectiveness, 3: 282–313.
Nicole Lee, SH. (2019). An outdoor professional development model in the era of the next generation science standards, A Dissertation Submitted to the Faculty of Mississippi State University in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in Secondary Science Education in the Department of Curriculum, Instruction and Special Education.
Sefton-Green (2013). Learning at Not-School A Review of Study, Theory, and Advocacy for Education in Non-Formal Settings, Massachusetts Institute of Technology.
THE EDUCATIONAL VALUE OF SCOTLAND’S (2020). Outdoor Education Centres Fit for the Future, OUTDOOR EDUCATION CENTRES.
Torkos, H. (2019). POSITIVE ATTITUDE BUILDOUT AT SECOND GRADERS THROUGH OUTDOOR EDUCATION ACTIVITIES, Journal Plus Education, ISSN: 1842-077X, E-ISSN (online) 2068-1151 Vol XXIII , Special Issue. pp. 11-18.
Waddell, E. (2023). BARRIERS TO UTILIZING SCHOOL OUTDOOR SPACES: EXPLORING EXPERIENCES OF HIGH SCHOOL TEACHERS, A thesis presented to the faculty of the Graduate School of Western Carolina University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science in Experiential and Outdoor Education.